

Hormony charakteryzują się działaniem
w obszarach odległych od miejsca
swojego powstania, dokąd zostaje
przeniesiona z krwią. Zadaniem ich
polega na regulowaniu i koordynowaniu
czynności narządów oraz na utrzymaniu
stałości składu środowiska wewnętrznego.
Pełnią one zatem role podobną do układu
nerwowego, z którym zresztą powstają w
ścisłym związku czynnościowym.



Różnica polega na tym przede wszystkim,
że regulacja nerwowa odbywa się
znacznie szybciej i jest krótkotrwała,
natomiast regulacja hormonalna jest
wolniejsza i działa dużej. Jeżeli impulsy
nerwowe porównamy do informacji lub
rozkazów przesłanych przez kable
telefoniczne, to hormony będą podobne
do posłańców wędrujących z prądem krwi.



W obrębie podwzgórza syntetyzowane są trzy
grupy hormonów.



Pierwsze dwie to grupa hormonów
regulujących funkcję przysadki.



Trzecia to neurohormony produkowane w
podwzgórzu i magazynowane w tylnym płacie
przysadki.



Morfologicznie w przysadce wyróżniamy:

›

płat przedni,

›

część pośrednia,

›

płat tylny.



tyreotropina (TSH),



somatotropina (GH),



kortykotropina (ACTH),



lutropina (LH),



folitropina (FSH),



prolaktyna (PRL).



Tyreotropina jest fizjologicznym regulatorem

czynności gruczołu tarczowego. Pod jej wpływem w

tarczycy obserwuje się:

›

zmiany morfologiczne gruczołu tarczowego,

polegające na powiększeniu komórek i nasileniu

unaczynienia,

›

zwiększenie wchłaniania jodu,

›

nasilenie syntezy białek – między innymi

tyreoglobuliny,

›

nasilenie jodowania tyreoglobuliny.



Wynikiem działania TSH jest zwiększenie syntezy

hormonów tarczycy oraz nasilenie ich uwalniania.



Regulacja wydzielania TSH jest związana z

:

ujemnym

sprzężeniem zwrotnym z tyroksyną i trójjodotyroniną,



Kortykotropina powoduje:

›

wzrost przepływu krwi w nadnerczach,

›

wzrost komórek kory nadnerczy,

›

nasilenie syntezy białek,

›

nasilenie przemiany cholesterolu.

•

Działa również ochronnie na krążący we
krwi kortyzol.

•

Wydzielanie ACTH pozostaje pod kontrolą
kortykoliberyny związanej sprzężeniem
zwrotnym ujemnym z kortyzolem.

Somatotropina jest związkiem o bardzo

szerokim zakresie działania. Przede
wszystkim stymuluje procesy wzrostu.



Działanie biologiczne somatotropiny
możemy opisać jako działanie bezpośrednie
lub pośrednie



Wydzielanie GH pozostaje pod kontrolą
pochodzących z podwzgórza somatoliberyny
i somatostatyny. Czynnikami stymulującymi
z kolei uwalnianie są stres, wysiłek fizyczny
oraz sen.



Działanie biologiczne gonadotropin

›

Folitropina wpływa głównie na funkcję

rozrodczą (proces dojrzewania komórek

płciowych )natomiast lutropina wpływa

na funkcję hormonalną gonad.



Regulacja wydzielania gonadotropin

›

Wydzielanie gonadotropin stymuluje

gonadoliberyna. Hamowanie wydzielania

gonadotropin związane jest z działaniem

steroidów gonadalnych – estrogenów i

testosteronu oraz inhibiny.



Działanie prolaktyny, zazwyczaj

kojarzone z karmieniem, okazuje się

szersze. PRL wpływa na:

›

Gruczoł sutkowy – zwiększa masę sutka,

inicjuje i podtrzymuje laktację;

›

Jajniki – nadmiar PRL powoduje

niepłodność;

›

Hamuje uwalnianie gonadoliberyny;

•

Nie potwierdzono istnienia specyficznych,

peptydowych hormonów

podwzgórzowych wpływających na

wydzielanie prolaktyny.



Hormony melanotropowe powodują nasilenie

syntezy melaniny i ciemnienie skóry.



Działanie endorfin i enkefalin jest szerokie
i obejmuje między innymi:

›

uśmierzający wpływ na percepcję bólu,

›

utrzymanie psychicznej homeostazy organizmu,

›

nasilenie odpowiedzi komórek

immunokompetentnych,

›

pobudzanie wydzielania prolaktyny i hormonu

wzrostu,

›

hamowanie wydzielania gonadotropin,

tyreotropiny, wazopresyny oraz oksytocyny

.



W obrębie tej struktury brak komórek
syntetyzujących czynne hormony.



Funkcja tej struktury jest ograniczona do
uwalniania hormonów syntetyzowanych w
podwzgórzu – oksytocyny i wazopresyny,
które drogą transportu aksonalnego
docierają do tylnego płata przysadki, skąd są
uwalniane do krwi.



Głównym punktem uchwytu działania

wazopresyny jest nerka. ADH zwiększa

wchłanianie zwrotne wody. Prowadzi to do

obniżenia osmolarności surowicy.



Znacznie mniejsze znaczenie ma działanie

wazopresyny na mięśnie gładkie.



W obrębie OUN wazopresyna spełnia rolę

neuromodulatora, wpływając na procesy

zapamiętywania i zachowań seksualnych.



Wydzielanie wazopresyny hamują, na

zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego,

osmodetektory podwzgórza, wrażliwe na

zmiany osmolarności surowicy.



Regulacja wydzielania oksytocyny związana jest z

odruchem nerwowym o typie odruchu

pobudzającego:

›

Mechanoreceptory znajdujące się w brodawce

sutka oraz pochwie są wrażliwe na rozciąganie,

›

Impulsy przewodzone są do OUN, gdzie

następuje stymulacja uwalniania oksytocyny.



Oksytocyna wpływa także na:

›

wydalanie sodu,

›

neuromodulację, odpowiadając za zacieranie

śladów pamięci,

›

długość cyklu miesięcznego,

›

wydzielanie estrogenów i progesteronu.

Istotnym dla fizjologii gruczołu tarczowego jest

metabolizm jodu;



Jod wychwytywany jest przez tarczycę dzięki

aktywności pompy jodkowej;



Stężenie jodu w tarczycy przewyższa

stężenie w surowicy krwi 50 do 100 razy;



Gromadzenie jodu w tarczycy regulowane

jest przez:

›

TSH,

›

proces autoregulacji zależny od nadmiaru

lub niedoboru jodu w diecie,

›

stężenie jodu w gruczole tarczowym.



Trójjodotyronina oraz tyroksyna



Uwalnianie hormonów tarczycy zachodzi
na drodze pinocytozy;



Aktywne hormony zostają uwolnione do
krążenia, gdzie łączą się z nośnikami
białkowymi. Rolę nośników spełniają
białka wiążące się w sposób odwracalny z
hormonami tarczycy.



Hormony, działając na układ nerwowy,
powodują:

›

Prawidłową mielinizację nerwów,

›

Intensywną proliferację dendrytów, aksonów
i komórek glejowych,

›

Podział neuroblastów, szczególnie w
móżdżku,

›

Skrócenie stałej czasowej odpowiedzi
odruchowej.



Hormony tarczycy wpływają na:

›

gospodarkę węglowodanową – nasilają

wchłanianie cukrów z jelit, rozpad

glikogenu, stymulują utylizację glukozy,

›

gospodarkę lipidową – nasilają hydrolizę

triacylogliceroli, stymulują syntezę i

wątrobowe wychwytywanie cholesterolu,

›

gospodarkę białkową – w małych

dawkach wzmagają syntezę białek, w

dużych dawkach działają katabolicznie,

›

gospodarkę wodno-elektrolitową –

stymulują eliminację wody z ustroju.



Głównym mechanizmem odpowiedzialnym za

regulację czynności tarczycy jest oś podwzgórze –

przysadka - tarczyca, działająca na zasadzie

ujemnego sprzężenia zwrotnego.



Podwzgórzowa tyreoliberyna stymuluje

uwalnianie przysadkowej tyreotropiny a ta z kolei

uwalnianie hormonów tarczycy. Trójjodotyronina

hamuje zwrotnie uwalnianie tyreoliberyny.



Na czynność tyreotropową wpływa również układ

nerwowy (limbiczny) pobudzany przez

temperaturę otoczenia oraz bodźce natury

psychicznej.



Syntetyzowana jest głównie w komórkach C

tarczycy.



Kalcytonina zmniejsza stężenie wapnia i

fosforanów we krwi krążącej przez:

›

Hamowanie aktywności osteoklastów,

zwiększanie aktywności osteoblastów;

›

Zwiększanie wydzielania z moczem wapnia,

fosforanów nieorganicznych, sodu i potasu;

›

Hamowanie przechodzenia wapnia z kości do

krwi.

•

Regulacja wydzielania kalcytoniny nie

podlega wpływowi osi podwzgórze-

przysadka

.



Czynność endokrynna trzustki związana jest
z komórkami wysp Langerhansa:

›

komórki A - wydzielają glukagon,

›

komórki B – wydzielają insulinę,

›

komórki D – wydzielają somatostatynę,

›

komórki PP – wydzielają polipeptyd
trzustkowy.



Jest hormonem syntetyzowanym w
komórkach A (α) wysp Langerhansa,
wykazującym działanie metaboliczne i nie
metaboliczne.



Działanie metaboliczne stymuluje
uwalnianie endogennych substratów
energetycznych w okresach między
posiłkami lub w czasie głodzenia (tzw.
hormon głodowy).

Czynniki metaboliczne:

›

pobudzające wydzielanie glukagonu –

aminokwasy cukrotwórcze,

›

hamujące wydzielanie glukagonu – glukoza i

wolne kwasy tłuszczowe, ciała ketonowe.



Czynniki hormonalne:

›

pobudzające wydzielanie glukagonu –

cholecystokinina, katecholaminy,

glukokortykoidy, hormon wzrostu.

›

hamujące wydzielanie glukagonu – insulina,

somatostatyna, sekretyna.



Insulina wpływa na gospodarkę:

›

węglowodanową,

›

lipidową,

›

białkową,

›

mineralną

.

›

Oddziaływanie na gospodarkę
węglowodanową:



Aktywuje wytwarzanie acetylo-CoA i cykl
kwasów trikarboksylowych;



Hamuje powstawanie glukozy w procesach
glukoneogenezy i glikogenolizy;



Aktywuje syntezę glikogenu;

Efekt:

obniżenie poziomu glukozy w

surowicy krwi.



Czynniki metaboliczne:

›

Poziom glukozy we krwi – najsilniejszy
fizjologiczny czynnik regulujący
wydzielanie insuliny, związany z
istnieniem na powierzchni komórek β
glukoreceptorów;

›

Poziom aminokwasów niezbędnych;

›

Produkty glikolizy.



Czynniki hormonalne:

›

Insulina - ujemne sprzężenie zwrotne;

›

Somatostatyna - hamuje wydzielanie;

›

Glukagon – pobudza uwalnianie insuliny,

›

Katecholaminy – działające na receptory
α hamują, a na receptory β2 pobudzają
uwalnianie insuliny (w warunkach
fizjologicznych przewaga receptorów α);

›

Hormony jelitowe – sekretyna,
cholecystokinina, gastryna,



Czynniki nerwowe:

›

Układ adrenergiczny – poprzez receptory
α i β2 stymuluje lub hamuje uwalnianie
insuliny;

›

Układ cholinergiczny – poprzez receptory
muskarynowe aktywuje wydzielanie
insuliny

.



W obrębie rdzenia nadnerczy wydzielane są:

›

Katecholaminy (adrenalina, noradrenalina
i dopamina powstająca z tyrozyny),

›

Peptydy opiatowe (met-enkefalina i leu-
enkefalina).

Adrenalina stanowi 80%, zaś noradrenalina
20% wydzielanych w rdzeniu nadnerczy
człowieka katecholamin



Główny mechanizm kontrolujący wydzielanie

katecholamin to pobudzenie układu

współczulnego w stanach stresu.



Pozostałe czynniki to między innymi:

›

hipoglikemia,

›

angiotensyna II,

›

prostaglandyny,

›

serotonina,

›

ACTH,

›

glikokortykoidy,

›

pionizacja ciała,

›

wysiłek fizyczny.



W korze nadnerczy wyróżniamy trzy strefy,
różniące się rodzajem syntetyzowanych
sterydów:

›

Strefa kłębkowata – wydzielająca
mineralokortykosteroidy; Aldosteron

›

Strefa pasmowata – wydzielająca
glukokortykosteroidy; kortyzol,
kortykosteron

›

Strefa siatkowata – wydzielająca
androgeny.



Zasadniczym mechanizmem regulującym

wydzielanie aldosteronu jest układ renina –

angiotensyna – aldosteron.



Do innych czynników wpływających na

wydzielanie aldosteronu należą:

›

poziom potasu w osoczu,

›

somatostatyna,

›

ACTH.

Parathormon wpływa na gospodarkę wapniową i

fosforanową:

›

Stymuluje uwalnianie wapnia z kości i reabsorpcję

wapnia w kanalikach nerkowych, nasila również

wchłanianie wapnia w jelitach. W efekcie

podwyższa poziom wapnia w surowicy krwi;

›

Zwiększa wydalanie fosforanów z moczem.

Wydzielanie parathormonu pozostaje w sprzężeniu

zwrotnym z poziomami:

›

Wapnia – wzrost jonów wapnia hamuje wydzielanie;

›

Fosforanów – wzrost pobudza wydzielanie;

›

Magnezu – wzrost jonów magnezu hamuje

wydzielanie;