Agresja

Agresja

Czym jest agresja?

Czym jest agresja?

Definicja – zachowanie agresywne to
zachowanie ukierunkowane na zadanie
cierpienia innej osobie, która cierpienia
tego chce uniknąć (Wojciszke, 2000)

Dwa rodzaje agresji:



Agresja instrumentalna



Agresja wroga (gniewna)

Trzy główne teorie agresji

Trzy główne teorie agresji

Agresja jako instynkt (Lorenz, Freud)

Agresja jako popęd (teoria frustracja-
agresja: Dollard, Miller, Mowrer, Sears i
in.)

Agresja jako zachowanie wyuczone
(warunkowanie, modelowanie –
Bandura)

Teoria agresji jako instynktu

Teoria agresji jako instynktu

Teorie etologiczne (Lorenz i inni) – instynkt agresji to

wrodzony, sztywny wzorzec zachowania, wyzwalany przez

specyficzne bodźce, tzw. „wyzwalacze” i /lub hamowany

także przez specyficzne bodźce, tzw. „inhibitory”.

Teoria Freuda – wrodzony człowiekowi instynkt życia i

instynkt śmierci - aby jednostka uniknęła samozagłady

instynkt śmierci przetworzony zostaje w instynkt agresji

skierowanej na innych.

Hydrauliczna teoria agresji w koncepcjach Freuda i

Lorenza – nadmiar nagromadzonej agresji musi zostać

„rozładowany”. Im więcej nagromadzonej energii agresywnej

– tym słabszy bodziec wystarczy do jej uruchomienia.

Teoria agresji jako instynktu –

Teoria agresji jako instynktu –

krytyka (wyniki badań)

krytyka (wyniki badań)

Nawet u zwierząt wyższych wychowywanych w środowisku, w którym

nie obserwują agresji (np. zabijania), zachowania te nie występują w

dużym nasileniu
Badania Kuo (1967):



Małe kotki obserwujące matki zabijające szczur y – 87% w

dorosłości zabijało szczury



Kotki wychowywane w izolacji od szczurów – 45% w dorosłości

zabijało szczury



Kotki chowane razem ze szczurami – 17% w dorosłości zabijało

szczury

Naturalna agresja u ssaków jest zachowaniem modyfikowanym przez

doświadczenie danego osobnika.
U ludzi nie stwierdzono automatycznie wyzwalanej agresji

Agresja jako popęd

Agresja jako popęd

Teoria frustracja- agresja

Teoria frustracja- agresja

Hipoteza frustracja-agresja (Dollard, Miller, Mowrer, Sears i
in., 1939)  frustracja wzbudza popęd agresji.
Agresja może być (np. pod wpływem lęku przed karą)
przemieszczona na inny obiekt lub zamieniona na inną,
mniej zagrożoną karą, formę tego zachowania.

Krytyka teorii F-A 

występują inne reakcje na

frustrację niż agresja, np.:



Nasilenie działań nakierowanych na usunięcie przeszkody



Regresja



Fiksacja



Apatia



Redukcja napięcia bez atakowania źródła frustracji (np.
alkohol)



Zaburzenia psychosomatyczne

Krytyka teorii frustracja-agresja

Krytyka teorii frustracja-agresja

(cd)

(cd)

Wyniki badań sugerują, że tylko niektóre rodzaje frustracji
wywołują agresję (głównie, gdy frustracja odbierana jest jako
zamierzona przez sprawcę i nieuzasadniona).

Nie sama frustracja wywołuje agresję – konieczne są jeszcze
inne czynniki (np. tzw. „efekt broni” – odkryty przez
Berkowitza)

Frustracja nie jest konieczna do wywołania agresji – badania
Frączka (1974)

Teza Berkowitza – czynnikiem koniecznym do wzbudzenia
agresji jest pobudzenie emocjonalne zinterpretowane jako
gniew

Wnioski: frustracja nie prowadzi nieuchronnie do
agresji – zwiększa jednak pobudzenie emocjonalne. W
zależności od tego, jak pobudzenie to zostanie
zinterpretowane – pociągnie za sobą agresję, albo nie.

Agresja jako wynik uczenia

Agresja jako wynik uczenia

się

się

Uczenie się zachowań agresywnych w drodze:



uczenia się przez warunkowanie sprawcze
(rola wzmocnień pozytywnych, do jakich
prowadzi agresja)



uczenia się przez modelowanie (rola
doświadczeń zastępczych i czynników
poznawczych)

Modelowanie obejmować może:

Uczenie się

nowych wzorców

zachowań

agresywnych

Nasilenie lub

zahamowanie już

wyuczonych

agresywnych

zachowań

Wzbudzenie

podobnych emocji

jak u modela –

ułatwienie zachowań

agresywnych

Modelowanie zachowań

Modelowanie zachowań

agresywnych

agresywnych

Wpływ modelowania jest tym większy im
bardziej pozytywne były dla modela
konsekwencje jego zachowań agresywnych.

Mechanizmy uczenia się przez modelowanie:



doświadczenia modela służą jako zastępcze nagrody
lub kary.



zastępcze warunkowanie emocjonalne  emocje

modela wywołują podobne emocje u obserwatora i
emocje te kojarzone są z zachowaniami
demonstrowanymi przez modela. Istotne jest tu
podobieństwo do modela  możliwość identyfikacji z

nim.

Wyniki badań Bandury nad modelowaniem

Wyniki badań Bandury nad modelowaniem

agresji u dzieci – ogólna liczba reakcji

agresji u dzieci – ogólna liczba reakcji

agresywnych ujawnionych przez dzieci

agresywnych ujawnionych przez dzieci

obserwujące różne modele (za: Wojciszke,

obserwujące różne modele (za: Wojciszke,

2000)

2000)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Liczba reakcji

agresywnych

ogólna liczba

reakcji

agresywnych

w tym reakcji

naśladowczych

żywy
sfilmowany
film rysunkowy
nieagresywny
brak

Wyznaczniki agresji

Wyznaczniki agresji

Czynniki genetyczne – badania nad bliźniętami dwujajowymi i

jednojajowymi wskazują, że indywidualne zróżnicowanie agresji jest w

ok. 50% zdeterminowane genetycznie

Temperatura (klimat), ból

Alkohol

Prowokacja jako najsilniejszy psychologiczny wyznacznik agresji (redukcja

gniewu i cierpienia, rewanż (odwzajemnianie), chęć odzyskania dobrego

mniemania o sobie)



istotny jest sposób rozumienia działań „prowokatora”



uwarunkowania kulturowe (członkowie kultur honoru – większe fizjologiczne

pobudzenie po prowokacji)

Pobudzenie emocjonalne  osłabienie kontroli poznawczej (teoria

Zillmanna przesunięcia pobudzenia emocjonalnego)

Przemoc w mass mediach

Wpływ aprobaty społecznej

Wpływ ideologii wykluczających pewne grupy społeczne – zjawisko

dehumanizacji

Wpływ przemocy oglądanej w

Wpływ przemocy oglądanej w

dzieciństwie w tv na agresję w

dzieciństwie w tv na agresję w

dorosłości

dorosłości

-0,3

-0,2

-0,1

0

0,1

0,2

0,3

0,4

Kobiety

Mężczyźni

mało przemocy
średnio
dużo przemocy

Badania Huesmanna i in. (2003) nad związkiem między ilością
przemocy oglądanej w dzieciństwie w tv a poziomem agresji w
dorosłości

Źródło: Zimbardo, Gerrig, 2006

Hamowanie agresji

Hamowanie agresji

Hipoteza katharsis – dowody empiryczne są z nią sprzeczne:



po dokonaniu aktu agresji spada poziom obudzenia fizjologicznego,

ale nasilają się dalsze akty agresji wobec tej samej ofiary



katharsis pomocnicza - udział w agresywnych grach i ćwiczeniach

fizycznych nasila agresję



katharsis zastępcza (np. oglądanie aktów przemocy w tv,

kibicowanie) - również nasila agresję



niebezpieczeństwo powstania spirali przemocy

Karanie agresji

:



odstraszająca funkcja kary (zahamowanie agresji u innych osób) –

szczególnie istotna jest nieuchronność kary, a nie jej surowość



korekcyjna funkcja kary – kary są skuteczne tylko wtedy, gdy

uniemożliwi się osiąganie „zysków” z agresji i karaniu towarzyszy
modelowanie i nagradzanie alternatywnych sposobów zachowania

Hamowanie agresji u dzieci



Skuteczne są złożone interwencje psychologiczne (praca z

rodziną)

Wpływ stosowania przez matki kar

Wpływ stosowania przez matki kar

cielesnych na zachowania agresywne

cielesnych na zachowania agresywne

dzieci

dzieci

0

2

4

6

8

10

Nie

stosuję

Klapsy Przemoc

Liczba agresywnych zachowań na godzinę

Źródło: Zimbardo, Gerrig, 2006 (za: Strassberg i in., 1994)