PODEJŚCIE

TEORII UCZENIA SIĘ

DO OSOBOWOŚCI

Osobowość w świetle teorii uczenia

się

●

krytyka kategorii „osobowość” (cecha,

obraz samego siebie,

samoświadomość, ja podmiotowe, ego),

bo to byty niepodlegające obserwacji

●

krytyka założeń o znacznej stabilności i

między-sytuacyjnej spójności

zachowania

Główne założenia

1.Znaczenie

uczenia się

(wszelkie bardziej

złożone formy zachowania są produktem uczenia

się)

2.Znaczenie

uwarunkowań środowiskowych

(zachowanie znajduje się pod kontrolą

konfiguracji bodźców środowiskowych

środowiskowych antycypowanych wzmocnień)

Implikacje dla psychologii osobowości

●

geneza względnie stałych właściwości człowieka tkwi w jego

doświadczeniu

(uczenie się związków między bodźcami, historia

wzmocnień)

●

zdecydowane podkreślanie

roli sytuacji

jako determinanty zachowania

w sporze sytuacjonizm – personalizm

●

każde zachowanie może podlegać

modyfikacji

poprzez zmianę w

środowisku – manipulacja zmiennymi środowiskowymi i obserwacja

zmian w zachowaniu będących ich konsekwencją

●

stałości zachowania wynika ze

stałości sytuacj

i a nie istnienia

ogólnych, wewnętrznych dyspozycji

●

zaburzenia psychiczne są rezultatem uczenia się zachowań

dezadaptacyjnych bądź deficytu uczenia się zachowań adaptacyjnych

●

terapia opiera się na zastosowaniu reguł teorii uczenia się do zmany

zachowania (a nie na próbach reorganizacji osobowości)

●

socjalizacja człowieka:

–

rola emocjonalnych odruchów warunkowych uczeniu się norm społecznych

–

znaczenie wzmocnień wtórnych dla rozwoju systemów motywacyjnych (np.

nabieranie wartości przez pieniądze, wysoką pozycję społeczna, osiągnięcia

na polu intelektualnym)

Na jakich koncepcjach opiera się

to podejście?

WARUNKOWANIE KLASYCZNE – PAWŁOW

●

nabieranie wartości przez bodźce neutralne

●

Pojęcia:

–

bodziec bezwarunkowy

–

bodziec warunkowy

–

reakcja bezwarunkowa

–

reakcja warunkowa

–

generalizacja

– skojarzenie reakcji z podobnymi bodźcami,

prowadzi do spójności reakcji

–

wygaszanie

– bez bezwarunkowego

–

różnicowanie

– w wyniku prób, gdy tylko po pewnych

bodźcach bezwarunkowe bodźce, prowadzi do specyficzności

reakcji

–

warunkowanie semantyczne

Zastosowania teorii warunkowania

klasycznego

●

nerwica jako następstwo niemożności

różnicowania

●

warunkowanie jako mechanizm nabywania fobii i

innych zaburzeń związanych z lękiem (Albert:

szczur i hałas)

●

Systematyczna desensytyzacja

(Wolpe) jako

metoda terapii fobii (uczenie relaksacji, ustalanie

hierarchii lęku) – wyuczenie konkurencyjnej

reakcji metodą przeciwwarunkowania

WARUNKOWANIE SPRAWCZE – SKINNER

●

kojarzenie reakcji z sytuacjami w środowisku

●

pojęcia:

–

reakcja

jako jednostka strukturalna (nie np. Cecha)

–

zachowanie sprawcze

to pojawiające się pod

nieobecność bodźców środowiskowych

–

czynnik wzmacniający

– zdarzenie następujące po

reakcji, które zwiększa prawd.

–

wzmocnienie pozytywne

–

wzmocnienie negatywne

– usunięcie lub uniknięcie

nieprzyjemnej konsekwencji zachowania

–

Kara

Zastosowania teorii warunkowania

sprawczego

●

znaczenie

schematów wzmocnień

w rozwoju

–

rozkłady wzmocnień (określone odstępy czasowe lub określona liczba

reakcji, stałe lub zmienne)

●

modyfikacja zachowania

– zachowanie jest kontrolowane poprzez

wybór reakcji, które są wzmacniane oraz częstotliwości ich wzmacniania

●

złożone zachowanie jest kształtowane poprzez

proces stopniowych

przybliżeń

– wzmacnianie fragmentów zachowania przypominających

jego ostateczną formę

●

rozwój: dziecko uczy się reakcji, które są kontrolowane przez

występowanie wzmocnień w otoczeniu, najpierw krótkie odroczenie,

potem dłuższe odraczanie gratyfikacji

●

psychopatologia: leczenie objawów czy przyczyn?

–

podstawowe zasady uczenia stanowią adekwatną interpretację zaburzeń

–

osoby nie są chore tylko po prostu nieodpowiednio reagują na bodźce – nie

nauczyły się właściwej reakcji lub nauczyły się nieprzystosowawczej –

niewłaściwe historie

wzmocnień (np. nie wzmacniani za społeczne

umiejętności)

●

zachowania przesądne – przypadkowe powiązania reakcji i wzmocnienia

TEORIA DOLLARDA I MILLERA (1)

●

Próba powiązania teorii uczenia się i psychoanalizy

●

Hull – kluczowe pojęcia:

–

NAWYK

; na strukturę osobowości składają się

nawyki

–

POPĘD

– bodziec, który jest wystarczająco silny,

żeby wywołać zachowanie

–

POPĘDY PIERWOTNE

– skojarzone ze stanami

fizjologicznymi w organizmie (np. ból)

–

POPĘDY WTÓRNE

– związane z zaspokajaniem

pierwotnych (lęk lub strach).

TEORIA DOLLARDA I MILLERA (2)

●

uczenie się ma miejsce gdy reakcje są nagradzane poprzez

redukcję bodźców popędowych

●

w uczeniu się instrumentalnym istotne jest wykorzystanie

wyuczonych reakcji do zredukowania bodźców popędowych (np.

nagrody, ucieczki od bólu, uniknięcia bólu).

●

manipuluje się siłą popędu (np. ile godzin głodu) i wielkością

nagród (np. ilość pożywienia).

●

wzrastanie i rozwój to gromadzenie nawyków

●

podkreślają rolę uczenia się przez naśladowanie – proces ten

opiera się na pozytywnym wzmocnieniu zachowania typu

dopasowanie; nabywanie cech osobowości dzięki układom kar i

nagród ze strony rodziców oraz innych znaczących osób w

środowisku

TEORIA DOLLARDA I MILLERA (3)

●

Psychopatologia wynika z

KONFLIKTU POPĘDÓW

–

w toku rozwoju dzieci muszą nauczyć się społecznie

akceptowalnych sposobów redukowania popędów (ważne

sytuacje uczenia się dotyczą np. jedzenia, treningu

czystości, zachowań seksualnych i agresywnych)

–

poczucie winy oraz unikanie prowadzą często do redukcji

strachu

–

zaburzone zachowania związane z wyuczonym sposobem

radzenia sobie z konfliktami motywacyjnymi

●

KONFLIKT DĄŻENIE UNIKANIE

powoduje ukształtowanie się

SYMPTOMU, który redukuje lęk i uwalnia napięcie związane z

konfliktem

●

Psychoterapia to proces przywracania

reakcji

sygnałotwórczych

– zdolności do werbalizacji problemów

(związane z systemem językowym – procesy myślenia,

przewidywania sensu działań, planowania, analizy własnego

zachowania itp.)

NOWSZE UJĘCIA - integracja teorii uczenia się

z poznawczym nurtem w psychologii

osobowości

1. TEORIA WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI

jako model

depresji (Seligman) – uczenie się, że nie ma związku

między działaniem a jego następstwami

PRZYCZYNA: utrata kontroli nad biegiem zdarzeń – sytuacja treningu

bezradności.

PROCES POŚREDNICZĄCY: zgeneralizowane oczekiwania braku

kontroli.

NASTĘPSTWA: syndrom wyuczonej bezradności

deficyty:

–

poznawczy (asocjacyjny)

–

motywacyjny (aktywności)

–

emocjonalny (pogorszenie nastroju)

MODEL PRZEFORMUŁOWANY WYUCZONEJ

BEZRADNOŚCI I DEPRESJI

(Abramson, Seligman, i Teasdale, 1979; Peterson & Seligman,

1984)

●

Rola ATRYBUCJI PRZYCZYNOWYCH w wyznaczaniu

charakteru, trwałości, i zakresu deficytów

„bezradnościowych” i podatności na depresję.

●

atrybucje do czynników

–

wewnętrznych – zewnętrznych

–

stałych – zmiennych

–

globalnych – specyficznych.

●

Pesymistyczny vs. optymistyczny styl atrybucyjny

(eksplanacyjny) jako czynnik ryzyka w depresji reaktywnej

TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ -

Mischel, Bandura

●

Rola procesów

modelowania społecznego

i

wzmocnień społecznych w nabywaniu i kontroli nowych

zachowań

●

Rola pośrednika poznawczego -

przekonań o własnej

skuteczności

(self-efficacy) w podejmowaniu działania

●

Znaczenie

specyfiki sytuacji

i specyfiki przekonania o

skuteczności w kontroli działania