Agresja

Czym jest agresja?

Agresja określana jest jako zachowanie

ukierunkowane na zadanie cierpienia

innemu człowiekowi, który jest

motywowany do uniknięcia tego cierpienia.

Jeżeli cierpienie ofiary jest głównym bądź

jedynym celem sprawcy, mamy do czynienia

z agresją wrogą (gniewną). Jeżeli cierpienie

to służy sprawcy jedynie jako instrument do

osiągnięcia innego celu (jak w przypadku

rabunku czy wymuszenia), mamy do

czynienia z agresją instrumentalną.

Dla porównania

PRZEMOC:
To każdy akt godzący w osobistą wolność

człowieka, zmuszanie go do zachowań

niezgodnych z własną wolą.

Występuje wszędzie tam, gdzie nie jest

respektowane podstawowe prawo człowieka do

szacunku i prawidłowego rozwoju, oraz gdzie

naruszana jest nietykalność ludzkiej osoby

Jest zawsze intencjonalna.
 Polega na naruszeniu praw i dóbr osobistych danej

osoby w sposób, który uniemożliwia jej obronę.

 Powoduje szkody w postaci cierpienia i bólu

fizycznego/ psychicznego osoby krzywdzonej.

Skąd bierze się agresja?

1. Przyczyny neurologiczne – w korze

mózgowej jest okolica zwana ciałem
migdałowatym (amygdala), która wiąże
się z agresywnymi zachowaniami
zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Gdy
okolicę tę drażni się prądem
elektrycznym, wówczas osobniki
łagodne wpadają we wściekłość;
podobnie, gdy aktywność neuronowa w
tej okolicy jest zablokowana, osobniki
agresywne stają się łagodne.

Przypadek Phineasa Gage

13 września 1848 roku, Phineas Gage pracował

jako kierownik przy budowie toru kolejowego

w pobliżu miasteczka Cavendish w stanie

Vermont w USA. Jednym z rutynowych zadań

na budowie było przygotowywanie ładunków

wybuchowych w wydrążonych wcześniej

otworach w przeznaczonej do usunięcia

ścianie skalnej. Proces sprowadzał się do

napełnienia otworu prochem strzelniczym,

instalowanie spłonki, a potem zamknięcie

otworu przez wypełnienie go piaskiem i

ubicie całości stalowym prętem. Przy jednym

z otworów Gage zamyślił się na chwilę i

zapomniał o nasypaniu warstwy piasku przed

ubiciem zawartości otworu,

przez co - prawdopodobnie pod wpływem

uderzenia lub iskry wytworzonej przy

kontakcie metalu ze skałą - doszło do eksplozji

ładunku.

Znajdujący się w otworze pręt o długości 1

metra, średnicy ponad 3 cm i wadze 6

kilogramów został wystrzelony w górę,

uderzył Phineasa w twarz pod lewą kością

policzkową, przebił mózg uszkadzając korę i

substancję białą, po czym opuścił czaszkę górą

i poszybował blisko 30 metrów dalej, gdzie

został odnaleziony. Przedmiotem kontrowersji

jest to, czy uszkodzeniu uległy oba płaty

czołowe mózgu, czy tylko płat lewy, ale

niezależnie od tego, zaskakujące było, iż Gage

odzyskał po kilku minutach świadomość, był w

stanie mówić i przetrwał 45-minutową drogę

do wynajmowanego domu.

Według doktora J.M. Harlowa, który opiekował

się poszkodowanym, po wypadku doszło do

istotnych zmian w osobowości Phineasa: stał

się on ponoć porywczy, wulgarny, i niezdolny

do konsekwentnego dążenia do celów -

podczas kiedy wcześniej miał być osobą

pracowitą i zrównoważoną. Po wypadku Gage

stracił pracę, i borykał się z kłopotami ze

zdrowiem. W 1850, podróżował przez rok

jako obwoźna atrakcja z P. T. Barnumem z

Nowego Jorku; później zdobył na chwilę

pracę asystenta w New Hampshaire, by

następnie przez siedem lat pracować jako

kierowca w Chile. Na chwilę przed śmiercią,

w 1859, powrócił do rodzinnego San

Francisco, gdzie mieszkał z matką i pracował

na farmie.

2. Przyczyny chemiczne – testosteron.
Wstrzyknięcie testosteronu zwiększa agresję u

zwierząt.

James Dabbs stwierdził, że naturalny poziom

testosteronu jest istotnie wyższy u więźniów

skazanych za przestępstwa połączone z

użyciem siły, niż u więźniów skazanych za

przestępstwa nie związane z przemocą.

Mężczyźni a kobiety:
Na całym świecie, wśród osób dorosłych

aresztowanych za różnego rodzaju przestępstwa

dużą większość stanowią mężczyźni. Kobiety są

zwykle aresztowane za przestępstwa przeciw

własności (takie jak fałszerstwo, oszustwo, kradzież,

a nie za przestępstwa połączone z użyciem

przemocy (morderstwo, napad z bronią w ręku).

3. Agresja jako instynkt. Głównym inicjatorem

teorii agresji jako instynktu był Konrad

Lorenz. Zakładał on, że agresja jest

wrodzonym wzorcem zachowania,

automatycznie wzbudzanym przez pojawienie

się w otoczeniu odpowiednich wyzwalaczy

oraz hamowanym przez pojawienie się

odpowiednich kontrwyzwalaczy. Agresja jest

nieuchronna tak u zwierząt, jak i u ludzi, a

sposobem w jaki możemy sobie z nią radzić,

to rozładować agresywne instynkty przez

częste a mało szkodliwe akty agresji. Lorenz

był zwolennikiem wiary w oczyszczające

działanie uprawiania i oglądania sportów

oraz wszelkich nieszkodliwych form

rywalizacji.

Dlaczego wizja agresji ludzkiej proponowana

przez teorię instynktu jest fałszywa?

- wątpliwa jest teza, że wzorce zachowania

agresywnego były u wszystkich zwierząt

wrodzone i niepodatne na wpływy

indywidualnego doświadczenia np. zabijanie

myszy przez koty (jeśli wychowywane są w

warunkach pozwalających na obserwowanie

takiego zachowania to 87% z nich też zabija

myszy; jeśli wychowywane są w całkowitej

izolacji od myszy to 45% spontanicznie zabija;

jeśli wychowują się przy stałej obecności

myszy, nie obserwując nigdy ich zabijania to

tylko 17 % staje się zabójcami myszy). Wynika

z tego, że agresja przejawiana przez ssaki jest

silnie modyfikowana indywidualnym

doświadczeniem.

- brak jest danych pokazujących, że u

wyższych zwierząt agresywna energia jest

spontanicznie produkowana i składowana w

organizmie, a jej kumulacja prowadzi do

spontanicznej agresji bez jakichkolwiek

prowokacji (jedyne dane o kumulacji i

spontanicznej agresji pochodzą z obserwacji

i badań nad rybami – czy można

porównywać człowieka z rybą?).

- cała teoria agresji jako instynktu opiera się

na obserwacjach zwierząt niższych, w

odniesieniu do ssaków mało jest danych, a w

odniesieniu do ludzi takich danych nie ma;

nawet w badaniach nad psami nie udało się

odnaleźć automatycznych wyzwalaczy

agresji.

4. Agresja jako popęd.
Teoria frustracji – agresji mówi, że każda

agresja jest wynikiem frustracji, zaś każda

frustracja rodzi tendencję do agresji.

Frustracja to zablokowanie skierowanej na cel

aktywności organizmu (niemożność

osiągnięcia celu), bądź też stan wewnętrzny

(emocjonalny, psychiczny) wynikający z

napotkania takiej przeszkody. Wzbudzana

frustracją tendencja do agresji jest tym

większa:

-im większa jest wartość zablokowanego celu
-im bardziej osiągnięcie tego celu jest przez

daną frustrację uniemożliwione

-im większa liczba działań zostaje zablokowana.

Wywołane frustracją pobudzenia zawsze

prowadzi do agresji, choć nie zawsze jest ona

ujawniana i kierowana na czynnik wywołujący

daną frustrację (wyrażanie agresji może być

hamowane przez strach lub uniemożliwione

przez nierealność czynnika frustrującego).

Przemieszczenie agresji polega na jej

skierowaniu na inny obiekt zagrożony słabszą

karą lub bardziej dostępny (sfrustrowany

przez szefa mąż kieruje swoją wrogość na

żonę; pasażer, któremu odwołano lot z powodu

burzy krzyczy na obsługę lotniska).

Zmiana postaci agresji polega na jej zastąpieniu

inną reakcją agresywną, słabiej zagrożoną

karą (zamiast otwarcie atakować żonę, mąż

opowiada złośliwe dowcipy o kobietach).

Modyfikacje teorii:
- nie tylko agresja – frustracja to również

nasilenia zachowań mających na celu uniknięcie

przeszkody, ale także regresja, fiksacja, apatia i

wycofanie się, redukcja samego napięcia bez

zmiany jego źródła (alkohol, narkotyki),

zaburzenia psychosomatyczne.

- nie każda frustracja – tylko niektóre rodzaje

frustracji prowadza do agresji (szczególnie

frustracja arbitralna, tj. zamierzona przez

sprawcę, choć niczym nie uzasadniona).

- nie sama frustracja – występować muszą

dodatkowo tzw. sygnały wywoławcze agresji,

czyli bodźce skojarzone z czynnikami

wzbudzającymi gniew aktualnie lub w

przeszłości. Mogą to być również obiekty mające

jakiś związek z agresją w ogóle.

Problemem modyfikacji „nie sama

frustracja” jest niejasność pojęcia sygnału
wywoławczego (w myśl tego niemal każdy
bodziec można potraktować jako taki
sygnał, „bo ma jakiś związek z agresja”),
dlatego należałoby ograniczyć pojęcie
sygnał wywoławczy do bodźców silnie
skojarzonych z agresją, takich jak
np.widok broni.

- nie frustracja, lecz inne czynniki –

Berkowitz twierdzi, że konieczne jest
jedynie występowanie negatywnego
pobudzenia emocjonalnego,
interpretowanego jako gniew.

5. Agresja jako rezultat uczenia się.
Agresja jest wynikiem uczenia się jej poprzez

warunkowanie sprawcze i modelowanie.

Wiele danych przekonuje, że agresją nasila

każda nagroda, zarówno zewnętrzna

(pieniądze, wygranie rywalizacji, uznanie

innych), jak i wewnętrzna w postaci wzrostu

samooceny (grupę chłopców poddano

„treningowi agresji”; jedni atakowali klowna

– zabawkę i za każdy cios otrzymywali

nagrodę, inni otrzymywali nagrodę za co

szósty cios, kolejni w ogóle nie byli

nagradzani, kolejna grupa nie atakowała

klowna. Następnie część chłopców z każdej

grupy albo poddawano silnej frustracji albo

pozwolono na udział w przyjemnej zabawie.

Okazało się, że zarówno w grupie

sfrustrowanej, jak i bawiącej się
najwięcej zachowań agresywnych
przejawiali chłopcy nieregularnie
nagradzani za ciosy. Natomiast
chłopcy nagradzani za każdy cios
nie byli bardziej agresywni od tych
w ogóle nie nagradzanych lub tych
którzy nie bili klowna.

Uczenie się przez obserwację – modelowanie,

które w odniesieniu do agresji może mieć
trojakiego rodzaju skutki:

-

obserwując innych, człowiek uczy się nowych
dotąd nieznanych sobie wzorców
agresywnego zachowania

-

obserwowanie skutków cudzej agresji osłabia
zahamowanie tych zachowań agresywnych,
których obserwator już uprzednio się
wyuczył

-

cudze zachowanie ułatwia wykonanie
podobnych reakcji przez obserwatora,
wzbudzając w nim podobne jak u „modela”
emocje i motywacje.

Jednakże podatność na oddziaływanie

modela zależy przede wszystkim od

obserwowanych konsekwencji ich

zachowań. Jeśli zachowanie

agresywne modela jest nagradzane,

lub jedynie pozostaje nieukarane, to

następuje wzrost agresji w

zachowaniu obserwatora. Jeśli

zachowanie agresywne modela

zostaje ukarane, wówczas prowadzi to

do spadku agresji u obserwatora.

Doświadczenia modela oddziałują jako

kary i nagrody zastępcze. Wynika to z

dwóch mechanizmów:

1) Skutki cudzych działań agresywnych kształtują

oczekiwania co do instrumentalnej wartości

tych działań, a więc przekonanie, że spotkają

się one z nagrodą lub z karą, a oczekiwania te

kształtują również działania obserwatora

(jednakże kiedy nasze myślenie o skutkach

działań agresywnych różnią się od kar i

nagród faktycznie po nich następujących, to

swoje działania podporządkowujemy raczej

tym przekonaniom.

2) Emocjonalne doświadczenie modela wywołuje

podobne emocje u obserwatora, dzięki czemu

następuje proces zastępczego warunkowania

sprawczego, np. wywołany przez karę strach

modela udziela się obserwatorowi, co

prowadzi do zaniku karanych reakcji

(ograniczenie – obserwator musi mieć

możliwość identyfikacji z modelem).

Na następnych zajęciach

- Wyznaczniki agresji
- Jak zahamować agresję?