Zagrożenia

Bezpieczeństwa

Kulturowego

Bezpieczeństwo kulturowe nie jest w Polsce
tematem nadmiernie eksploatowanym.
Mówi się co prawda, i to coraz częściej, o ochronie
tożsamości kulturowej, dziedzictwa
kulturowego, a przede wszystkim tożsamości
narodowej, ale sam aspekt bezpieczeństwa
kulturowego, w szerokim kontekście bezpieczeństwa
narodowego czy międzynarodowego,
nie doczekał się jeszcze umotywowanego i
systemowego podejścia.

Popularna definicja kultury

Całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzony,
utrwalony i wzbogacony w ci.gu jej dziejów, przekazywany z pokolenia
na pokolenie. W skład tak pojętej kultury wchodzą nie tylko wytwory
materialne
i instytucje społeczne, ale także zasady współżycia społecznego,
sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych
przyjęte w danej zbiorowości i wyznaczające obowiązujące
zachowanie.

Tożsamość kulturowa

Tożsamość każdego narodu
kształtowała się przez wieki, tworząc
narodowy
kapitał kulturowy oparty na zasobach
materialnych i duchowych, systemie
wartości
religijnych i moralnych, narodowej
symbolice: wszystkie te wartości
przekazywane były
z pokolenia na pokolenie.

Źródła zagrożeń

Docierają do nas wszystkie
zjawiska, jakie globalizacja ze sobą
niesie, a więc zarówno takie, które
rodzą szanse, jak i te, które są
zagrożeniami. Mówimy przede
wszystkim o kulturze, bo ten obszar
ludzkiej aktywności i ta sfera zjawisk
interesuje nas najbardziej, ale
pamiętać należy, że globalizacja
jest zjawiskiem holistycznym i
różnych obszarów globalizacji, choćby
ekonomii i kultury, rozdzielić się nie
da.

Problem, jaki się pojawia w odniesieniu do Polski, a także do każdego
innego kraju (dotyczy to nawet głównego „dysponenta” globalizacji,
czyli Stanów Zjednoczonych), sprowadza się do pytania, czy proces
internalizacji kultury masowej nie zagraża w jakimś stopniu tożsamości
kulturowej tego kraju.

Czy jest to tylko bezbolesna konsumpcja, czy też powoduje ona
widoczne
i rejestrowalne zmiany w zwyczajach, w percepcji zjawisk, czy wypiera
tradycyjne wzorce, tworzy subkultury?

Znany jest wszak fenomen erozji tradycyjnych
protestanckich wartości życia i pracy w Stanach
Zjednoczonych ,które ulegają erozji zarówno pod wpływem
silnego bodźca wielokulturowości, jak i wpływu komercyjnej
kultury masowej.

Generalnie nie ulega wątpliwości, że globalizacja może być i
jest źródłem zagrożeń kultury, zwłaszcza gdy otwarcie kraju na
wpływy globalnej kultury masowej jest niekontrolowane i
bezrefleksyjne oraz gdy nie towarzyszy temu świadoma
polityka kulturalna państwa.

Każdy przypadek wymaga jednak pogłębionych analiz, badań i

obserwacji.

Źródłem zagrożeń dla kultury może
być też regionalizm, czyli najogólniej
rzecz biorąc
skoordynowany system współpracy
międzynarodowej państw i
społeczeństw danego regionu oparty
na wspólnocie potrzeb i interesów.

Warunkiem współpracy, a coraz
częściej integracji, jest poczucie
związku z obszarem przynależności,
wykształcenie się historycznych więzi
regionalnych opartych na wspólnych
wartościach oraz uformowanie się
poczucia kulturowej,
politycznej i ekonomicznej
odrębności.

Wyrazem i jednocześnie przykładem regionalizmu

przemawiającym do wyobraźni mieszkańców innych

kontynentów jest integracja europejska.

Jest to ambitny, epokowy, lecz niełatwy proces mający zarówno
historyczne podstawy w postaci wspólnych korzeni tożsamości
europejskiej jak i historyczny bagaż konfliktów, wojen,
nacjonalizmu i totalizmu.

Kolejne źródło zagrożeń, które jest
udziałem Polski i innych krajów
Europy
Środkowo-Wschodniej określa się
mianem optymistycznie brzmiącego
terminu
„modernizacja”. Wypiera ono inny
termin „westernizacja” i oznacza
przyspieszony rozwój wzorowany na
modelu zachodnim.

Problem w tym, że modernizacja to nie
tylko dobrodziejstwa. Często niesie ona
tak wielkie zmiany, że jest szokiem i staje
się zagrożeniem dla dotychczasowego
sytemu, w tym także kultury i
tożsamości.

Niektóre zagrożenia rozwoju kultury, a zwłaszcza
bezpieczeństwa kulturowego
w Polsce, wynikają z wyżej wspomnianych
przyczyn ekonomicznych. Manifestuje się to nie
tylko w zubożeniu znacznej części społeczeństwa,
dla którego sprawą ostatecznej potrzeby
staje się nie tylko pożytkowanie kultury wysokiej ,
ale
nawet zakupienie książki. Gorzej, że
powiększający się deficyt budżetowy w finansach
państwowych skutkuje ograniczaniem środków na
edukację, oświatę i kulturę. Odbija się to
również na ochronie zabytków i dóbr kultury
materialnej, wyraża w braku środków na ich
renowację, słabym zabezpieczeniu przed
kradzieżą i wywozem z kraju.

Źródłem zagrożeń, którego istnienie już można odnotować i
którego znaczenie będzie rosło, jest migracja, w tym napływ do
Polski emigrantów z innych niż europejski obszarów
kulturowych. Będzie się to wiązać z członkostwem Polski w Unii
Europejskiej. Obecnie
w Polsce przebywają głównie przybysze ze Wschodu, z obszaru
b. ZSRR, a także pewna liczba emigrantów z Chin, Wietnamu i
innych państw azjatyckich, w tym z krajów islamskich.

Ma to wpływ, choć ciągle ograniczony, na stosunki
społeczne i kulturalne, na przykład w postaci rosnącej
popularności kuchni chińskiej (i jej dalekowschodnich
odmian).
W przyszłości mieć może jednak znaczenie głębsze skutki
w postaci rosnącego stopnia wielokulturowości, narastania
przedmiotów religijnych i w ogóle problemów etniczności.

Już dziś skutkuje to wzrostem
przestępczości (w tym
międzynarodowej przestępczości
zorganizowanej z powiązaniami
mafijnymi), sprzyja rozwojowi takich
przestępstw, jak:
przemyt, handel narkotykami, bronią,
żywym towarem. To głównie z tych
środowisk wywodzą się płatni
mordercy, egzekutorzy mafijni,
egzekutorzy długów. Na tym tle rodzi
się swoista subkultura
najokrutniejszych przestępstw,
bezwzględnych mafiozów, dająca
gotowe
scenariusze do filmów i seriali
telewizyjnych.

Niezwykle ważną grupę stanowią zagrożenia dotyczące materialnych

dóbr kultury.

Ochronie tych dóbr poświęcona jest większość uregulowań

prawnomiędzynarodowych

i narodowych.

Podstawowym zagrożeniem dla dóbr

kultury są wojny i konflikty zbrojne,

jednak również w okresie pokoju nie

brak zagrożeń.

Polska ustawa o ochronie dóbr kultury mówi o takich

zagrożeniach, jak: zniszczenia, uszkodzenia, dewastacja,

zaginięcie, a także nieuprawniona przeróbka dzieła,

rekonstrukcja, odbudowa itp. Ustawa reguluje również szereg

innych sytuacji i czynności dotyczących zabytków, w tym:

konserwacji, remontów, użytkowania.

Wśród różnych scenariuszy rozwoju zagrożeń dla bezpieczeństwa
kulturowego
Polski, za najbardziej prawdopodobne uznano następujące zagrożenia:

- pogłębiający się kryzys tożsamości narodowej;
- spadek poczucia więzi kulturowej wśród Polaków;
- ograniczenie suwerenności państwa;
- internacjonalizacja zagrożeń społecznych;
- wzrost zależności kulturowej i powielania zachodnich
wzorów;
- spadek środków na kulturę i politykę kulturalną.

Za mniej prawdopodobne uznano takie zagrożenia, jak:

- kryzys państwa narodowego i jego przeniesienie na kulturę;
- uniformizacja treści przekazywanych przez media;
- wzrost ekspansji kultury masowej;
- wzrost dezorientacji i kryzys wartości związanych z ekspansją kultury
masowej;
- przyspieszenie procesu rozkładu tradycyjnych więzi międzyludzkich.

Reasumując rozważania na temat źródeł zagrożeń kultury, można
powiedzieć, że wiążą się one – podobnie jak szanse jej rozwoju – z
jej otwarciem na świat, i to zarówno na globalną kulturę masową
(utożsamianą generalnie z komercyjnymi produktami
amerykańskimi), jak i na coraz dalej idącą integrację europejską,
przy czym oba procesy wcale nie są koherentne wobec siebie.

Trzeba jednak pamiętać, że zalew wytworami obcej kultury
byłby wtedy
rzeczywiście niebezpieczny, gdyby napotykał na
bezrefleksyjne, tępe społeczeństwo, którego nie stać na
twórczą internalizację, lecz jedynie na bezmyślną imitację.

Bibliografia:

K. Krzysztofek, M.S. Szczepański, A.
Ziemilski, Kultura a modernizacja
społeczna, Instytut Kultury, Warszawa
1993

K. Krzysztofek, A. Ziemilski, Czynnik kulturowy...

J. Czaja - Bezpieczeństo kulturowe RP

Dziękujemy za
uwagę