KOKSARTROZA

KOKSARTROZA

(

(

coxarthrosis)

coxarthrosis)

Etiologia, patogeneza i objawy

Etiologia, patogeneza i objawy

coxarthrosis

coxarthrosis

Przyczyna choroby zwyrodnieniowej stawów

Przyczyna choroby zwyrodnieniowej stawów

biodrowych może mieć charakter statyczny lub

biodrowych może mieć charakter statyczny lub

dynamiczny. Często jednak jest tak, iż w rozwoju

dynamiczny. Często jednak jest tak, iż w rozwoju

choroby idą one ze sobą w parze. Statyczne

choroby idą one ze sobą w parze. Statyczne

wynikają z budowy i kształtu stawu i dotyczą

wynikają z budowy i kształtu stawu i dotyczą

panewki, głowy oraz szyjki kości udowej,

panewki, głowy oraz szyjki kości udowej,

natomiast dynamiczne dotyczą: więzadeł, mięśni

natomiast dynamiczne dotyczą: więzadeł, mięśni

oraz torebki. W prawidłowo wykształconym stawie

oraz torebki. W prawidłowo wykształconym stawie

działające siły nie powodują szkodliwego działania

działające siły nie powodują szkodliwego działania

na chrząstkę, ale zaburzenie któregokolwiek z

na chrząstkę, ale zaburzenie któregokolwiek z

tych elementów może być pierwszą przyczyną

tych elementów może być pierwszą przyczyną

powstania choroby.

powstania choroby.

OBRAZ RADIOLOGICZNY

OBRAZ RADIOLOGICZNY

Choroba może mieć podłoże

Choroba może mieć podłoże

idiopatyczne (

idiopatyczne (

coxarthrosis

coxarthrosis

idiopatica)

idiopatica)

lub wtórne

lub wtórne

(

(

coxarthrosis secundaria)

coxarthrosis secundaria)

.

.

- Koksartrozy idiopatyczne -

- Koksartrozy idiopatyczne -

Koksartrozy idiopatyczne to zmiany

Koksartrozy idiopatyczne to zmiany

zwyrodnieniowe stawów biodrowych

zwyrodnieniowe stawów biodrowych

nieznanego pochodzenia.

nieznanego pochodzenia.

Niewłaściwy tryb życia, środowisko

Niewłaściwy tryb życia, środowisko

oraz predyspozycje genetyczne, to

oraz predyspozycje genetyczne, to

czynniki mające tylko pośredni wpływ

czynniki mające tylko pośredni wpływ

na ich powstanie i rozwój. Jednak

na ich powstanie i rozwój. Jednak

badania w tym przypadku, nie

badania w tym przypadku, nie

wskazują konkretnej przyczyny

wskazują konkretnej przyczyny

rozwijających się zniekształceń.

rozwijających się zniekształceń.

- Koksartrozy wtórne -

- Koksartrozy wtórne -

Wtórne koksartrozy, są zwykle

Wtórne koksartrozy, są zwykle

następstwem wcześniej

następstwem wcześniej

przechodzonych chorób, takich jak:

przechodzonych chorób, takich jak:

dysplazja, uraz, zwichnięcie,

dysplazja, uraz, zwichnięcie,

zaburzenia przemiany materii,

zaburzenia przemiany materii,

zmiany zapalne, ropne, reumatyczne

zmiany zapalne, ropne, reumatyczne

i gruźlicze. Często też wymienia się

i gruźlicze. Często też wymienia się

zmiany w ukrwieniu głowy i szyjki

zmiany w ukrwieniu głowy i szyjki

kości udowej, a także właściwości

kości udowej, a także właściwości

krwi.

krwi.

W literaturze, najczęściej

W literaturze, najczęściej

spotykanymi przyczynami wtórnych

spotykanymi przyczynami wtórnych

zwyrodnień bioder, są zmiany po

zwyrodnień bioder, są zmiany po

wrodzonych lub nabytych

wrodzonych lub nabytych

nieprawidłowościach w budowie

nieprawidłowościach w budowie

stawu. Powodują one złe ustawienie

stawu. Powodują one złe ustawienie

kończyn względem obręczy biodrowej

kończyn względem obręczy biodrowej

i ich nierównomierne obciążanie.

i ich nierównomierne obciążanie.

Szpotawość, koślawość biodra oraz

Szpotawość, koślawość biodra oraz

wady rozwojowe panewki jak np.

wady rozwojowe panewki jak np.

dysplazja, przez większość badaczy

dysplazja, przez większość badaczy

są bezwzględnie uznawane za

są bezwzględnie uznawane za

główne przyczyny choroby. Podobnie

główne przyczyny choroby. Podobnie

jest z chorymi po chorobie Perthesa i

jest z chorymi po chorobie Perthesa i

po młodzieńczym złuszczeniu głowy

po młodzieńczym złuszczeniu głowy

kości udowej.

kości udowej.

- Cechy -

- Cechy -

Utrata gładkości i niezborność

Utrata gładkości i niezborność

powierzchni stawowych, zmiany w

powierzchni stawowych, zmiany w

grubości tkanki chrzęstnej, tworzenie

grubości tkanki chrzęstnej, tworzenie

wyrośli kostnych i ubytków kości

wyrośli kostnych i ubytków kości

podchrzestnej. Stawy zostają trwale

podchrzestnej. Stawy zostają trwale

uszkodzone, co najczęściej w

uszkodzone, co najczęściej w

warunkach intensywnego ruchu

warunkach intensywnego ruchu

doprowadza do ich dalszej destrukcji.

doprowadza do ich dalszej destrukcji.

W prawidłowo wykształconym stawie

W prawidłowo wykształconym stawie

naciski przypadające na określoną

naciski przypadające na określoną

powierzchnię stawową, są zredukowane do

powierzchnię stawową, są zredukowane do

takiego poziomu, że nie oddziaływają

takiego poziomu, że nie oddziaływają

negatywnie na staw. W wyniku wcześniej

negatywnie na staw. W wyniku wcześniej

wspomnianych chorób w stawach, dochodzi

wspomnianych chorób w stawach, dochodzi

do zmniejszenia powierzchni nośnych a

do zmniejszenia powierzchni nośnych a

działające siły przekraczają kilkakrotnie

działające siły przekraczają kilkakrotnie

dopuszczalną wytrzymałość chrząstek.

dopuszczalną wytrzymałość chrząstek.

Towarzyszy temu prawie zawsze skrót

Towarzyszy temu prawie zawsze skrót

długości względnej  kończyny, a zły stan

długości względnej  kończyny, a zły stan

kliniczny jest tylko kwestią mijającego

kliniczny jest tylko kwestią mijającego

czasu.

czasu.

Krämer /1997/ i Zimmerman-Górska /1989/

Krämer /1997/ i Zimmerman-Górska /1989/

zauważają, że szyjka kości udowej, która spełnia

zauważają, że szyjka kości udowej, która spełnia

rolę dźwigni, przyjmuje na siebie kilkakrotnie

rolę dźwigni, przyjmuje na siebie kilkakrotnie

zwiększoną siłę obciążenia. Siły te przenoszą się

zwiększoną siłę obciążenia. Siły te przenoszą się

na stawy, a konkretnie na części chrzęstne

na stawy, a konkretnie na części chrzęstne

powodując zmiany na powierzchni głowy kości

powodując zmiany na powierzchni głowy kości

udowej. Zmniejszona odporność mechaniczna

udowej. Zmniejszona odporność mechaniczna

doprowadza do nierówności i ubytków. Jest to

doprowadza do nierówności i ubytków. Jest to

wpływ stosunkowo większych obciążeń do

wpływ stosunkowo większych obciążeń do

dopuszczalnie fizjologicznych, tkanki chrzęstnej.

dopuszczalnie fizjologicznych, tkanki chrzęstnej.

Naprężenia te zmieniają się też podczas

Naprężenia te zmieniają się też podczas

długotrwającego zwiększonego napięcia mięśni

długotrwającego zwiększonego napięcia mięśni

oraz chodu lub biegu.

oraz chodu lub biegu.

Garlicki i Kreczko /1974/ w swoich badaniach

Garlicki i Kreczko /1974/ w swoich badaniach

zauważyli też, że procesy patologiczne powstają

zauważyli też, że procesy patologiczne powstają

równie często w miejscach o zmniejszonych siłach

równie często w miejscach o zmniejszonych siłach

nacisku. Objawiały się one głównie zmatowieniem

nacisku. Objawiały się one głównie zmatowieniem

powierzchni, co było zauważalne przy długim

powierzchni, co było zauważalne przy długim

unieruchamianiu  stawu. Dlatego do

unieruchamianiu  stawu. Dlatego do

prawidłowego funkcjonowania chrząstek

prawidłowego funkcjonowania chrząstek

stawowych wymagana jest przerywana

stawowych wymagana jest przerywana

kompresja. Można, więc powiedzieć, iż wady te

kompresja. Można, więc powiedzieć, iż wady te

dotykają zarówno miejsc o nasilonym jak i

dotykają zarówno miejsc o nasilonym jak i

obniżonym nacisku, ale zawsze zależą od

obniżonym nacisku, ale zawsze zależą od

używalności stawu.

używalności stawu.

Wielu autorów jak np. Garlicki /1974/,

Wielu autorów jak np. Garlicki /1974/,

Zagrobelny/1997/, Woźniewski /1997/

Zagrobelny/1997/, Woźniewski /1997/

uważa, że przyczyną powstawania

uważa, że przyczyną powstawania

nieprawidłowych procesów powodujących

nieprawidłowych procesów powodujących

degenerację, poza wcześniej

degenerację, poza wcześniej

wymienionymi, jest zmniejszona ilości i

wymienionymi, jest zmniejszona ilości i

jakość kwasu chondroityno-siarkowego,

jakość kwasu chondroityno-siarkowego,

szczególnie w warstwach powierzchniowych

szczególnie w warstwach powierzchniowych

chrząstki. Zmiany składu mazi stawowej i

chrząstki. Zmiany składu mazi stawowej i

zaburzenia ukrwienia poszczególnych

zaburzenia ukrwienia poszczególnych

elementów stawu powodują przeciążanie

elementów stawu powodują przeciążanie

powierzchni stawowych i ich wtórną

powierzchni stawowych i ich wtórną

destrukcję.

destrukcję.

Inną grupą zwyrodnień, są zmiany powstałe w

Inną grupą zwyrodnień, są zmiany powstałe w

wyniku wcześniej przebytych urazów kości udowej

wyniku wcześniej przebytych urazów kości udowej

oraz miednicy. Najczęściej są to złamania szyjki

oraz miednicy. Najczęściej są to złamania szyjki

oraz złamania krętarzowe. Dotyczą one

oraz złamania krętarzowe. Dotyczą one

najczęściej osób w młodym wieku, z przerwaniem

najczęściej osób w młodym wieku, z przerwaniem

ciągłości naczyń torebki stawowej biodra. Ta

ciągłości naczyń torebki stawowej biodra. Ta

ulega zniszczeniu i w późniejszym okresie

ulega zniszczeniu i w późniejszym okresie

wywołuje zaburzenia w ukrwieniu. Patologiczne

wywołuje zaburzenia w ukrwieniu. Patologiczne

ustawienie kończyny po nieprawidłowym

ustawienie kończyny po nieprawidłowym

nastawieniu odłamów, potęguje rozwój choroby.

nastawieniu odłamów, potęguje rozwój choroby.

Podobnie rzecz ma się w urazowych

Podobnie rzecz ma się w urazowych

zwichnięciach stawu biodrowego. W obu

zwichnięciach stawu biodrowego. W obu

przypadkach zazwyczaj dochodzi do niezborności

przypadkach zazwyczaj dochodzi do niezborności

powierzchni i zaburzeń statyki stawów.

powierzchni i zaburzeń statyki stawów.

- Teoria Radina -

- Teoria Radina -

Mówi o mikrourazach struktur

Mówi o mikrourazach struktur

beleczkowatych kości położonych

beleczkowatych kości położonych

pod tkanką chrzęstną. Gojenie się

pod tkanką chrzęstną. Gojenie się

mikroszczelin powoduje, iż okolica

mikroszczelin powoduje, iż okolica

staje się twardsza i w późniejszym

staje się twardsza i w późniejszym

okresie mniej elastyczna na

okresie mniej elastyczna na

kompresję.

kompresję.

- Staw biodrowy -

- Staw biodrowy -

Wnętrze torebki stawowej wypełnia błona maziowa, w

Wnętrze torebki stawowej wypełnia błona maziowa, w

której przebiegają naczynia krwionośne. W przypadku

której przebiegają naczynia krwionośne. W przypadku

zmian zapalnych lub urazów dochodzi do niedokrwiennych i

zmian zapalnych lub urazów dochodzi do niedokrwiennych i

martwiczych zmian w obrębie stawu. Maź, która jest

martwiczych zmian w obrębie stawu. Maź, która jest

wytwarzana przez torebkę poza funkcją odżywczą pełni też

wytwarzana przez torebkę poza funkcją odżywczą pełni też

rolę smarującą. Zapobiega ona przed szybkim zużywaniem

rolę smarującą. Zapobiega ona przed szybkim zużywaniem

się stawu. Dlatego dużą wagę przywiązuje się do jej

się stawu. Dlatego dużą wagę przywiązuje się do jej

właściwości fizycznych szczególnie lepkości, gęstości i

właściwości fizycznych szczególnie lepkości, gęstości i

zdolności zwilżania powierzchni. Torebka jest bardzo silnie

zdolności zwilżania powierzchni. Torebka jest bardzo silnie

unerwiona, co w przypadku powstawania zmian daje

unerwiona, co w przypadku powstawania zmian daje

wyraźne objawy bólowe. Ulega ona przerostowi i

wyraźne objawy bólowe. Ulega ona przerostowi i

zgrubieniu. Błona maziowa natomiast, zmienia zabarwienie

zgrubieniu. Błona maziowa natomiast, zmienia zabarwienie

pod wpływem przekrwienia i rozpulchnienia kosmków.

pod wpływem przekrwienia i rozpulchnienia kosmków.

Zmiany zapalne stawu mogą wystąpić w przypadkach

Zmiany zapalne stawu mogą wystąpić w przypadkach

reumatycznych, gruźliczych i ropnych.

reumatycznych, gruźliczych i ropnych.

U osób otyłych w trakcie codziennej

U osób otyłych w trakcie codziennej

aktywności fizycznej, naprężenia

aktywności fizycznej, naprężenia

często przekraczają kilkakrotnie

często przekraczają kilkakrotnie

dopuszczalnie fizjologiczną

dopuszczalnie fizjologiczną

wytrzymałość chrząstek stawowych i

wytrzymałość chrząstek stawowych i

niszczą je. Dochodząc do struktur

niszczą je. Dochodząc do struktur

beleczkowatych nasady bliższej kości

beleczkowatych nasady bliższej kości

udowej, powodują ich układanie

udowej, powodują ich układanie

wzdłuż linii nacisku. Zmienia to

wzdłuż linii nacisku. Zmienia to

sytuację biomechaniczną kości.

sytuację biomechaniczną kości.

- Inne przyczyny -

- Inne przyczyny -

Za przyczynę zmian

Za przyczynę zmian

zwyrodnieniowych wymienia się też

zwyrodnieniowych wymienia się też

procesy nowotworowe oraz niektóre

procesy nowotworowe oraz niektóre

choroby układu nerwowego jak np.:

choroby układu nerwowego jak np.:

jamistość rdzenia, kiła, mózgowe

jamistość rdzenia, kiła, mózgowe

porażenie dziecięce i hemiplegie.

porażenie dziecięce i hemiplegie.

- Początki choroby -

- Początki choroby -

Początki choroby mogą wystąpić już

Początki choroby mogą wystąpić już

w 20 roku życia i dotyczy to aż 20%

w 20 roku życia i dotyczy to aż 20%

populacji. Szczyt zachorowania

populacji. Szczyt zachorowania

określa się zazwyczaj na piątą i

określa się zazwyczaj na piątą i

szóstą dekadę życia.

szóstą dekadę życia.

- Skala Altana -

- Skala Altana -

W książce Witolda Tłustochowicza, można

W książce Witolda Tłustochowicza, można

spotkać aktualną czterostopniową skalę

spotkać aktualną czterostopniową skalę

Altana z 1986r. Podział ten charakteryzuje

Altana z 1986r. Podział ten charakteryzuje

stan zaawansowania choroby.:

stan zaawansowania choroby.:

stopień 0 – norma,

stopień 0 – norma,

stopień 1 – zmiany łagodne,

stopień 1 – zmiany łagodne,

stopień 2 – zmiany umiarkowane,

stopień 2 – zmiany umiarkowane,

stopień 3 – zmiany zaawansowane.

stopień 3 – zmiany zaawansowane.

 

 

- Objawy -

- Objawy -

Gładkie i błyszczące powierzchnie stawowe

Gładkie i błyszczące powierzchnie stawowe

pod wpływem szkodliwych czynników

pod wpływem szkodliwych czynników

ulegają niszczeniu. Pierwsze oznaki często

ulegają niszczeniu. Pierwsze oznaki często

są ignorowane przez pacjentów. Niewielki

są ignorowane przez pacjentów. Niewielki

ból w pachwinie, pośladku lub udzie nie

ból w pachwinie, pośladku lub udzie nie

powoduje większego zaniepokojenia i

powoduje większego zaniepokojenia i

często jest tłumiony podręcznymi środkami

często jest tłumiony podręcznymi środkami

przeciwbólowymi. Co trzynasta osoba

przeciwbólowymi. Co trzynasta osoba

zażywa środki przeciwbólowe, co prowadzi

zażywa środki przeciwbólowe, co prowadzi

do dalszego postępu choroby]. Choroba

do dalszego postępu choroby]. Choroba

rozpoczyna się sklerotyzacją podchrzęstną i

rozpoczyna się sklerotyzacją podchrzęstną i

zwężeniem szpary stawu biodrowego.

zwężeniem szpary stawu biodrowego.

 

 

Innym, objawem zwyrodnienia jest nasilająca się

Innym, objawem zwyrodnienia jest nasilająca się

pod wpływem wysiłku bolesność biodra,

pod wpływem wysiłku bolesność biodra,

ustępująca po dłuższym odpoczynku. Ból może

ustępująca po dłuższym odpoczynku. Ból może

pojawiać się też w okolicy kolana lub stawów

pojawiać się też w okolicy kolana lub stawów

krzyżowo-biodrowych, co może spowodować

krzyżowo-biodrowych, co może spowodować

postawienie błędnej diagnozy. Ból nasila się

postawienie błędnej diagnozy. Ból nasila się

podczas aktywności stawu a ustępuje w

podczas aktywności stawu a ustępuje w

spoczynku. Prawdopodobieństwo wystąpienia tych

spoczynku. Prawdopodobieństwo wystąpienia tych

objawów jest znacznie większe u osób starszych i

objawów jest znacznie większe u osób starszych i

otyłych. Wczesne wykrycie choroby ma bardzo

otyłych. Wczesne wykrycie choroby ma bardzo

ważne znaczenie dla profilaktyki i leczenia

ważne znaczenie dla profilaktyki i leczenia

pacjenta, dlatego tak ważną rolę spełnia tu

pacjenta, dlatego tak ważną rolę spełnia tu

badanie szczegółowe stawu. W przeciwnym

badanie szczegółowe stawu. W przeciwnym

wypadku dochodzi do stopniowo postępującego

wypadku dochodzi do stopniowo postępującego

ograniczania ruchomości stawu biodrowego.

ograniczania ruchomości stawu biodrowego.

- Ograniczenia ruchomości -

- Ograniczenia ruchomości -

W pierwszej kolejności zauważalna jest

W pierwszej kolejności zauważalna jest

ograniczona ruchomość rotacji

ograniczona ruchomość rotacji

zewnętrznej i wewnętrznej oraz

zewnętrznej i wewnętrznej oraz

odwodzenia uda. Zgięcie, a przede

odwodzenia uda. Zgięcie, a przede

wszystkim wyprost, ujawniają się dopiero

wszystkim wyprost, ujawniają się dopiero

po pewnym czasie, choć staw biodrowy nie

po pewnym czasie, choć staw biodrowy nie

ulega całkowitemu zesztywnieniu.

ulega całkowitemu zesztywnieniu.

Niebezpieczeństwem jest przyzwyczajanie

Niebezpieczeństwem jest przyzwyczajanie

się pacjenta, do wolno postępującego

się pacjenta, do wolno postępującego

procesu chorobowego, co wpływa

procesu chorobowego, co wpływa

niekorzystnie na czas rozpoczęcia

niekorzystnie na czas rozpoczęcia

rehabilitacji.

rehabilitacji.

W stawie biodrowym coraz częściej dochodzi do

W stawie biodrowym coraz częściej dochodzi do

stałych bólów zwanych coxalgiami. Utrwalają one

stałych bólów zwanych coxalgiami. Utrwalają one

złe ustawienie i powodują ujawnienie się w trakcie

złe ustawienie i powodują ujawnienie się w trakcie

chodu tzw.: dyskretnego utykania. Kończyna

chodu tzw.: dyskretnego utykania. Kończyna

dolna znajduje się w rotacji zewnętrznej,

dolna znajduje się w rotacji zewnętrznej,

przywiedzeniu i niewielkim zgięciu w stawie

przywiedzeniu i niewielkim zgięciu w stawie

biodrowym. Ruchomość stawu jest znacznie

biodrowym. Ruchomość stawu jest znacznie

ograniczona, przez co w trakcie chodu włącza się

ograniczona, przez co w trakcie chodu włącza się

kompensacja przez dodatkowe ruchy w stawach

kompensacja przez dodatkowe ruchy w stawach

lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Pojawia się

lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Pojawia się

utykanie, które jest wynikiem czynnościowego

utykanie, które jest wynikiem czynnościowego

skrótu kończyny.

skrótu kończyny.

Staw biodrowy zaczyna się coraz bardziej

Staw biodrowy zaczyna się coraz bardziej

zniekształcać, powodując poważne

zniekształcać, powodując poważne

utrudnienia w przemieszczaniu się. Może

utrudnienia w przemieszczaniu się. Może

dochodzić do powstawania wysięków i

dochodzić do powstawania wysięków i

pogrubienia torebki stawowej, co z kolei

pogrubienia torebki stawowej, co z kolei

może doprowadzić człowieka do kalectwa

może doprowadzić człowieka do kalectwa

w postaci całkowitej niefunkcjonalności

w postaci całkowitej niefunkcjonalności

lokomocyjnej. Zanika wyraźnie szpara

lokomocyjnej. Zanika wyraźnie szpara

stawowa i dochodzi do przebudowy

stawowa i dochodzi do przebudowy

kostnej struktury z miejscami zagęszczeń i

kostnej struktury z miejscami zagęszczeń i

wyrośli.

wyrośli.

 

 

Na zdjęciach rentgenowskich widać wyraźnie miejsca

Na zdjęciach rentgenowskich widać wyraźnie miejsca

przejaśnień i zaciemnień związanych w zachodzącym

przejaśnień i zaciemnień związanych w zachodzącym

procesem. Osteofity w postaci wałów kostnych podrażniają

procesem. Osteofity w postaci wałów kostnych podrażniają

torebkę stawową powodując jej stany zapalne i wyraźne

torebkę stawową powodując jej stany zapalne i wyraźne

dolegliwości. Rakowski /1994/ i Rosławski /1996/ uważają,

dolegliwości. Rakowski /1994/ i Rosławski /1996/ uważają,

że procesy zwyrodnieniowe stawu biodrowego powstają w

że procesy zwyrodnieniowe stawu biodrowego powstają w

pierwszej kolejności na skutek wysuszenia, zmętnienia i

pierwszej kolejności na skutek wysuszenia, zmętnienia i

zwłóknienia chrząstki stawowej. Brak śluzu stawowego i

zwłóknienia chrząstki stawowej. Brak śluzu stawowego i

zwiększonego tarcia na powierzchniach chrzęstnych

zwiększonego tarcia na powierzchniach chrzęstnych

powoduje wytworzenie szczelin i ubytków, a wraz z wiekiem

powoduje wytworzenie szczelin i ubytków, a wraz z wiekiem

nasilenie się procesów prowadzi do kompletnego ścierania

nasilenie się procesów prowadzi do kompletnego ścierania

tkanek. Brak odpowiedniej grubości nie chroni kości przed

tkanek. Brak odpowiedniej grubości nie chroni kości przed

naciskami i wstrząsami prowadząc do powstawania

naciskami i wstrząsami prowadząc do powstawania

kolejnych wałów i grzebieni osteofitowych.

kolejnych wałów i grzebieni osteofitowych.

- Podział koksartroz -

- Podział koksartroz -

Witold Tłustochowicz wyróżnia podział, związany

Witold Tłustochowicz wyróżnia podział, związany

ze stosunkiem procesów wytwórczych do

ze stosunkiem procesów wytwórczych do

destrukcyjnych. Jest on następujący:

destrukcyjnych. Jest on następujący:

1) typ destrukcyjny (postać uważana za

1) typ destrukcyjny (postać uważana za

postać jałowej martwicy głowy kości

postać jałowej martwicy głowy kości

udowej u

udowej u

dorosłych)

dorosłych)

2) typ hiperostatycznny (z przewagą

2) typ hiperostatycznny (z przewagą

osteofitów

osteofitów

nad cechami destrukcji)

nad cechami destrukcji)

3) postać mieszana (łącząca obie poprzednie)

3) postać mieszana (łącząca obie poprzednie)

 

 

- Kliniczne podtypy choroby

- Kliniczne podtypy choroby

-

-

W zależności od kształtu panewki

W zależności od kształtu panewki

stawu biodrowego koksartrozę można

stawu biodrowego koksartrozę można

podzielić na:

podzielić na:

–

z panewką zbyt płytką (dysplastyczna),

z panewką zbyt płytką (dysplastyczna),

–

z panewką zbyt głęboką (protruzyjna),

z panewką zbyt głęboką (protruzyjna),

–

z prawidłową panewką.

z prawidłową panewką.

- Diagnoza -

- Diagnoza -

W diagnozie choroby zwyrodnieniowej stawów biodrowych, trzeba przede

W diagnozie choroby zwyrodnieniowej stawów biodrowych, trzeba przede

wszystkim określić stopień zniekształceń i zaburzeń w funkcjonowaniu.

wszystkim określić stopień zniekształceń i zaburzeń w funkcjonowaniu.

Służy do tego czterostopniowa skala:

Służy do tego czterostopniowa skala:

I° - chory porusza czynnie kończyną w zakresie równym biernemu z

I° - chory porusza czynnie kończyną w zakresie równym biernemu z

obciążeniem mniejszym od normalnego

obciążeniem mniejszym od normalnego

II° - chory posiada pełen zakres, ale bez obciążenia

II° - chory posiada pełen zakres, ale bez obciążenia

III° - chory posiada pełen zakres, ale tylko w odciążeniu

III° - chory posiada pełen zakres, ale tylko w odciążeniu

IV° - ruch w niepełnym zakresie w odciążeniu

IV° - ruch w niepełnym zakresie w odciążeniu

 

 

I° i II° kwalifikuje często badanych do leczenia zachowawczego, natomiast

I° i II° kwalifikuje często badanych do leczenia zachowawczego, natomiast

III° i IV° często do leczenia operacyjnego, a następnie do rehabilitacji

III° i IV° często do leczenia operacyjnego, a następnie do rehabilitacji

pooperacyjnej.

pooperacyjnej.

- Różnicowanie -

- Różnicowanie -

W różnicowaniu z martwicą głowy kości udowej konieczne

W różnicowaniu z martwicą głowy kości udowej konieczne

jest wykonanie badania MRI stawu. W różnicowaniu z bólami

jest wykonanie badania MRI stawu. W różnicowaniu z bólami

pochodzenia kręgosłupowego opieramy się zwykle na

pochodzenia kręgosłupowego opieramy się zwykle na

szczegółowym badaniu podmiotowym i przedmiotowym

szczegółowym badaniu podmiotowym i przedmiotowym

oraz badaniu radiologicznym odcinka lędźwiowego

oraz badaniu radiologicznym odcinka lędźwiowego

kręgosłupa w dwóch płaszczyznach. Zespół krętarzowy

kręgosłupa w dwóch płaszczyznach. Zespół krętarzowy

(uszkodzenie przyczepów mięśni szkieletowych do górnej

(uszkodzenie przyczepów mięśni szkieletowych do górnej

krawędzi krętarza większego z towarzyszącym zapaleniem

krawędzi krętarza większego z towarzyszącym zapaleniem

okolicznych kaletek maziowych) jest częstym i zbliżonym

okolicznych kaletek maziowych) jest częstym i zbliżonym

pod względem objawów klinicznych do koksartrozy

pod względem objawów klinicznych do koksartrozy

zespołem bólowym, niejednokrotnie też towarzyszy tej

zespołem bólowym, niejednokrotnie też towarzyszy tej

chorobie. Różnicuje go wyraźna tkliwość krętarza i pełny

chorobie. Różnicuje go wyraźna tkliwość krętarza i pełny

zakres ruchu w stawie, ale zwykle z bólem przy skrajnej

zakres ruchu w stawie, ale zwykle z bólem przy skrajnej

rotacji zewnętrznej. Ze względu na poważne konsekwencje

rotacji zewnętrznej. Ze względu na poważne konsekwencje

późnego rozpoznania przyczyn bólu okolicy stawu

późnego rozpoznania przyczyn bólu okolicy stawu

biodrowego, uda i kolana,

biodrowego, uda i kolana,

każdy przypadek nastręczający

każdy przypadek nastręczający

wątpliwości diagnostyczne powinien zostać przebadany

wątpliwości diagnostyczne powinien zostać przebadany

przez specjalistę.

przez specjalistę.

- Okresy choroby -

- Okresy choroby -

- okres wczesny; radiologicznie bez zmian,

- okres wczesny; radiologicznie bez zmian,

ograniczenia ruchomości i wyraźne poprawy po

ograniczenia ruchomości i wyraźne poprawy po

odpowiednio długim wypoczynku

odpowiednio długim wypoczynku

- okres pośredni; ze zwiększonymi bólami,

- okres pośredni; ze zwiększonymi bólami,

ograniczeniami i utykaniem, wyraźne zmiany w

ograniczeniami i utykaniem, wyraźne zmiany w

RTG, cechą charakterystyczną są bóle wieczorne i

RTG, cechą charakterystyczną są bóle wieczorne i

poranne przy rozpoczynaniu chodzenia

poranne przy rozpoczynaniu chodzenia

- okres późny; charakteryzuje nasilenie

- okres późny; charakteryzuje nasilenie

wszystkich poprzednich objawów z przymusem

wszystkich poprzednich objawów z przymusem

podpierania się w trakcie chodu oraz

podpierania się w trakcie chodu oraz

zaburzeniami w sylwetce chorego.

zaburzeniami w sylwetce chorego.

/Piątkowski 1990/

/Piątkowski 1990/

Przy oglądaniu zdjęcia rentgenowskiego

Przy oglądaniu zdjęcia rentgenowskiego

należy zwrócić uwagę na: ukształtowanie i

należy zwrócić uwagę na: ukształtowanie i

szerokość szpary stawowej, kształt

szerokość szpary stawowej, kształt

powierzchni stawowych, zagęszczenia

powierzchni stawowych, zagęszczenia

tkanki kostnej, głębokość panewki, kąt

tkanki kostnej, głębokość panewki, kąt

szyjkowo-trzonowy i nachylenia stropu

szyjkowo-trzonowy i nachylenia stropu

panewki. Czasami można zauważyć wolne

panewki. Czasami można zauważyć wolne

ciała śródstawowe lub okołostawowe.

ciała śródstawowe lub okołostawowe.

Nawet bardzo zniszczony w obrazie

Nawet bardzo zniszczony w obrazie

radiologicznym staw, może nie

radiologicznym staw, może nie

objawiać się bolesnością i

objawiać się bolesnością i

zaburzeniem stabilności. Uzależnione

zaburzeniem stabilności. Uzależnione

jest to najczęściej od podrażnienia

jest to najczęściej od podrażnienia

torebki stawowej i towarzyszącego

torebki stawowej i towarzyszącego

zapalenia błony maziowej.

zapalenia błony maziowej.

- Sposób poruszania się -

- Sposób poruszania się -

Chód chorych z coxarthrosis jest dość

Chód chorych z coxarthrosis jest dość

charakterystyczny. Determinuje go ból i

charakterystyczny. Determinuje go ból i

związany z nim przykurcz zgięciowy,

związany z nim przykurcz zgięciowy,

przywiedzeniowy z rotacją zewnętrzną.

przywiedzeniowy z rotacją zewnętrzną.

Chory kompensuje sobie tę wadę przez

Chory kompensuje sobie tę wadę przez

wahadłowe i rotacyjne ruchy tułowia.

wahadłowe i rotacyjne ruchy tułowia.

Dodatkową cechą jest powstawanie

Dodatkową cechą jest powstawanie

koślawości kolana i rotacji zewnętrznej

koślawości kolana i rotacji zewnętrznej

podudzia. Chory porusza się z lekko

podudzia. Chory porusza się z lekko

zgiętymi kolanami, co grozi zwichnięciem

zgiętymi kolanami, co grozi zwichnięciem

kolana.

kolana.

Przy obustronnej chorobie pacjent ma trudności z ruchami

Przy obustronnej chorobie pacjent ma trudności z ruchami

wahadłowymi nóg na skutek ich skrzyżowania, dlatego

wahadłowymi nóg na skutek ich skrzyżowania, dlatego

często taki chory porusza się w sposób zupełnie inny od

często taki chory porusza się w sposób zupełnie inny od

prawidłowego. Stawia do przodu kończynę dolną z

prawidłowego. Stawia do przodu kończynę dolną z

większym przykurczem a kończynę dolną zakroczną

większym przykurczem a kończynę dolną zakroczną

dostawia do pierwszej nie mogąc jej przenieść przed

dostawia do pierwszej nie mogąc jej przenieść przed

wykroczną. Trzeba wspomnieć też, iż kończyny dolne w

wykroczną. Trzeba wspomnieć też, iż kończyny dolne w

takim ustawieniu przejmują większe obciążenia na

takim ustawieniu przejmują większe obciążenia na

zewnętrzne krawędzie stóp, przez co zmniejsza się

zewnętrzne krawędzie stóp, przez co zmniejsza się

płaszczyzna podparcia, a chód bardziej chwiejny. W takim

płaszczyzna podparcia, a chód bardziej chwiejny. W takim

przypadku, kompensacja sprawności chodu przez

przypadku, kompensacja sprawności chodu przez

zwiększone ruchy kręgosłupa, może stanowić

zwiększone ruchy kręgosłupa, może stanowić

przyśpieszanie, a nawet przyczynę powstania zmian

przyśpieszanie, a nawet przyczynę powstania zmian

zwyrodnieniowych właśnie tego odcinka.

zwyrodnieniowych właśnie tego odcinka.

Koksartrozy wtórne powstałe w wyniku

Koksartrozy wtórne powstałe w wyniku

dysplazji często charakteryzuje: różnica

dysplazji często charakteryzuje: różnica

długości kończyn, spłaszczoną i spłyconą

długości kończyn, spłaszczoną i spłyconą

panewką o stromym stropie.

panewką o stromym stropie.

Przeciwieństwem takich postaci są

Przeciwieństwem takich postaci są

koksartrozy pierwotne o znacznie

koksartrozy pierwotne o znacznie

pogłębionej panewce, ścieńczałym dnie i

pogłębionej panewce, ścieńczałym dnie i

charakterystycznie elipsowatym

charakterystycznie elipsowatym

wydłużeniu głowy kości udowej.

wydłużeniu głowy kości udowej.

- Postacie kliniczno-

- Postacie kliniczno-

anatomiczne -

anatomiczne -

klasyczna (pierwotna): głowy kości udowych są okrągłe, stwierdza się

klasyczna (pierwotna): głowy kości udowych są okrągłe, stwierdza się

koncentryczne zwężenie szpar stawowych, brzeżne nadżerki głów i

koncentryczne zwężenie szpar stawowych, brzeżne nadżerki głów i

panewek, zmiany występują symetrycznie

panewek, zmiany występują symetrycznie

dysplastyczna: stwierdza się dysplazję stawu biodrowego, a zmiany

dysplastyczna: stwierdza się dysplazję stawu biodrowego, a zmiany

zwyrodnieniowe w miejscu największego obciążenia stawu

zwyrodnieniowe w miejscu największego obciążenia stawu

niedokrwienna (ischiemiczna): stwierdza się podobne zmiany jak  w

niedokrwienna (ischiemiczna): stwierdza się podobne zmiany jak  w

postaci dysplastycznej z wyraźnym martwakiem w miejscu podparcia

postaci dysplastycznej z wyraźnym martwakiem w miejscu podparcia

głowy kości udowej (górno-zewnętrzny kwadrant)

głowy kości udowej (górno-zewnętrzny kwadrant)

niszcząca: stwierdza się wgłobienie panewek, głęboki i rozległe nadżerki

niszcząca: stwierdza się wgłobienie panewek, głęboki i rozległe nadżerki

głów i panewek, która często ulega podwichnięciu. Podobny obraz

głów i panewek, która często ulega podwichnięciu. Podobny obraz

występuje reumatoidalnym i infekcyjnym zapaleniu stawu biodrowego

występuje reumatoidalnym i infekcyjnym zapaleniu stawu biodrowego

 

 

symetryczna

symetryczna

wgłobieniowa (protruzyjna): zmiany w obrazie radiologicznym

wgłobieniowa (protruzyjna): zmiany w obrazie radiologicznym

jak w postaci klasycznej, dodatkowo stwierdza się wgłobienie

jak w postaci klasycznej, dodatkowo stwierdza się wgłobienie

panewek i często szpotawość biodra. Koksartroza protuzyjna

panewek i często szpotawość biodra. Koksartroza protuzyjna

może być chorobą lub objawem dystrofii kostnych

może być chorobą lub objawem dystrofii kostnych

dolnobiegunowa: stwierdza się zmiany zwyrodnieniowe

dolnobiegunowa: stwierdza się zmiany zwyrodnieniowe

poniżej zagłębienia głowy kości udowej z osteofitami na

poniżej zagłębienia głowy kości udowej z osteofitami na

dolnym brzegu panewki w biodrze szpotawym

dolnym brzegu panewki w biodrze szpotawym

algodystroficzna: stwierdza się jako zejście odruchowej

algodystroficzna: stwierdza się jako zejście odruchowej

algodystroficznej kończyny dolnej

algodystroficznej kończyny dolnej

pourazowa

pourazowa

W chorobie zwyrodnieniowej stawów

W chorobie zwyrodnieniowej stawów

biodrowych występuje wyraźne

biodrowych występuje wyraźne

pogorszenie warunków stabilizacji

pogorszenie warunków stabilizacji

postawy. Oznacza to, że chorzy ci mają

postawy. Oznacza to, że chorzy ci mają

znacznie częstsze wychylenia tułowia w

znacznie częstsze wychylenia tułowia w

płaszczyznach strzałkowej i czołowej w

płaszczyznach strzałkowej i czołowej w

pozycji stojącej. Jednocześnie świadczy to

pozycji stojącej. Jednocześnie świadczy to

o większym zaangażowaniu układu

o większym zaangażowaniu układu

nerwowego w utrzymaniu równowagi.

nerwowego w utrzymaniu równowagi.

W leczeniu zwyrodnień, ważna jest

W leczeniu zwyrodnień, ważna jest

znajomość fizjologicznych zakresów

znajomość fizjologicznych zakresów

ruchomości stawu biodrowego i

ruchomości stawu biodrowego i

kolanowego. Ograniczenia świadczą o

kolanowego. Ograniczenia świadczą o

postępie choroby i powinny być

postępie choroby i powinny być

mierzone za każdym razem podczas

mierzone za każdym razem podczas

kontroli lekarskiej. Zdzisław

kontroli lekarskiej. Zdzisław

Zagrobelny i Marek Woźniewski za

Zagrobelny i Marek Woźniewski za

fizjologię przyjmują następujące

fizjologię przyjmują następujące

wartości:

wartości:

w stawie biodrowym:

w stawie biodrowym:

Płaszczyzn

a:

Zapis ruchu:

Przeciętny zakres ruchu

[°]

S

wyprost - 0 -  zgięcie

 15 – 0 – 125

F

 odwodzenie - 0 - przywodzenie

45 – 0 – 15

R (So)

rotacja zewnętrzna - 0 - rotacja wewnętrzna

45 – 0 – 40

w stawie kolanowym:

w stawie kolanowym:

Płaszczyzna:

Zapis ruchu:

Przeciętny zakres ruchu [°]

S

wyprost - 0 -  zgięcie

 0 – 0 – 130

- Leczenie -

- Leczenie -

odbarczenie chorego stawu (laska, redukcja

odbarczenie chorego stawu (laska, redukcja

ciężaru ciała),

ciężaru ciała),

obuwie z miękkimi podeszwami i obcasami,

obuwie z miękkimi podeszwami i obcasami,

fizykoterapia ( np. elektroterapia)

fizykoterapia ( np. elektroterapia)

ciepło (ogrzewanie chorego stawu)

ciepło (ogrzewanie chorego stawu)

naświetlanie małymi dawkami (przeciwbólowymi)

naświetlanie małymi dawkami (przeciwbólowymi)

promieni X.

promieni X.

iniekcje dostawowe,

iniekcje dostawowe,

kinezyterapia: ćwiczenia rozciągające mięśnie i

kinezyterapia: ćwiczenia rozciągające mięśnie i

redresujące staw (utrzymanie lub poprawienie

redresujące staw (utrzymanie lub poprawienie

zakresu ruchu biodra).

zakresu ruchu biodra).

W przypadku wczesnego wykrycia

W przypadku wczesnego wykrycia

zmian zwyrodnieniowych można

zmian zwyrodnieniowych można

zahamować, lub opóźnić postęp

zahamować, lub opóźnić postęp

choroby. Ćwiczenia w odciążeniu,

choroby. Ćwiczenia w odciążeniu,

fizykoterapia, odciążanie stawu,

fizykoterapia, odciążanie stawu,

leczenie balneologiczne pozwalają na

leczenie balneologiczne pozwalają na

utrzymanie chrząstki stawowej w

utrzymanie chrząstki stawowej w

dobrym stanie czynnościowym.

dobrym stanie czynnościowym.

W cięższych postaciach można zalecić

W cięższych postaciach można zalecić

niesteroidowe leki przeciwzapalne w

niesteroidowe leki przeciwzapalne w

możliwie jak najmniejszych działających

możliwie jak najmniejszych działających

p/zapalnie i p/bólowo dawkach leczniczych

p/zapalnie i p/bólowo dawkach leczniczych

i tylko w fazie ostrej. Niektórzy pacjenci z

i tylko w fazie ostrej. Niektórzy pacjenci z

bardzo zaawansowanymi zmianami

bardzo zaawansowanymi zmianami

zwyrodnieniowymi wymagają protezy

zwyrodnieniowymi wymagają protezy

stawu, resekcji lub artrodezy (usztywnienia

stawu, resekcji lub artrodezy (usztywnienia

stawu).

stawu).

Jeśli pomimo leczenia zachowawczego,

Jeśli pomimo leczenia zachowawczego,

zmiany zwyrodnieniowe osiągają etap, w

zmiany zwyrodnieniowe osiągają etap, w

którym normalne funkcjonowanie jest

którym normalne funkcjonowanie jest

znacznie ograniczone, ból zjawia się

znacznie ograniczone, ból zjawia się

samoistne oraz budzi ze snu, a

samoistne oraz budzi ze snu, a

dolegliwości są tak znaczne, że

dolegliwości są tak znaczne, że

przekraczają granice wytrzymałości

przekraczają granice wytrzymałości

pacjenta wskazane jest wykonanie

pacjenta wskazane jest wykonanie

wszczepienia endoprotezy.

wszczepienia endoprotezy.

- ENDOPROTEZA -

- ENDOPROTEZA -

Istotą zabiegu jest zastąpienie "zużytych" części

Istotą zabiegu jest zastąpienie "zużytych" części

stawu biodrowego nowymi. Całkowita

stawu biodrowego nowymi. Całkowita

endoproteza składa się z dwóch części

endoproteza składa się z dwóch części

(panewkowej i udowej- zwanej trzpieniem). Obie

(panewkowej i udowej- zwanej trzpieniem). Obie

części osadzane są w swych lożach za pomocą

części osadzane są w swych lożach za pomocą

cementu kostnego lub metodą bezcementową.

cementu kostnego lub metodą bezcementową.

Następnego dnia po zabiegu rozpoczyna się

Następnego dnia po zabiegu rozpoczyna się

proces usprawniania mający na celu

proces usprawniania mający na celu

doprowadzenie pacjenta w krótkim czasie do jak

doprowadzenie pacjenta w krótkim czasie do jak

największej sprawności. Rehabilitacja nie powinna

największej sprawności. Rehabilitacja nie powinna

kończyć się wraz z opuszczeniem szpitala. Jest

kończyć się wraz z opuszczeniem szpitala. Jest

ona jedynie przygotowaniem do dalszego

ona jedynie przygotowaniem do dalszego

usprawniania w warunkach domowych czy

usprawniania w warunkach domowych czy

ambulatoryjnych.

ambulatoryjnych.

Pacjenci z wszczepioną endoprotezą powinni stosować się do

Pacjenci z wszczepioną endoprotezą powinni stosować się do

następujących zaleceń:

następujących zaleceń:

- niewskazane jest siadanie na brzegu krzesła, przechylanie się na boki,

- niewskazane jest siadanie na brzegu krzesła, przechylanie się na boki,

zakładanie nogi na nogę

zakładanie nogi na nogę

- w czasie stania należy obciążać równomiernie obie kończyny

- w czasie stania należy obciążać równomiernie obie kończyny

- nie należy dźwigać ciężkich rzeczy

- nie należy dźwigać ciężkich rzeczy

- wskazane jest przez pierwsze miesiące korzystanie z podwyższonej deski

- wskazane jest przez pierwsze miesiące korzystanie z podwyższonej deski

WC

WC

- wysokość łóżka należy tak dostosować, aby w siadzie stopy swobodnie

- wysokość łóżka należy tak dostosować, aby w siadzie stopy swobodnie

dotykały podłogi

dotykały podłogi

- w pierwszych tygodniach po zabiegu nie należy korzystać z wanny-

- w pierwszych tygodniach po zabiegu nie należy korzystać z wanny-

wskazane jest korzystanie z prysznica

wskazane jest korzystanie z prysznica

- jeżeli zaistnieje konieczność schylenia się należy wykonywać to bardzo

- jeżeli zaistnieje konieczność schylenia się należy wykonywać to bardzo

ostrożnie pamiętając o ugięciu kolan

ostrożnie pamiętając o ugięciu kolan

-obuwie powinno być wygodne i stabilne z niewysokim obcasem.

-obuwie powinno być wygodne i stabilne z niewysokim obcasem.

- K O N I E C -

- K O N I E C -