Henryk Januszek

SOCJOLOGIA

Wkłady 2011

Wykład VIII

KULTURA – TYPY

i WŁAŚCIWOŚCI

Pojęcie kultury

„Kultura” jest pojęciem wieloznacznym

w różny sposób interpretowanym.

Wyraz wywodzi się z jęz łac. culturus

agria (uprawa ziemi) Pierwotnie termin

cultura wiązał się z uprawą roli, bądź

hodowlą zwierząt i oznaczał

przekształcanie naturalnego stanu

zjawisk przyrody w stan bardziej

użyteczny i przydatny człowiekowi.

Pierwszy raz terminu k. kultura, w

rozumieniu dbanie pielęgnowanie

kształcenie, użył Cyceron, w dziele

Disputationes Tusculanae w

sformułowaniu cultura animi (uprawa

umysłu).

Pojęcie kultury cd.

• Nowoczesne zastosowanie pojęcia "kultura" pierwszy

wprowadził, w 1688 roku Samuel Pufendorf w pracy De iure
naturae et gentium, gdzie słowa: cultura i cultura animi użył
na oznaczenie wszelkich wynalazków wprowadzonych przez
człowieka (takich jak instytucje społeczne, ubranie, język,
moralność kierowaną przez rozum i obyczaje).

• W ciągu wieków słowo k. było coraz częściej używane przez

uczonych zajmujących się społeczeństwem. Rezultatem tego
procesu jest wieloznaczność k. Istnieje wiele definicji kultury,
często rozbieżnych, a nawet sprzecznych. Johan Herder już w
XVIII wieku pisał w przedmowie do Myśli o filozofii dziejów:
"Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura."

Pojęcie kultury cd.

• Najczęściej kulturę definiuje się jako wytwór myśli i

działalności człowieka lub jako całokształt

materialnego i duchowego dorobku ludzkości

przekazywanego z pokolenia na pokolenie.

• K. to całokształt duchowego i materialnego

dorobku ludzkości.

• K. obejmuje również charakterystyczne dla danego

społeczeństwa wzory myślenia i postępowania oraz

to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w

odróżnieniu od tego, co jest biologicznie

odziedziczone.

Socjologiczne rozumienie kultury

• W socjologii, inaczej niż w języku potocznym,

terminowi "kultura" przypisuje się charakter

neutralno-opisowy a nie wartościująco-oceniający.

• W socjologii k. rozumiana jest jako wydzielony

obszar życia i działalności grup ludzkich

• Kultura to wszystko to co wytworzył człowiek, a

nie wytworzyła – przyroda, natura sama przez się.

SOCJOLOGICZNA ANALIZA KULTURY

• SOCJOLOGOWIE ANALIZUJĄC KULTURĘ WYRÓŻNIAJĄ W NIEJ

SWOISTE ELEMENTY I CECHY TJ. TAKIE PRZEDMIOTY, IDEE,
WZORY POSTĘPOWANIA, KTÓRE WYZNACZAJĄ ZACHOWANIA
WAŻNE DLA CZŁONKÓW GRUPY, NP. SOCHA, SAMOCHÓD

• SOCJOLOGOWIE POSZUKUJĄ ZALEŻNOŚCI MIĘDZY

ELEMENTY I CECHAMI KULTURY A ZJAWISKAMI I PROCESAMI
ZACHODZĄCYMI W SPOŁECZEŃSTWIE

• SOCJOLOGA INTERESUJE WPŁYW KULTURY NA ŻYCIE

SPOŁECZNE

WPŁYW KULTURY NA ŻYCIE SPOŁECZNE

• kultura decyduje o tym jak każdy człowiek

zaspakaja swoje potrzeby np. głód

• kultura ustanawia systemy wartości i

kryteria wartości

• kultura ustala wzory zachowań i

reagowania na określone sytuacje

• kultura ustala modele i ideały życia

Różnorodność kultur

Mimo że kultura jest atrybutem człowieka i co
za tym idzie wszystkich społeczeństw homo
sapiens nie jest ona jednolita i w różnych
okresach historycznych, jak również w różnych
obszarach geograficznych wytwory ludzkie,
systemy norm i wartości były i są od siebie
w dużym stopniu odbiegające.

Ze względu na różnorodność

kultur

przedstawiciele nauk społecznych

starają się:

• sklasyfikować występujące typy kultur
• opisać poszczególne przypadki kultur
istniejących obecnie lub w przeszłości
* nadać im nazwy specyficzne ze

względu na miejsce, czas bądź ogólny
typ opisywanej kultury

Typy kultury

• k. materialna (cywilizacyjna)

• k. duchowa (symboliczna)

• k. społeczna (normatywna)

Typy kultury

• Kultura materialna obejmuje wszelkie fizycznie, rzeczowe

wytwory działalności człowieka - zarówno przedmioty życia
codziennego, przedmioty użytkowe, narzędzia, jak i wytwory
sztuki. Do kultury materialnej zalicza się technikę i technologię
wytwarzania przedmiotów np. technologię produkcji, sposoby
uprawy i hodowli itp. K.m. zwana jest czasami cywilizacją.

• Kultura duchowa obejmuje wytwory niematerialne, nie

mające zastosowania praktycznego np. wytwory sztuki,
muzyki, literatury, filozofii, religii. K.d. obejmuje ogół dążeń do
ideałów piękna, dobra, prawdy, sprawiedliwości, obyczajów,
przedmiotów, w których ideały te zostały utrwalone. K.d.
zwana jest czasami k. semiotyczną i traktowana jest jako
narzędzie komunikowania się ludzi.

Rodzaje kultury

• Kultura społeczna (normatywna) obejmuje organizację

społeczeństwa i związany z nią zbiór norm i wzorców zachowań

charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań

rozumiane są jako wszelkie reguły zachowań człowieka w danej

zbiorowości.

• Kulturę (subkulturę) zbiorowości obejmującą ogół

wytworów myśli i działań, wartości sposobów

postępowania, które są uznane przez zbiorowość jako

ważne dla jej członków oraz wyznaczają obowiązujące w

niej przyzwoite zachowania, wyróżniamy np. subkultury:

młodzieżową, studencką, robotniczą, chłopską itd.

• Kulturę osobistą jednostki obejmującą ogół zachowań,

postępowań i metod działania jednostki, które mogą być

nieznane innym ludziom. K.o. mieści się jednak w k.z.

Ze względu, kto i w jakim zakresie

uczestniczy w kulturze

rozróżniamy kulturę:

– elitarną - wiele wytworów kultury dla

niewielu,

– masową - niewiele wytworów kultury

dla wielu /mas/

– alternatywną (która jest wynikiem

sprzeciwu wobec tradycji)

• Zgodnie z przyjętą nazwą uczestnicy tych

kultur różnią się zajmowaną pozycją w

społeczeństwie

DIEDZICZENIE I DYFUZJA KULTURY

• Kultura to zespolenie aktualnego dorobku danej

zbiorowości z dorobkiem wniesionym z zewnątrz

• Elementy kultury mogą być przejęte z innych epok

albo innych przestrzennie grup, czyli mamy do

czynienia z dziedziczeniem i dyfuzją kultury

• Idee, zasady moralne, religia, poglądy filozoficzne,

estetyczne, społeczne, polityczne są wytworem ludzi

a jeśli się przyjmują trwają przez wieki i pokolenia

• Życie każdego pokolenia jest pod wpływem

przeszłości i naciskiem dziedzictwa.

DZIEDZICWO A DYFUZJA KULTURY

• DIEDZICWO KULTURY TO PRZEJMOWANIE ELEMENTÓW

KULTURY Z WCZEŚNIEJSZYCH EPOK I POKOLEŃ

• DIEDZICWO KULTURY RODZI SPÓR O KANON KULTURY (DO

JAKICH WZORÓW, FAKTÓW Z PRZESZŁOŚCI NALEŻY SIĘ
ODWOŁYWAĆ?)

• DYFUZJA KULTURY TO ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ NOWYCH

ELEMENTÓW KULTURY W DRODZE BĄDŹ TO NIEZALEŻNYCH
OD SIEBIE ODKRYĆ I WYNALAZKÓW LUB WSKUTEK
ZAPORZYCZENIA, POWIELANIA, MIGRACJI IDEII I
NARZUCENIA OBCEJ KULTURY (W TYM SENSIE DYFUZJA K.
JEST WYRAZEM BRAKU INWENCJI KULTUROWEJ I
ZDOLNOŚCI DO INNOWACYJNOŚCI