Jaźń

Jaźń, pojęcie wprowadzone do filozofii

przez Św. Augustyna na określenie
pewności własnego istnienia. Podstawą tej
pewności jest wiedza o tym, że myślę -
"jestem, gdyż myślę, wątpię, rozumiem,
sądzę". Podstawą jaźni jest nie ciało, lecz
dusza, stąd też wyrazem jaźni jest czynna
wola.

Dla Kartezjusza (R. Descartes) istnienie

jaźni wynikało bezpośrednio z istnienia
myśli.

W psychoanalizie Z. Freuda jaźń jest

definiowana jako superego - cienka,
świadoma i rozumna powierzchnia bytu
nad głębinami nieświadomości (id i ego).
Zadaniem jaźni jest regulacja oddziaływań
na osobowość.

Hipokrates, V w. p.n.e. wyróżnił takie typy osobowości, jak:
1) sangwinik- czyli człowiek z osobowością o żywym i zmiennym

usposobieniu;

2) melancholik- mało uczuciowy i mało aktywny;
3) choleryk- pobudliwy i mało wytrwały w działaniu;
4) flegmatyk- mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w

działaniu.

Niemiecki psychiatra E. Kretschmer w XIX w. wykazał korelację

między budową ciała a osobowością. Wskazał cztery typy;

1) pyknik- człowiek niski o okrągłych kształtach i raczej

łagodnym

usposobieniu;
2) astenik- wysoki o wystających kościach i mało życzliwy dla

innych ludzi;

3) atletyk- dobrze zbudowany fizycznie i raczej zrównoważony

psychicznie;

4) dysplastyk- człowiek niekształtny ze względu na budowę

ciała, co wpływa na jego usposobienie.

Szwajcarski psychiatra G. Jung za podstawę swej typologii

osobowości przyjął kierunek i zakres działalności człowieka.
Wyodrębnił dwa typy osobowości:

1) introwertyka - czyli człowieka ukierunkowującego własne

działania na siebie i oszczędnego w uzewnętrznianiu swoich
uczuć, o hermetycznej postawie życiowej;

2) Ekstrawertyka - będącego osobowością o cechach krańcowo

różnych niż typ pierwszy.

Osobowość to:

1)

zbiór

względnie

stałych,

charakterystycznych dla danej jednostki
cech i właściwości, które wyznaczają jej
zachowania i pozwalają odróżnić ją od
innych;

2) wg psychologii behawiorystycznej:

zespół

warunków

wewnętrznych

wpływających na sposób, w jaki człowiek
przystosowuje się do otoczenia;

3) wg. psychologii poznawczej: zespół

psychologicznych

mechanizmów:

np.

tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy,
inteligencja, uznawane wartości, które
powodują, że człowiek jest zdolny do
kierowania

własnym

życiem,

a

jego

zachowania są zorganizowane i względnie
stałe.

Osobowość jest cechą społeczną i
kulturową.

Ma tą cechę osoba, która posiada
swoiste życie wewnętrzne, określone
wizje świata, specyficzne dążenia i
szczególny

sposób

reagowania

na

otaczające go środowisko.

Najważniejsze składniki osobowości to:
potrzeby, motywacje, zainteresowania,
poglądy, wartości postawy, mechanizm
kontroli,

temperament,

zdolności

i

inteligencja.

Osobowość społeczna
Cechy

biofizyczne

człowieka

i

zewnętrzne oddziaływanie są podstawą
osobowości, ale jej nie determinują.

Decydujący wpływ na kształtowanie

się osobowości ma aktywność samej
jednostki.

Osobowość społeczna uważana jest za

ogół

społecznych

wzorów,

jakie

realizuje i ról, jakie pełni jednostka
wobec innych ludzi jako członków
społeczeństwa.

Osobowość

społeczna

to

zespół

względnie trwałych cech jednostki,
wpływających na jej postępowanie,
tworzących się na podbudowie:

cech

biologicznych

i

psychicznych

(czyli

biogennych i psychogennych) oraz kulturowych -
pochodzących z wpływu kultury i struktury
zbiorowości ludzkich, w których jednostka została
wychowana

i

w

których

uczestniczy,

czyli

składników socjogennych.

Największe znaczenie dla kształtowania się

osobowości społecznej ma proces socjalizacji jako
proces przekształcenia biologicznego organizmu
noworodka

w

aktywnego

uczestnika

życia

społecznego i kulturalnego.

• Kulturowy ideał osobowości stanowi rodzaj

wzorca

odniesienia,

ukształtowanego

przez

wartości.

• Jaźń subiektywna wyobrażenia o osobie własnej

wytworzone pod wpływem oddziaływania innych

• Jaźń odzwierciedlona zespół wyobrażeń o sobie

odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas

Potrzeby
Potrzeba (w psychologii) odczuwany przez jednostkę

brak czegoś.

Liczba potrzeb człowieka jest nieograniczona, stanowią

one źródło aktywności każdej jednostki, która dąży do ich
relatywnie szerokiego zaspokojenia.

Rozróżnia się potrzeby wewnętrzne, np. fizjologiczne

oraz potrzeby zewnętrzne, które są wyrazem zależności
człowieka od otoczenia.

Potrzeby wewnętrzne:
W tej grupie wyróżnić można np. potrzeby pierwotne

biologiczne (np. głód, sen, seksualne), i wyższego rzędu
np.

uczestnictwa

społeczno-kulturalnego,

potrzeby

materialne (posiadania, bogacenia się, itp.).

Potrzeby zewnętrzne:
potrzeba bezpieczeństwa – fizycznego i emocjonalnego
potrzeba akceptacji
potrzeba

oddźwięku

emocjonalnego

(„bliskości

uczuciowej”)

potrzeba nowych doświadczeń
Brak możliwości zaspokojenia potrzeb prowadzi do

frustracji.

Istotne znaczenie dla zrozumienia motywacji

człowieka wywarła teoria potrzeby opracowana przez
A.H. Maslowa.

Wg niego, najbardziej wymagają zaspokojenia

potrzeby fizjologiczne i potrzeby wyższego stopnia, tj.
bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku.

Kolejne miejsca w hierarchii potrzeb zajmują:

potrzeba wiedzy oraz potrzeby estetyczne.

Gdy jednostka zaspokoi wszystkie wymienione

potrzeby, jej motywacja zostaje ukierunkowana na
samorealizację;

potrzeba

rozwoju

własnego

potencjału, doskonalenia siebie. Teoria Maslowa
pomaga w zrozumieniu, iż bez zaspokojenia potrzeb
niższych, przede wszystkim fizjologicznych, jednostka
nie może przejść do potrzeb wyższych.

Wartości

Wartość - jedna z podstawowych kategorii

filozoficznych, istotna zwłaszcza w etyce,
estetyce, antropologii.

Oznacza coś, co w sensie absolutnym lub

też na gruncie danego zespołu poglądów,
jest cenne i godne pożądania i co stanowi
przedmiot szczególnej troski oraz cel
ludzkich

dążeń,

a

także

kryterium

postępowania człowieka.

W zależności od dziedziny, jakiej dotyczą,

wartości dzieli się na: moralno-etyczne,
religijne, estetyczne, kulturowe, itd.

W

zależności

od

zasięgu

-

na

ogólnoludzkie i lokalne: np. narodowe,
osobiste.

Mówi się też o wartościach niższych i

wyższych, materialnych i duchowych, co
zwykle łączy się z ich hierarchizowaniem.

Rola społeczna
Role społeczne wykonywane w różnych

zbiorowościach:

1)

system

oczekiwań

dotyczących

przewidywanych zachowań człowieka wobec
grupy, w której zajmuje on określoną
pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas
zespół reguł, norm i wzorów postępowania.

2) system stałych zachowań osobnika,

zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów
społecznych.

W

różnych

grupach

istnieje

wiele

rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca,
matki, brata itp.). Pełnienie ich jest ważnym
czynnikiem

regulującym

osobowość,

zachowanie jednostki i kształtującym jej
postawy.

Rola społeczna
Rola społeczna,
1)

system

oczekiwań

dotyczących

przewidywanych zachowań człowieka wobec
grupy, w której zajmuje on określoną pozycję.
Inaczej: system spójnych zachowań będących
reakcją na zachowania i oczekiwania innych
ludzi, przebiegających wg mniej lub bardziej
wyraźnie ustalonego wzoru. Rola społeczna
wyznacza wówczas zespół reguł, norm i wzorów
postępowania.
2) system stałych zachowań osobnika, zgodnych
z systemem oczekiwań i wzorów społecznych. W
różnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról
(np. w rodzinie rola ojca, matki, brata itp.).
Pełnienie

ich

jest

ważnym

czynnikiem

regulującym

zachowanie

jednostki

i

kształtującym jej postawy.

Czynniki wpływające na realizację roli społecznej:
* elementy bio- i psychogenne jednostki - mogą ułatwiać lub
utrudniać wykonywanie pewnych ról;
* wzór osobowy - określa zespół cech idealnych, jakie jednostka
wykonująca daną rolę powinna okazywać oraz zespół idealnych
sposobów zachowania;
* tzw. "scenariusz" danej roli, który może być różnie określony w
różnych grupach;
* sposób zdefiniowania roli (przez jednostkę i grupę) -
przyporządkowuje do roli różne wzory osobowe;
* struktura i organizacja grupy (sankcje) - stopień
sformalizowania określa stopień narzucenia roli;
* stopień identyfikacji jednostki z grupą - polega na stopniu
utożsamiania własnych interesów i wartość z interesami i
wartościami grupy.
Prestiż społeczny: okazywane jednostce poważanie, posłuch,
szacunek, uznanie, wynikające najczęściej z pozycji społecznej
bądź roli jaką jednostka pełni. Do kryteriów, wg których określa
się prestiż społeczny, należą np. stopień zamożności, sprawowana
władza, wiedza i kwalifikacje zawodowe, niektóre cechy
osobowości.
Pojęcie prestiżu społecznego odnosi się również do poważania
okazywanego grupom społecznym.

Osobowość zintegrowana i przyczyny jej

dezintegracji

osobowość zdezintegrowana - osobowość

nie mogąca rozwiązać rodzących się
konfliktów.

Przyczyny dezintegracji:

•uczestniczenie

w

kilku

grupach

społecznych narzucających różne role i
rozbieżne

systemy

wartości

(dysonans

poznawczy);

•uczestniczenie w grupie zdezorganizowanej

(brak w niej wyraźnych kryteriów ocen,
pozytywnego ideału osobowości, będącej w
silnym antagonizmie z innymi grupami);

•rozbieżność pomiędzy elementami bio-, i

psychogennymi

a

wymaganiami

roli

społecznej;

•rozpad jaźni subiektywnej pod wpływem

zawodów i systematycznej negatywnej oceny
(brak wiary we własną wartość).