Wybrane elementy

prawa

Wprowadzenie

I. Istota prawa

Co to jest prawo?

• Prawo to ogół zasad zachowania (reguł postępowania)

obowiązujących

na

terytorium

danego

kraju,

ustanowionych przez państwo i należycie ogłoszonych.

• Zasady zachowania w aspekcie prawnym dotyczą

zakazów, nakazów oraz uprawnień.

• Przestrzeganie prawa gwarantują organy wymiaru

sprawiedliwości,

które

mogą

się

posługiwać

przymusem państwowym

.

• Prawo nie mówi co jest dozwolone, gdyż istnieje

zasada, iż wszystko, co nie jest zakazane, jest
dozwolone.

• Prawo nie reguluje myśli i uczuć, a jedynie zachowania

(ich wystąpienie lub ich brak).

 Rys historyczny

 

• Prawo, jako zjawisko społeczne, pojawiło się już w głębokiej

starożytności. Słynny „kodeks Hammurabiego” powstał

około 1750 roku p.n.e., czyli prawie 4 tys. lat temu. Kodeks

ten jest przykładem najbardziej zasadniczej funkcji prawa –

władca na kamiennych blokach wypisuje zasady, jakie

obowiązują na terytorium jego państwa by wskazać

podstawowe obowiązki poddanych

• Innym przykładem systemu prawnego w starożytności są

przepisy Izraela zawarte w Pięcioksięgu. Przenikanie się

norm religijnych z prawnymi dzisiaj w większości krajów nie

znajduje naśladowców (poza krajami muzułmańskimi).

• Rozkwit systemu prawnego nastąpił wraz z rozwojem

imperium rzymskiego. Prawo rzymskie, z całym aparatem

administracji państwa, jest nie tylko przedmiotem

współczesnych studiów, lecz również pierwowzorem

stworzonego w czasach późniejszych systemu prawnego

zachodniego świata.

• W czasach nowożytnych system prawny rozbudował się i

uporządkował. Powstał cały szereg szczegółowych dziedzin

prawnych, tzw. gałęzi prawa (np. prawo cywilne, karne,

pracy, rodzinne i opiekuńcze, finansowe, administracyjne).

Prawo przedmiotowe i

podmiotowe

• Prawo przedmiotowe mówi, co jest

prawem, a zatem jest to ogół norm
prawnych.

• Prawo

podmiotowe

to

możność

postępowania w określony sposób – to
prawo jednostki do czegoś np.: Jan ma
prawo do urlopu

• Prawo podmiotowe nie może istnieć bez

prawa

przedmiotowego,

gdyż

prawo

przedmiotowe to zbiór norm prawnych, a
prawo podmiotowe to to, co z niego wynika.

Ćwiczenie

Określ, czy to prawo przedmiotowe, czy podmiotowe:

Art. 108. KW Kto szczuje psem człowieka, podlega karze grzywny do

1.000 złotych albo karze nagany.

 Art. 681. KC  Do drobnych nakładów, które obciążają najemcę lokalu,

należą w szczególności: drobne naprawy podłóg,

drzwi i okien,

malowanie ścian, podłóg oraz wewnętrznej strony drzwi wejściowych,
jak również drobne naprawy instalacji i urządzeń technicznych,
zapewniających korzystanie ze światła, ogrzewania lokalu, dopływu i
odpływu wody.

 
 Art. 188. KP Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko

w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie
od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Prawo i państwo

• System prawny jest nieodłącznie związany z systemem

państwowym. Charakterystyczne jest to, iż mimo istnienia

szeregu wspólnych regulacji w Unii Europejskiej, systemy

prawne państw członkowskich są tworami odrębnymi

• Można wskazać co najmniej trzy zasadnicze powiązania

państwa i obowiązującego w nim prawa:
a) dany system obowiązuje na terytorium danego

państwa;
b) prawo tworzone jest przez osoby sprawujące władzę w

danym państwie (nawet jeżeli przyjmuje się regulacje

międzynarodowe, to muszą one zostać ratyfikowane przez

władze danego państwa);
c) przestrzeganie prawa jest zabezpieczane poprzez

system

państwowy

(policję,

prokuraturę,

sądy,

komorników, więzienia itd.)

Jak dzielimy prawo?

• Prawo wewnętrzne i

międzynarodowe

• Prawo publiczne i prywatne
• Prawo materialne i formalne

Prawo wewnętrzne a prawo

międzynarodowe

• Prawo

wewnętrzne

reguluje

stosunki pomiędzy podmiotami prawa
w obrębie danego państwa

• Prawo międzynarodowe reguluje

stosunki

zewnętrzne

między

podmiotami prawa międzynarodowego
(państwami,

organizacjami

międzynarodowymi)

Prawo publiczne a prawo

prywatne

PRAWO PUBLICZNE

PRAWO PRYWATNE

Reguluje stosunki między organami

państwa oraz między państwem a

obywatelem.

Dotyczy

podmiotów

równoprawnych, obywateli i innych

podmiotów prawa, jak np. spółki.

Charakteryzuje

się

nierówną

pozycją stron, państwo występuje

tu z pozycji władzy (tak jest np. w

prawie karnym, administracyjnym,

podatkowym, konstytucyjnym). Nikt

nas przecież nie pyta, czy chcemy

zapłacić

podatek

i

w

jakiej

wysokości, czy odpowiada nam kara

więzienia

za

kradzież.

Nasze

zadanie to podporządkowanie się

prawu.

Charakteryzuje

się

równością

stron, które wedle swej woli

kształtują wzajemne stosunki. Od

nas bowiem zależy czy kupimy

samochód nowy czy z drugiej ręki.

Możemy negocjować cenę i różnie

ustalać warunki umowy.

Z tego konara wyrasta wiele gałęzi,

np.:

- prawo konstytucyjne

- prawo administracyjne

- prawo karne

- prawo finansowe

Z tego konara wyrasta np. :

- prawo cywilne

- prawo rodzinne

- prawo handlowe

- prawo pracy

Prawo materialne a prawo

formalne

PRAWO MATERIALNE

PRAWO FORMALNE

(PROCESOWE)

Określa uprawnienia i obowiązki

podmiotów w relacjach prawnych,

czasem sankcję (np. Kc, Kk)

Mówi o procedurach dochodzenia

praw, w realizacji obowiązków

(np. Kpc, Kpk)

Z prawa materialnego wynikają

określone w Kodeksie cywilnym

uprawnienia , np. właściciela

roweru (może on swój rower

sprzedać, wypożyczyć, rozebrać

na części itp.)

Prawo procesowe pomoże np.

właścicielowi roweru w sytuacji,

gdy sąsiad jadący samochodem

zniszczy stojący przy domu rower

i trzeba będzie udać się do sądu

ze

skargą

i

wnioskiem

o

odszkodowanie

Funkcje prawa

• Funkcja regulacji życia społecznego (stabilizacyjna) - prawo pozwala zapewnić

obywatelom poczucie bezpieczeństwa w państwie. Eliminuje niepożądane zachowania.
Utrwala istnienie ładu społecznego, gospodarczego, politycznego.

• Funkcja wychowawcza - prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów

prawnych- pełni zatem funkcję prewencyjną. Prawo pełni także funkcję resocjalizacyjną,
kiedy zastosowana kara działa tak, że osoba, której to dotyczy nie jest skłonna ponownie
pogwałcić istniejące normy prawne.

• Funkcja ochronna - prawo ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte

i ważne ze społecznego punktu widzenia.

• Funkcja represyjna - prawo ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie

przestępstw, działać odstraszająco na sprawców, a także realizować zasadę
nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo.

• Funkcja kulturotwórcza - prawo integruje ludność zamieszkującą na danym terenie.

Wpływa na kultywowanie określonych przez daną społeczność wartości. Znajomość
przepisów prawnych określa poziom kultury np. politycznej danej zbiorowości.

• Funkcja organizacyjna - prawo określa ramy działania władzy i organizacji publicznych.
• Funkcja gwarancyjna - prawo wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa a

wolnością jednostki. Określa, jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione.
Z drugiej strony wyznacza granice działania państwa wobec jednostki. Granice te
stanowią istniejące normy prawne będące jedyną podstawą działania. Prawo gwarantuje
zatem, że ci, którzy nie naruszą określonych w nim zasad postępowania nie poniosą
negatywnych konsekwencji ze strony państwa.

Ignorantia iuris nocet

• Powyższa łacińska maksyma głosi, iż

„nieznajomość

prawa szkodzi”

. Oznacza to, iż:

Po pierwsze - niewiedza w stosunku do
obowiązujących przepisów prawnych może przynieść
jedynie szkody – utratę przywileju lub karę

za

niestosowanie się do nakazów i zakazów
Po drugie - nikt nie jest zwolniony z obowiązku
znajomości prawa,

tzn. nie można powoływać się

na nieznajomość przepisów w obronie własnych
interesów. Przepisy są jawne i każdy może je poznać

II. Norma prawna

Norma

• W życiu społecznym podlegamy szeregowi różnych norm regulujących

nasze kontakty z naturą, wytworami kultury i innymi ludźmi. Normy
zachowań mogą mieć charakter prawny (określony poprzez przepisy
prawne) bądź pozaprawny (nie objęty przepisami)

•  Normy pozaprawne to przede wszystkim normy kulturowe i religijne

określające dopuszczalne oraz pożądane zachowania. Celem tych norm jest
zachowanie i utrwalenie określonego porządku społecznego lub wskazanie
na dobro i zło podzielane przez określoną społeczność. Przykładem normy
kulturowej (obyczajowej) jest zachowanie okresu żałoby po śmierci bliskiej
osoby. Normy kulturowe i religijne czasami bywają źródłem norm prawnych

• Normy prawne to regulacje życia społecznego, wskazujące kto i

kiedy, w jaki sposób powinien, nie powinien lub może się zachować
i jakie są z tym związane konsekwencje

• Normy prawne różnią się od norm kulturowych i

religijnych tym, że:

– są uznawane przez państwo za podstawę regulacji stosunków

społecznych,

– są najczęściej spisane w formie przepisów prawnych zawartych

w

aktach

normatywnych

(konstytucji,

ustawach,

rozporządzeniach i innych).

Konstrukcja normy

prawnej

1)     Hipoteza – określa kogo dotyczy dana norma. Może być sformułowana
jako cecha określonych osób (np. pracodawca) bądź jako okoliczność w jakiej
znalazł się człowiek (np. „kto publicznie prezentuje ...”). Adresatem normy jest
każda osoba wskazana w hipotezie normy (norma ma charakter ogólny – nie
dotyczy konkretnej osoby np. Jana Kowalskiego). Norma wskazuje okoliczności
w sposób abstrakcyjny (nie nawiązuje do konkretnego wydarzenia)
2)     Dyspozycja – to określony przez normę sposób zachowania
(zakazanego, nakazanego bądź dopuszczalnego)
3)     Sankcja – wskazuje konsekwencje zachowania niezgodnego z
dyspozycją

Przykład:

 Art. 202. § 1 KK.  Kto publicznie prezentuje treści pornograficzne w taki sposób, że
może to narzucić ich odbiór osobie, która tego sobie nie życzy, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

–

Hipoteza – „kto publicznie prezentuje treści pornograficzne”

–

Dyspozycja – „nie może narzucić ich odbioru osobie, która tego sobie nie życzy”

–

Sankcja – „w innym przypadku osoba taka podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do roku”

Rodzaje norm ze względu

na treść

1) Norma zakazująca – zabraniająca adresatowi określonego
zachowania pod groźbą zawartą w sankcji

Np.: Art. 108 KW: Kto szczuje psem człowieka, podlega karze

grzywny do 1000 zł. albo karze nagany

2) Norma nakazująca – zobowiązująca adresata do
określonego zachowania pod groźbą zawartą w sankcji

Np.: Art. 23 KH (o spółce jawnej): Umowa spółki powinna być

zawarta na piśmie pod rygorem nieważności.

3) Norma przyzwalająca – dająca prawo adresatowi do
określonego zachowania i osiągania korzyści. Sankcją jest
utrata korzyści płynących ze wskazanego prawa.

Np.: Art. 18

3d

KP: Osoba, wobec której pracodawca naruszył

zasadę równego

traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do

odszkodowania w wysokości nie niższej

niż minimalne

wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Rodzaje norm ze względu

na ich stosowanie

1) Norma bezwzględnie obowiązująca –
obowiązuje bezwzględnie każdego adresata normy
niezależnie od jakichkolwiek uwarunkowań

NP.: Art. 13. § 1 KRiO  Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już

pozostaje w związku

małżeńskim.

2)

Norma

względnie

obowiązująca

–

obowiązuje adresatów normy, jeżeli nie wystąpią
wskazane przez normę okoliczności (np. strony nie
postanowią inaczej)

NP.: Art. 866 KC (o spółce cywilnej): W braku odmiennej

umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do
reprezentowania spółki w

takich granicach, w jakich jest

uprawniony do prowadzenia jej spraw.

Ćwiczenia

Ćw. 1. Sformułuj przykładową normę prawną
obowiązującą w Twojej rzeczywistości ze wskazaniem
wszystkich elementów konstrukcyjnych (hipotezy,
dyspozycji i sankcji)
Ćw. 2. Dokonaj analizy poniższych norm prawnych
(wskaż elementy konstrukcyjne oraz określ rodzaj
normy ze względu na treść i stosowanie)

a) Art. 98. § 1. KPC: Strona przegrywająca sprawę obowiązana
jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do
celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu)

b) Art. 36. Konstytucja RP:  Podczas pobytu za granicą
obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej
Polskiej

III. Stosunki i zdarzenia

prawne

Inicjacja stosowania

norm prawnych

• Normy prawne stosuje się jako konsekwencję zmiany

pewnego stanu rzeczy. Hipoteza normy mówi: "kto i
w jakich okolicznościach". Musi zatem zdarzyć się
"coś" by "w pewnych okolicznościach" mógł znaleźć
się "ktoś". Takie zdarzenie nazywa się zdarzeniem
prawnym.

 
• Zdarzeniem

prawnym

jest

każda

zmiana

rzeczywistości

(działanie

człowieka

lub

natury)

, która

powoduje, że "ktoś" staje się adresatem normy
prawnej.

Stosunek prawny

• Jeżeli ma miejsce określone zdarzenie prawne, w odniesieniu

do adresata normy zaczyna się stosować dyspozycję, która
wypływa z tej normy. Oznacza to, iż wobec kogoś wymaga się
określonych zachowań (działania bądź powstrzymania się od
działania) lub też daje się komuś prawo do określonych żądań

• W sytuację taką zaangażowany jest nie tylko adresat. Jeżeli

ktoś coś musi lub czegoś nie może, zawsze ktoś inny ma
prawo wymagać takich zachowań. Gdy komuś przyznaje się
prawo do żądania czegoś, to zawsze ktoś zobowiązany jest
do realizacji tego żądania

• Stosowanie normy prawnej powoduje zatem powstanie

szczególnej relacji pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami.
Jedna strona ma prawo żądać (prawo do roszczenia) a druga
ma obowiązki prawne. Taka relacja to inaczej stosunek
prawny. Od stosunku społecznego różni się on faktem, iż
treść stosunku wynika z normy prawnej

Konstrukcja stosunku

prawnego

Przykładowy stosunek

prawny

Art. 613. § 1. KC Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje
się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów
rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te produkty
odebrać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić
określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne
przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia.

 
• Zawarcie przez rolnika i zakład przetwórstwa spożywczego umowy

kontraktacji oznacza powstanie stosunku prawnego, w którym:
a) rolnik jest podmiotem obowiązku, gdyż musi dostarczyć przetwórcy
(podmiotowi prawa) "oznaczoną ilość produktów rolnych określonego
rodzaju", natomiast przetwórca może się tego domagać,
b) przetwórca jest także podmiotem obowiązku, gdyż rolnik (podmiot
prawa)

może żądać od niego "odbioru produktów w terminie

umówionym,

zapłacenia umówionej ceny oraz spełnienia

określonego świadczenia

dodatkowego, jeżeli umowa lub przepisy

szczególne przewidują obowiązek

spełnienia takiego świadczenia".

 

Rodzaje stosunków

prawnych

• Stosunki prawne wynikają z norm prawnych i są osadzone w

konkretnych okolicznościach życia. Ich liczba oraz różnorodność jest
ogromna, stąd sklasyfikowanie stosunków prawnych  jest niezwykle
trudne. Warto jednak zwrócić uwagę na dwie cechy stosunków
prawnych. 

Po pierwsze, różna może być pozycja prawna poszczególnych podmiotów
stosunku prawnego. Podmioty mogą mieć status równorzędny, jak w
stosunkach cywilnoprawnych - np. prawo cywilne, prawo pracy. Status
podmiotów może

być jednak nierównorzędny - np. organ administracyjny

wydający decyzję

administracyjną (stosunek

administracyjnoprawny)

czy sąd wydający wyrok

więzienia za morderstwo (stosunek

karnoprawny). Uwaga! Sąd i organ

administracyjny może być również

podmiotem stosunku

cywilnoprawnego

(np. kupując materiały

biurowe)

Po drugie, stosunki prawne mogą mieć charakter jednostronny (każda osoba
jest albo podmiotem obowiązku albo podmiotem prawa), lub też, jak w
przykładzie o kontraktacji, pozycje osób mogą się zmieniać (charakter
dwustronny)

Rodzaje zdarzeń

prawnych

• Zdarzeniem

prawnym

jest

każde

rzeczywiste

wydarzenie, które powoduje powstanie, zmianę bądź
zakończenie stosunku prawnego.

• Zdarzenia te mogą być zależne od woli człowieka (np. sprzedaż

samochodu, zawarcie małżeństwa) lub też niezależne od niej
(np. zniszczenia spowodowane wichurą, śmierć człowieka).

• Działaniu człowieka zgodnemu z jego wolą może towarzyszyć

wyrażanie woli (słowem, pismem czy w jakikolwiek sposób
może on okazywać, iż chodzi mu o powstanie, zmianę lub
rozwiązanie stosunku prawnego). W tej sytuacji mówi się o
aktach prawnych. Jeżeli człowiek działa świadomie i zgodnie
z własną wolą, lecz nie towarzyszy temu wyrażanie woli ,mamy
do czynienia z czynem prawnym.

Klasyfikacja zdarzeń

prawnych

• Akty prawne dzielą się na trzy kategorie:

1) czynności prawne - świadome działanie jednej lub kilku osób wyrażające się
oświadczeniem woli, mające na celu wywołanie skutków prawnych (np. zawarcie
umowy),
2) decyzje administracyjne - decyzje wydawane w danych sprawach przez organy
władzy publicznej (np. zgoda na budowę domu wydana przez urząd nadzoru
budowlanego),
3) konstytutywne orzeczenia sądowe - decyzje sądu w danej sprawie zmieniające stan
zainteresowanych stron (np. decyzja o podziale majątku rozwodzących się małżonków);
sąd może również wydawać orzeczenia deklaratywne (np. orzeczenie, iż złożono
żądane dokumenty), lecz te nie są aktami prawnymi.

 
• Czyny prawne to wszystkie działania zgodne w wolą człowieka, którym nie towarzyszy

wyrażanie woli wywołania skutków prawnych. W zależności od zgodności z
obowiązującymi przepisami prawnymi, czyny dzieli się na:
1) dozwolone - niezakazane przez prawo (np. jazda na rowerze - jest się wówczas
adresatem norm prawa o ruchu drogowym)
2) niedozwolone - zakazane przez prawo (np. kradzież jabłek z nie swojego sadu - jest
się adresatem art. 123 KW)

 

Ćwiczenie

Nazwij zdarzenia prawne wynikające z
poniższych przepisów:

a) Art. 217. § 1. KK Kto uderza człowieka lub w inny sposób
narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

 

b) Art. 120. § 1. KW Kto w celu przywłaszczenia dopuszcza
się wyrębu drzewa w lesie albo kradnie lub przywłaszcza
sobie z lasu drzewo wyrąbane lub powalone, jeżeli wartość
drzewa nie przekracza 75 złotych podlega karze aresztu,
ograniczenia wolności albo grzywny.

IV. Źródła prawa

 Źródła norm prawnych

• Normy

prawa

są

wynikiem

rozwoju

społeczeństwa.

Ukoronowaniem procesu regulacji zachowań w danym
społeczeństwie jest formalizacja norm w postaci przepisów
prawnych. Jest to tzw. prawo stanowione (pozytywne).

• Przepis prawny to jednostka redakcyjna zawierająca

określoną myśl prawną zawartą w akcie normatywnym
(np. w ustawie).

• Przepisy zorganizowane są w formie

– artykułów - art.
– paragrafów - §
– ustępów - ust.
– punktów - np. 1)
– i liter - np. a)

• Oprócz prawa stanowionego, źródłem norm prawnych jest

również tzw. prawo zwyczajowe. Normy prawa zwyczajowego
to powszechnie przyjęte przez daną społeczność, najczęściej
tradycyjne, sposoby zachowania.

Rodzaje aktów

normatywnych

 

• Akty normatywne to dokumenty zawierające przepisy

prawne

• Źródła prawa obowiązującego w RP

Art. 87. Konst. RP :

1.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej

Polskiej

są:

Konstytucja,

ustawy,

ratyfikowane

umowy

międzynarodowe oraz rozporządzenia 

• Obok przepisów obowiązujących powszechnie w całej RP

istnieją również przepisy obowiązujące lokalnie (np.
mogą

dotyczyć

określonego

obszaru

Polski

lub

konkretnego urzędu)

Art. 87.  Konst. RP  
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej
Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty
prawa miejscowego

Do aktów normatywnych prawa miejscowego zalicza się
uchwały i zarządzenia

Rozwiązywanie kolizji

prawnych

• Podstawową zasadą funkcjonowania systemu prawnego jest fakt, iż

prawo nie działa wstecz. Inaczej mówiąc, przepisy prawne obowiązują
od konkretnego terminu a jakiekolwiek zdarzenia wynikłe przed
wejściem przepisów w życie nie podlegają tym przepisom (nawet,
gdyby były już przegłosowane przez Sejm i Senat oraz podpisane
przez Prezydenta)

• W sytuacji, gdyby dwa przepisy prawne w odmienny sposób

regulowały dany problem prawny, stosuje się następujące zasady:
a) przepisy aktu normatywnego wyższego rzędu znoszą
przepisy aktu

normatywnego niższego rzędu (przepisy

ustawy znoszą przepisy

rozporządzenia),

b) przepisy aktu normatywnego późniejszego znoszą przepisy
aktu

normatywnego wcześniejszego (np. zapisy ustawy z

23.03.2006 roku znoszą

przepisy ustawy z 12.11.2005 roku),

c) przepisy aktu normatywnego szczegółowego znoszą
przepisy aktu

normatywnego ogólnego (np. zapisy Karty

Nauczyciela znoszą przepisy

Kodeksu pracy).

Ćwiczenie

Witold Mazurek popadł w konflikt z
pracodawcą. Interesującą nas sytuację w
odmienny sposób regulują trzy akty
normatywne: ustawa Kodeks pracy w
poprawce z 18.12.2002 r. (przepis
dotychczas

nie

zmieniony);

rozporządzenie

Ministra

Pracy

z

23.02.2005 r. oraz ustawa branżowa z
10.10.2000 r. Określ przepisy którego z
w/w aktów będą stosowane

V. Tworzenie prawa

Różnorodność

procedowania

• Przepisy prawne tworzone są w sposób charakterystyczny dla rodzaju aktu

normatywnego, w którym są zamieszczone

• Najtrudniejsza, bo wymagająca największego poparcia i zgody wśród uprawnionych do

tego osób, jest procedura zmiany konstytucji

• Najmniej jednoznaczne zasady tworzenia prawa dotyczą ratyfikacji umów

międzynarodowych. Najistotniejszy podział umów międzynarodowych wskazuje na takie
umowy, których ratyfikacja wymaga zgody w formie ustawy oraz takie, które
podpisywane są przez osoby do tego uprawnione (m.in. Prezydent RP) bez zgody
ustawowej. Do tej pierwszej kategorii zalicza się umowy dotyczące:

1)  pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2)  wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3)  członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4)  znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5)  spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy  

•  Rozporządzenie wydawane są jednoosobowo przez osobę uprawnioną (ministrów i

niektórych najwyższych urzędników RP)

• Ustawy stanowią w praktyce najistotniejszy rodzaj aktu normatywnego. To one są

"nosicielami" większości regulacji prawnych. Uchwalanie ustaw wymaga konsensusu
najwyższych organów władzy Rzeczpospolitej Polskiej: Sejmu, Senatu i Prezydenta RP

 

Vacatio legis i publikacja aktów

normatywnych

•

Zasada "ignorantia iuris nocet" swojego uzasadnienia doszukuje się w możliwości poznania
przepisów prawnych, jakie daje publikowanie ich w oficjalnych pismach

•

Art. 88 Konst. RP. :
1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich
ogłoszenie. 

•

Akty normatywne ogłaszane są w dziennikach urzędowych wg zasad wskazanych w ustawie o
ogłaszaniu aktów normatywnych.

–

Art. 8. UOAN:

Dziennikami urzędowymi w rozumieniu ustawy są: Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
Dziennik

Urzędowy

Rzeczypospolitej

Polskiej

"Monitor

Polski",

Dziennik

Urzędowy

Rzeczypospolitej

Polskiej "Monitor Polski B", dzienniki urzędowe ministrów kierujących

działami administracji

rządowej, dzienniki urzędowe urzędów centralnych oraz wojewódzkie

dzienniki urzędowe.

•

Przepisy opublikowane w ww. dziennikach wchodzą w życie po upływie tzw. "vacatio legis" od
chwili publikacji. Jest to czas potrzebny na to, by każdy mógł zapoznać się z nowymi przepisami.
Ustawa o publikacji aktów normatywnych wskazuje pewne normy czasowe "vacatio legis":

–

Art. 4. UOAN :

1. Akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach
urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany
akt

normatywny określi termin dłuższy.

2. W uzasadnionych przypadkach akty normatywne [...] mogą wchodzić w życie w terminie
krótszym niż czternaście dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego
wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją
temu na przeszkodzie, dniem

wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w

dzienniku urzędowym.

VI. Stosowanie prawa

Procedura stosowania

prawa

• Rozwiązanie problemu prawnego oznacza, iż w

określonej sytuacji zastosuje się rozwiązania
wynikające z przepisów prawnych

• Zastosowanie prawa w danej sytuacji wymaga:

a) ustalenia stanu faktycznego - określenia, a jeśli trzeba
również udowodnienia, co w istocie się wydarzyło, czy i jaki
stan

miał miejsce (w obserwacji i analizie uwzględnić

należy

także

okoliczności

towarzyszące

danemu

zdarzeniu prawnemu;

dowodzenie opiera się najczęściej na

dokumentacji, relacjach świadków oraz opiniach biegłych),
b) kwalifikacji prawnej - wskazania przepisów odnoszących
się  do

danych zdarzeń prawnych,

c) wnioskowania i wydania opinii, orzeczenia lub decyzji

Organizacja systemu wymiaru

sprawiedliwości

• Stosowanie prawa opiera się na postępowaniu sądowym oraz instytucjach

przymusu państwowego. Główne role w interesujących nas procesach odgrywają:

a) prokuratura - organ rozpatrujący zasadność oskarżenia oraz stanowiący potencjalnie stronę
oskarżenia,
b) adwokatura - instytucja prawna stanowiąca obronę strony oskarżonej,
c) sądownictwo - system urzędów wydających wyroki w sprawach prawnych,
d) organy przymusu - policja, policja municypalna oraz żandarmeria,
e) komornicy - strona uskuteczniająca egzekucję majątkową na podstawie postanowień sądów,
f) więzienia i inne podmioty realizujące postanowienia sądów w zakresie ograniczenia i pozbawienia
wolności.

• Postępowanie sądowe prowadzone może być z oskarżenia publicznego

(prokuratura oskarża nawet wówczas, gdy nikt nie złoży pozwu przeciwko
oskarżonemu - np. w przypadku zabójstwa) oraz z oskarżenia prywatnego (do
uruchomienia postępowania potrzebne jest złożenie pozwu przez stronę
poszkodowaną - np. naruszenie dobrego imienia)

• Postępowanie sądowe jest postępowaniem co najmniej dwuinstancyjnym. Zanim

zapadnie prawomocny wyrok strona postępowania ma prawo do odwołania się od
wyroku do sądu drugiej instancji.

• Prawomocny wyrok sądu odwoławczego w zasadzie kończy postępowanie sądowe,

ale w ciągu 30 dni od przekazania wyroku z uzasadnieniem stronie przysługuje
prawo do kasacji tego wyroku przez Sąd Najwyższy. Sąd Najwyższy rozpatruje
wówczas, czy sąd wydający wyrok nie popełnił uchybień formalnych lub rażącego
naruszenia prawa, które mogłoby mieć wpływ na treść wyroku.

Sądownictwo w Polsce

• W Polsce wyróżnia się trzy rodzaje sądownictwa:

a) sądy administracyjne - orzekające w sprawach dotyczących
funkcjonowania organów administracyjnych (np. w sprawie niezgodności
decyzji administracyjnych z prawem),
b) sądy wojskowe - orzekające w sprawach związanych z wojskiem,
c) sądy powszechne - orzekające w pozostałych sprawach (m.in. w
sprawach gospodarczych, cywilnych, rodzinnych, karnych, pracy) 

• Sądy administracyjne rozpatrują odwołania od decyzji organów

administracyjnych

drugiej

instancji.

Pierwszą

instancją

sądów

administracyjnych są wojewódzkie sądy administracyjne, a odwołania od ich
wyroków rozpatrywane są przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie

• Struktura sądów powszechnych obejmuje sądy rejonowe, okręgowe i

apelacyjne oraz Sąd Najwyższy

• Sąd rejonowy może być jedynie sądem pierwszej instancji i dotyczy spraw o

mniejszej wadze. W zależności od przedmiotu sprawy, sąd okręgowy może
być sądem pierwszej bądź drugiej instancji. Natomiast sąd apelacyjny jest
wyłącznie sądem drugiej instancji dla odwołań od wyroków sądów
okręgowych

• Sądem odwoławczym dla wyroków sądu rejonowego jest:

–

dla wyroku sądu rejonowego -  sąd okręgowy

–

dla wyroku sądu okręgowego  -   sąd apelacyjny

–

dla wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego  -   NSA

VII. Wykładnia prawa

Znaczenie wykładni

prawa

• W niektórych przypadkach właściwe odczytanie przepisów

prawnych sprawia ogromną trudność. Przepisy prawne zawarte
w aktach normatywnych nie zawsze dają wprost odpowiedź na
pytanie, co jest zgodne z prawem. Wynika to z faktu, iż:
a) nie można uregulować w przepisach wszystkich możliwych
sytuacji

występujących w życiu,

b) ubóstwo języka lub nieumiejętność posługiwania się nim
może

prowadzić do nieporozumień,

c) niektóre sytuacje mogą być różnie interpretowane

• Kwalifikacja prawna wymaga w tych sytuacjach, by przepisy

prawne zostały zinterpretowane przez osoby do tego
powołane. Te z kolei mogą posłużyć się różnym warsztatem
metodycznym. Owa interpretacja przepisów nosi miano
wykładni prawa.

Rodzaje wykładni ze względu

na podmiot

• Najistotniejsze pytanie dotyczące wykładni prawa dotyczy

uprawnień do jej dokonywania. Z punktu widzenia podmiotu
dokonującego wykładni wyróżnia się:
a) wykładnię autentyczną - dokonuje jej ta sama osoba lub organ,
który

ustanowił  dane przepisy (np. Minister Finansów

dokonuje wykładni

rozporządzenia o rozliczaniu podatku

dochodowego od osób

fizycznych); wykładnia ta jest

powszechnie obowiązującą;
b) wykładnię sądową (praktyczną) - sąd orzekając w konkretnej
sprawie

dokonuje interpretacji przepisów prawnych; wykładnia

ta odnosi się

tylko i wyłącznie do danej konkretnej sprawy i

nie obowiązuje w innych

przypadkach; wyjątek stanowi

wykładnia Sądu Najwyższego; która ma

charakter ogólnie

obowiązujący,
c) wykładnię doktrynalną (naukową) - wykładni prawa dokonywać
mogą również osoby naukowo zajmujące się prawem, tworząc
tzw.

doktrynę prawa; wykładnia ta ma jedynie charakter

opinii i nie jest w ogóle obowiązująca

Rodzaje wykładni ze względu

na metodę

• Ze względu na metodę interpretacyjną zazwyczaj

wskazuje się następujące rodzaje wykładni:
a) wykładnię językową -  interpretacja opiera się na
analizie językowej słownictwa i składni,
b) wykładnię systemową - wyjaśnienie przepisu polega
na analizie kontekstu w systemie prawa (na ile dane
rozumienie przepisu wpisuje się w ogólną doktrynę
prawa),
c) wykładnię logiczną - treść przepisu wnioskuje się na
podstawie logicznego rachunku zdań,
d) wykładnię teleologiczną (celowościową) - próbuje się
odczytać jaka intencja przyświecała autorom podczas
tworzenia przepisu,
e) wykładnię historyczną - wykładnia uwzględnia
ewolucję regulacji w danym zakresie

Rodzaje wykładni ze względu

na wynik

• Dokonanie wykładni może powodować, iż

dany przepis będzie stosować się:
a) w rozumieniu dosłownym (dokładnie
tak,

jak mówią słowa przepisu) -

wykładnia literalna,
b)

w

szerszym

rozumieniu

od

sformułowań

przepisu - wykładnia

rozszerzająca,
c) w węższym rozumieniu od sformułowań
przepisu - wykładnia zawężająca