Stereotypy

Antropologia – teorie
etnocentryczne
Psychologia społeczna – teorie
tożsamości grupowej
Socjologia – teorie racjonalnego
wyboru, teorie konfliktu, teorie
modernizacji

Stereotyp

• Walter Lippman – obrazy w głowach

-chwytamy jakiś rys, który charakteryzuje
określony typ zjawiska i resztę obrazu
wypełniamy za pomocą stereotypów, które
nosimy w głowach.

• Daniel Katz, Kenneth W. Braly – zbiór

etykietek -stereotypy kanalizują percepcję
i ekonomizują wysiłek umysłu, uwalniając
go od trudności w dokonywaniu rzetelnego
poznania

Stereotyp jako generalizacja

• John Brigham

• nierzetelności bazy— tj. nie istnieją w

rzeczywistości jednostki posiadające takie cechy,
które wg stereotypu powinna posiadać.

• niereprezentatywność bazy— tj. jednostki

stanowiące podstawę generalizacji nie są typowe
dla całej zbiorowości.

• błędność procesu wnioskowania— tj. niezgodność

z regułami logiki

Stereotyp jako generalizacja

Seymour Lipset i Earl Raab

• różnica między generalizacją uprawnioną

a nieuprawnioną leży w krytycznej
różnicy między przesądem a
uprzedzeniem, bo osądzamy cytrynę
jako kwaśną bez jej spróbowania.
Natomiast kiedy osądzamy Murzyna jako
leniwego dokonujemy nieuprawnionej
generalizacji: Każda cytryna jest kwaśna,
ale nie każdy Murzyn jest leniwy.

Stereotyp jako kategoryzacja

–

Gordon

Allport

• Kategoryzacja natomiast polega na

posługiwaniu się syndromem cech w
stosunku do członków jakiejś grupy w taki
sposób, że jeśli zauważymy jakąś cechę u
jednego osobnika to przypisujemy mu
wszystkie pozostałe cechy wchodzące w
skład syndromu.

Stereotyp jako nawyk

Bohdan Zawadzki

stereotypy są społecznie uwarunkowanymi

sposobami myślenia nabytymi przez ludzi
ze zbioru rozpowszechnionych i łatwo
dostępnych zwerbalizowanych pojęć.
Stereotypy są raczej nauczane niż na nowo
formowane przez jednostkę poprzez
wnikliwe obserwacje i indukcyjny proces
logiczny

Stereotyp jako wyobrażenie – G. Allport,

Minako Kurokawa Maykowich

• stereotyp jest znormalizowanym

pojęciem lub wyobrażeniem, któremu
nadano specjalne znaczenie i które
jest rozpowszechniane przez
członków grupy.

Stereotyp jako wierzenie

A. Kapiszewski

• wierzenia, świadome lub nieświadome przekonania

opisujące jakiś obiekt jako prawdziwy lub fałszywy,

dobry lub zły, pożądany lub naganny.

• za stereotyp etniczny wyobrażenie o danej grupie

etnicznej istniejące w świadomości członków innej

grupy w postaci zbioru powiązanych ze sobą sądów

przekonaniowych :

• a. kulturowe ( a zwłaszcza tradycja) związane z

procesem wychowania,

• b. społeczno-ekonomiczne wynikające z interesu

grupowego,

• c. sytuacyjno-emocjonalne

autostereotyp

Autostereotyp jest z reguły

pozytywny - oceniamy własną grupę
dobrze, w przeciwnym razie
frustracja doprowadziła by nas do
opuszczenia grupy lub przynajmniej
znalezienia normatywnej grupy
odniesienia.

uprzedzenia

Uprzedzenia są definiowane jako

dowolny zbiór idei i wierzeń, poprzez,
które jeszcze przed zapoznaniem się
z faktami negatywnie się osądza
grupy lub jednostki na podstawie
rzeczywistych lub przypuszczalnych
grupowych cech lub charakterystyk

Generalnie uprzedzenie opiera się na:

• dokonaniu osądu przed kontaktem z obiektem (ilu

znamy osobiście współcześnie Żydów, czy

Murzynów?),

• opiera się na sztywnej emocjonalnie postawie i

nie zmienia się,

• irracjonalnym charakterze,
• mylnym, niezgodnym z rzeczywistością osądzie

(błędy percepcji lub brak rzetelnych informacji),

• nieprzyjaznej, negatywnej postawie ( choć miewa

czasem pozytywny charakter),

• postawie „nie fair”- czyli niezgodzie z normami

etycznymi społeczeństwa.

Błędy stereotypizacji

• jakościowy i polega na użyciu instrumentu

poznawczego nieodpowiedniego do opisu

grupy społecznej.

• wskazujemy atrybuty kryterialne grupy

(kto to jest) i korelatywne (jaki on jest). Te

pierwsze mają charakter jednostkowy: Jan

Kowalski, mężczyzna, Polak. Drugie z kolei

charakteryzują: poprzez cechy

jednostkowe - wysoki, smukły, brunet, lub

przez cechy społeczne - nauczyciel,

mieszkaniec miasta, bogaty...

Błędy stereotypizacji: nadgeneralizacja atrybutów

korelatywnych (jaki on jest

Niektóre z nich weszły do polskiego

języka i autonomizując się utraciły
swe pierwotne odniesienie, często są
to już anachronizmy np.: artystyczny
nieład, chłopski upór, profesorskie
roztargnienie, aptekarska
dokładność, zegarmistrzowska
precyzja, szewska pasja, kupiecki
spryt, pańska łaska, ułańska fantazja.

Błędy stereotypizacji atrybuty kulturowe

grup etnicznych jako jedyne

austriackie gadanie, angielska

flegmę, francuską elegancję,
udawanie Greka, niemiecki porządek
i pruski dryl, szkockie skąpstwo,
żydowską hucpę, tureckie kazanie.

Błędy stereotypizacji:

przypisanie cech jednostki

grupie o charakterze kulturowym

nie można powiedzieć jak

statystycznie taka cecha występuje
w grupie tj jaki procent Żydów,
Niemców, Francuzów wykazuje takie
cechy jak np. zarozumialstwo,
tępota, pracowitość .

Błędy stereotypizacji - bezrefleksyjność

na poziomie podprogowym.
W USA badano to przez test brakujących liter.

Budowano słowa z brakującą literą S_Y i można

było powiedzieć: sly, sky, shy, say, czy S_ORT

czyli ewentualnie: short, sport, snort. POLI_ czyli

ewentualnie: polite, polish. I oczywiście gdy

charakteryzowano w ten sposób osoby o

orientalnej urodzie automatycznie przypisywano

im takie cechy jak : shy, polite, short. A gdy

zaprezentowano agresywnego, roszczeniowo

nastawionego, niegrzecznego człowieka -

większość osób wybrała jako przedstawiciele tych

cech Murzyna.

Powstawanie stereotypu wg. B. Weigel, W.

Łukaszewskiego

• Kategoryzacji społeczna- pomniejsza się

różnice wewnątrzgrupowe i cechy jednostek

przypisuje wszystkim członkom grupy,

• Homogenizacja grup obcych - wszyscy

członkowie grupy obcej są podobni do

siebie,

• Korelacja iluzoryczna - percepcja cech

rzadkich, ale zgodnych z wyobrażeniem

obserwatora,

• Informacja potwierdzająca - szuka się tych

cech, które potwierdzają wyobrażenia,

hipotezy obserwatora.

autostereotyp

Autostereotyp jest zawsze

pozytywny, stereotypy innych grup
są gorsze

Potrzeba stereotypowego postrzegania świata

Poseł Ian Mikardo: zrobiłem studium

obiegowych opinii krążących o
londyńskich Żydach w 1907 roku. Były
takie: nic nie robią, albo pracują za
dużo, zabierają białym domy, lub
urządzają sobie getta itd. Otóż okazuje
się, ze 75 lat później wystarczy Żyda
zastąpić Bengalczykiem, a wszystko
inne pozostanie bez zmian.

Stereotypy w badaniach Aliny Całej z 1992

roku

Żyd:
* Cechy pozytywne
• zawartość kulturowa: jedność narodu, trzymają

się razem, solidarni, skonsolidowani, zgrani,

bardzo silna wiara, religijność, tradycja, wysoka

kultura

• działalność zawodowa: przedsiębiorczość,

zaradność, pracowitość, dokładność, porządni,

gospodarni, oszczędni, operatywni

• cechy indywidualne: mądrość, inteligencja,

uczciwość, spokój, brak zaborczości, zdolności

przywódcze, władza, wojowniczość

Żyd cd

* Cechy negatywne:
• działalność zawodowa: cwaniactwo, dbanie o

własny geszeft, wyzyskiwacze, oszuści, złodzieje,

sprytni, skąpi, sknery, zachłanni, chytrzy, przebiegli

• stosunki międzyludzkie: podstępni, dokuczliwi,

wredni, nachalni, brudni, natrętni, wstrętni,

egoistyczni, fałszywi

* Cechy neutralne:
• sposób zarobkowania: ustawieni finansowo,

umiejący zarabiać pieniądze, handlarze, kupcy,

biznesmeni, mają głowę do handlu, ludzie interesu

• Inne cechy: duże nosy, kręte, ciemne włosy, dziwni.

Niemiec

Niemiec:
* Cechy pozytywne:

• działalność zawodowa: pracowitość,

systematyczność, dokładność, gospodarność,

oszczędni, szanują pracę, przedsiębiorczy,

pomysłowi, dobrzy organizatorzy, rzetelni w pracy,

pilni, mają zmysł ekonomiczny

• cechy indywidualne: punktualni, uczciwi, sumienni,

czyści, schludni, lubią porządek, porządni aż do

przesady

• więź grupowa: naród dobrze zorganizowany,

zdyscyplinowani, trzymają razem, solidarni,

umiejący dbać o swój interes, kulturalni

(Wiedeńczycy), inteligentni, mądrzy, ułożeni

Niemiec cd

* Cechy negatywne:
• więź grupowa: pewni siebie, pycha, duma, ważni,

wywyższający się, ambitni, aroganccy

• historia: faszyści, hitlerowcy, silnie związani z

narodem, roszczenia terytorialne, szowiniści,

agresywni, nie lubią Polaków, bezwzględni,

nacjonaliści, nielojalni w państwie, w którym

mieszkają

• cechy indywidualne: chytrusy, cwaniaki, przebiegli,

oszuści, wyrachowani, zachłanni, podstępni oschli,

pazerni, konformiści

• Cechy neutralne: eleganccy, sztywni, hałaśliwi,

piwosze

Cygan

* Cechy pozytywne:
• działalność zawodowa i cechy

indywidualne: pracowici, przedsiębiorczy,
zapobiegliwi finansowo, śpiew, taniec,
towarzyscy, weseli, muzykalni, beztroscy,
towarzyscy, kochający naturę

• więź grupowa: solidarni, silna więź

grupowa, z sobą zgodni, więź narodowa,
religijni, szanują swoje obyczaje, więzi
kulturowe

Cygan cd

* Cechy negatywne:

• związane z pracą: leniwi, nie lubią pracy, żyją cudzym

kosztem, nieroby, lekki dochód bez ciężkiej pracy, brudasy,

niechlujni

• stosunki międzyludzkie i tryb życia: złodzieje, oszuści,

nieuczciwi, naciągacze, kombinatorzy, krętacze, włóczędzy,

żebracy

• więź grupowa i cechy charakteru: zawistni, mściwi,

zamknięci w klanie, obojętni na innych, dbający o siebie

* Cechy neutralne:

• cechy fizyczne: śniadzi, urodziwi, mulaci, dużo krzyczą,

gadatliwi, robią dobre patelnie, handlują, wróżbici, muzycy,

bogaci, ubierają się bogato

• styl życia: tułacze, swobodni, ruchliwi, podróżnicy,

wędrowcy, nieustabilizowane życie, naród bez ojczyzny

* Inne cechy: odosobnieni, odrębni, nieprzystosowani

Rosjanin

* Cechy pozytywne:

• cechy indywidualne i stosunki między ludzkie: mili, dobrzy,

dusza ludzie, rosyjska dusza, przyjemnie, grzeczni, wrażliwi,

szczerzy, prawdomówni, uczciwi

• działalność gospodarcza: sumienni, pracowici, zapobiegliwi,

odporni na złe warunki życia, weseli, beztroscy

* Cechy neutralne:

• działalność gospodarcza: leniwi, nie umiejący pracować, brak

organizacji, niezdyscyplinowani, oszuści, przebiegli, złodzieje,

nierzetelni, nie dbający o nic, nie przejmujący się jutrem

• stosunki międzyludzkie i styl życia: niechlujni, brudni, mało

zaradni, pijący wódkę, mordercy, bandyci, gwałcili kobiety

podczas wojny, mordercy – wywieźli na Syberię moją rodzinę

* Cechy neutralne:

• działalność gospodarcza i cechy wynikające z historii:

handlarze, zastraszeni, zakompleksieni, biedni, zacofani,

zahukani, skrzywdzeni przez historię

* Inne cechy: Duży temperament, silni, ateiści, różni

Autostereotyp Polaka

* Cechy pozytywne:
• działalność zawodowa i cechy indywidualne:

pracowici, solidni, dobrzy fachowcy,

pomysłowi, punktualni, uczciwi, umiejący

przystosować się do trudnych warunków,

• stosunki międzyludzkie: gościnni,

towarzyscy, serdeczni, życzliwi

• więź narodowa: patrioci, przywiązani do

tradycji, waleczni, dumni, upór do

niepodległości, potrafią się jednoczyć w

zagrożeniu

Polak cd

* Cechy negatywne:

• działalność zawodowa: leniwi, nieroby, wałkonie,

niegospodarni, niesystematyczni, bałaganiarze, niedokładni,

mało pracują, niechętni do systematycznej pracy

• cechy indywidualne związane z działalnością zawodową:

oszuści, cwaniacy, kanciarze, kombinatorzy, niesolidni,

cwaniacy, nieszczerzy, krętacze

• styl życia: wystawni, hulaki, rozrzutni, kawaleryjski styl życia,

sami nie wiedzą co chcą, lekkoduchy, brak konsekwencji w

działaniu, słomiany zapał, naiwni, zbyt ufni, nieodpowiedzialni

• stosunki międzyludzkie; nieumiejętność dogadania się, kłótliwi,

indywidualiści, niezgodni, brak jedności

• cechy indywidualne: zawiść, zazdrość, samolubstwo, zadufani,

dumni, nieżyczliwi, nietolerancyjni, agresywni, chamscy,

wulgarnie się wyrażający, pazerni, chęć bogacenia się

* Cechy neutralne: różni, pijacy, alkoholicy, biedni pod każdym

względem, wykorzystywani przez inne narody, fizycznie

niepodobni, podobni w postawach