

Wg Czesława Czapówa istnieją trzy zasadnicze

etapy wykolejenia społecznego, dające się
zidentyfikować na podstawie badań
empirycznych i wiedzy teoretycznej:



Charakteryzuje się wystąpieniem u jednostki
uczucia odtrącenia, czyli niezaspokojenia potrzeby
niezależności emocjonalnej. Reakcją może być
agresja antyspołeczna, reakcje negatywne,
buntownicze, narastająca wrogość wobec rodziców
i społeczeństwa jako całości. Występują
niekontrolowane reakcje emocjonalne i brak
koncentracji uwagi. Jednostka łatwo się nudzi
rozpoczętymi czynnościami i nie przejawia
dostatecznej cierpliwości do ich ukończenia.



Wyraża się utrwaleniem wrogich reakcji wobec osób

socjalizująco znaczących i autorytetów. Próby

nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z

osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny

opór. Typowym przejawem tego stadium jest

odrzucenie wszelkich form ekspresji wyrażających

więź uczuciową z innymi ludźmi. Jednostka zaczyna

zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne i

emocjonalne poza domem rodzinnym. Pojawiają się

wówczas pierwsze symptomy standardowego

wykolejenia społecznego, takie jak: alkoholizowanie

się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki

seksualne, itp.



Wiąże się z autonomizowaniem się działalności
antyspołecznej (antagonistyczno-destruktywnej),
która zaczyna stanowić samoistne źródło
przyjemności i satysfakcji dla jednostki
nieprzystosowanej. Osoby wchodzące w to
stadium dążą do nawiązania kontaktów z gangami
i grupami o charakterze chuligańskim,
zabawowym lub wręcz przestępczym.
Najwyraźniej stadium to przejawia się w grupowej
działalności antyspołecznej prowadzącej do
jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem,
moralnością lub prawem.



Zajmuje się projektowaniem optymalnych

środków działania wobec osób
nieprzystosowanych społecznie. Formułuje
zalecenia resocjalizacyjne o zróżnicowanym
zasięgu o charakterze zasad, reguł i dyrektyw.

1. Celów działania.

2. Doboru środowiska wychowawczego.

3.Technik oddziaływania wychowawczego.

W przypadku osób antyspołecznych

charakteryzujących się postawami

antagonistyczno-destruktywnymi

wobec społeczeństwa należy

postępować następująco:



Redukcja motywacji antyspołecznych



Obniżenie poziomu poczucia izolacji społecznej



Wyuczenie związków zachodzących między
własnym zachowaniem wychowanka, a
reakcjami otoczenia społecznego na nie



Podwyższenie poziomu samokontroli i
wyuczenie minimum konformizmu
umożliwiającego nawiązanie elementarnych
związków emocjonalnych z osobami
socjalizująco znaczącymi



Wyrozumiałość



Cierpliwość



Daleko posunięta tolerancja wobec osoby

wychowanka

Dobór odpowiedniego typu

środowiska wychowawczego, którym w
tym przypadku jest rodzina zastępcza lub
inne środowisko naturalne. Cechami tego
środowiska powinny być:

Kontrola wychowawcza powinna

charakteryzować się wysokim poziomem
wymagań i niezbyt rygorystycznymi formami
egzekwowania obowiązków. Ten rodzaj kontroli
nazywany bywa „rozumiejącym” stylem
wychowawczym.



Należą do nich techniki psychodramatyczne

oraz wszelkie inne techniki pozwalające
werbalizować wychowankom ich własne
potrzeby i bieżące trudności życiowe.

Przeciwwskazanymi są: techniki

psychoterapii głębinowej ukierowana na
analizę lęków i urazów psychicznych.

Negatywne zachowania eliminowane są

poprzez ich wygaszenie w tolerancyjnym i
wyrozumiałym, empatycznym środowisku
wychowawczym.

Osoby „neurotyczno-lękowe”, których

zaburzenia w społecznej adaptacji wynikają z

podwyższonego poziomu lęku, schemat

działań obejmuje następujące zalecenia:

Jest nim generalne obniżenie poziomu

lęku, który powoduje uniemożliwienie
wychowankowi normalnych kontaktów
interpersonalnych. Należy zmniejszyć
intensywność nieświadomych konfliktów
wewnętrznych oraz obniżyć poziom lęku
związany ze stosowaniem nadmiernie
rozbudowanych mechanizmów obronnych,
zwłaszcza mechanizmu kompensacji.

Zwane jest „terapeutycznym

środowiskiem rodziny”, pod warunkiem, że
wszyscy członkowie zgadzają się na terapię.
Powinno wyzwalać skłonności do swobodnej
ekspresji emocjonalnej, w tym także powinno
pozwalać na ekspresję uczuć
„zależnościowych” czy nawet „agresywnych”.

Wskazane jest uczestnictwo neurotyka w

zajęciach i czynnościach wyzwalających i
rozładowujących napięcie i konflikty
wewnętrzne. Pożądane są niekonkurencyjne
gry i zabawy – twórcze i relaksujące zarazem.

Kontrola wychowawcza powinna być raczej

opiekuńcza i łagodna, ma ona spełniać jedynie
funkcje symbolu opieki i zainteresowania
osobą.

Terapia skoncentrowania na rzeczywistych

problemach psychologicznych wychowanka.
Nieskuteczne są formy terapii objawowej. W
okresach ostrych kryzysów i załamań
psychicznych wskazana jest terapia
podtrzymująca. Zasadą łagodnych,
permisywnych form oddziaływania
wychowawczego i terapeutycznego jest
wyuczenie jednostki wchodzenia bez obaw i
lęków w nowe role społeczne oraz uzyskanie
wysokiego poziomu wglądu w siebie.

Pożądanymi cechami osób pracujących z

neurotykami są:



Otwartość i szczerość w kontakcie



Zdolność do szybkiego reagowania



Samokrytycyzm



Znajomość psychologicznych problemów

młodzieży i jej słownictwa

Osoby, których konflikt z otoczeniem społecznym wynika

z przyjęcia podkulturowego stylu życia. Stosuje się

jeszcze inny zestaw zaleceń metodycznych.

Obniżenie atrakcyjności grupy podkulturowej w
oczach wychowanka przez wskazanie jej przywar,
skłonności do narzucania rytuałów
ograniczających swobodę osobistą, czyli
niehumanitarnej ideologii, pogłębienie kontaktów
oraz związków emocjonalnych z osobami
dorosłymi, przed którymi konformiści
podkulturowi z reguły stronią, gdyż są
zdominowani przez potrzebę aprobaty społecznej
przez rówieśników zrzeszających się w rozmaitych
„gangach” i paczkach o wyraźnie podkulturowym
charakterze.

Jest to środowisko naturalne, gdyż

instytucjonalne środowisko wychowawcze,
zwłaszcza izolacyjne, stymuluje ich do
tworzenia nieformalnych podkultur
charakterystycznych dla organizacji
totalitarnych.

Środowisko to powinno być jednak

szczególnie czułe na łamanie norm moralnych
i obyczajowych przez wychowanków i możliwie
szybko na nie reagować i blokować tego
rodzaju zachowania.

Resocjalizacja powinna być wyraźnie

zindywidualizowana i opierać się na
przydzieleniu wychowankowi atrakcyjnych
zadań zapewniających sukces osobisty.

Pożądaną formą kontroli jest kontrola

silna, ograniczająca i dyscyplinująca, gdyż
jedynie ona potrafi powstrzymać konformistów
przed stosowaniem udanych zabiegów
manipulacyjnych, wobec kolegów i
wychowanków.

Należy kierować się dyrektywą ukazującą

wychowankom nieskuteczność i prymitywizm
reguł i norm życia podkulturowego w
odniesieniu do normalnych ludzi nie
akceptujących „filozofii” manipulatorstwa i
eksploatacji.