WPROWADZENI
E

DO

EPIDEMIOLOGII

1

EPIDEMIOLOGIA

Jest nauką o rozpowszechnieniu stanów
chorobo-wych lub zdarzeń związanych ze
zdrowiem

oraz

o czynnikach warunkujących ich
występowanie

w określonych populacjach / Last, 1998 /.

Przedmiotem badań epidemiologii jest
zdrowie populacji i jego uwarunkowania.

Podmiotem badań epidemiologii jest
populacja.







2

DEFINICJA ZDROWIA

ZDROWIE w znaczeniu potocznym to brak

choroby

ZDROWIE wg Światowej Organizacji Zdrowia
/WHO/,

jest pełnym dobrostanem fizycznym,
psychicznym i społecznym, a nie

wyłącznie

brakiem choroby lub niedomagania

PROF. DR J. KOSTRZEWSKI

Zdrowie społeczeństwa ludzkiego jest to nie tylko brak choroby
oraz dobry stan zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego
jednostek składających się na dane społeczeństwo, ale również
harmonijny rozwój naturalny ludności oraz takie warunki
otoczenia, które sprzyjają zdrowiu ludności

3

WIELOPRZYCZYNOWOŚC

I

Czynniki osobnicze / gospodarza /



Swoiste czynniki chorobotwórcze



Czynniki

środowiska



TEORIA

CHORÓB

4

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
MAJĄCE WPŁYW NA ZDROWIE

CZYNNIKI
PSYCHOSPOŁECZNE



stres



praca zmianowa



stosunki

międzyludzkie

Zatrucie metylortęcią ( Minamata, Japonia,
lata 50-te, 121 przypadków )



DOKONANIA

EPIDEMIOLOGII

( przykład

y )

Opanowanie epidemii chorób wywołanych
niedoborem jodu ( wole, kretynizm )



Program prewencji dla nadciśnienia
tętniczego



Zwalczanie ospy na świecie



Odkrycie związku między paleniem tytoniu i
rakiem płuca



Ustalenie częstości i czynników ryzyka AIDS



6

ODSETEK
OSÓB
ZAKAŻONYCH
WIRUSEM HIV
W AFRYCE

(w 12 krajach
afrykańskich
ponad 10%
populacji
w wieku 15-59
lat stanowią
nosiciele wirusa
HIV)

7

EPIDEMIOLOGIA

OPISOWA

ANALITYCZNA

Inwentaryzuje
cechy zdrowia
populacji
i środowiska

Zajmuje się
szukaniem
i interpretacją
związków między
stanem zdrowia
i badanymi cechami

Np. Częstość
występowania
choroby „X” na
terenie
województwa wg
płci
i wieku

Np. Ocena ryzyka
występowania
raka płuca w
zależności
intensywności palenia
tytoniu

EPIDEMIOLOGICZNA DIAGNOZA

STANU ZDROWIA POPULACJI



Pojedynczy przypadek



Prawdopodobieństwo

diagnozowanej
choroby u pacjenta duża



Diagnozę stawia lekarz



Może być wieloetapowe

(kilkakrotny kontakt z lekarzem)



Metody diagnostyczne bez

ograniczeń
co do uraźności i kosztów



Precyzja, trafność diagnozy

możliwie najwyższa (pewna)

DIAGNOZOWANIE

KLINICZNE

DIAGNOZOWANIE

EPIDEMIOLOGICZNE



Populacja



Prawdopodobieństwo

diagnozowanej
choroby w populacji mniejsze
(przeważają osoby zdrowe)



Udział lekarza nie jest

konieczny



Jednorazowy kontakt



Metody diagnostyczne

nieuraźne,
nie dające powikłań,
jednostkowo
tanie



Precyzja, trafność diagnozy

znacznie
niższa

Epidemiologiczne kryteria diagnostyczne
JONES’A dla ostrej gorączki
reumatycznej

ŹRÓDŁO: RAPORT TECHNICZNY WHO, NR SERII: 764, 1988



zapalenie serca



zapalenie

wielostawowe



pląsawica



rumień brzeżny



guzki podskórne

OBJAWY DUŻE



gorączka



ból stawów



przebyta gorączka

reumatyczna
lub
reumatyczna
choroba serca

OBJAWY MAŁE

KLINICZNE



reakcje ostrej fazy:

LABORATORYJNE

nieprawidłowy wskaźnik
sedymentacji
erytrocytów, białko C-
reaktywne, leukocytoza,
wydłużony odstęp P-R
w ekg

Epidemiologiczne kryteria
diagnostyczne dla AIDS

Prawdopodobieństwo AIDS jest bardzo duże, jeśli u chorego
pojawią

się

dwa

z zespołu objawów „dużych” i co najmniej jeden z zespołu
objawów „małych”

STANU

ZDROWIA

MIERNIKI

Czemu służy ocena stanu
zdrowia?

Stanowi podstawę dla racjonalnego planowania
opieki
zdrowotnej – służy określaniu potrzeb zdrowotnych
populacji











Dostarcza informacji o wpływie środowiska pracy /
zamie-szkania na stan zdrowia – szacowanie
indywidualnego ryzyka zachorowania – określa
potrzeby interwencji
Pozwala na ocenę skuteczności działań
profilaktycznych ukierunkowanych na zapobieganie
szkodliwym skutkom narażenia na czynniki środowiska
pracy / zamieszkania
Umożliwia ocenę efektywności swoistych metod i
środków zapobiegawczych i leczniczych

Pomaga poznać szeroko rozumianą historię naturalną
chorób

Pozytywne mierniki
zdrowia

 Cechy budowy fizycznej ciała np.:

- ciężar ciała,

- grubość tkanki tłuszczowej

 Cechy czynności ciała np.:

- pojemność życiowa płuc

- próby wydolności układu krążenia

 Cechy składu tkanek i płynów ustrojowych

np.:

- morfologia krwi

- próby wydolności układu krążenia

Negatywne mierniki
zdrowia

(świadczące o braku

zdrowia)

 miary występowania

chorób

 miary występowania

zgonów

 miary dotyczące

inwalidztwa

PAMIĘTAJ !

Nigdy

nie zapominaj

o populacji

z której

pochodzi

badane zjawisko

Liczby bezwzględne i

względne

BADANIE :

Analiza wypadków samolotu „DELTA”

WYNIKI :

73% wypadków samolotu „DELTA” ma miejsce
przed południem między godziną 11

00

- 15

00

WNIOSEK :

Należy zawiesić loty w godzinach 11

00

- 15

00

w celu uniknięcia 3/4 wypadków samolotów

Jaka była

rzeczywistość

11

00

- 15

00

Inne godz.

Ogółem

WYPADKI

73

27

100

LOTY

900

100

1000

% WYPADKÓW 8,0

27,0

10,0
( na 100 lotów )

WSPÓŁCZYNNIK

Jest liczbą względną mianowaną,
tzn. określającą częstość zdarzeń
różnoimiennych,
np. liczbę chorych w stosunku do ogółu
ludności

liczba
zdarzeń

liczba osób
narażonych

x K

WSKAŹNI
K

Jest liczbą względną mianowaną, informującą
o względnym udziale części zdarzeń
jednoimiennych
w ich całości (np. liczba zgonów z powodu
chorób
układu krążenia w stosunku do ogółu
zgonów).

W. Jędrychowski - „Epidemiologia”, W-wa, 1986

POPULACJA NARAŻONA
W BADANIU RAKA SZYJKI MACICY

wszyscy

mężczyź

ni

25-69
lat

70
+
lat

25-69
lat

wszystk

ie

kobiety

0-
25
lat

CAŁA

POPULACJA

POPULACJA

NARAŻONA

WSZYSTKIE

KOBIETY

( grupy wieku )

WHO
92316

MIARY CZĘSTOŚCI
CHORÓB

WSPÓŁCZYNNIK ZACHOROWALNOŚCI

Liczba osób, u których wystąpiła

choroba

w okresie badanym (nowe przypadki!)

Liczba populacji narażonej na

początku

badanego okresu

x 10

n

19

MIARY CZĘSTOŚCI
CHORÓB

WSPÓŁCZYNNIK ZAPADALNOŚCI OBLICZANY
W BADANIACH FOLLOW-UP(np. kohortowych)

Liczba osób, które zachorowały

w określonym czasie

Suma okresów czasu, kiedy każda

osoba

w populacji jest narażona

x 10

n

Licznik dotyczy tylko

nowych przypadków

choroby !

2
0

DLA KAŻDEJ OSOBY OBJĘTEJ BADANIEM
PRZEZ OKRES NARAŻENIA ROZUMIE SIĘ OKRES, PRZEZ
JAKI OSOBA POZOSTAJĄCA W OBSERWACJI JEST ZDROWA
(BEZ BADANEJ CHOROBY)

PRZYKŁAD

Kategori
e
palenia

Niepalący

Ex-palacze

Aktualni palacze

OGÓŁEM

Liczba

przypadkó

w

70

65

139

274

Osobolata

obserwacji

(w okresie 8

lat)

395.594

232.712

280.141

908.447

Współczynnik

zapadalności

(na 100.000

osobolat

17,7

27,9

49,6

30,2

2
1

MIARY CZĘSTOŚCI
CHORÓB

WSPÓŁCZYNNIK
CHOROBOWOŚCI

Liczba osób z daną chorobą

lub stanem w określonym czasie

Liczba osób narażonych na

zachorowanie

w określonym czasie

x 10

n

Współczynnik
chorobowości
punktowej
ilustruje
chorobowość
w danym punkcie
czasu ( np.: 1
stycznia 2002 r. )

Współczynnik
chorobowości
okresowej
ilustruje
chorobowość
w danym okresie
czasu
( np.: chorobowość
roczna w 2002 r. )

MIARY CZĘSTOŚCI
CHORÓB

ZACHOROWALNOŚĆ I CHOROBOWOŚĆ

5

6

5

początek
choroby

czas trwania
choroby

4

7

4

3

1
0

8

1
2

chorobowo
ść
punktowa
na
początku
roku

zachorowalnoś
ć
dla 3 lat =
16

chorobowoś
ć
dla 3 lat =
19

zachorowaln
ość podczas
roku
chorobowo
ść
okresowa
podczas
roku

1984

1985

1986

PODWYŻSZAJĄC

E

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE

NA POZIOM CHOROBOWOŚCI

OBNIŻAJĄCE

 Krótkie trwanie choroby.
 Wysoka liczba
przypadków
zakończona zgonem.
 Zmniejszenie liczby
nowych
przypadków.
 Imigracja zdrowej
populacji.
 Emigracja osób chorych.
 Zwiększenie wskaźnika
wyzdrowień.

 Długi okres trwania
choroby.
 Wydłużenie przeżycia
przypadków
nieuleczalnych.
 Zwiększenie liczby
nowych
przypadków.
 Imigracja przypadków.
 Emigracja zdrowej
populacji.
 Imigracja potencjalnych
nowych przypadków np.

osób z określonej grupy
wiekowej.

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY
ZAPADALNOŚCIĄ I
CHOROBOWOŚCIĄ

Chorobowość ( Ch ) zależy od:

zapadalności

( Z )

i czasu trwania

choroby ( t )

Ch = Z x
t

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY
CHOROBOWOŚCIĄ I ZACHOROWALNOŚCIĄ

Zachorowalnoś
ć

Wyzdrowienia
Zgony

Chorobowoś

ć

WSPÓŁCZYNNIK ZGONÓW lub

UMIERALNOŚCI OGÓLNEJ

Liczba zgonów ogółem

w danym czasie

Liczba ludności narażona na

ryzyko

w danym czasie

x
1000

szczegółowe, specyficzne,

cząstkowe

współczynniki zgonów

PRZYKŁADY

:

Liczba zgonów w wieku 30 – 40 lat

Liczba ludności w wieku 30 – 40 lat

narażona na ryzyko zgonu w danym

czasie

x K

CZĄSTKOWY WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI
DLA GRUPY WIEKU 30 – 40 LAT

Szczegółowe, specyficzne, cząstkowe
współczynniki zgonów cd.

PRZYKŁADY
:

Liczba zgonów w grupie kobiet

Liczba kobiet narażona na ryzyko

zgonu

x K

CZĄSTKOWY WSPÓŁCZYNNIK
UMIERALNOŚCI
DLA KOBIET

Liczba zgonów z powodu chorób

krążenia

Liczba ludności narażona na ryzyko

zgonu

x K

CZĄSTKOWY WSPÓŁCZYNNIK
UMIERALNOŚCI
Z POWODU CHORÓB KRĄŻENIA

WSKAŹNIK
UMIERALNOŚCI PROPORCJONALNEJ

Liczba zgonów z powodu

chorób krążenia

Liczba zgonów ogółem

x
100

WSPÓŁCZYNNIKI

UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT

Liczba zgonów niemowląt

w wieku 0 – 11 miesięcy w roku

„x”

Liczba urodzeń żywych w danym roku

x 1000

1. OGÓLNY WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT

Liczba zgonów niemowląt

w wieku 0 – 27 dni w roku „x”

Liczba urodzeń żywych w danym roku

x 1000

2. WSPÓŁCZYNNIK WCZESNEJ UMIERALNOŚCI
NIEMOWLĄT

WSPÓŁCZYNNIKI

UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT cd.

Liczba zgonów niemowląt

w wieku 28 dni – 11 miesięcy w

roku „x”

Liczba urodzeń żywych w danym roku

x 1000

3. WSPÓŁCZYNNIK PÓŹNEJ UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT

Liczba urodzeń martwych + liczba zgonów

niemowląt

w wieku 0 – 6 dni w roku „x”

Liczba urodzeń żywych i martwych w roku

„x”

x 1000

4. WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI OKOŁOPORODOWEJ

Liczba urodzeń martwych w roku „x”

Liczba urodzeń żywych + liczba urodzeń

martwych

x 1000

5. WSPÓŁCZYNNIK MARTWO URODZONYCH

WSKAŹNIK ŚMIERTELNOŚCI

Liczba zgonów z powodu choroby

„x”

w określonym czasie

Liczba stwierdzonych przypadków

choroby

w tym samym czasie

x
100%

ZADANI
E

Przestudiuj dane w Tabeli 1 i rozwiąż następujące zadania:

1. Oblicz współczynnik zachorowalności rocznej przeciętnego okresu 1948 -
1952.

2. Oblicz współczynnik zachorowalności rocznej przeciętnego okresu 1949 -
1951.

3. Oblicz współczynnik chorobowości punktowej dla 1. 01. 1950 r.
4. Oblicz współczynnik chorobowości okresowej - roczny dla 1950 r.
5. Oblicz współczynnik chorobowości okresowej - roczny przeciętny dla okresu
1948 - 1952.

6. Oblicz współczynnik umieralności dla roku 1950.
7. Oblicz współczynnik umieralności roczny przeciętny dla okresu 1948 - 1952.
8. Oblicz wskaźnik śmiertelności roczny przeciętny dla okresu 1948 - 1952.
9. Oblicz wskaźnik śmiertelności dla roku 1950.

Tabela 1.

Dane o chorych na białaczkę przewlekłą

Ogólna liczba mieszkańców w 1950 r. -
2.525.000

Rok Rozpoznano

Nowe przypadki Ogólna liczba Zgony L.

chorych L. chorych
w okresie zachorowań wszystkich przyp. w danym z którymi
stra- którzy dożyli
poprzedzającym w danym roku w danym roku roku cono kontakt
do końca roku

1948

129

79

208

50

8

150

1949

150

83

233

71

5

157

1950

157

90

247

90

6

151

1951

151

61

212

84

7

121

1952

121

53

174

89

4

81

Ogółem

708

366

1074

384

30

660

Brooklyn ( USA ), 1948 -
1952