Przedmiot:

Handel międzynarodowy

(wykład 30 godzin)

Prowadzący: dr Piotr Rubaj

Literatura przedmiotu

Handel zagraniczny. Organizacja i technika. Praca
zbiorowa pod red. J. Rymarczyka, Warszawa PWE 2005.

Współczesne teorie wymiany międzynarodowej i
zagranicznej polityki ekonomicznej, J.Misala
Wydawnictwo SGH, Warszawa 2001

Handel Zagraniczny, B.Bernaś, Wyższa Szkoła
Zarządzania i Finansów we Wrocławiu, Wrocław 200

Handel Zagraniczny. Operacje, rozliczenia, regulacje,
pod.red. W.Kozioła, Wydawnictwo Naukowe UW,
Warszawa 2004

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, Jan
Rymarczyk, Warszawa PWE 2010

Powody wymiany międzynarodowej.

Formy handlu zagranicznego

1. Powody wymiany międzynarodowej. Teorie

handlu zagranicznego

2. Formy handlu zagranicznego
3. Definicje w handlu zagranicznym
4. Znaczenie handlu zagranicznego w

gospodarce narodowej

Powody wymiany

międzynarodowej. Teorie handlu

zagranicznego

1. Jaki jest mechanizm powstania korzyści z

wymiany międzynarodowej ?

2. Jakie są korzyści dla poszczególnych krajów

biorących udział w handlu zagranicznym ?

3. Jaką należy prowadzić międzynarodową

politykę gospodarczą, aby korzyści z
wymiany międzynarodowej były największe?

Powody wymiany handlowej

1. Szkoła merkantylistyczna

2. Klasyczne teorie handlu zagranicznego
- Adam Smith,
- David Ricardo,

3. Neoklasyczne teorie handlu zagranicznego
- E.Heckscher,
- B.Ohlin,
- P.A.Samuelson

4. Współczesne teorie wymiany międzynarodowej

Merkantylizm

- Jedna z pierwszych doktryn

ekonomicznych (od 1550 do 1800) -

powstała na przełomie XVI i XVII wieku

- Teoria doszukiwała się źródeł bogactwa

w zasobach kruszców szlachetnych.

- Celem gospodarowania było zwiększenie

zasobów posiadanych kruszców

- Popieranie eksportu (premie, subwencje)

i ograniczanie importu (cła, ograniczenia

i zakazy przywozu) co przeciwdziałało

odpływowi kruszców z kraju.

Zasady merkantylizmu

„Zwykły środek do pomnażania

naszego bogactwa i naszego
posiadania metali szlachetnych
wynika z handlu zagranicznego,
przy czym musimy stale
przestrzegać reguł aby corocznie
sprzedawać za granicę więcej niż od
niej nabywamy”.

(T.Mun, członek zarządu Kompanii Wschodnioindyjskiej)

Merkantylizm

Teoria merkantylistyczna była pierwszą

usystematyzowana teorią protekcjonistyczną,

która w różnych krajach przyjęła różne formy.

Niemcy – kameralizm (poszukiwanie metod

zaspokojenia potrzeb skarbu książęcego)

Francja – kolbertyzm (rozbudowa przemysłu i zakaz

eksportu zbóż)

Wielka Brytania – kolonializm i wykorzystywanie

zasobów kolonialnych

Merkantylizm - podsumowanie

Bogactwo narodu mierzone jest ilością

posiadanych kruszców (głównie złota).

- zasada podstawowa - gromadzenie

kruszców, eksploatacja kolonii

- kruszce są dobrem ograniczonym: jeżeli

jedne kraje je zyskują – inne tracą.

- Rządy stosują wysokie cła ochronne
- Niemcy i Japonia to współczesne przykłady
krajów „neomerkantylistycznych”

Klasyczne teorie wymiany

międzynarodowej

Klasyczna teorie wymiany handlowej rozwijały się

w dwóch podstawowych nurtach:

I nurt – twórcą był A.Smith (XVIII w) i jako podstawę

specjalizacji międzynarodowej i uzyskiwania

korzyści przyjmował absolutne różnice kosztów

wytwarzania pomiędzy poszczególnymi krajami.

II nurt – (będący udoskonaleniem pierwszego),

którego twórcą był D.Ricardo jako podstawę

korzystnej wymiany handlowej podawał względne

koszty wytwarzania (teoria kosztów

komparatywnych).

Teoria kosztów absolutnych

- Autor: Adam Smith Bogactwo Narodów

- Kraj eksportuje te towary, w których produkcji

jest bardziej wydajny niż inne kraje (ma

niższe koszty produkcji)

- Podstawowy czynnik produkcji - praca

Klasyczna teoria wymiany

handlowej

Przedstawiciele: A.Smith, D.Ricardo

Założenia:
- głównym źródłem bogactwa nie są zasoby
szlachetnych kruszców lecz rozmiary produkcji
- w wymianie międzynarodowej źródła korzyści
związane są ze specjalizacją w produkcji na własne
potrzeby i na sprzedaż
- specjalizacja międzynarodowa wynika z z absolutnych
kosztów wytwarzania (A.Smith)
- kraje uzyskują przewagę w handlu zagranicznym pod
warunkiem specjalizacji w produkcji i sprzedaży
towarów (teoria kosztów komparatywnych).

Teorie klasyczne – teorie kosztów

komparatywnych

1.Teoria kosztów komparatywnych D.

Ricardo

2. Teoria Heckschera-Ohlina (Teoria H-

3. I ich odmiany.

Teorie klasyczne – wspólne

założenia

1. Zróżnicowanie dóbr
2. Korzyści skali
3. Niedoskonała konkurencja

Korzyści z handlu międzynarodowego można

podzielić na:

- Korzyści z wymiany
- Korzyści ze specjalizacji

Korzyści z wymiany

Biorą się z faktu, że po otwarciu

gospodarki zmieniają się ceny.

2. Są udziałem małych krajów, nie
wpływających na ceny na rynkach
światowych.

3. Uzyskanie korzyści z wymiany nie wymaga
wprowadzania zmian w strukturze produkcji.

Korzyści ze specjalizacji

Dodatkowe zyski, które zachodzą jeśli

gospodarka zmienia strukturę produkcji tak, aby
dopasować ją do wymogów rynku światowego.

- Dzięki specjalizacji producenci efektywniej
wykorzystują zasoby, zwiększają produkcję i
obniżają ceny.

- Pierwsza klasyczna teoria korzyści specjalizacji
– teoria kosztów komparatywnych D. Ricardo
(kontynuacja koncepcji A. Smitha)

Teoria kosztów komparatywnych

- Autor: David Ricardo w roku 1817
- Kraje odnoszą korzyści z handlu,
chociaż nie mają niższych koszów
produkcji (tzn. przewagi absolutnej)
- Kraj eksportuje te towary, w których
produkcji jest relatywnie bardziej
wydajny niż inne kraje (ma niższe
koszty produkcji)
- Podstawowy czynnik produkcji - praca

Teoria kosztów komparatywnych

Wymiana pozostaje korzystna dla wszystkich
uczestników, jeśli każdy kraj specjalizuje się w
wytwarzaniu tego, w czy ma komparatywną
(względną) przewagę kosztową.

Kraj odnosi korzyści wytwarzając te dobra, w
których produkcji jest najbardziej wydajny.

Źródłem korzyści komparatywnych według
Ricardo są różnice między krajami w technice
produkcji.

Teoria kosztów komparatywnych



Anglia i Portugalia - handel winem i suknem.



Załóżmy, że wyprodukowanie pewnej ilości płótna kosztuje
w Anglii 100 godzin pracy rocznie, a wyprodukowanie wina
tej samej wartości 120 godzin pracy.



Anglii opłaca się wtedy produkować tylko płótno i
kupować za nie wino.



Załóżmy, że w Portugalii wyprodukowanie takiej samej
ilości płótna angażuje 90 godzin pracy a takiej samej ilości
wina 80 godzin.



Portugalii opłaca się wtedy produkować tylko wino i
kupować za nie płótno.



Portugalia posiada absolutną przewagę nad Anglią - może
produkować taniej i wino, i płótno.

Teoria kosztów komparatywnych



Portugalczykom opłaca się jednak importować płótno z
Anglii, czyli z kraju, w którym jego wytworzenie
kosztuje 100 godzin pracy do Portugalii, czyli kraju,
gdzie jest warte 90 godzin pracy.



Oddając wino, warte 80 godzin pracy, za płótno, które
w Portugalii jest warte 90 godzin pracy, Portugalczycy
zyskują równowartość 10 godzin pracy.



Podobnie Anglicy, wysyłając do Portugalii płótno, warte
u nich 100 godzin pracy zyskują wino, warte w Anglii
120 godzin pracy. Czyli zyskują 20 godzin pracy.



Wniosek z tego taki, że opłaca się handel między
krajami, nawet jeśli jeden z nich może produkować
wszystkie dobra taniej niż drugi.

Teoria kosztów komparatywnych -

przewagi



Przewaga absolutna - dany kraj ma możliwość

produkowania większej ilości produktów z danych

zasobów niż pozostałe.



Przewaga komparatywna – oznacza zdolność

kraju do produkowania niektórych dóbr po

kosztach relatywnie niższych niż innych, w

stosunku do pozostałych krajów.



Przewaga konkurencyjna – w danej dziedzinie

kraj zwiększa swoje udziały rynkowe, wygrywając

konkurencję z partnerami handlowymi.

Teoria obfitości zasobów B.Ohlina

B.Ohlin (przedstawiciel szwedzkiej szkoły ekonomii)
twierdził, że handel zagraniczny jest szczególnym
przypadkiem handlu miedzy regionami.

Kierunki handlu wyznaczają różnice w cenach towarów,
ceny natomiast zależą od popytu na towary oraz kosztów
ich wytworzenia.

Koszty wyprodukowania towarów są niskie, jeżeli do
produkcji używane są zasoby obficie występujące w danym
kraju.
Przy danym popycie kraje powinny eksportować towary
produkowane przy użyciu obfitych zasobów.

Teoria Heckschera-Ohlina (cechy)

 Różnice w posiadanych zasobach czynników

produkcji

 Uwzględnia również pozostałe czynniki

produkcji: kapitał i ziemię

 Kraj eksportuje towary, które wymagają zużycia

większej ilości tego czynnika produkcji, którego
kraj posiada najwięcej

 Nie uwzględnia:

 kosztów transportu
 preferencji konsumentów
 różnic w dostępnych technologiach

Teoria Heckschera-Ohlina



Kierunki specjalizacji określa proporcja
pomiędzy zasobami czynników pozostającymi
w dyspozycji różnych gospodarek.



Każdy kraj specjalizuje się w produkcji tego
dobra,którego wytwarzanie wymaga względnie
intensywnego wykorzystania tego czynnika,
który jest w nadmiarze.



Powodem jest taniość tego czynnika.



Eksportuje się dobra, którego czynniki
wytwórcze są w danym kraju tanie, a importuje
te, których czynniki wytwórcze są drogie.

Empiryczna weryfikacja teorii

Heckschera-Ohlina przez

W.Leontiefa

Po drugiej wojnie W.Leontief poddał
empirycznej weryfikacji teorię obfitości
zasobów i doszedł on do wniosku, że: Stany
Zjednoczone eksportują głównie towary o
dużej zawartości drogiej tam pracy, a
importują dobra kapitałochłonne.

Zjawisko to nazwano paradoksem Leontiefa.

Krytyka teorii Heckschera-Ohlina

przez Leontiefa



Uznawana bardzo długo bez większych zastrzeżeń

teoria kosztów komparatywnych za najlepszy

sposób prezentacji kierunków rozwoju handlu

międzynarodowego została podważona przez

Leontiefa w 1955 r.



Przeprowadził analizę struktury handlu

zagranicznego USA po II wojnie światowej.



Wykazał, że Stany Zjednoczone nie zachowują się

jak kraj zasobny w kapitał – eksport był mniej

kapitałochłonny od importu.

Podsumowanie teorii klasycznych



Teoria kosztów komparatywnych jest spójna



Opiera się na upraszczających założeniach.



Cała wymiana międzynarodowa jest
objaśniana na podstawie tylko jednej cechy
różnicującej gospodarki.

Współczesna gospodarka światowa

a handel międzynarodowy- trendy



Gospodarki wielu krajów upodabniają się do siebie –
efekt procesów integracji ekonomicznej,
umiędzynarodowienia procesów gospodarczych,
ekspansji koncernów wielonarodowych, inwestycji
zagranicznych.



Wzrost w wielu krajach PKB per capita – maleje
znaczenie konsumpcji dóbr podstawowych –
zazwyczaj rolniczych.



Upowszechnia się model konsumpcji pochodzący z
krajów dobrze rozwiniętych.



Znaczenia nabierają czynniki produkcji inne niż te z
modeli klasycznych.

Współczesna gospodarka światowa

a handel międzynarodowy- trendy



Znaczna część handlu światowego dokonuje się
pomiędzy krajami uprzemysłowionymi, nie
różniącymi się znacznie od siebie pod
względem czynników produkcji czy technologii.



Duża część obrotów dotyczy raczej dóbr
substytucyjnych niż komplementarnych.



Wymiana na zasadzie surowce za artykuły
przetworzone zmienia się.

Cechy współczesnej gospodarki a

handel zagraniczny



Wzrost w wielu krajach PKB per capita – maleje
znaczenie konsumpcji dóbr podstawowych –
zazwyczaj rolniczych.



Upowszechnia się model konsumpcji pochodzący z
krajów dobrze rozwiniętych.



Znaczenia nabierają czynniki produkcji inne niż te z
modeli klasycznych.

Cechy współczesnej gospodarki a

handel zagraniczny



Znaczna część handlu światowego dokonuje się
pomiędzy krajami uprzemysłowionymi, nie
różniącymi się znacznie od siebie pod
względem czynników produkcji czy technologii.



Duża część obrotów dotyczy raczej dóbr
substytucyjnych niż komplementarnych.



Wymiana na zasadzie surowce za artykuły
przetworzone zmienia się.

Współczesna gospodarka światowa

a handel międzynarodowy-

przykłady



Włosi sprzedają Niemcom samochody
Fiat, kupując w zamian BMW.



Polacy kupują szwedzką wódkę Absolut,
jednocześnie eksportując Wyborową

Wnioski



Zaczyna dominować handel podobnymi,
choć nie jednakowymi artykułami
konsumpcyjnymi – handel
wewnątrzgałęziowy.



Klasyczne teoria handlu nie znajdują
zastosowania!

Nowe teorie handlu zagranicznego

1. Teorie neotechnologiczne
2. Teorie luki technologicznej
3. Teoria cyklu życia produktu
4. Teorie podażowo-popytowe
5. Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
6. Inne teorie handlu zagranicznego

Współczesne teorie handlu

zagranicznego

Teoria J.M.Keynesa (XXw)



polityka pełnego zatrudnienia



Ograniczenie importu i wzrost eksportu poprawiają

stopień wykorzystania zasobów krajowych



J.M.Keynes propagował ideę coraz ściślejszej

współpracy międzynarodowej w ramach specjalnie

powołanych instytucji. Celem takiej współpracy

miało być zapewnienie pełnego zatrudnienia i

równowagi płatniczej.



Kryzys lat 1929-1933 stały się inspiracją dla

keynesowskiej teorii zatrudnienia.

Teoria J.M.Keynesa (XXw)

Teorie J.M.Keynesa znalazły swoje
urzeczywistnienie współcześnie.
Świadczy o tym powstanie takich
instytucji i organizacji
międzynarodowych jak:
UE, MFW, Bank Światowy, ONZ, OECD
i wiele innych

Nowe teorie handlu



Przyczyną podjęcia wymiany mogą być
efekty skali.



Wykluczona jest konkurencja doskonała.



Handel wewnątrzgałęziowy stanowi
poważne zagrożenie dla teorii
Heckschera-Ohlina.

Teorie neotechnologiczne

Teorie które zakładają, że głównym czynnikiem

wymiany międzynarodowej jest postęp

techniczny i technologiczny.

Istotne jest podejście do tematu wiedzy – nie

jest ona powszechnie dana, a firmy ograniczają

jej dostępność.
Przykłady teorii neotechnologicznych – teoria

luki technologicznej i teoria cyklu życia

produktu.

Teorie luki technologicznej

Sformułowana w 1961 roku przez

M.V.Posnera

 Zakłada że na kształt, kierunek i charakter międzynarodowej

wymiany towarowej maja wpływ występujące pomiędzy

różnymi krajami różnice w poziomi rozwoju

technologicznego w danej dziedzinie.

 Różnice te wynikają z luki technologicznej
 Dyfuzja postępu w skali krajowej i jako następny etap w

skali międzynarodowej

 Teoria posłużyła do wyjaśnienia mechanizmów wymiany

pomiędzy państwami znajdującymi się na różnym poziomie

rozwoju gospodarczego.

Teoria cyklu życia produktu

Teoria sformułowana przez R.Verona w 1966

roku.

 Odnosi się do innowacji produktowych
 Handel międzynarodowy zależy od zmian

możliwości produkcyjnych różnych krajów w
wytwarzaniu określonego dobra.

 Cykl życia produktu powiązany jest z

możliwością efektywnej sprzedaży go na
rynkach międzynarodowych.

Teoria oparta na marketingowym pojęciu

cyklu życia produktu

Wejście na
rynek

Wzrost

Dojrzałość Spadek

Czas

Międzynarodowy cykl życia produktu

czas

Sprzedaż
krajowa

Produkcja w
kraju

Eksport

Import

Eksport z kraju

Produkcja

zagraniczna

Konkurencja

zagraniczna

Konkurencja z

importem

Międzynarodowy cykl życia produktu

Teoria podażowo-popytowa

Teoria podobieństwa preferencji sformułowana i
ogłoszona w 1961 roku przez szwedzkiego ekonomistę

S.B.Lindera po raz pierwszy uwzględniała czynniki

związane z popytem.



Kraj eksportuje te towary na które jest popyt

wewnętrzny



Wielkość PKB w przeliczeniu na mieszkańca wpływa

na istniejącą strukturę popytu (popyt

reprezentatywny)



Zgodnie z teorią Lindera firma najpierw produkuje na

potrzeby krajowe aby potem dopiero sprzedawać

nadwyżki na rynku międzynarodowym. Stąd popyt

reprezentatywny determinuje eksport.

Teoria nakładających się popytów (Lindler)

 Koncentruje się na dobrach

wytworzonych

 Handel odbywa się pomiędzy

krajami o zbliżonym poziomie PKB
per capita (tzn. w przeliczeniu na 1
obywatela)

 Podobieństwo struktur popytu

(nakładanie się wzorców popytu)

Teoria handlu

wewnątrzgałęziowego

Teoria kładzie nacisk na zachodzące współcześnie
w świecie procesy internacjonalizacji produkcji,
szczególnie intensywne w grupie krajów
uprzemysłowionych. Kooperacja
wewnątrzgałęziowa umożliwia czerpanie korzyści
skali. Poza tym, ponieważ liczba wytwarzanych
produktów jest wielka i stale rośnie, możliwości
wzajemnie korzystnej współpracy stają się
praktycznie nieograniczone.

Współczesne teorie handlu

zagranicznego

Neo-Chamberlin – funkcja handlu jest

rozszerzeniem dostępności
istniejących odmian produktów w
kolejnych krajach

Neo-Hoteling i Lancaster (1980) –

żaden konsument nie traci na
handlu

Modele neo-Chamberlin



Def. Dóbr zróżnicowanych – dobra
różniące się wyglądem i stylem lecz
posiadające identyczne przeznaczenie
końcowe i zaspokajające te same potrzeby.



Charakteryzują się wysoką elastycznością
substytucji popytu.



W warunkach konkurencji
monopolistycznej gwarantują pewien
zakres swobody cen i strategii
marketingowej, w tym reklamy.

Konsumenci w modelach neo-Chamberlin



Konsumenci lubią różnorodność i chcą

nabywać tak wiele odmian, jak tylko się da.



Każdy konsument jest zainteresowany

kupieniem wszystkich odmian dobra

zróżnicowanego.



Konsumenci są usatysfakcjonowani

zwiększającym się wyborem dóbr –

umiłowanie różnorodności.



Każdy nowy model ma zapewnione miejsce

w budżetach konsumentów.



Liczba odmian produktu jest ograniczona.

Modele neo-Chamberlin



Segmentacja rynku, mikrorynki na podobne
do siebie dobra, oferowane przez różnych
producentów



Handel międzynarodowy umożliwia
maksymalizację zysków producentom z
konkurencji monopolistycznej.

Modele neo-Chamberlin



Funkcją handlu jest rozszerzanie
dostępności istniejących odmian w
kolejnych krajach.



Na rynku międzynarodowym toczy się
konkurencja pomiędzy dostawcami
dóbr zróżnicowanych.



Ważnym narzędziem konkurencji jest
reklama.

Podsumowanie modeli neo-

Chamberlin



Nie istnieją koszty dostosowania
do handlu poza kosztami
marketingu.



Żadna firma nie jest zmuszona do
opuszczenia rynku w następstwie
rozpoczęcia wymiany.



Żaden konsument nie traci na
handlu.

Konsumenci w modelach neo-

Hotelling



Teorie Hotellinga i Lancastera (1980),
Helpmana (1981), Graya (1980, 1988).



Oparte na teorii popytu konsumpcyjnego –
nowa interpretacja zachowań konsumenta.



Podstawę zróżnicowania produktu stanowi
wiązka cech charakterystycznych
poszukiwanych przez konsumentów i
zawartych w różnych odmianach
oferowanych na rynku.



Cechy charakterystyczne: szybkość,
komfort, rozmiar, kolor, kształt.

Zachowania konsumenta



Preferencja konsumpcyjne oceniane są
na podstawie kombinacji
poszukiwanych przez konsumenta cech
zawartych w zróżnicowanych
odmianach ( a nie na podstawie kolejno
nabywanych odmian).



Istnieje zapotrzebowanie na całą gamę
dóbr producentów zarówno krajowych,
jak i zagranicznych.

Zachowania konsumenta



Konsumenci wartościują określony typ

dobra zgodnie z idealnymi wyobrażeniami.



Mniejsza rola reklamy – konsument, nie

potrzebuje dodatkowych informacji i

sugestii co, do podjęcia decyzji, reklama

odgrywa rolę przy obojętności konsumenta

wobec alternatywnych modeli.



Substytucja dóbr zachodzi w obszarze

największego zbliżenia zestawu cech

zawartych w odmianach.

Teoria nakładających się popytów

(Lindler)

 Koncentruje się na dobrach wytworzonych
 Handel odbywa się pomiędzy krajami o

zbliżonym poziomie PKB per capita (tzn. w
przeliczeniu na 1 obywatela)

 Podobieństwo struktur popytu (nakładanie się

wzorców popytu)

Teoria przewagi konkurencyjnej

narodów (Porter)

Cztery czynniki przewagi
konkurencyjnej:

struktura popytu
zasoby czynników produkcji
gałęzie przemysłu
strategie firm, struktura rynku,

konkurencja na rynku

Podsumowanie

1.Pierwsze teorie dotyczące wymiany handlowej pojawiły
się na przełomie XVI i XVII wieku i związane były z
gromadzeniem bogactw w postaci kruszców.

2. Klasyczna teorie wymiany handlowej rozwijały się w
dwóch podstawowych nurtach:

specjalizacji międzynarodowej i uzyskiwania korzyści

przyjmował absolutne różnice kosztów wytwarzania
pomiędzy poszczególnymi krajami (A.Smith)
- korzystnej wymiany handlowej związanej z kosztami
wytwarzania (teoria kosztów komparatywnych
D.Ricardo).