zobowiązania

Źródła i podziały

Co to jest zobowiązanie? – Definicje

źródłowe

• I.3.13 pr: Zobowiązanie jest węzłem

prawnym, który zmusza nas do

świadczenia pewnej rzeczy według praw

naszego państwa.

• D.44.7.3 pr (Paulus): Istota zobowiązania nie

polega na tym, żeby rzecz lub służebność

uczynić naszą, ale na tym, by zmusić kogoś

innego do dania nam czegoś albo czynienia

albo do świadczenia.

• G.4.2: Actio in personam jest wtedy, gdy

prowadzimy proces przeciw komuś, kto

wobec nas jest zobowiązany albo z kontraktu

albo z deliktu to znaczy kiedy twierdzimy, że

powinien nam coś dać, czynić lub świadczyć.

Co powoduje powstanie zobowiązania?

Źródła zobowiązań

• G.4.2: … gdy prowadzimy proces przeciw

komuś, kto wobec nas jest zobowiązany albo z
kontraktu albo z deliktu…

• D.44.7.1.pr (Gaius): Zobowiązania rodzą się z

kontraktu, z deliktu albo z samego prawa z
różnych przyczyn

• I.3.13.2: …następnym podziałem zobowiązań są

4 ich rodzaje: są bowiem zobowiązania z
kontraktów, albo jakby z kontraktów, czynów
niedozwolonych albo jakby z czynów
niedozwolonych.

Różnica między odpowiedzialnością

kontraktową a deliktową

• Cel wytaczanej skargi:

Actiones rei persecutoriae – actiones poenales

– Skargi reipersekutoryjne („podążające za rzeczą”)

• charakter odszkodowawczy,
• Cel: wyrównanie szkody w majątku (można uzyskać tylko

tyle, ile wynosi strata)

• chronią stosunki rzeczowe i kontraktowe

– Skargi penalne („karzące”) –

• cel: ukaranie sprawcy
• Można uzyskać wielokrotność wyrządzonej szkody/krzywdy
• Skargi deliktowe

Na czym polega zobowiązanie

• D.44.7.3 pr (Paulus): Istota zobowiązania nie polega na tym, żeby

rzecz lub służebność uczynić naszą, ale na tym, by zmusić kogoś
innego do dania nam czegoś albo czynienia albo do
świadczenia.

• 3 elementy rzymskiego zobowiązania:

– Względny charakter

• (więź tylko między wierzycielem a dłużnikiem, która

powstała przez to, że zawarto kontrakt lub popełniono delikt
[upraszczam ])

– Świadczenie

• Dare
• Facere
• Praestare

– Zaskarżalność („zmusić”)

Względny charakter 

ilość węzłów obligacyjnych w 1 obligatio

• Zobowiązanie jednostronne

• Jedna skarga przysługująca tylko wierzycielowi
• np. a. ex stipulatu, condictio certae creditae

pecuniae

• Zobowiązanie dwustronne

– Równoczesne

• 2 różne skargi (np. a. empti – a. venditi)

– Nierównoczesne

• 1 skarga z dwiema „końcówkami” (a. depositi

directa i contraria)

Zaskarżalność jest ważna 

• Bez skargi „nie ma” zobowiązania

[uproszczenie]

– Podział na zobowiązania cywilne (civiles

-zaskarżalne) i naturalne (obligationes
naturales –niezaskarżalne)

• Zobowiązanie cywilne – chronione skargą
• Zobowiązanie naturalne:

– Istnieje, choć nie można dochodzić przed sądem jego

wykonania. Ale jeśli zostanie wykonane, nie można
domagać się zwrotu świadczenia jako nienależnego

– Można odnawiać, potrącać, umocnić etc.

Jak rodzaj skarg wpływa na

charakter zobowiązania

• Zobowiązanie stricti iuris i bonae fidei
• Zobowiązanie stricti iuris

• Brak klauzuli dobrej wiary – sędzia bierze pod

uwagę tylko treść zobowiązania

• Zobowiązanie interpretowane jest ściśle – treścią

świadczenia jest tylko to, co strony wyraźnie

wskazały w zobowiązaniu

• Zobowiązanie bonae fidei

• Istnieje klauzula dobrej wiary – sędzia bierze pod

uwagę wszystkie okoliczności sprawy

• Treścią zobowiązania jest również to, co nie

wyraźnie zawarte w treści zobowiązania, ale co

prowadzi do jego wykonania

Świadczenie – na czym polega

• Dare – przeniesienie własności rzeczy

lub ustanowienie na niej prawa
rzeczowego

• Facere – wydanie rzeczy w posiadanie

lub wykonanie innej czynności (np.
wyczyszczenie ubrania) lub
powstrzymanie się od działania

• Praestare - Inne zachowania np. zapłata

odszkodowania

Świadczenie - wymogi

Świadczenie musi:
• być prawnie i faktycznie możliwe do

wypełnienia

• mieć wartość majątkową (bo wymogi procesu

formułkowego; condemnatio pecuniaria)

• Być wyraźnie określone lub nadawać się do

określenia w przyszłości

• Świadczenie nie może być sprzeczne z

dobrymi obyczajami ani oparte na
niegodziwej przyczynie

Możliwość wypełnienia świadczenia

• Prawnie i faktycznie możliwe do wypełnienia

• Jeśli świadczenie od początku jest niemożliwe do

spełnienia: niemożliwość pierwotna
(Impossibilium nulla obligatio est: Niemożliwość

spełnienia świadczenia powoduje nieważność

zobowiązania = zobowiązanie nie powstaje)

• Niemożliwość następcza: świadczenie [oznaczone

indywidualnie] początkowo może być spełnione,

ale później przestaje (np. przyrzeczony niewolnik

zmarł).

• Skutek niemożliwości następczej: wygaśnięcie

zobowiązania lub odpowiedzialność

odszkodowawcza

• Jeśli przedmiot świadczenia jest rzeczą oznaczoną

gatunkowo, niemożliwość następcza nie występuje

przedmiot świadczenia

• Musi istnieć

• (jeśli cena ma wynosić tyle, ile mam w kieszeni,

a okaże się, że nic nie mam – czynność
nieważna)

• Musi być określony lub nadawać się do

określenia w przyszłości

– Kto określa?

• strony
• osoba trzecia wskazana przez strony

Przedmiotu świadczenia

a losy zobowiązania

• Gdy przedmiotem świadczenia jest

rzecz oznaczona indywidualnie lub gatunkowo
– Species: jeśli rzecz zostanie utracona lub zniszczona

bez winy dłużnika – zobowiązanie dłużnika wygasa

(niemożliwość następcza).

Zobowiązanie

kontrahenta trwa!!!

(species perit ei, cui debetur)

• Jeśli dłużnik „zawinił” – odp. Odszkodowawcza za

niewykonanie kontraktu

– Genus: utrata rzeczy nie powoduje wygaśnięcia

zobowiązania. Dłużnik musi świadczyć rzecz w takiej

samej ilości, tego samego gatunku.
[Genus perire non censetur]

• Świadczenie w rzeczach podzielnych i niepodzielnych –

ważne przy wielości podmiotów w zobowiązaniu

Wielość świadczeń

• Zobowiązanie przemienne (obligatio alternativa):
• Gdy są 2 lub więcej świadczeń do wyboru
• Prawo wyboru ma dłużnik
• Zniszczenie 1 przedmiotu świadczenia nie prowadzi

do wygaśnięcia zobowiązania

• Uwaga: wierzyciel pozywając dłużnika musi zachować

w formułce prawo wyboru po stronie dłużnika, bo

popełni plus petitio.

• Upoważnienie przemienne (facultas alternativa)
• W treści zobowiązania jest 1 świadczenie (główne),

ale strony wskazują dłużnikowi inną możliwość

zwolnienia się ze zobowiązania.

• Niemożliwość świadczenia głównego = wygaśnięcie

zobow.

Wielość podmiotów

• Co się dzieje ze zobowiązaniem, gdy po

jednej stronie występuje kilka osób?

• zobowiązanie podzielne
• zobowiązanie solidarne
• zobowiązanie kumulatywne

Obligatio pro parte

• Jeśli świadczenie jest podzielne,

zobowiązanie dzieli się na tyle części,
ile jest podmiotów.

• Nomina semper sunt divisa – wierzytelności

zawsze się dzielą (są podzielne z mocy
prawa)

• Zobowiązanie pieniężne - zawsze

podzielne

W

W

W

D

W

D

D

D

Obligatio in solidum

• Dwa rodzaje solidarności

– Solidarność dłużników (bierna)

• Gdy wierzyciel może żądać od któregokolwiek z

dłużników spełnienia świadczenia, a spełnienie
świadczenia przez tego dłużnika zwalnia
pozostałych

– Solidarność wierzycieli (czynna)

• Gdy dłużnik może spełnić świadczenie do rąk

któregokolwiek z wierzycieli, a spełnienie
świadczenia zwalnia go wobec pozostałych

Obligatio in solidum

• Solidarność bierna

• Solidarność czynna

W

D
D
D

W
W
W

D

100

100

Źródła solidarności

• Niepodzielność świadczenia

• Np. zobowiązanie wynikające z zapisu: niech

mój spadkobierca będzie zobowiązany dać
wydać Paulusowi i Maeviusowi konia Bucefała.

• Porozumienie stron (np. zawarta

stypulacja)

Roszczenia regresowe

• Zasadniczo: w pr. klas. brak ogólnej zasady odp.

regresowej. Ew. skargi wynikające ze stosunku

tworzącego solidarność

• Przywileje dlużników solidarnych:

• Beneficium excusationis vel ordinis: dłużnik może

prosić o to, żeby wierzyciel najpierw zażądał

świadczenia od współdłużnika solidarnego

• Beneficium cedendarum actionum: dłużnik solidarny,

który spełnił świadczenie, wstępuje w pozycję

wierzyciela z prawem wykorzystania przysługujących

wierzycielowi środków

• Beneficium divisionis: dłużnik może żądać zniesienia

solidarności i uznania świadczenia za podzielne.

Skutek: wierzyciel może żądać od dłużnika tylko

przypadającej nań części, nie zaś całości.

Zobowiązanie kumulatywne

• Głównie przy zobowiązaniach

deliktowych

• Przeważnie przy wielości sprawców

deliktu

• Każdy z dłużników musi spełnić całość

świadczenia

Wierzyciele

(poszkodowani)

W

W

D

D

D

Dłużnicy

(sprawcy)

Np. trzej bandyci obrabowali 2 osoby i ukradli im 100 sesterców.
Muszą zwrócić okradzionym 4-krotną wartość tego, co ukradli

4x10

4x10

0

0

4x100

4x100

4x1

00

4x1

00

4x100

4x100

4x100

4x100

4x100

4x100

Uprawnienia i obowiązki stron

kontraktu

• Termin spełnienia świadczenia = termin

wymagalności
(od kiedy można się domagać świadczenia)

– Może być wyraźnie oznaczony przez strony
– W braku oznaczenia – od razu

wierzyciel

wierzyciel

dłużnik

dłużnik

Zobowiązanie

Zobowiązanie

do przyjęcia świadczenia

do przyjęcia świadczenia

Zobowiązanie do

Zobowiązanie do

spełnienia świadczenia

spełnienia świadczenia

Należycie

Należycie

W terminie

W terminie

Co jeśli nie dotrzyma się terminu?

• Zwłoka dłużnika lub wierzyciela

(mora debitoris – mora creditoris)

• Zwłoka dłużnika
• Mora debitoris perpetuat obligationem –

zwłoka dłużnika uwiecznia zobowiązanie:

– Jeśli po popadnięciu w zwłokę świadczenie

stanie się niemożliwe do wykonania (nawet

bez winy dłużnika), zobowiązanie NIE

GAŚNIE – dłużnik nadal odpowiada za

niewykonanie świadczenia

– Odpowiedzialność dłużnika ROŚNIE

Zwłoka cd

• Zwłoka wierzyciela:

– Jeśli wierzyciel nie przyjmuje świadczenia

w terminie,

– Odpowiedzialność dłużnika za

niewykonanie świadczenia SPADA

– (od popadnięcia wierzyciela w zwłokę,

dłużnik odpowiada tylko za PODSTĘPNE
niewykonanie świadczenia [przeważnie
chodzi o utratę rzeczy]

Standardy staranności dłużnika w

zobowiązaniach kontaktowych

• Vis maior
• Casus fortuitus

• Culpa levis
• Culpa lata
• Dolus

tzw.

tzw.

odpowiedzialność obiektywna

odpowiedzialność obiektywna

(powstaje niezależnie od winy dłużnika)

(powstaje niezależnie od winy dłużnika)

Odpowiada tylko dłużnik w zwłoce

Odpowiada tylko dłużnik w zwłoce

Przypadkowa utrata rzeczy

Przypadkowa utrata rzeczy

Odpowiadają osoby zobowiązane

Odpowiadają osoby zobowiązane

do szczególnego strzeżenia powierzonej rzeczy

do szczególnego strzeżenia powierzonej rzeczy

(

(

custodia

custodia

):

):

commodatarius

commodatarius

,

,

zastawnik

zastawnik

,

,

krawiec i czyściciel odzieży,

krawiec i czyściciel odzieży,

sprzedawca (wg części jurystów)

sprzedawca (wg części jurystów)

Odpowiada każdy dłużnik

Odpowiada każdy dłużnik

Wyłączne kryterium odpowiedzialności dla osób,

Wyłączne kryterium odpowiedzialności dla osób,

Które nie miały żadnych korzyści z kontraktu

Które nie miały żadnych korzyści z kontraktu

2 odmiany:

2 odmiany:

in abstracto

in abstracto

i

i

in concreto

in concreto

;

;

T

zw

.

o

d

p

o

w

ie

d

zi

a

ln

o

ść

T

zw

.

o

d

p

o

w

ie

d

zi

a

ln

o

ść

n

a

n

a

z

a

s

a

d

zi

e

w

in

y

z

a

s

a

d

zi

e

w

in

y

Culpa

Culpa

levissima

levissima

Sposoby wygaśnięcia zobowiązań

• Wykonanie świadczenia
• Niemożność następcza wykonania

zobowiązania bez winy dłużnika

• Umorzenie długu przez wierzyciela
• Novatio
• confusio
• Śmierć stron (niekiedy)