Wiesława Sotwin

WYKŁAD IV.
Behawioryzm, czyli psychologia
jako nauka o zachowaniu

Plan

I. Intelektualne tło powstania behawioryzmu

1/ rozwój psychologii zwierząt,
2/ powiązanie - przez E. Thorndike’a - psychologii zwierząt i

psychologii człowieka,

3/ debata nt. świadomości i introspekcji, czyli kryzys

psychologii klasycznej.

II. Behawioryzm Johna B. Watsona

1/ Watson i jego manifest behawiorystyczny,
2/ Watsonowska psychologia obiektywna.

III. Neobehawioryzm

1/ radykalny behawioryzm Burrhusa F. Skinnera,
2/ schemat S-O-R.

Psychologia zwierząt

1. Ewolucjonizm

- Ch. Darwin: O pochodzeniu gatunków (1859), O ekspresji
wzruszeń u ludzi i zwierząt (1872),
- natura nie robi skoków, a więc psychika zwierząt i ludzi jest
podobna, u zwierząt występuje inteligencja, a u ludzi - instynkty
(antropomorfizm i anegdotyzm).

2. Kanon Morgana

W żadnym wypadku żadnej czynności nie należy wyjaśniać jako
skutku wyższej zdolności psychicznej, jeśli istnieje możliwość jej
wyjaśnienia jako skutku zdolności znajdującej się na niższym
stopniu rozwoju (Morgan, 1894, za: Pieter: 1974, s. 181).

3. Spór między mechanistycznym i
antymechanistycznym sposobem wyjaśniania
zachowania zwierząt.

Powiązanie - przez E. Thorndike’a

(1874-1948)

-

psychologii zwierząt i psychologii człowieka

1/ Badania
a/ zwierząt wyższych

(psów i kotów)

- problem: z jakimi trudnościami te zwierzęta sobie radzą i w jaki
sposób,
- metoda: skrzynki problemowe (puzzle box), labirynty.

b/ nad uczeniem się u ludzi.

2/ Asocjacjonistyczna teoria uczenia się

- proces uczenia się ma u zwierzat, a także po części u ludzi,
charakter próbowania, błądzenia i poprawiania błędów
- proces ten polega na powstawaniu nowych skojarzeń między
bodźcami i impulsami ruchowymi (oraz ich seriami)
- istotna różnica między uczeniem się zwierząt i ludzi polega na
obecności u ludzi wolnych wyobrażen (free images)
- prawa uczenia się: skojarzenia, ćwiczenia (powtarzania) i efektu.

Debata nt. świadomości i introspekcji,

czyli kryzys psychologii klasycznej

1. Brak zgody co do tego czym jest świadomość

(bytem substancjalnym, kompozycją stanów psychicznych,
funkcją biologiczną służącą przystosowaniu organizmu do
środowiska, inną nazwą dla uczenia się asocjacyjnego itp.)

i czy

występuje jedynie u człowieka czy również u
zwierząt?

2. Krytyka introspekcji

(niemożność jednoczesnego

doświadczania i obserwowania tegoż doświadczania, zwłaszcza w
odniesieniu do ciągle się zmieniającego strumienia świadomości,
np. W. James On some omissions of introspective psychology,
1884 r.)

Jaki jest przedmiot psychologii?

Jakie metody badawcze powinna stosować?

John B. Watson

(1878-1958)

i jego manifest behawiorystyczny

1/ Studia w Chicago, gł. w pracowni
zoopsychologii

(badania nad uczeniem się szczurów w

labiryncie typu Hampton Court)

2/ Wykład

(na posiedzeniu APA)

i artykuł pt.

„Psychology as the behaviorist views it” w 1913
r.

a/ radykalna krytyka psychologii klasycznej
- stany świadomości nie są obiektywnie sprawdzalne i dlatego nie
mogą być przedmiotem badań naukowych,

- podobnie introspekcja jest metodą subiektywną, a więc
nienaukową.
b/ propozycja obiektywnej psychologii naukowej, czyli
behawioryzmu

- przedmiotem psychologii powinno być to co można badać
obiektywnie, tj.
zachowanie się człowieka lub zwierzęcia, czyli odpowiedź na dany
bodziec lub układ bodźców (sytuację),
- w eksperymentalnych badaniach nad zachowaniem człowieka
można zastosować te same rodzaje procedur jak w badaniach nad
zwierzętami.

Watsonowska

psychologia obiektywna

• Usunięcie wszystkich terminów subiektywnych
takich jak wrażenie, percepcja, wyobrażenie,
pragnienie, zamiar, a nawet myślenie czy emocja (jeśli
były definiowane subiektywnie).

• Usunięcie problemu umysł-ciało
- ma on charakter religijny,
- żadna psychologia, która zawiera religijny problem
umysł-ciało nie może prowadzić do weryfikowalnych
wniosków.

• Dwa rodzaje odpowiedzi na bodziec, czyli
zachowania:
- zewnętrzne (explicit responses),
- wewnętrzne (implicit responses) - myślenie jako ciche
mówienie,

a więc bardzo słabe ruchy organów artykulacyjnych

.

Watsonowska

psychologia obiektywna, cd.

• Warunkowanie reakcji emocjonalnych
a/ hipoteza Watsona i Morgana

- ludzie rodzą się z 3 reakcjami emocjonalnymi: strachem,
wściekłością i miłością (są to takie same reakcje wrodzone jak
oddychanie, bicie serca, chwytanie etc.),
- zakres reakcji emocjonalnych rozszerza się na drodze
warunkowania

b/ weryfikacja w/w hipotezy: warunkowanie reakcji
strachu na białego szczura u 11-miesięcznego Alberta
B. przez J. Watsona i R. Rayner

(Conditioned emotional

reactions, 1920).

• Osobowość jako system nawyków.

Podstawowe idee Watsona

1. Psychologia powinna zajmować się tym co
można badać obiektywnie, a więc zachowaniem
(ludzi i zwierząt).

2. Każde zachowanie jest reakcją na jakiś
bodziec lub zespół bodźców (schemat S-R, ang.
stimulus-reaction).

3. Wszelkie zmiany zachowania i jego rozwój są
wynikiem uczenia się nowych reakcji na
określone bodźce.

Główne nurty neobehawioryzmu

(lata 30. - 60. XX wieku)

1/ Radykalny behawioryzm Burrhusa F. Skinnera,
czyli uznanie, że umysł nie ma wpływu na zachowanie.

2/ Schemat S-O-R, czyli uznanie konieczności
przyjęcia czynników wewnętrznych (zmiennych
pośredniczących),
które modyfikują zależność reakcji od bodźca

• bahawioryzm celowościowy Edwarda C. Tolmana
• model S-H-R Clarka L. Hulla

• psychologia nie powinna uwzględniać żadnych
procesów wewnętrznych, bo one nie mają
wpływu na zachowanie, powinna natomiast -
podobnie jak fizyka - badać zależność
zachowania od środowiska zewnętrznego (S-R)

•

zachowania

mogą być dwojakiego rodzaju

- reaktywne

, czyli takie które są reakcją na ściśle określony

bodziec

- sprawcze (instrumentalne, operatywne)

, czyli

takie które są kształtowane i utrwalane przez własne
konsekwencje, czyli wzmocnienia
(typowy eksperyment Skinnera: nagradzanie zwierzęcia za
określony ruch, początkowo wykonany przypadkowo, czyli
warunkowanie instrumentalne)

Behawioryzm radykalny

Burrhusa F. Skinnera

(1904-1990)

• skuteczność warunkowania instrumentalnego
zależy od:

- rodzaju wzmocnień (naprawdę skuteczne w modyfikacji
zachowań są wzmocnienia pozytywne)
- regularności lub nieregularności stosowania wzmocnień
- odstępów czasowych między kolejnymi wzmocnieniami
- częstotliwości wzmocnień

• zachowanie człowieka jest całkowicie
sterowalne pod warunkiem odpowiedniego
zorganizowania jego środowiska

(inżynieria

behawiorystyczna, utopia Walden Two)

• wolność i godność są stanami środowiska

- wolność jest brakiem bodźców awersyjnych i niepożądanych
- godność jest obecnością bodźców moralnych, np. uznania czy
szacunku

Behawioryzm radykalny Skinnera, cd.

Trudności radykalnego behawioryzmu

i powody przyjęcia schematu S-O-R

1. Zmienność (zarówno inter- jak i intraindywidualna)
reakcji mimo tych samych warunków
zewnętrznych

- powtarzalność ma charakter statystyczny (rozwój metod
statystycznych, problem statystycznej istotności).

2. Logiczna trudność wyjaśniania zachowań bez
odwoływania się do zjawisk mentalnych.

3. Sprzeczność behawioryzmu ze
zdroworozsądkowym doświadczeniem.

1. Neopozytywistyczny fizykalizm
• wszystkie terminy naukowe należy definiować przez
odwołanie się do intersubiektywnie obserwowalnych
przedmiotów i zdarzeń fizycznych.

2. Propozycja wprowadzenia definicji
operacyjnych

(1927r., fizyk Percy W. Bridgman)

•

terminy teoretyczne należy powiązać z terminami

obserwacyjnymi przez odwołanie się do konkretnych
operacji pomiarowych.

Operacjonizm w nauce

Behawioryzm celowościowy

Edwarda C. Tolmana

(1886-1959)

- zachowanie jest często zorganizowaną całością, a nie
łańcuchem odrębnych reakcji na bodźce, ma zatem
strukturę molarną, a nie molekularną, daje się
opisywać raczej w schemacie cel-środek, a nie bodziec-
reakcja

- już szczury zachowują się tak jakby zdolne były do
wytwarzania sobie jakiejś mapy wewnętrznej, która
pozwala im orientować się w otoczeniu

- mapa wewnętrzna czy jej elementy to zmienne
pośredniczące, czyli takie których znaczenie jest
określone przez dającą się empirycznie stwierdzić
zależność między zmiennymi poprzedzającymi i
reakcją organizmu

Model S-H-R

Clarka L. Hulla

(1884-1852)

- odchylenie od optymalnego stanu organizmu stwarza stan
potrzeby i wywołuje tendencję do jej redukcji zwaną popędem

- redukcja potrzeby stanowi wzmocnienie reakcji, która do niej
doprowadziła

- bodziec, który wywołał taką reakcję nabiera tendencji do jej
wywoływania w przyszłości

- tendencja ta nazywa się nawykiem (ang. habit - H) i może mieć
różną siłę

- nawyk utrzymuje się tak długo jak długo reakcja na dany bodziec
redukuje potrzebę

- redukcja potrzeby jest wzmocnieniem

- a zatem wzmocnienie jest niekontrolowanym czynnikiem
wewnętrznym

Podsumowanie,

czyli spuścizna behawiorystyczna

Bahawioryzm stworzył mechaniczny obraz człowieka
jako jednostki zewnątrzsterownej.

Ale:
- rozszerzył przedmiot psychologii o zachowanie
- uwypuklił znaczenie środowiska zewnętrznego dla
zachowania człowieka
- podkreślił rolę uczenia się i badań nad jego
mechanizmami
- wprowadził operacjonizm