Agresja u ludzi

6.

Teorie wyjaśniające

pochodzenie agresji

Geneza agresji

Istnieje wiele kontrowersyjnych poglądów
dotyczących:



genezy agresji



mechanizmu przebiegu agresji

Geneza agresji

Są dwie podstawowe grupy teorii:
1. Biologiczne teorie agresji:
2. Psychospołeczne teorie agresji

1. Biologiczne teorie

agresji:



Neurofizjologiczne i organiczne

podłoże agresji

( Sheldon 1949; Lindsley 1967; Jacobs,
McClemont 1965 )



Agresja jako instynkt, popęd:

- hormizm McDougalla 1926
- psychoanaliza Freuda 1959, 1984
- koncepcja ewolucyjno-ekologiczna
K. Lorenza 1973

Neurofizjologiczne i

organiczne podłoże agresji

Teorie biologiczne wyjaśniające agresję:



wrodzonymi cechami organizmu



strukturą lub funkcjami neurologicznymi
czy fizjologicznymi

Konstytucjonalizm
Sheldona



Budowa człowieka – podstawowy wyznacznik jego
zachowania, jest „obiektywną manifestacją osobowości”

Przestępcę charakteryzuje określony fenotyp –

mężczyzna wysoki, dobrze zbudowany lub o
mezomorficznej konstytucji cielesnej.

Teorie genetyczne



Agresja jako skutek zaburzeń struktury chromosomalnej

( anomalie chromosomów X lub Y )

Agresja jako instynkt,

popęd



Hormizm W. McDougalla ( 1926 )

( Hormizm=teoria instynktów:
podaje, że agresja jest bezpośrednim efektem

działania wrodzonego, specyficznego mechanizmu
popędowego-instynktu walki. Jest związana z
dążeniami popędowymi jednostki )

Agresja jako instynkt,

popęd

Psychoanaliza Z. Freuda ( 1959 )



Psychoanaliza Z. Freuda ( 1959 )

Freud rozumiał agresję jako zjawisko autonomiczne.
Człowiekiem żądzą dwie siły biologiczne:
- instynkt życia, miłości eros ( zapewnia kontynuację doświadczeń,

rozwój, życie )

- instynkt śmierci thanatos ( destrukcyjny, a celem jego jest stan
bezruchu, a nawet śmierć. Thanatos regeneruje się spontanicznie i
równocześnie poszukuje realizacji przez okresowe rozładowanie,
uwalnianie nagromadzonej prze ego energii.
Podstawowe instynkty funkcjonują antagonistycznie – połączenie
instynktu śmierci z seksualnością chroni jednostkę przed szkodliwymi dla
niej formami destrukcji ( samounicestwieniem ), kierując thanatos na
przedmioty świata zewnętrznego.

Agresja jako instynkt,

popęd

Psychoanaliza Z. Freuda ( 1959 )

Agresja leży w naturze ludzkiej i stanowi przejaw
wrodzonego popędu i jedyny sposób redukcji
nagromadzonej energii jednostki.
Jest także odpowiedzią na frustracje potrzeb

jednostki,

szczególnie seksualnych ( inspiracja dla teorii

frustracji-

agresji )

Agresja jako instynkt,

popęd

Koncepcja K. Lorenza

( 1973 )



Koncepcja ewolucyjno-ekologiczna K. Lorenza ( 1973 )

Agresja pełni tu ważną i pożyteczną rolę w świecie zwierząt,

przy

selekcji naturalnej.
Zwierzęta instynktownie hamują agresję i w ten sposób

ograniczają

jej destruktywny charakter. Agresja jest tu jednym z

podstawowych

instynktów, utożsamianym z energią, umożliwiającym

przeżycie i

przetrwanie gatunku.

Takie rozważania w stosunku do ludzi nie wystarczają!

Podsumowanie



Nie da się udowodnić wyłącznego determinizmu
konstytucjonalnego, genetycznego czy
fizjologicznego agresywnego zachowania

( brak jest stale czynnej potrzeby agresji

zarówno u zwierząt, jak i u ludzi )



Słaba metodologia badań



Wpływ czynników społecznych; agresja jest
mechanizmem motywacyjnym typu sytuacyjnego

2. Psychospołeczne teorie

agresji



Teoria „frustracja-agresja”

( klasyczna forma Dollarda, Millera z 1939 roku;
jej modyfikacje Rosenzwieg 1938; Berkowitz 1962-1967 )



Agresja jako wyuczona dyspozycja

( Frączek, Pufal-Struzik 1996 )



Agresja nawykowa – efekt klasycznej teorii
uczenia się

( Buss 1961; Łukaszeski 1971 )



Społeczne uczenie się zachowań
agresywnych

( Bandura 1969, 1971, 1973; Bandura, Warters 1963,

Bronfenbrenner 1970, 1979, 1986 )

Teoria „frustracja-

agresja”

Autorzy: J. Dollard, N. E. Miller ze współpracownikami z
Uniwersytetu w Yale ( 1939 )
Dwie główne tezy:

-

agresja jest zawsze poprzedzona frustracją,
każda frustracja powoduje bezwzględne
wystąpienie agresji

Frustracja stanowi jedyny bodziec agresogenny, wywołujący
agresję frustracyjną, gniewną czy emocjonalną.
Jednostka w wyniku powtarzania się sytuacji frustracyjnych

może

nauczyć się stałych zachowań agresywnych.

-

jedynym następstwem frustracji jest agresja

Teoria „frustracja-

agresja”c.d.

modyfikacje teorii Millera z 1941 roku:

Frustracja wywołuje pobudzenie do różnych rodzajów zachowań, a jednym

z

nich jest agresja ( inne zachowania to: strach, regresja,
ucieczka, fiksacja… )
wpływy L. Berkowitza - 1962 rok
Uwzględnił rolę regulacyjną procesów poznawczych i emocjonalnych w działaniu –
zachowania agresywną są modyfikowane przez spostrzegane przez
jednostkę sytuacje oraz ich interpretacje, a także towarzyszące temu
emocje. Sytuacje, zależnie od percepcji i interpretacji, mogą więc być
postrzegane jako frustrujące albo nie.
Agresja występuje, gdy głównym efektem frustracji jest gniew.
Występowanie agresji jest skutkiem frustracji potrzeb podstawowych: potrzeby
kontaktu uczuciowego, miłości ( Maslow 1964 ) lub zablokowania dominujących
motywów, celów, pragnień. Jest więc efektem psychologicznego zagrożenia
osobowości jednostki.

Teoria „frustracja-

agresja”c.d.

Autorzy zwrócili uwagę, że agresogenne jest:



zagrożenie obrazu własnej osoby,



zagrożenie osobistej godności,



zagrożenie obniżenia samooceny.

Zaatakowanie kogoś jest wtedy sposobem odbudowania
zdewaluowanego ego czy podniesienia szacunku

do siebie.

Poznanie przyczyn frustracji pozwala zmniejszyć agresję
przejawianą w zachowaniu.

Agresja jako wyuczona

dyspozycja ( Buss 1961 )

Agresja nawykowa – efekt klasycznej teorii uczenia

się

W klasycznej teorii uczenia się – o agresji i jej skuteczności w działaniu
decydują wzmocnienia pozytywne i negatywne.
Jeśli agresja służy realizacji celu, ma on wartość nagrody i przyczynia
się do utrwalenia zachowania ( szczególnie, gdy kara ma dla podmiotu
mniejszą wartość gratyfikacyjną niż satysfakcja z przejawianej
agresji ).
Agresja podlega samowzmacnianiu. Skutki nagrody mają także:

-

zaniechanie kary za agresję

-

tolerowanie agresji.

Takie reakcje kształtują i utrwalają nawykowe zachowania agresywne.

Agresja jako wyuczona

dyspozycja c.d.

Kara za agresję hamuje lub wygasza reakcje agresywne, gdy:

-

jednostka ma alternatywę innego, nieagresywnego
zachowania i ma motywację, aby zachowywać się inaczej.

Kiedy jednak agresja jest jedyną reakcją w danej sytuacji

( ataku

czy frustracji ) – nawet silna kara jej nie zahamuje.
Ważne są także cechy kary, różnicujące jej skuteczność:

-

intensywność ( Buss 1961, Piekarska 1991, Skarżyńska 1974 )

-

częstotliwość ( Łukaszewski 1971 )

-

regularność ( Łukaszewski 1971 )

-

moment, gdy kara jest stosowana: z odroczeniem czy nie
( Frączek 1970 )

Agresja jako wyuczona

dyspozycja c.d.

Badacze podkreślają negatywną rolę kar w wychowaniu.
Kary, gdy są głównym środkiem wychowawczym:



wyzwalają agresję, zachowania aspołeczne i antyspołeczne



przyczyniają się do dezintegracji osobowości jednostki

( wyzwalają upór, dążenie do odwetu, potęgują napięcie )
Kara powoduje frustrację – ważną siłę napędową agresji !
Może też mieć rolę agresotwórczą – modelowanie.
Karać czy nie karać?
Tylko odpowiednie połączenie wzmocnień pozytywnych i

negatywnych

oraz regulowanie ich natężeniem, kolejnością, ilością może dać
pozytywne i oczekiwane rezultaty ( Konarzewski 1982, Skarżyńska
1974 ).

Społeczne uczenie się

zachowań agresywnych

Teoria społecznego uczenia się agresji ( Bandura 1971,
Bronfenbrenner 1970. Buss 1970 ) podkreślali rolę:



obserwowania agresywnych modeli



akceptowania przez grupę agresji.

Obcowanie z modelem – obserwator uczy się zachowań oraz emocji.

Ważny problem to przemoc w mediach.
Zachowania sterowane są przez określone programy zachowań zwane
skryptami ( zakodowane struktury pamięciowe zachowań społecznych).
Oglądanie przemocy w mediach to podstawa uczenia się agresywnych
skryptów, przypominania sobie już wyuczonych, usprawiedliwiania takich
zachowań.

Społeczne uczenie się

zachowań agresywnych c.d.

Urie Bronfenbrenner ( 1970 ) podaje istotne czynniki modelowania:



właściwości podmiotu ( osoby naśladującej )

stopień rozwoju fizycznego, psychicznego, motywacja do

naśladowania



cechy sytuacji bodźcowej ( naśladowanych zachowań )

sposób demonstracji zachowań, aby były łatwe do przyswojenia



właściwości modelu

- kompetencje ( wysoki status )

- emocjonalny związek z modelem
- dysponowanie wzmocnieniami pozytywnymi i negatywnymi
- podobieństwo z osobą obserwującą
- ilość modeli
- zgodność działań modelu z grupą, do której się aspiruje
- skuteczność działań modelu