ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

Wykład 14

Instrumenty zarządzania

środowiskiem

Instrumenty zarządzania

środowiskiem

• Instrumenty zarządzania środowiskiem str.129

•

Podstawą klasyfikacji instrumentów

zarządzania pierwszego stopnia (podział

ogόlny)

• jest podział naogόł w zależności od sposobu

oddziaływania na obiekt zarządzania, natomiast

podział szczegόłowy (drugiego stopnia – od

rodzaju instrumentόw wchodzących do danej

grupy.

•

Wyrόżnia się instrumenty oddziaływania

bezpośredniego (zakazy, limity) oraz pośredniego

(zachęty, sankcje, umowy, wskazania, działania

komplementarne).

• ● Instrumenty bezpośrednie mają charakter

przymusu prawnego,

• ● Instrumenty pośrednie zaś mogą, ale nie

muszą, być objęte regulacją prawną.
Instrumenty regulowane prawnie mogą być
stosowane obowiązkowo lub dobrowolnie.

• Z punktu widzenia praktyki zarządzania te

szczegόłowe podziały mają mniejsze
znaczenie, stwierdza Poskobko (2007) .
Biorąc pod uwagę sposόb, zakres i przedmiot
oddziaływania , instrumenty zarządzania
środowiskiem można podzielić na pięć grup:

•

1. Regulacje ogόlnoprawne,

ktόre obejmują wszystkie problemy
funkcjonowania makrosystemu
społeczeństwo – gospodarka –
środowisko, w tym także dotyczące
gospodarowania środowiskiem.
Tworzą one podstawy systemu
zarządzania środowiskiem. W tej
grupie można wydzielić:

•

● regulacje o charakterze

ustrojowym, ktόre określają ustrόj

państwa, regulują problem własności

korzystania z zasobόw naturalnych i

walorόw środowiska, ustanawiają

ogόlne zasady relacji między

gospodarką a środowiskiem (np.

obowiązek podmiotόw gospodarczych)

oraz między ludźmi a środowiskiem

(prawa i obowiązki obywateli);

• ● regulacje o charakterze problemowym, ktόrych celem

jest

• ustanowienie i zapewnienie funkcjonowania systemu

zarządzania środowiskiem.

• 2. Instrumenty prawno-administracyjne, ktόrych celem

• jest bezpośrednia regulacja korzystania z zasobόw i

walorόw środowiska. Można je podzielić na cztery grupy:

• ● zakazy i nakazy, np. zakaz wycinania drzew uznanych za

pomnik przyrody, ● standardy – jakościowe, emisyjne i

produktowe,

• ● pozwolenia – inwestycyjne, zasobowe, emisyjne, na

handel lub tranzyt,

• ● procedury, np. lokalizacji inwestycji, pozwolenia na

budowę, ocenę oddziaływania na środowisko, testowania i

oznakowania produktόw.

•

3. Instrumenty ekonomiczne, ich

zadaniem jest inspirowanie podmiotów
gospodarczych do oszczędnego korzystania z
zasobów i walorów środowiska, eliminowanie
z rynku produktów, których wytwarzanie lub
użytkowanie jest uciążliwe dla przyrody i
człowieka, zinternalizowanie kosztów
zewnętrznych oddziaływania procesów
produkcyjnych na środowisko oraz
gromadzenie środków finansowych na
przedsięwzięcia ochronne.

•

W ostatnich 10 latach znacznie

powiększyło się spektruminstrumentόw
ekonomicznych stosowanych w
gospodarowaniu środowiskiem, stąd
poszukiwanie nowych sposobόw ich
klasyfikacji. Instrumenty te można
zebrać w pięć grup rόżniących się od
siebie sposobem oddziaływania na
obiekt zarządzania.

• Są to:
• ● instrumenty o charakterze danin publicznych, a

więc wszelkiego rodzaju opłaty i podatki

ekologiczne;

• ● instrumenty oparte na transakcjach rynkowych;
• ● zachęty finansowe, np. dotacje, ulgi

podatkowe;

• ● ekologiczne zabezpieczenia finansowe np.

zastawy finansowe lub obowiązkowe

zabezpieczenia od skutkόw awarii;

• ● administracyjne kary pieniężne.

• 4. Ekologiczna reforma

podatkowa, ktόra wprawdzie nie
jest klasycznym instrumentem
zarządzania środowiskiem, jednak
powoduje wzmocnienie roli
ekonomicznego wyrazu korzystania
ze środowiska w zamian za obniżenie
fiskalizmu związanego z pracą.

• 5. Instrumenty dobrowolnego

stosowania, takie jak umowy,
zlecenia lub przeglądy ekologiczne,
ktόrych celem jest zmniejszenie
antropogennego (głόwnie
technogennego) obciążenia
środowiska.

• 6. Instumenty społecznego oddziaływania, ktόrych

celem jest kształtowanie świadomości ekologicznej

społeczeństwa oraz jego zaangażowanie na rzecz

zapewnienia i utrzymania wysokiej jakości przyrodniczych

warunkόw życia i rozwoju człowieka.

•

W tej grupie wyrόżnia się:

•

● oddziaływanie o charakterze edukacyjnym;

• ● dostęp do informacji kologicznej;

•

● lobbing

•

● sponsoring

• ● instrumenty nacisku społecznego

• ● społeczną działalność usługową

• ● społeczne działania komplementarne do działań

formalnych.

• Regulacje ogólnoprawne Str.132

•

Regulacje ogólnoprawne dzieli sie na dwie grupy:

• ● o charakterze ogólnym;

• ● o charakterze problemowym, w tym ustanawiające

system zarządzania środowiskiem.

• Regulacje o charakterze ogólnym obejmują:

• ● zapisy ustrojowe konstytucyjne;

• ● odpowiedzialność cywilną;

• ● odpowiedzialność karną za przestępstwa;

• ● odpowiedzialność za wykroczenia

• ● odpowiedzialność administracyjną.

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uznaje ochronę

środowiska za jedno z najważniejszych zadań państwa, na

równi z zapewnieniem niepodległości i nienaruszalności

swojego terytorium oraz bezpieczeństwa obywateli.

•

U podstaw ochrony środowiska znajduje

sie konstytucyjna zasada zrównoważonego

rozwoju, co jest zgodne z wskazaniami

Konferencji Narodów Zjednoczonych

„Środowisko i Rozwόj” (1992) i

postanowieniami Traktatu Amsterdamskiego

o ustanowieniu Unii Europejskiej z 1997 r.

(art.2). Koncepcja zrόwnoważonego rozwoju

jest więc powtawową zasadą polityki

gospodarczej, społecznej i ekonomicznej

państwa, regionu oraz podstawowych

jednostek samorządowych (Zasada ...

2002).

•

Ochrona środowiska należy do czołowych

wartości chronionych konstytucyjnie )art. 5, 74,

86). Ustawa zasadnicza nakłada obowiązek:

• ● zachwanie środowiska w stanie

niezagrażającym zdrowiu człowieka, a

więc nienaruszających przyrodniczych

podstaw jego egzystencji ( art. 86, ust. 4);

• ● zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego

przez władze publiczne(art. 74, ust.1);

• ● wspieranie przez władze publiczne działań

obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu

środowiska (art.74, ust. 4).

• W Konstytucji sformułowano wiodący

obowiązek i prawo powszechne w
zakresie ochrony środowiska: „Każdy
jest obowiązany do dbałości o stan
środowiska i ponosi odpowiedzialność
za spowodowane przez siebie jego
pogorszenie (art.74, ust.1). Każdy ma
prowo do informacji o stanie i
ochronie środoiska”(art.74, ust.3).

• Obowiązek powszechny obciąża każdego,

zarόwno osobę fizyczną, jak i jednostkę

organizacyjną. Konstytucyjne zapisy dotyczące

odpowiedzialności za dbanie o środowisko i jego

ochronę mogą być egzekwowane tylko na

podstawie regulacji ustawowych. Ograniczenia w

zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i

praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i

tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym

państwie dla jego bezpieczeństwa lub ochrony

środowiska (art.32, ust. 3). Praktycznie dotyczy to

wolności gospodarczej orz własności.

•

Odpowiedzialność odszkodowawcza jest

związana z pojęciem szkody. Przyjmuje się,
że szkodą jest każdy uszczerbek, ktόry
dotyka poszkodowanego zarόwno o
charakterze majątkowym, jak i
niemajątkowym. Szkoda o charakterze
majątkowym może obejmować zarόwno
stratę, jaką doznaje mienie
poszkodowanego, jak i utratę korzyści , jakiej
poszkodowany mόgłby się spodziewać.

• W odniesieniu do szkόd wynikających z

oddziaływania na środowisko szkodami na
mieniu są zwłaszcza szkody wywołane
zanieczyszczeniem wody wody, powietrza
lub ziemi, wyrażające się np. Wytruciem
ryb, uszkodzeniem plonόw, zatruciem
pszczόł, uszkodzeniem ziemi, a także
choroby układu oddechowego, nerwowego
lub słuchu uwarunkowane środowiskowo lub
choroby uwarunkowane promieniowaniem.

• Z samego faktu istnienia szkody

(także szkody w środowisku) nie
wynika jeszcze obowiązek jej
naprawienia. Obowiązek
odszkodowawczy powstaje wόwczas,
gdy wynika z przyczyny , za ktόrą
prawo czyni kogoś odpowiedzialnym.

• Wskazania takie zawiera Prawo

ochrony środowiska.

• Stwierdza się w nim, że:
• ● każdy, komu przez bezprawne

oddziaływanie na środowisko zagraża
bezpośrednio szkoda lub została
wyrządzona szkoda, może żądać od
podmiotu odpowiedzialnego za zagrożenie
lub naruszenie przywrόcenia stanu
zgodnego z prawem i podjęcia środkόw
zapobiegawczych włącznie do
zaprzestania działalności;

• ● odpowiedzialność powstaje bez

względu na winę, a więc rόwnież bez
winy, zarόwno wtedy, gdy zakład jest
wprawiony w ruch za pomocą siły
przyrody ( co podkreśla Kodeks
cywilny), jak i nie jest wprawiony w
ruch, np. składowisko odpadόw;

• ● odpowiedzialność za szkody

wyrządzone oddziaływaniem na
środowisko nie wyłącza okoliczności ,
że działalność będąca przyczyną
powstania szkόd jest prowadzona na
podstawie pozwolenia
administracyjnego, a zakres
oddziaływania mieści się w granicach
określonych w tym pozwoleniu.

•

Odpowiedzialność cywilna w ochronie

środowiska powstaje z chwilą zagrożenia

(zazwyczaj bezpośredniego) szkodą.

Odpowiedzialność nie dotyczy wόwczas

naprawienia szkody, lecz zapobieżenia jej

powstaniu – jest więc nazywana

odpowiedzialnością prewencyjną. Modelową jej

formą jest roszczenie negatoryjne. Celem tego

roszczenia jest doprowadzenie do zaprzestania

naruszeń środowiska, przywrόcenia stanu

zgodnego z prawem. Roszczenie o zapobieżenie

szkodzie może dotyczyć urządzeń i budowli.

• Roszczenie negatoryjne – zdaniem W.

Radeckiego (2003) mogą także wynikać z
prawa podmiotowego do środowiska.
Korzystanie ze zdrowego środowiska, z
piękna krajobrazu, lokalnego mikroklimatu
lub innych walorόśrodowiska może być
uznane za dobro osobiste, takie samo jak
zdrowie, wolność, swoboda sumienia czy
nietykalność mieszkania i powinno być i
powinno być tak samo chronione na mocy
artykułόw 23 i 24 k.c.

• Odpowiedzialność karna w ochronie środowiska str.134.,

• Wynika z popełnienia czynόw społecznie szkodliwych, zwanych

przestępstwami, oraz czynόw społecznie szkodliwych, zwanych

wykroczeniami. Odpowiedzialność karną reguluje Kodeks

karny, Kodeks wykroczeń, Prawo ochrony środowiska oraz

inne ustawy okołośrodowiskowe.

• W Kodeksie karnym wyodrębiono cztery grupy przestępstw:

• Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniami i innymi

uciążliwościami. W tej grupie znajdują się następujące

przestępstwa:

• ● zanieczyszczenia wody, powietrza lub ziemi substancjami albo

promieniowaniem jonizującym (art.182, § 1 k.k.);

• ● bezprawne składowanie, usuwanie, przerabianie,

unieszkodliwianie oraz przewożenie odpadόw ( art. 183, § 1 k.k.);

• ● przewożenie, gromadzenie, skłądowanie, porzucanie lub

pozostawianie bez właściwego zabezpieczenia materiału

jądrowego (rozczepialnego) lub innego źrόdła promieniowania

jonizującego (art. 184, § 1 k.k.).

• Wg ustawy powyższe zachowania są

przestępstwem dopiero wtedy, gdy w jego
następstwie doszło do zagrożenia życia lub
zdrowia ludzi albo nastąpiło znaczne
zniszczenie roślin lub zwierząt.
Przestępstwo takie umyślnie jest zagrożone
karą pozbawienia wolności od 3. miesięcy
do 5.lat, popełnione nieumyślnie – grzywną,
karą ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do 2. lat.

• Do tej grupy należą także przestępstwa:
• ● nie utrzymywanie w należytym stanie lub

nieużywanie urządzeń zabezpieczających
wodę, powietrze lub ziemię przed
zanieczyszczeniem albo urządzeń
zabezpieczających promieniowaniem
radioaktywnym lub jonizującym (art. 186, §
2 k.k.). Za te czyny popełnione umyślnie
grozi grzywna, kara ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do 2. lat.

•

Ochrona przed niszczeniem roślin i zwierząt.

Wyrόżnia się tu następujące

przestępstwa(art.181 k.k.):

•

● powodowanie w znacznych rozmiarach

zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym;

•

● powodowanie istotnej szkody w następstwie

zniszczenia lub uszkodzenia roślin lub zwierząt

na terenie objętym ochroną;

•

● powodowanie istotnej szkody w następstwie

niszczenia lub uszkodzenia roślin lub zwierząt

objętych ochroną gatunkową, niezależnie od

miejsca czynu.

• Za te czyny popełnione umyślnie grozi kara

grzywny, kara ograniczenia lub
pozbawienia wolności do 2. lat, a za
popełnione nieumyślnie- kara grzywny lub
kara ograniczenia wolności.

• Ochrona obszarόw prawnie chronionych.

Wyrόżnia się następujące przestępstwa:

• ● uszkodzenie lub zmniejszenie wartości

przyrodniczej obszaru lub obiektu prawnie
chronionego:

• ● wznoszenie lub zmniejszenie wartości

przyrodniczej obszaru lub obiektu prawnie
chronionego

• ● wznoszenie, wbrew przepisom, nowego

lub powiększenie już istniejącego obiektu
budowlanego albo prowadzenie działalności
gospodarczej zagrażającej środowisku na
na terenie objętym ochroną ze względów
przyrodniczych lub krajobrazowych albo w
otulinie takiego terenu.

• Za te czyny popełnione umyślnie grozi kara

grzywny , kara ograniczenia lub pozbawienia

wolności do dwóch lat (art.188 k.k. ).

•

Zamachy na środowisko. Ta grupa obejmuje

przestępstwa wymienione w Kodeksie karnym, a

także w innych aktach prawnych. Są to:

• ● wywoływanie pożarόw leśnych albo wyzwolenie

promieniowania jonizującego (art. 166 k.k.);

• ● spowodowanie szerzenia się zarazy zwierzęcej

lub roślinnej (art.165 k.k.);

• ● udaremnienie lub utrudnienie kontroli w zakresie

ochrony środowiska (art.225 k.k.);

• ● wyrąb lasu w celu przywłaszczenia (art. 290

k.k.);

• ● podejmowanie w pobliżu urządzeń

wodnych robόt zagrażających tym

urządzeniom (art. 124 Prawa wodnego);

• ● uszkodzenie brzegόw wόd , gruntόw pod

wodami lub urządzeń wodnych (art. 125

Prawa wodnego);

• ● wydobywanie kopalin bez koncesji lub

wbrew warunkom w niej określonym (art.

118 Prawa geologicznego i gόrniczego;

• ●bezprawne wywożenie odpadόw z Polski

za granicę (art. 47 i 48 ustawy o

odpadach).

• Odpowiedzialność karna za wykroczenia
• Jest istotnym uzupełnieniem przestępstw

wobec środowiska. Wykroczeniem jest
zarόwno działanie jak i zaniechanie działań
skutkujących naruszeniem stanu środowiska
lub utrudnieniem funkcjonowania systemu
zarządzania procesami użytkowania, ochrony
lub kształtowania środowiska. Prawo ochrony
środowiska w wykroczeniach wobec
środowiska ujmuje aż w 32 artykułach.

•

Wymieniono następujące wykroczenia:

•

● eksploatowanie instalacji bez wymaganego

pozwolenia lub z naruszeniem jego warunkόw,

przekroczenie dopuszczalnych standardόw

emisyjnych, nieprzestrzeganie nakazόw lub

zakazόw wprowadzonych tzw. rozporządzeniem

smogowym;

• ● nie zawiadomienie o awarii, nie zgłoszenie

działalności zakładu o zwiększonym lub dużym

ryzyku, niewdrożenie systemu bezpieczeństwa w

zakłądzie o dużym ryzyku;

• ● naruszenie zakazu wprowadzania do obrotu

lub ponownego wykorzystania niektόrych

niebezpiecznych substancji określonych ustawą;

• ● zaniechania zbierania, podawania lub

przekazywania różnego rodzaju informacji, np.

na potrzeby państwowego monitoringu

środowiska:

• ● nie prowadzenie wymaganych, okresowych,

ciągłych lub wstępnych pomiarów wielkości

emisji z instalacji, nie przedstawianie wynikόw

pomiarόw właściwemu organowi, nie

przechowywanie tych wynikόw przez

wymagany przepisami okres;

• ● zaniechanie wykonania przeprowadzonych

rekultywacji powierzchni ziemi;

• ● nieprzestrzeganie ograniczeń, zakazόw

lub nakazόw określonych w uchwale rady

gminy ustanawiającej ograniczenia co do

czasu funkcjonowania inwestycji lub

korzystania z urządzeń emitujących hałas;

• ● niewykonywanie niektόrych decyzji

wydanych przez właściwe organy; dotyczy

to głόwnie niepodporządkowania się

decyzjom wstrzymującym działalność

zagrażającą środowisku;

• ● niezapewnienie ochrony środowiska na

obszarze prowadzenia prac budowlanych.

• Inne ustawy prośrodowiskowe rόwnież wskazują

konkretne wykroczenia, np. ustawa o odpadach

za wykroczenie uznaje mieszanie rόżnych

odpadόw niebezpiecznych między sobą i z

odpadami normalnymi.

• Istotą wykroczenia jest samo niebezpieczeństwo

wobec zakazόw wynikających z ustawy, przepisόw

lub decyzji administracyjnych, bez względu na ich

skutki. Są to więc wykroczenia bezskutkowe.

• Za popełnione wykroczenia wobec środowiska

przewiduje się kary grzywny, karę ograniczenia

wolności lub naganę.

• Orzecznictwo w sprawach o wykroczenia

sprawują sądy grodzkie. Wniosek o
ukaranie może złożyć tylko oskarżyciel
publiczny oraz – w pewnych, rzadkich
sytuacjach – pokrzywdzony. Uprawnienia
oskarżyciela publicznego w sprawach o
wykroczenia przeciwko środowisku mają,
oprόcz policji i prokuratury, także:

• ● strażnicy leśni w sprawach o wykroczenia leśne

przewidziane w przepisach Kodeksu wykroczeń;

• ● derektorzy parkόw narodowych oraz

upoważnieni przez nich funkcjonariusze straży

parku w sprawach o wykroczenia prewidziane w

Ustawie o ochronie przyrody;

• ● strażnicy Państwowej Straży Rybackiej w

sprawach o wykroczeniach przewidziane w

ustawie rybackiej;

• ● strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej oraz

strażnicy łowieccy w sprawach o wykroczenia

łowieckie;

• Zasadniczą formą realizacji odpowiedzialności za

wykroczenia jest postowanie przed sądem. Jednak

ustawodawca przewidział postępowanie

mandatowe traktowane jako zastępcze i

warunkowe (uzależnione od zgody sprawcy

wykroczeni, ktόre może ale nie musi poddać się

postępowaniu mandatowemu). Grzywna

mandatem karnym może wynosić maksymalnie

500 PLN, czyli 1/10 tego, co może za wykroczenie

sąd. Jednak fakt, że mandat jest nakładany z

reguły na miejscu popełnienia wykroczenia i

bezpośrednio po jego popełnieniu, stanowi, że

kara ta jest skuteczna.

• Odpowiedzialność administracyjną
• Odpowiedzialność administracyjna w zakresie

ochrony środowiska zalicza się do regulacji

problemowych. Przez odpowiedzialność

administracyjno-prawną w zakresie ochrony

środowiska można rozumieć regulowaną

prawem możliwość uruchomienia wobec

wobec określonego podmiotu naruszającego

stan środowiska środkόw prawnych

realizowanych w swoistych dla administracji

formach i procedurze (Ciechanowicz 2003).

• Odpowiedzialność administracyjna jest

niezależna od winy.? Zastosowanie sankcji

może nastąpić nawet wόwczas, gdy jest

jedynie zagrożenie zaistnienia szkody w

środowisku lub zagrożenie dla zdrowia ludzi.

Sankcje są nakładane w formie decyzji

administracyjnej, ktόre są wydawane przez

następujące organy: Inspekcję Ochrony

Środowiska, wojewodę, starostę wόjta,

burmistrza lub prezydenta miasta,

Państwową Straż Pożarną, Państwową

Inspekcję Sanitarną, organy administracji

morskiej i urzędy celne.

• Postępowanie w sprawie ochrony

środowiska wszczyna się z urzędu na

wniosek organu administracyjnego bądź

prokuratora, organizacji społecznej,

Rzecznika Praw Obywatelskich. Przy

czym organizacja społeczna może taki

wniosek złożyć, jeśli sprawa

administracyjna jest ściśle związana z jej

statutowymi celami oraz jest to

podyktowane interesu społecznego.

• Efektem postępowania są decyzje administracyjne.

Do decyzji administracyjnych w zakresie ochrony

środowiska możemy zaliczyć:

• ● decyzje nakładające na podmiot obowiązek

ograniczenia negatywnego oddziaływania na

środowisko;

• ● decyzje nakazujące przywrόcenie środowiska

do stanu właściwego;

• ● decyzje nakładające obowiązek uiszczenia

kwot pieniężnych za szkody w środowisku, jeśli

przywrόcenie stanu poprzedniego jest niemożliwe;

• ● decyzje zakazujące produkcji, przywozu z

zagranicy lub wprowadzenia do obrotu produktόw

niespełniających wymagań ochrony środowiska;

• decyzje o wymierzeniu pieniężnych kar

administracyjnych;

• ●decyzje o wstrzymaniu działalności

zagrażającej środowisku w znacznych

rozmiarach bądź zagrażającej życiu lub

zdrowiu ludzi;

• ● decyzje określające programy

dostosowawcze dochodzenia do

powszechnie obowiązujących wymagań

(tylko w przypadku uzyskiwania pozwolenia

zintegrowanego).

• Regulacje prawne problemowe

str.139.

• Są to akty prawne określające

elementy systemu zarządzania
środowiskiem, szczegόlnie
ustanawiające zasady i warunki
korzystania ze środowiska,
sposόb organizacji systemu,
planowania, obiegu informacji.

• Regulacje tej grupy dzieli się:
• ● w zależności od obszaru działania na:
•

-krajowe,

•

-unijne,

•

międzynarodowe;

• ● w zależności od zakresu i charakteru

regulacji na:

•

-problemowe

•

-szczegόłowe.

• Charakter problemowych regulacji

krajowych mają ustawy:

•

●

Prawo ochrony środowiska;

• ● Prawo wodne;
• ● o planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym;

• ● ustawa o ochronie gruntόw rolnych

i leśnych;

• ● ustawa o odpadach.

•

W kształtowaniu systemu zarządzania

środowiskiem wiodące znaczenie ma Ustawa z dnia27

kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska

(POŚ). Określa ono zasady ochrony środowiska oraz

warunki z korzystania z jego zasobόw, z

uwzględnieniem wymagań zrόwnoważonego rozwoju.

Precyzuje zakres polityki ekologicznej państwa i

samorządόw lokalnych, podaje warunki wprowadzania

substancji lub energii do środowiska, określa zasady

kosztόw korzystania ze środowiska (głόwnie opłat

ekologicznych), sposόb i zakres udostępniania

informacji o środowisku i jego ochronie, udział

społeczeństw w postępowaniu w sprawie ochrony

środowiska, obowiązki organόw administracji oraz

odpowiedzialność i sankcje za nieprzestrzeganie

przepisόw.

• Szczegόłowe regulacje krajowe gospodarowania

środowiskiem reguluje kilkadziesiąt ustaw, np.

gospodarka odpadami, oprόcz ustawy problemowej,

reguluje pięć ustaw szczegόłowych:

•

● o utrzymaniu czystości i porządku w gminach;

• ● o opakowaniach i odpadach opakowaniowych;
• ● o obowiązkach przedsiębiorcόw w zakresie

gospodarowania niektόrymi odpadami oraz o opłacie

produktowej i opłacie depozytowej;

• ● o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym;
• ● o recyklingu pojazdόw wycofanych z eksploatacji.

• Regulacje unijne o charakterze

problemowym stanowią ogόlne
(traktatowe) zasady prawa unijnego
dyrektywy ramowe. Zasady ogόlne
muszą być uznawane powszczechnie,
a więc przez systemy prawne i
praktykę wszystkich państw
członkowskich.

• Do ogόlnych zasad prawa wspόlnotowego

zalicza się:

• ● zasadę subsydiarności;
• ● zasadę solidarności;
• ● zasadę pierwszeństwa prawa

wspόlnotowego wobec porządku prawnego

państw członkowskich;

• ● zasadę bezpośredniego stosowania i

bezpośredniego skutku respektowania prawa

wspόlnotowego w krajowym porządku

prawnym.

• Bezpośrednią regulację na obszarze Uni Europejskiej

prowadzi się za pomocą rozporządzeń Rady Uni.

Rozporządzenie jest aktem o charakterze ogόlnym i

normatywnym, porόwnywalnym z krajowymi

regulacjami ustawowymi. Określa on skutek , jaki

ma być osiągnięty , a także działania niezbędne do

osiągnięcia tego skutku. Rozporządzenia

bezpośrednio nadają prawa oraz nakładają

obowiązki na obywateli Unii, są wiążące dla państw

członkowskich, ich instytucji i sądόw. Przykładem

może być Rozporządzenie Parlamentu

Europejskiego i Rady 761/2001/WE z dnia 19

marca 2001 r. o dobrowolnym udziale

organizacji w systemie zarządzania

środowiskowego i audytu we Wspόlnocie.

• Konkretne rozwiązania w tym obszarze

regulują dyrektywy szczegόłowe, np. w
sprawie:

• ● oczyszczania ściekόw komunalnych;
• ● azotanόw
• ● jakości wody pitnej;
• ● jakości wόd przeznaczonych do kąpieli.
• W odniesieniu do ochrony środowiska unijne

regulacje prawne zostały przetransformowane
do polskiego prawa krajowego.

• Regulacje międzynarodowe mają charakter umόw.

Podpisanie i ratyfikowanie umowy międzynarodowej

oznacza przyjęcie przez państwo obowiązkόw relacji

jej postanowień. Państwo zobowiązuje się do

prowadzenia bieżących działań zapewniających

realizację postanowień umowy i wspόłpracy w tej

dziedzinie, w tym: inicjowanie lub przygotowanie

odpowiednich zmian w prawie, uruchomienie

(inicjowanie) niezbędnych badań, prac studialnych i

ekspertyz oraz koordynowanie i monitorowanie

wdrażania postanowień umowy, zabezpieczenie

środkόw w budżecie na realizację zadań, opłacenie

składek, przygotowanie i uzgadnianie, raportόw

krajowych dla organόw umowy, uczestnictwo w

międznarodowych strukturach zarządzania realizacją

postanowień umowy.

• Z uwagi na zasięg oddziaływania

dzieli się je najczęściej na umowy o
charakterze globalnym, regionalnym
oraz dwustronnym. Przyjmują one
rόżne nazwy: traktatu, konwencji,
protokołu, paktu, statutu czy też
porozumienia. Nazwa umowy nie ma
znaczenia, chociaż często wskazuje
na jej charakter i zasięg terytorialny.

• W ochronie środowiska umowy

międzynarodowe o charakterze globalnym i

regionalnym przyjmują najczęściej nazwę

konwencji, a dodatkowe umowy precyzujące

lub rozwijające pewne ich zapisy określa się

mianem protokołόw. Zazwyczaj stronami

takich protokołόw mogą być tylko strony

macierzystej konwencji. Zdarzają się

protokoły pisze Poskrobko (2007) otwarte

dla krajόw i organizacji nie będących

stronami konwencji macierzystej.

• Mogą także występować europejskie

konwencje, w ktόrych sygnatariuszami
są są jedynie państwa członkowskie
Rady Europy. Do takich umόw należą
przede wszystkim Konwencja o
ochronie gatunkόw dzikiej flory i fauny
europejskiej oraz ich siedlisk
(Konwencja Berneńska), a także
Europejska konwencja krajobrazowa.

• Polska jest obecnie sygnatariuszem 34

konwencji, protokołόw i porozumień

międzynarodowych w dziedzinie ochrony

środowiska. Większość z nich została przez

Polskę ratyfikowana, a część jest w procesie

ratyfikacji. Przykładem ratyfikowanej przez

Polskę umowy jest Konwencja w sprawie

transgranicznego zanieczyszczenia

powietrza na dalekie odległości (Konwencja

Genewska) z 13 listopada 1979 r. W Polsce

Konwencja weszła w życie 17 października

1985 r. Do Konwencji zostało wydanych

osiem protokołόw:

• ● Protokoł z dnia 28 września 1984 r. w sprawie

długofalowego finansowania wspόlnego

programu monitoringu i oceny przenszenia

zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości

w Europie (EMEP), ktόry w Polsce wszedł w

życie dnia 13 grudnia 1988 r.;

• ● Protokoł z 1985 r. w sprawie ograniczenia

emisji siarki (Pierwszy protokoł siarkowy) lub jej

przepływόw transgranicznych przynajmniej o

30%; protokoł wszedł w 1987 r.; Polska nie była

i nie będzie stroną protokołu, ponieważ okres

jego obowiązywania wygasł z końcem 1993 r.;

• ● Protokόł z 1988 r. w sprawie kontroli emisji

lub transgranicznego przemieszczania tlenkόw
azotu (Pierwszy protokoł azotowy; Protokoł
Sofijski); Polska podpisała ten protokoł 31
października 1988 r. lecz go nie ratyfikowałą;

• ● Protokόł z 1991 r. w sprawie ograniczenia

emisji lotnych związkόw organicznych lub ich
transgranicznych strumieni (tzw. Protokoł
Genewski; Wszedł w życie we wrześniu 1997 r.
Polska dotychczas nie jest stroną protokołu.

• ● Protokoł z 1994 r. w sprawie dalszego

ograniczania emisji siarki (Drugi protokoł
siarkowy), podpisany w Oslo w 1994 r. ale
do chwili obecnej go nie ratyfikowała;

• ● Protokoł z 1998 r. w sprawie metali

ciężkich, podpisany w Aarhus w czerwcu
1998 r. ; do chwili obecnej nie wszedł
jeszcze w życie ani w aspekcie
międzynarodowym, ani w odniesieniu do
Polski;

• ● Protokόł z 1998 r. w sprawie trwałych

zanieczyszczeń organicznych podpisany w

czerwcu 1998 r. w Aarhus; Polska nie

ratyfikowała jak dotychczas tego protokołu;

• ●Protokoł z 1998 r. w sprawie

przeciwdziałania zakwaszeniu, eutrofizacji i

ozonowi przyziemnemu, przyjęty 1 grudnia

1999 r. i podpisany 30 maja 2000 r.

(*Przedmiot i zakres regulacji objętych

umowami międzynarodowymi zostały

omόwione w pracy (Poskrobko B., Poskrobko

T., Skiba K., 2007).

• Wspόłpraca międzynarodowa w ochronie środowiska

jest przede wszystkim ukierunkowana na:

• ● rozwiązywanie trudnych ponadnarodowych

problemόw ekologicznych;

• ● wsparcie realizacji polskiej polityki ekologicznej;

• ● zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju;

• ●transfer nowoczesnych, przyjaznych środowisku

technologii (technologii wodoszczelnych, energo

oszczędne itp.;

• ● technik ochrony środowiska i

zachodnioeuropejskiego know-how na polskim

rynku;

• ● promocji polskiego przemysłu w ochronie

środowiska na rynkach trzeich.

• Dobόr zadań realizowanych we wspόłpracy

z partnerem zagranicznym skupia się na
dwόch podstawowych celach – ochronie
regionόw o wysokich, dobrze zachowanych
walorach przyrodniczych oraz na
ekologicznej odbudowie obszarόw
dotkniętych degradacją środowiska
(Przegląd ..., 2002).

• k.