Stres psychologiczny i jego

przezwyciężanie

Wykład 5

Style radzenie sobie ze stresem

Prof. dr hab. Magdalena Marszał-Wiśniewska

Pojęcie stylu radzenia sobie ze

stresem



lata 70-te i 80-te XX wieku –

poszukiwanie specyficznych
indywidualnych uwarunkowań
zachowania się w sytuacjach
stresowych



założenie: ludzie różnią się ze

względu na nawykowy sposób
zachowania się w sytuacjach
stresowych

Pojęcie stylu radzenia sobie ze

stresem

(coping style)…



Styl radzenia sobie = specyficzna dyspozycja

warunkująca zachowanie w sytuacjach stresowych
i różnice między ludźmi, dotyczące zachowania w
tych sytuacjach

(Carver i Scheier, 1994; Miller, 1990)



Styl

radzenia sobie = względnie stała, specyficzna

dla jednostki tendencja do określonego zmagania
się z sytuacjami stresowymi

(Krohne, 1996;

Wrześniewski, 1996)



Styl radzenia sobie = posiadany przez jednostkę

charakterystyczny dla niej repertuar strategii
radzenia sobie z sytuacjami stresowymi (

Heszen-

Niejodek, 2000)

Styl radzenia sobie ze stresem -

właściwości



Styl radzenia sobie = dyspozycja, względnie stała

tendencja wyznaczająca przebieg radzenia sobie
ze stresem



Styl radzenia sobie – ma status zmiennej

osobowościowej (Wrześniewski, 2000)

Sytuacja stresowa

Aktualny stan

psychofizyczny

osoby

Strategie

radzenia sobie

Właściwości poza

– osobowościowe

(płeć, wiek, I I,

wykształcenie

)

Uwarunkowania

osobowściwowe

(m.in. styl radzenia sobie)

Styl radzenia sobie ze stresem –

właściwości …



Styl radzenia sobie = strategie
radzenia sobie

względnie stała

tendencja do stosowania

określonych wzorców

radzenia sobie

CECHA

odnosi się do

konkretnych

zachowań

aktualizujących się

w sytuacji

STAN

Styl radzenia sobie ze stresem –

podstawowe pytanie

Jakie style

radzenia sobie ze stresem

można wyróżnić?

Jakie wymiary psychologiczne można wykorzystać

do opisu stylu?

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacje

Koncepcja Suzanne Miller (1990)



kryterium: postawa wobec sygnałów dotyczących

stresora i własnych reakcji



dwa poznawczo-behawioralne style:

- I styl (czujny) – koncentracja uwagi na

stresorze i/lub własnej reakcji (poszukiwanie,
gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie
informacji dotyczących wydarzenia stresowego);
dążenie do konfrontacji z sytuacją stresową

- II styl (unikowy) – odwrócenie uwagi od

stresora i własnych reakcji (pomijanie,
odrzucanie, wypierania i zaprzeczanie
informacjom o wydarzeniu stresowym,
angażowanie się w bezstresowe formy aktywności)

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacje …

Koncepcja Suzanne Miller (1990) …



Wyniki badań (Krohne, 1989, 1993; Miller, 1990): brak
korelacji między tymi dwoma stylami → dwa niezależne
style, a nie dwa przeciwstawne style (jeden wymiar- dwa
bieguny)

Cztery style:
- I – wysokie wymiary na obu wymiarach (radzenie

sobie przez wykorzystywanie i/ lub unikanie informacji
stresowych)

- II – duża czujność i słabe unikanie (dobre

przygotowanie do poszukiwania i wykorzystania
informacji [obfitość strategii czujnych]+ słabe
wyposażenie w strategie unikania informacji [ubóstwo
strategii unikowych])

I

I
I

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacje …

Koncepcja Suzanne Miller (1990)

…

Cztery style (c.d.):
- – niska czujność + wysokie unikanie

(deficyt strategii umożliwiających uzyskiwanie
i wykorzystanie informacji, ale dobre
wyposażenie w strategie chroniące przed
sygnałami stresowymi)

- – niskie wartości na obu wymiarach

(mała czujność i słabe unikanie (ubogi
repertuar zaradczy → mała aktywność w
sytuacjach stresowych)

III

IV

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacje …

Koncepcja Suzanne Miller (1990) …



technika: The Miller Behavioral Style

Scale (MBSS; 1987

)

- opis 4 sytuacji stresowych (zabieg

dentystyczny, napad terrorystyczny, możliwości

utraty pracy, zakłócenia w czasie lotu

samolotem) z 4 zachowaniami dotyczącymi

poszukiwania informacji i 4 – dotyczącymi

unikania sytuacji

- polska adaptacja (z modyfikacjami) – zespół

UŚ pod kierunkiem Heszen-Niejodek

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacje …

Klasyfikacja Normana S. Endlera i

Jamesa D. A. Parkera (1990)

Norman S. Endler James D. A. Parker
York University; Trent University
Ontario, Canada Ontario, Canada

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacje …

Klasyfikacja Normana S. Endlera i

Jamesa D. A. Parkera (1990) …



kryterium: funkcja (cel) koncepcja

Lazarusa i Folkman



styl = typowy dla osoby sposób zachowania

się w różnych sytuacjach stresowych



trzy style:

- styl skoncentrowany na zadaniu
- styl skoncentrowany na emocjach
- styl skoncentrowany na unikaniu

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacja Endlera i Parkera …



Styl skoncentrowany na zadaniu

Podejmowanie wysiłków mających na celu

rozwiązanie problemu poprzez
przekształcenie poznawcze problemu i/lub
zmian w obrębie sytuacji; planowanie
rozwiązań sytuacji stresowych i
podejmowanie zadań; próba rozwiązania
problemu; prowadzi do → wzrostu
poczucia kontroli nad sytuacją i tym
samym zmniejszenia emocji negatywnych

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacja Endlera i Parkera …



Styl skoncentrowany na emocjach

Koncentracja na sobie i własnych

przeżyciach emocjonalnych (strach, gniew,

wstyd, poczucie winy); towarzyszyć temu

może ucieczka w fantazję, myślenie

życzeniowe; cel → zmniejszenie napięcia

emocjonalnego (faktycznie zwykle wzrasta

przygnębienie i wzrasta napięcie); osoby

preferujące ten styl mają tendencję do

obwiniania siebie i mają trudności w

podejmowaniu szybkich decyzji i

racjonalnych działań: niesprostanie

wymaganiom prowadzi do wzrostu złości i

tendencji do jej odreagowania

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacja Endlera i Parkera …



Styl skoncentrowany na unikaniu

Niedopuszczenie do konfrontacji z

problemem, wystrzeganie się myślenia,
przeżywania i doświadczania sytuacji
stresowej; ucieczka od problemu, bez
podejmowania wysiłków jego rozwiązania; 2
formy: (1) angażowanie się w czynności
zastępcze (ucieczka przez odwrócenie uwagi,
podjęcie zadań konkurencyjnych [sen,
jedzenie, chodzenie po sklepach]), (2)
poszukiwanie kontaktów towarzyskich
(spotkanie z przyjaciółmi, przebywanie z
ludźmi)

Style radzenia sobie ze stresem -

klasyfikacja Endlera i Parkera …



Technika: The Coping Inventory for

Stressful Situations (CISS; Endler i

Parker, 1990, 1994)



48 stwierdzeń dotyczących różnych zachowań

w sytuacjach stresowych; osoba badana

określa częstotliwość (skala od 1 do 5)

wykonywanej aktywności



polska adaptacja: Kwestionariusz Radzenia

Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS (Strelau,

Jaworowska, Wrześniewski i Szczepaniak,

2005)

Style radzenia sobie ze stresem -

podsumowanie



Niejednoznaczne wyniki badań nad związkami

między stylami radzenia sobie a odpowiednimi

treściowo strategiami stosowanymi w sytuacji

stresowej (nawet gdy do pomiaru używano tych

samych kategorii (Carver i Scheier, 1994)



Pytanie otwarte: Który styl gwarantuje

najwyższą efektywność radzenia sobie?



Pytanie otwarte: Czy zamiast odwoływać się do

specyficznych różnic indywidualnych

decydujących o zachowaniu się w sytuacji

stresowej (stylu) nie lepiej odwoływać się do

ogólnych czynników stanowiących wyznaczniki

ludzkiej aktywności (np. temperamentu,

osobowości, poczucia własnej skuteczności)?