ZBIOROWE

PRAWO PRACY

Dr Monika Latos - Miłkowska

POJĘCIE ZBIOROWEGO PRAWA PRACY

• W najogólniejszym ujęciu zbiorowe prawo pracy

to ogół przepisów,

które regulują prawa i interesu grupowe pracowników i pracodawców.

• Przedmiotem gry między partnerami społecznymi są przede

wszystkim interesy reprezentowanych przez nich podmiotów w ujęciu
globalnym, dotyczącym całej grupy, a nie poszczególnych jednostek.

• Do zakresu przedmiotowego zbiorowego prawa pracy zalicza się:

- stosunki dotyczące działalności związków zawodowych i organizacji
pracodawców
- rozwiązywanie sporów zbiorowych
- stosunki regulowane przez układy zbiorowe pracy
- stosunki związane z udziałem pracowników w zarządzaniu zakładami
pracy

T. Zieliński, Pojęcie i przedmiot zbiorowego prawa pracy, w: Zbiorowe prawo pracy w społecznej gospodarce

rynkowej, red. G. Goździewicz, Toruń 2000, s. 17 i n.

PODSTAWOWE ZASADY ZBIOROWEGO

PRAWA PRACY

• Zasada dialogu społecznego w zbiorowych stosunkach pracy
• Zasada ograniczonej roli państwa w zbiorowych stosunkach pracy
• Zasada równego traktowania partnerów społecznych
• Zasada autonomii partnerów społecznych
• Zasada prawa koalicji
• Zasada kształtowania zbiorowych stosunków pracy w drodze

rokowań

• Zasada zachowania pokoju społecznego w zbiorowych stosunkach

pracy

• Zasada uznania prawa partnerów społecznych do akcji zbiorowych
• Zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy.

G. Goździewicz, Podstawowe zasady zbiorowego prawa pracy, w: Zbiorowe prawo pracy w

społecznej gospodarce rynkowej, red. G. Goździewicz, Toruń 2000.

ZWIĄZKI ZAWODOWE

• Związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną

organizacją ludzi pracy powołaną do reprezentowania i

obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych (art. 1

u.z.z.).

• Cechy pojęciowe związku zawodowego to:

-

dobrowolność

- samorządność
- niezależność

• Nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu

przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza

nim albo wykonywania funkcji związkowej (art. 3 u.z.z.).

•

Statuty oraz uchwały związkowe określają swobodnie struktury

organizacyjne związków zawodowych. Zobowiązania majątkowe

mogą podejmować wyłącznie statutowe organy struktur

związkowych posiadających osobowość prawną (art. 9 u.z.z.).

ZAKRES SWOBODY KOALICJI

• Szersze prawo koalicji

czyli prawo zrzeszania się i tworzenia

związków zawodowych posiadają:

pracownicy

bez względu na

podstawę nawiązania stosunku pracy,

członkowie rolniczych

spółdzielni produkcyjnych

, oraz

osoby wykonujące pracę na

podstawie umowy agencyjnej

, jeżeli nie są pracodawcami oraz

osoby skierowanym do zakładu pracy w celu odbycia służby
zastępczej.

• Węższe prawo koalicji

czyli prawo wstępowania do związków

zawodowych (bez prawa ich tworzenia) przysługuje:

osobom

wykonującym pracę nakładczą

(mogą wstępować do związków

zawodowych działających w zakładzie pracy, z którym nawiązały
umowę o pracę nakładczą),

emeryci i renciści, bezrobotni

.

• Ograniczenia swobody koalicji w odniesieniu do szczególnych

kategorii pracowników mogą wynikać z przepisów szczególnych

ZASADY REPREZENTACJI PRACOWNIKÓW

• Zasady reprezentacji pracowników przez związki zawodowe

uregulowane zostały odmiennie dla spraw o charakterze zbiorowym
i odmiennie dla spraw o charakterze indywidualnym.

• W zakresie praw i interesów zbiorowych

obowiązuje zasada

reprezentacji ogólnej – w tych sprawach

związki zawodowe

reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich
przynależności związkowej.

• W sprawach indywidualnych stosunków pracy

obowiązuje zasada

reprezentacji szczególnej -

związki zawodowe reprezentują prawa i

interesy swoich członków

. Na wniosek pracownika niezrzeszonego

związek zawodowy może podjąć się obrony jego praw i interesów
wobec pracodawcy.

• Reprezentacja w sprawach indywidualnych

wymaga woli osoby

reprezentowanej

. W sprawach indywidualnych nie można narzucić

reprezentacji związkowej –

zasada negatywnej wolności związkowej

.

TWORZENIE ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH

• Związek zawodowy powstaje z mocy uchwały o jego

utworzeniu, odjętej przez co najmniej 10 osób
uprawnionych do tworzenia związków zawodowych.

• Osoby które podjęły uchwałę o utworzeniu związku

zawodowego, uchwalają statut i wybierają komitet
założycielski w liczbie od 3 do 7 osób.

• Związek zawodowy podlega obowiązkowi rejestracji w KRS.

Jeżeli komitet założycielski nie złoży w terminie 30 dni od
dnia założenia związku wniosku o rejestrację, uchwała o
utworzeniu związku traci moc.

• Związek zawodowy oraz jego jednostki organizacyjne

wskazane w statucie nabywają osobowość prawną z dniem
zarejestrowania.

WYKREŚLENIE ZWIĄZKU Z REJESTRU

Związek zawodowy ulega wykreśleniu z rejestru w przypadku:

• Podjęcia uchwały o rozwiązaniu związku przez wskazany w statucie

organ;

• Gdy zakład pracy, w którym dotychczas działał związek zawodowy

został wykreślony w właściwego rejestru z powodu likwidacji lub
upadłości tego zakładu, albo jego przekształcenia organizacyjno –
prawnego uniemożliwiającego kontynuowanie działalności tego związku;

• Gdy liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 przez okres

dłuższy niż 3 miesiące.

Związek zawodowy może również zostać wykreślony z rejestru na wniosek

Ministra Sprawiedliwości, jeżeli prowadzi działalność sprzeczną z
ustawą, a uprzednio podejmowane środki (grzywna, nakazanie
przeprowadzenia nowych wyborów do organu związku) okażą się
bezskuteczne.

POLSKI MODEL RUCHU ZWIĄZKOWEGO

• Cechą charakterystyczną polskiego modelu ruchu

związkowego jest

wyeksponowanie roli organizacji szczebla

zakładowego

– zakładowych organizacji związkowych.

• Szczególna rola zakładowych organizacji związkowych

wynika:
1)

z faktu, że tylko zakładowe (ewentualnie

międzyzakładowe) organizacje związkowe mogą działać na
szczeblu zakładu pracy

, co wymusza na związkach

ponadzakładowych tworzenie struktur zakładowych;
2)

z wyposażenia zakładowych organizacji związkowych z

bardzo rozległe kompetencje

.

• Można zatem mówić o zakładowym modelu polskiego ruchu

związkowego.

ZAKŁADOWA ORGANIZACJA ZWIĄZKOWA

Zakładowe organizacje związkowe mogą być tworzone na dwa sposoby:

• W trybie ustawowym

(samodzielne związki zawodowe obejmujące zakresem

działania jeden zakład pracy).

• W trybie statutowym

(jednostki organizacyjne organizacji ponadzakładowych)

Zakładowa organizacja związkowa musi obejmować zakresem działania

cały zakład

pracy

.

Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują tylko tym organizacjom,

które zrzeszają

co najmniej 10 członków będących pracownikami lub nakładcami

.

Organizacja związkowa ma obowiązek informować o liczbie członków związku, w tym

o liczbie członków będących pracownikami i nakładcami

na koniec każdego

kwartału

.

Organizacje związkowe nie zrzeszające wskazanej liczby członków mogą istnieć,

jednakże są „ubezwłasnowolnione”, pracodawca nie ma obowiązku w nimi
współdziałać.

MIĘDZYZAKŁADOWA ORGANIZACJA ZWIĄZKOWA

• Organizacją międzyzakładową jest

organizacja obejmującą swoim

zakresem działania więcej niż jednego pracodawcę

. O tym jakich

pracodawców obejmuje działaniem międzyzakładowa organizacja
związkowa rozstrzygają samorządne decyzje właściwych organów
danego związku zawodowego.

• O możliwości działania u danego pracodawcy przesądza

zrzeszanie co najmniej jednego pracownika zatrudnionego u tego
pracodawcy

, a nie jedynie postanowienia statutu obejmującego

pracodawcę zakresem działania organizacji.

• Międzyzakładowe organizacje związkowe mogą być tworzone na

dwa sposoby –

ustawowy i statutowy

.

• Międzyzakładowym organizacjom związkowym przysługują

uprawnienia zakładowych organizacji związkowych. Co do zasady
międzyzakładowa organizacja związkowa wykonuje te uprawnienia
u każdego pracodawcy z osobna.

UPRAWNIENIA ZAKŁADOWEJ ORGANIZACJI

ZWIĄZKOWEJ

Do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej należy w

szczególności:

1)

Zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w
zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy.

2)

Zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorządu załogi
w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników.

3)

Sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy
przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bhp.

4)

Kierowanie działalności społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z
państwową inspekcją pracy,

5)

Zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów,

6)

Ustalanie zasad wykorzystywania zakładowego funduszu świadczeń
socjalnych, współdziałanie z pracodawcą przy przyznawaniu świadczeń
z funduszu.

UPRAWNIENIA GWARNACYJNE ZAKŁADOWYCH

ORGANIZACJI ZWIĄZKOWYCH

• Prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy członka

zarządu zakładowej organizacji związkowej.

• Prawo do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa

do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej
czynności wynikającej z funkcji związkowej, jeżeli czynność ta nie
może być wykonana w czasie wolnym od pracy.

• Prawo do pomieszczenia i urządzeń koniecznych do prowadzenia

działalności związkowej na zasadach określonych w umowie z
pracodawcą.

• Prawo do szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy członków

zarządu zakładowej organizacji związkowej oraz członków
zakładowej organizacji związkowej upoważnionych do jej
reprezentowania wobec pracodawcy.

• Prawo do żądania od pracodawcy potrącania składek związkowych

z wynagrodzenia pracownika (za jego pisemną zgodą).

SZCZEGÓLNA OCHRONA DZIAŁACZY ZWIĄZKOWYCH

• Zakres podmiotowy

: szczególną ochroną obejmowani są: a) imiennie

wskazani uchwałą członkowie zarządu zakładowej organizacji związkowej,
b) imiennie wskazani członkowie zakładowej organizacji związkowej
upoważnieni do jej reprezentowania wobec pracodawcy.

• Zakres przedmiotowy:

zakaz wypowiedzenie i rozwiązania stosunku pracy

bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej, zakaz jednostronnej
niekorzystnej zmiany warunków pracy i płacy.

• Limit osób podlegających ochronie ustalany może być na dwa sposoby:

parytetowy i progresywny,

zależnie od wyboru zakładowej organizacji

związkowej. Organizacja nie mająca statusu organizacji reprezentatywnej
ma prawo

do jednego członka podlegającego ochronie.

• Okres ochrony:

przez czas wskazany przez okres określony uchwałą

zarządu a po jego upływie - dodatkowo prze czas odpowiadający połowie
okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po jego upływie.

• Ochrona przysługuje też 3 członkom komitetu założycielskiego przez 6 m-

cy

REPREZENTOWANIE W WARUNKACH PLURALIZMU

• W sprawach indywidualnych

każda zakładowa organizacja związkowa broni

praw i reprezentuje interesy swoich członków

.

• Pracownik niezrzeszony w związku zawodowym ma prawo do obrony swoich

praw na zasadach dotyczących pracowników będących członkami związku,
jeżeli wybrana przez niego zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na
obronę jego praw pracowniczych.

• W sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów pracowniczych

organizacje związkowe

mogą tworzyć wspólną reprezentację.

• W sprawach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska

z pracodawcą zakładowe organizacje związkowe powinny uzgodnić
przedstawić

wspólnie uzgodnione stanowisko

.

• W sprawach wymienionych w art. 30 ust. 5 zakładowe organizacje związkowe,

lub wszystkie zakładowe organizacje związkowe reprezentatywne w rozumieniu
art. 241(25) powinny przestawić wspólne stanowisko w terminie 30 dni,

bezskuteczny upływ tego terminu zwalnia pracodawcę z obowiązku
współdziałania z zakładowymi organizacjami związkowymi i upoważnia do
samodzielnego działania

. Pracodawca ma jedynie obowiązek rozpatrzeć

odrębne stanowiska organizacji związkowych.