ERGONOMIA

I FIZJOLOGIA PRACY

Czynniki chemiczne na
stanowisku pracy

Czynniki chemiczne na

stanowisku pracy

Paracecelsus (1492 –1541) (prekursor
toksykologii)

„Wszystko jest trucizną i nic nią nie

jest. Dawka decyduje tylko, czy

coś nie jest trucizną”

Substancje chemiczne

pierwiastki chemiczne i ich związki w takim

stanie, w jakim występują w przyrodzie lub

są uzyskiwane w procesie produkcyjnym, ze

wszystkimi dodatkami wymaganymi do

zachowania

ich

trwałości,

oprócz

rozpuszczalników.

Substancje chemiczne występują w

postaci:



gazów,



par,



cieczy,



ciał stałych.

Substancje niebezpieczne i preparaty
niebezpieczne

substancje

i

preparaty

stwarzające

zagrożenie dla zdrowia człowieka lub
środowiska, zaklasyfikowane co najmniej do
jednej z następujących kategorii:



bardzo toksyczne,



toksyczne,



szkodliwe,



żrące,



drażniące,



uczulające,



rakotwórcze,



mutagenne,



działające szkodliwie na rozrodczość,



niebezpieczne dla środowiska.

Trucizna

–

substancja

chemiczna

powodująca

szkodliwe

efekty

w

organizmach żywych, powodująca:



uszkodzenia,



zaburzenia czynności fizjologicznych



śmierć

Zatrucie

stan organizmu wywołany
niekorzystnym działaniem na niego
trucizny

Toksykologia – nauka o truciznach, ich

pochodzeniu, właściwościach i
działaniu na organizm, występowaniu,
diagnostyce i leczeniu zatruć oraz ich
zapobieganiu

toksikon

– trucizna

logos

– wiedza, nauka.



Toksykologia teoretyczna:



Ogólną



Szczegółową



Doświadczalną

Toksykologia stosowana (praktyczna):



kliniczna



sądowo-lekarska



doświadczalna

 Toksykologia przemysłowa

Toksykologia przemysłowa - stanowi część

medycyny pracy. Zajmuje się szkodliwym

działaniem substancji chemicznych

występujących w środowisku pracy,

określeniem skutków biologicznych

narażenia zawodowego na te substancje,

wypracowaniem metod ich oznaczania w

środowisku pracy i w materiale

biologicznym ludzi narażonych,

obserwacjami medycznymi populacji

eksponowanych oraz doskonaleniem metod

diagnostyki i leczenia.

Klasyfikacja substancji i preparatów

chemicznych ze względu na ich

działanie toksyczne

Wielkość dawki wyraża się jako masę

substancji wprowadzonej (w g, mg,

µg) lub jako masę substancji

przypadającą na jednostkę masy ciała

(w g/kg, mg/kg).

Dawka graniczna lub dawka
progowa (dosis minima, DM)

ilość substancji, która wywołuje

pierwsze spostrzegalne skutki

biologiczne



Dawka lecznicza

(dosis terapeutica, dosis curativa, DC).

Wykazuje działanie farmakoterapeutyczne i

nie wywołuje istotnych zakłóceń procesów

fizjologicznych.



Dawka toksyczna

(dosis toxica, DT). Wywołuje objawy zatrucia

oraz odwracalne zaburzenia czynnościowe

organizmu.

Dawka śmiertelna (dosis letalis,
DL)

Powoduje uszkodzenia nieodwracalne i

śmierć organizmu.
W

badaniach

porównawczych

ocenę

toksyczności wyraża się w wielkości

DL50

,

która

odpowiada

ilości

substancji,

wyrażonej

w

mg/kg

masy

ciała,

powodującej śmierć połowy grupy zwierząt

doświadczalnych.



Dawka nieskuteczna - ilość substancji lub preparatu

chemicznego nie działająca na organizm testowy. Jest

ona mniejsza od dawki progowej i jest wyznaczana po

jej ustaleniu.



Dawka progowa - najmniejsza ilość substancji lub

preparatu, która po wprowadzeniu do organizmu

wywołuje określony efekt biologiczny lub kliniczny u

5% organizmów testowych.



Dawka skuteczna medialna (ED50) - statystycznie

obliczona dawka substancji lub preparatu wywołująca

określony skutek u 50% organizmów doświadczalnych

danej populacji w określonych warunkach.



Dawka śmiertelna bezwzględna (LD100) -

najmniejsza ilość substancji lub preparatu powodująca

śmierć 100% organizmów testowych.



Dawka śmiertelna medialna (LD50) - statystycznie

obliczona na podstawie wyników badań

doświadczalnych ilość substancji lub preparatu

chemicznego, która powoduje śmierć 50%

organizmów badanych po jej podaniu w określony

sposób.



Stężenie śmiertelne (LC) - stężenie substancji lub

preparatu chemicznego w medium środowiskowym

powodujące śmierć organizmów żywych w określonym

czasie po narażeniu.



Stężenie śmiertelne medialne (LC50) -

statystycznie obliczone stężenie substancji

lub preparatu chemicznego w medium

środowiskowym, powodujące śmierć 50%

organizmów danej populacji w określonych

warunkach.



Stężenie progowe - najmniejsze stężenie

lub najmniejsza dawka substancji lub

preparatu chemicznego powodująca zmiany

czynności poszczególnych narządów lub

układów w organizmie, przekraczające

fizjologiczne możliwości adaptacyjne.

Tabela 6-1. Klasyfikacja substancji lub preparatów pod
względem toksyczności na podstawie wartości LD50 lub
LC50 (wg zał. nr 1 do rozporządzenia MZiOS) [42]

Kategoria

LD

50

doustni

e

(szczur)

mg/kg

LD

50

na

skórę

(królik)

mg/kg

LD

50

inhalacyjnie

(szczur)

Aerozol

mg/l/4h

pary, gaz

mg/l/4h

Silnie

toksycz

ne

≤25

≤50

≤0,25

≤0,5

Toksyczne

25 – 200

50 – 400

0,25 – 1

0,5 - 2

Szkodliwe

200 – 2000

400 –

2000

1 – 5

2 - 20



Zatrucia ostre - szybki rozwój szkodliwych zmian, w

krótkim czasie po wprowadzeniu jednorazowej dawki

trucizny dożołądkowo, inhalacyjnie lub po naniesieniu

na skórę. Objawy lub śmierć po 24 h.



Zatrucia podostre – zmiany w organizmie mniej

gwałtowne po podaniu jednorazowo lub kilkakrotnej

dawki. Często możliwe do wykrycia dopiero po

dokładnych badaniach.



Zatrucia przewlekłe – małe dawki trucizny przez

dłuższy czas, najczęściej pod wpływem kumulacji w

organizmie. Np. zatrucia zawodowe mają zwykle

charakter przewlekły.



Trucizny przemysłowe - zatrucia zawodowe

-

niewłaściwe warunki pracy,

-

nieprzestrzeganie zasad higieny pracy.



Trucizny środowiskowe – różne toksyczne odpady przemysłowe

wprowadzane przez człowieka (powietrze, gleba, woda), a ponadto

nawozy sztuczne, pestycydy spowodowało zwiększenie zatruć

wśród populacji generalnej.



Żywność – np. grzyby, salmonelle. Żywność zanieczyszczona

mikroorganizmami lub substancjami wprowadzonymi ze

środowiska.



Leki i środki odurzające – nadużywanie prowadzi do lekomani i

narkomani, a przedawkowanie stanowi obecnie bardzo ważną

przyczynę zatruć.



Tlenek węgla



Artykułu gospodarstwa domowego.

Wchłanianie zachodzi różnymi drogami:



przez układ oddechowy (inhalacyjnie)



przez skórę (dermalne)



przez układ pokarmowy



drogą pozajelitową (parenteralną) -
dożylną, dootrzewnową, domięśniową,
doskórną, podskórną, dordzeniową



przez jamy ciała – dospojówkowa,
donosową, doodbytniczą, dopochwową.

Pył

zawiesina ziaren substancji stałych w

powietrzu, powstałych przez mechaniczne

rozdrobnienie (aerozol dezintegracyjny).

Wymiary:

mniejsze niż 75 μm
0,1 - 500 µm,

najbardziej szkodliwą dla organizmu uważa się

frakcję o średnicy poniżej 7 µm (frakcja

respirabilna)

DYM

zawiesina cząstek stałych (aerozol

kondensacyjny),

powstaje przez kondensację w takich

procesach jak spalanie, sublimacja,
prażenie

wymiary ziaren w dymach wahają się od

poniżej 0,1 µm do 100 µm

MGŁA

płynny aerozol utworzony przez

kondensację par lub atomizację cieczy

MGŁA

dwufazowe układy, ciało stałe-gaz lub

ciecz-gaz, w których fazą

rozpraszającą (gazową) jest

powietrze. Aerozole ciał stałych

przyjęto nazywać ziarnami, natomiast

cieczy - kropelkami

Najwyższe dopuszczalne
stężenia chwilowe (NDSCh)

wartości średnie, które nie powinny

spowodować ujemnych zmian w

stanie zdrowia pracownika oraz w

stanie zdrowia jego przyszłych

pokoleń, jeżeli utrzymują się w

środowisku pracy nie dłużej niż 30

min. w czasie zmiany roboczej.



Najwyższe dopuszczalne stężenia
progowe (NDSP) – ze względu na
zagrożenie zdrowia lub życia
pracownika nie mogą być w
środowisku pracy przekroczone w
żadnym momencie.