Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

1. Zasady racjonalnego żywienia:

• spożywanie odpowiedniej ilości

pokarmów,

• spożywanie pokarmów zawierających

wszystkie składniki odżywcze,

• właściwe zestawianie posiłków pod

względem proporcji składników
odżywczych,

• regularne spożywanie posiłków – 5

posiłków dziennie,

• zjadanie większej ilości świeżych warzyw i

owoców,

• spożywanie pokarmów zawierających

dużo błonnika – kasze, pieczywo razowe,
rośliny strączkowe,

• ograniczanie spożycia tłuszczów

zwierzęcych i zastępowanie ich
roślinnymi,

• zmniejszenie ilośćci spożywanych

słodyczy,

Piramida
pokarmowa
ilustruje
dobowe
zapotrzebowa
nie człowieka
na składniki
odżywcze z
różnych grup
pokarmowych.

W ciągu doby człowiek powinien przeciętnie zjadać:

 6-11 porcji produktów zbożowych: pieczywo,
ryż, makaron

 3-5 porcji warzyw

 2-4 porcji owoców

 2-3 porcji produktów białkowych w postaci:
mięsa, drobiu,

ryb, jaj, roślin strączkowych, orzechów

 2-3 porcji nabiału: mleko, sery, jogurty

 rzadko: tłuszcze, oleje, słodycze

Właściwa dieta, czyli dobór pokarmów, uzależniona
jest od wielu czynników:

• wieku,

• płci,

• rodzaju wykonywanej pracy,

• klimatu,

• stanu zdrowia.

2. Przykładowe dzienne racje pokarmowe dla
wybranych grup ludzi:

PRODUKTY

SPOŻYWCZE

[W GRAMACH]

DZIECI W WIEKU

SZOLNYM

DZIEWCZ

ĘTA

13 -15 LAT

CHŁOPCY

13-15 LAT

MĘŻCZY

ŹNI

(PRACA

UMIARKOW

ANA

KOBIET

Y

(PRACA

UMIARKO

WANA)

7-9 LAT

10-12 LAT

Produkty zbożowe

275

345

380

480

470

385

Mleko i produkty

mleczne

800

820

1000

1000

650

650

Jaja

½

½

½

½

1/3

1/3

Mięso, wędliny, ryby

75

95

155

170

150

150

Masło

30

30

30

30

30

30

Inne tłuszcze

15

30

25

30

40

35

Ziemniaki

320

450

500

650

550

450

Warzywa i owoce z

wit. C

200

200

220

220

210

200

Warzywa i owoce z

karotenem

130

130

140

140

130

130

Inne warzywa i

owoce

300

310

330

330

310

280

Strączkowe suche

6

8

10

12

12

10

Cukier i słodycze

40

55

55

60

80

65

3. Zawartość składników odżywczych w
pokarmach.

ZAWARTOŚĆ BIAŁKA

W 100 GRAMACH

PRODUKTU

Ser żółty tłusty

28,
1

Ser twarogowy
chudy

21,
2

Kura

18,
0

Wołowina

17,
5

Karp

16,
0

Jaja

12,
8

Mleko

3,0

Masło

0,6

Groch

23,
8

Orzechy laskowe

14,
4

Mąka

13,
0

Kasza gryczana

12,
5

Chleb razowy

7,2

Kapusta biała

1,7

Ziemniaki

1,7

ZAWARTOŚĆ
TŁUSZCZÓW

W 100 GRAMACH

PRODUKTÓW

Smalec

100

Masło

82

Boczek

52

Wieprzowina

45

Kura

25

Śmietana

18

Olej

100

Margaryna

82

Orzechy laskowe

65

Czekolada

33

ZAWARTOŚĆ

WĘGLOWODANÓW

W 100 GRAMACH

PRODUKTU

Cukier

100

Słodycze

50-90

Miód

84

Owoce

10-15

Marchew

8,7

Mleko

5

Mąka

75-79

Makaron

72-76

Kasza jęczmienna

73

Fasola

61

Chleb

49-53

Ziemniaki

19

4. Zapotrzebowanie
energetyczne.

Układając dzienny
jadłospis należy brać pod
uwagę przede wszystkim
zasady racjonalnego
żywienia. Do
proporcjonalnego
zbilansowania składników
odżywczych niezbędna jest
wiedza o ich zawartości w
poszczególnych
pokarmach (wcześniejsze
tabele).
Jadłospis musi być
dostosowany do wieku,
płci i rodzaju pracy.
Dlatego ważna jest
znajomość
zapotrzebowania
energetycznego ludzi w
różnym wieku.

GRUPA LUDNOŚCI

[WIEK W LATACH]

ZAPOTRZ

EBOWANI

E

ENERGET.

[W KCAL]

Dzieci 1-3

1300

Dzieci 4-6

1700

Dzieci 7-9

2100

Dziewczęta 13-15

2800

Dziewczęta 16-20

2700

Chłopcy 13-15

3300

Chłopcy 16-20

3700

Mężczyźni –praca

siedząca

2600

Mężczyźni – praca

ciężka

4000

Mężczyźni – praca

bardzo ciężka

4500

Kobiety – praca

siedząca

2300

Kobiety – praca ciężka

3200

Kobiety ciężarne

2800

Ludzie ponad 65 lat

2300

5. Dieta.

Dietetyka jest to dział nauki zajmujący się
układaniem jadłospisów zgodnych z zasadami
racjonalnego żywienia. Jest to ważne szczególnie u
ludzi chorych, których dieta musi być dostosowana
do stanu zdrowia. Nie należy samodzielnie stosować
żadnych diet np. odchudzających , bo może to być
szkodliwe dla zdrowia. Należy prowadzić kurację
odchudzającą pod kontrolą lekarza.
Wegetarianie nie spożywają produktów mięsnych.
Weganie jedzą tylko produkty roślinne ; w ich
diecie nie ma jaj ani mleka.
Prawidłowy jadłospis obejmuje 5 posiłków: I
śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek,
kolacja. Posiłki powinny być zjadane regularnie i
zawierać wszystkie składniki odżywcze w
odpowiednich proporcjach.
Przy przygotowaniu i spożywaniu posiłków ważna
jest też higiena produktów spożywczych i estetyka
ich podania.

6. Higiena przygotowywania i
spożywania posiłków.

Aby uniknąć zatruć i wielu innych chorób związanych
z układem pokarmowym należy przestrzegać zasad
higieny:



myć ręce przed przygotowywaniem i

spożywaniem posiłków,

 myć owoce i warzywa spożywane na surowo,

 sprawdzać datę ważności na opakowaniach
produktów żywnościowych; nie spożywać
produktów przeterminowanych,

 surowe mięso i jaja przechowywać z daleka od
innych produktów spożywczych,

 nie używać produktów z nieszczelnych
opakowań,

 zjadać potrawy zaraz po ich przygotowaniu; nie
przechowywać zbyt długo w lodówce,

 nie smażyć produktów kilkakrotnie na tym
samym tłuszczu,

 produkty spożywcze przechowywać w
odpowiednich temperaturach.

7. Choroby układu pokarmowego.

Próchnica zębów: jest to choroba polegająca na
uszkodzeniu szkliwa, a następnie tkanki zęba przez
kwasy produkowane przez bakterie znajdujące się na
płytce nazębnej. Postępująca próchnica może objąć
miazgę zęba. Należy leczyć jak najmniejsze ubytki,
aby zapobiec rozwojowi choroby. Leczenie niewielkich
ubytków obejmujących tylko szkliwo zęba jest
bezbolesne.
Próchnica może powodować zmiany chorobowe w
całym organizmie np.: reumatyzm, choroby żołądka,
nerek, zapalenia stawów.

Profilaktyka próchnicy zębów:

• Myć zęby po każdym posiłku. Kwasy zaczynają
uszkadzać szkliwo zębów już w godzinę po
zjedzeniu posiłku. Zęby należy szczotkować
dokładnie, wykonując ruchy poziome, pionowe i
koliste.

• Do mycia zębów stosować pasty z fluorem,
który dodatkowo chroni powierzchnię zębów.

• Ograniczyć spożycie słodyczy.

• Systematycznie, co najmniej dwa razy do roku,
kontrolować stan uzębienia.

• Spożywać pokarmy bogate
w wapń, fosfor, magnez, fluor,
witaminę C i D.

Zatrucia pokarmowe: choroby wywołane
różnorodnymi drobnoustrojami, które mogą
znajdować się w wodzie i pokarmach. Objawami są
najczęściej bóle brzucha, wymioty, biegunki.
Zatrucie może wywołać np. laseczka
jadu kiełbasianego występująca w
popsutych konserwach. Może uszkodzić
układ nerwowy.
W przetworach mlecznych, jajach i
drobiu może występować salmonella.
Podczas przygotowywania produktów
spożywczych może dojść do zakażenia
gronkowcem złocistym.
Drogą pokarmową szerzy się wiele
chorób zakaźnych np.: dur brzuszny,
czerwonka, żółtaczka.

bakteria salmonelli

Aby zapobiegać zakażeniom należy:

• często i dokładnie myć ręce mydłem i ciepłą
wodą,

• myć ręce po korzystaniu z toalety,

• pić przegotowaną wodę i mleko,

• zwalczać zwierzęta przenoszące zarazki np.:
muchy, szczury,

• spożywać pokarmy pochodzące z pewnych
źródeł.

Choroba wrzodowa
żołądka i dwunastnicy
wywoływana jest przez
bakterie Helicobacter
pylori. W ścianie
żołądka i dwunastnicy
tworzą się krwawiące
rany. Rozwojowi
choroby sprzyja stres,
nieregularne,
spożywane w
pośpiechu posiłki,
nadużywanie alkoholu
i palenie papierosów.

wrzód dwunastnicy

Glistnica: choroba wywołana pasożytem – glistą
ludzką. Zakażenie następuje najczęściej poprzez
zjedzenie niemytych owoców i warzyw. Nosicielem
pośrednim tego pasożyta jest trzoda chlewna.
Poprzez odchody tych zwierząt (jako nawóz) jajeczka
glisty ludzkiej mogą skazić żywność. Dlatego należy
dokładnie myć owoce i warzywa spożywane na
surowo.
Tasiemczyca: choroba wywołana pasożytem –
tasiemcem uzbrojonym lub nieuzbrojonym.
Zakażenie następuje poprzez zjedzenie zarażonego
larwami – wągrami mięsa wieprzowego lub wołowego.
Aby uniknąć zakażenia należy spożywać tylko mięso
badane przez weterynarza.

główka tasiemca

uzbrojonego

tasiemiec nieuzbrojony

Owsica: choroba wywołana przez
pasożyta – owsika. Bardzo częsta
choroba wśród małych dzieci. Łatwo
dochodzi do zakażenia, przede
wszystkim z powodu nie przestrzegania
higieny osobistej.

Włośnica: bardzo ciężka
choroba wywołana przez
pasożyta – włośnia
krętego. Do zakażenia
dochodzi przez zjedzenie
zarażonego mięsa
wieprzowego
zawierającego larwy
pasożyta. Aby uniknąć
zakażenia należy
spożywać mięso tylko z
pewnego źródła, badane
przez weterynarza.

Pasożytami przewodu pokarmowego mogą też być
pierwotniaki np. lamblia czy pełzak czerwonki.

Anoreksja: inaczej jadłowstręt jest to
groźna choroba psychiczna. Polega ona
na nieprzyjmowaniu pokarmów,
obniżeniu apetytu, drastycznym
spadku masy ciała. Chora osoba ma
zaburzone wyobrażenie o własnym
wyglądzie. Choroba dotyka szczególnie
młodych dziewcząt. Wymaga leczenia i
wsparcia psychologicznego.

Bulimia: objawia się
nadmiernym łaknieniem
prowadzącym do
szybkiego objadania się.
Po spożyciu dużej ilości
jedzenia chora osoba
wywołuje u siebie
wymioty. Cały proces
powtarza się od nowa.
Choroba ma podłoże
psychiczne; najczęściej
jest to stres, zaburzenia
emocjonalne. Leczenie
polega na psychoterapii.

8. Skażenie żywności.

Przyczyną wielu chorób jest skażenie żywności
substancjami chemicznymi. Do najczęstszych
zanieczyszczeń żywności należą:

 azotany i azotyny,

 pestycydy,

 metale ciężkie.

Związki azotu dostają się do pokarmów głownie
z powodu przenawożenia pól nawozami sztucznymi.
Nadmiar tych związków magazynują w szczególności
takie rośliny jak: szpinak, sałata, buraki, rzodkiewka,
marchew. Skażone warzywa mogą wywoływać bóle
brzucha, nudności, wymioty i biegunki.
Metale ciężkie dostają się do roślin na terenach
położonych w pobliżu zakładów przemysłowych, dróg
szybkiego ruchu. Są to przede wszystkim: kadm, ołów,
rtęć, arsen, miedź i cynk. Metale ciężkie znajdziemy
też w mięsie i mleku krów pasących się na takich
terenach. Metale ciężkie wywołują wiele chorób,
zwłaszcza układu krążenia, nerek, choroby
nowotworowe.

Pestycydy są to chemiczne środki ochrony roślin
przed chorobami, pasożytami i chwastami. Jeżeli
używane są w zbyt dużych ilościach i nie przestrzega
się okresu karencji (okres po którym można spożywać
daną roślinę) mogą wywołać objawy chorobowe.
Działają szkodliwie na układ nerwowy, powodują
zatrucia, wady płodu, alergie, działają rakotwórczo.
Wszystkie wymienione substancje chemiczne włączają
się w łańcuchy pokarmowe
co powoduje, że skażone
są nie tylko rośliny ale
też zwierzęta (mięso i
inne produkty
pochodzenia zwierzęcego).
Aby zapobiegać tym
skażeniom należy stosować
naturalne metody
nawożenia i zwalczania
szkodników.

9. Zdrowa żywność.

Mianem zdrowej żywności
określa się produkty
pokarmowe pochodzące z
ekologicznych upraw. Bez
nawozów sztucznych,
pestycydów, konserwantów i
środków chemicznych
poprawiających smak i wygląd
produktów.

Najzdrowsza jest żywność jak najmniej przetworzona
np.: ciemne pieczywo, gruba kasza, świeże warzywa i
owoce. Najmniej zdrowe dla organizmu są produkty
typu fast food.
Należy zwracać baczną uwagę na skład chemiczny
pokarmów, które spożywamy. Unikać produktów ze
sztucznymi barwnikami, środkami aromatyzującymi i
konserwantami. Produkty żywnościowe zawierają
ponad 2000 różnych substancji dodawanych w celu
konserwacji, polepszenia smaku czy wyglądu
produktów.

10. Wpływ alkoholu na zdrowie
człowieka.

Alkohol nie jest trawiony przez
układ pokarmowy, tylko
bezpośrednio wchłaniany do
krwioobiegu. Dociera do
wszystkich komórek naszego
organizmu i działa bardzo
niekorzystnie prawie na
wszystkie narządy wewnętrzne.
Jest szczególnie szkodliwy dla
młodych organizmów.

Alkohol jest substancją uzależniającą prowadzącą do
choroby zwanej alkoholizmem. Jest to choroba
społeczna. Wpływa na wzrost przestępczości,
obniżenie wydajności pracy, zwiększenie wypadków
drogowych, problemy rodzinne.

Oprócz alkoholu ludzie
spożywają też inne
używki np. kawę i
herbatę. Używki
działają pobudzająco
na układ nerwowy, ale
maja też wiele
szkodliwych skutków
np.: kofeina wywołuje
nerwowość,
nadpobudliwość,
wypłukiwanie z
organizmu witamin i
soli mineralnych,
zwiększenie
kwasowości soku
żołądkowego.

11. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,

• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,

• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,

• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,

• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,

•

www.wikipedia.pl

,

•

www.encyklopedia.interia.pl

•

www.wiem.onet.pl