1

Pamięć wydaje się nam czymś bardzo prostym, ponieważ na

pierwszy rzut oka można sądzić, że jest to coś związanego z

zapisywaniem i odtwarzaniem informacji. Przy bliższej

analizie okazuje się, że pamięć jest złożonym systemem. Z jednej

strony jest czymś, co przypomina encyklopedię, ale w

przeciwieństwie

do encyklopedii nie obowiązuje w niej zasada porządkowania

alfabetycznego. Z drugiej strony nasza pamięć przypomina film -

zawiera zapis zdarzeń, w których sami niegdyś uczestniczyliśmy, czy

też

uczestniczyli w nich inni, bliscy nam ludzie. Pamięć jest sekwencją

scen, mających mniej lub bardziej konkretny charakter, połączonych

chronologicznie, a także połączonych związkami przyczynowymi.

2

Klasyczny podział procesu pamięciowego na trzy fazy

(zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie) jest zbyt

ogólnikowy i nie pozwala zrozumieć pewnych zjawisk

związanych ze swoistością ludzkiej pamięci. Podział ten

zakłada milcząco, że informacje najpierw są rejestrowane, a

potem są przechowywane i odtwarzane. Nowe informacje

zapamiętywane są niezależnie od informacji wcześniejszych.

Sekwencja zapamiętywanie – przechowywanie – odtwarzanie

powtarza się w wypadku niemal każdej informacji.

Wyjątkiem są informacje, które jednostka doskonale zna i

których nie musi zapisywać po raz kolejny. Łatwo zauważyć,

że taka koncepcja jest odległa od rzeczywistości.

3

Tulving pokazuje wprost, że pamięć nie jest jakimś

autonomicznym procesem, ale wypadkową lub

konglomeratem różnych procesów umysłowych, takich jak

spostrzeganie, podejmowanie decyzji czy programowanie

zachowania. Tulving wyróżnił dziewięć faz procesu

pamięciowego. Poszczególnych faz nie można zaobserwować,

ale niektóre z nich są uruchamiane albo modyfikowane przez

zjawiska zachodzące na zewnątrz jednostki.

4



spostrzeganie – aby coś zapamiętać, musimy najpierw to coś
spostrzec,



zamiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy (kodowanie) – ślad
pamięciowy różni się od spostrzeżenia nie tylko dokładnością, lecz
także sposobem przechowywania informacji,



przechowywanie śladu kodowanego,



rekodowanie – modyfikacja zawartości pamięci przez informacje
później docierające do jednostki,



przechowywanie śladu rekodowanego,



poszukiwanie informacji w pamięci (wydobywanie) – proces ten jest
efektem interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym
z informacją zawartą w pytaniu,



decyzja – wybór informacji, która zawarta jest w śladzie
rekodowanym i odpowiada podanym wskazówkom dla procesu
wydobycia,



pamięć świadoma,



decyzja o zachowaniu – jednostka podejmuje decyzję dotyczącą tego,
czy ujawnić zawartość swojej pamięci w zachowaniu.

5

Klasyczny podział pamięci, wywodzący się z blokowego (magazynowego)
modelu Atkinsona i Shiffrina, oparty został na kryterium czasu
przechowywania informacji. Ze względu na to kryterium wyróżniono trzy
systemy: magazyn sensoryczny, długotrwały (LTS) i krótkotrwały (STS).
Każdy z nich ma inne funkcje w procesie przetwarzania informacji: od fazy
percepcji bodźców pochodzących ze środowiska, poprzez krótkotrwałe
przechowanie i udostępnienie ich wyższym procesom poznawczy, aż po ich
utrwalenie w LTS. Magazyn sensoryczny jest specyficzny dla powiązanego

z

nim zmysłu, np. wzroku, słuchu, węchu. Podstawową funkcją każdego z nich
jest przetrzymanie bodźca przez krótki okres w kodzie analogowym w
stosunku do modalności zmysłowej, którą ów bodziec dociera do systemu
poznawczego. Do magazynu sensorycznego trafia cała informacja o sytuacji
bodźcowej, zwykle bardzo złożonej. Ponieważ funkcjonowanie pamięci
sensorycznej jest całkowicie automatyczne, jej zawartość nie podlega
kontroli walicjonalnej (chyba, że za kontrolę uznamy np. zamknięcie oczu).

6

Magazyn pamięci krótkotrwałej charakteryzuje się zupełnie innymi
właściwościami, mimo że przechowuje informacje, które dotarły do niego
m.in. z magazynów sensorycznych. Na jego zawartość może składać się nie
tylko wyselekcjonowana stymulacja bodźcowa, ale również informacja
przywołana z LTS, albo efekty bieżącego przetwarzania informacji
(np. wynik zsumowania dwóch wartości liczbowych). Magazyn pamięci
krótkotrwałej jest mało pojemny i łatwo ulega przeciążeniu.
Magazyn pamięci długotrwałej charakteryzuje się najdłuższym czasem
przechowywania informacji, mierzonym niekiedy w perspektywie lat.
Pamięć długotrwała wykazuje największe zróżnicowanie zarówno co do
rodzajów, jak i funkcji.

7

Podstawowe właściwości pamięci sensorycznej, krótkotrwałej i
trwałej

WŁAŚCIWO
ŚCI

PAMIĘC

SEMANTYCZ

NA

PAMIĘC

KRÓTKOTRWA

ŁA

PAMIEC
TRWAŁA

pojemność

około 18 elementów;
zmienna, w
zależności od
sposobu badania

7±2 elementy
(Miller), 80 bitów

(Lehlr, Fisher)

185 miliardów
informacji
(Csiksentmihalyi),
praktycznie
nieograniczona

czas przechowania

0,5 s, wyjątkowo
nieco dłużej

15-18 s
(Petersonowie), 5,4
s; może zostać
wydłużony dzięki
powtórkom
wewnętrznym

praktycznie
nieograniczony

format
zapisywanych
informacji

wzrokowy lub
słuchowy; możliwe
również inne
modalności

akustyczny, możliwy
semantyczny

semantyczny, możliwy
także wzrokowy,

słuchowy, rzadziej w
zakresie innych

modalności

zapominanie

zanikanie, występuje
również efekt
maskowania

zanikanie lub
interferuje

brak dostępu

kontrola
sprawowana przez
podmiot nad
danym rodzajem
pamięci

brak

powtórki
wewnętrzne

bardzo duża;
zróżnico wane formy
dotyczące zarówno
organizacji
zapamiętywania, jak
i stosowania
specyficznych
strategii
odtwarzania

1)

Pamięć deklaratywna – informacje przechowywane są w postaci
abstrakcyjnych lub konkretnych reprezentacji angażujących język.



pamięć semantyczna – pamięć ta wymaga znajomości języka,
dzięki czemu potrafimy przechowywać różne treści dotyczące
świata, jak też treści dotyczące nas samych,



pamięć epizodyczna – pamięć zdarzeń. Odnosi się do wszystkich
zdarzeń z przeszłości.

2)

Pamięć niedeklaratywna – informacje przechowywane są w
postaci związków S-R, czyli nawyków.



warunkowanie,



torowanie,



pamięć proceduralna – pamięć różnych umiejętności,



habituacja i sensytyzacja – habituacja polega na zmniejszeniu
ilości uwagi poświęcanej na analizę bodźców znanych, które
wcześniej pojawiły się w otoczeniu jednostki. Sensytyzacja polega
na zwiększeniu ilości uwagi poświęcanej bodźcom, które różnią
się od bodźców, jakie jednostka uprzednio zarejestrowała w
pamięci.

9

Podział pamięci ze względu na
format przechowywanych
informacji



pamięć epizodyczna – są to zdarzenia osobiście doświadczane,
wiedza epizodyczna jest systemem, w którego obrębie
przechowywana jest informacja o epizodach albo zdarzeniach
mających ścisłą lokalizację czasową i przestrzenną, oraz o
relacjach między nimi. Głównie chodzi tu o

relacje związane z

rozumieniem sensu
rozmaitych zdarzeń



w pamięci epizodycznej zapisujemy czyste doznania zmysłowe, a
więc informacje o zdarzeniach, faktach, z którymi mieliśmy
bezpośredni kontakt,



pamięć semantyczna – jest związane z wiedzą ogólną, którą
posiadamy, zdaniem Tulvinga „...jest niezbędna do posługiwania
się językiem. Stanowi ona tezaurus umysłowy, zorganizowaną
wiedzę jednostki o słowach i innych symbolach werbalnych, ich
znaczeniach i desygnatach o relacjach między nimi oraz o
regułach, formułach i algorytmach manipulowania symbolami,
pojęciami i relacjami„,



pamięć semantyczna rejestruje informacje na podstawie danych
pośrednich, danych dostarczanych z różnych źródeł i wyrażanych

najczęściej za pomocą komunikatów językowych.

Podział ze względu na kryterium
mechanizmów wydobycia – pamięć jawna
i ukryta



pamięć jawna – świadome przypominanie sobie informacji, które
są doświadczane jako wspomnienie, informacje z przeszłości,



w wypadku pamięci jawnej wymaga się od człowieka pełnego
ujawnienia zawartości pamięci,



pamięć niejawna – wpływ niedawnego doświadczenia na
zachowanie, nawet jeśli nie zdajemy sobie sprawy, że korzystamy
ze swoich zasobów pamięciowych,



inną formą pamięci ukrytej jest wykonywanie zadań
wymagających użycia opanowanych wcześniej umiejętności, na
przykład umiejętności czytania, pisania czy posługiwania się
jakimiś narzędziami.

1)

Mechanizmy zapamiętywania:



zapamiętywanie w pamięci operacyjnej – w skład pamięci
operacyjnej wchodzą trzy systemy: centralny system
wykonawczy, który pełni funkcje kierownicze i kontrolne, oraz
dwa systemy podległe, spełniające polecenia centralnego
systemu wykonawczego. Te dwa systemy podległe to notes
wzrokowo-przestrzenny (system przechowania informacji
wzrokowych i przestrzennych) oraz pętla fonologiczna (system
werbalnych powtórek wewnętrznych, „głos wewnętrzny”),



zapamiętywanie w pamięci trwałej – zależy od właściwości
materiału pamięciowego oraz od właściwości jednostki
zapamiętującej. Właściwości materiału, które wpływają na
proces zapamiętywania, to stopień jego organizacji, stopień
jego sensowności oraz objętość, a także szybkość, z jaką dany
materiał dociera do jednostki.

12

2)

Mechanizmy przechowania:



przechowanie w pamięci krótkotrwałej – było ono analizowane
z dwóch punktów widzenia. Analizę neuropsychologiczną
zainicjował Hebb, który uważał, że podstawą śladu
pamięciowego jest aktywność zamkniętych obwodów
neuronów. Informacja, która dociera do obwodu, krąży w nim
przez pewien czas. Tak długo dopóki informacja krąży w tym
obwodzie, jest ona bezpośrednio dostępna naszej świadomości.
Potem albo impulsy krążące w zamkniętym obwodzie znikają i
wtedy dana informacja jest zapominana, albo też informacja ta
jest utrwalana i przechodzi do pamięci trwałej,



przechowanie w pamięci trwałej – informacje, które zostały
wprowadzone do pamięci trwałej, podlegają procesowi
asymilacji, czyli są dopasowywane do istniejących struktur
poznawczych. Z drugiej strony schematy poznawcze podlegają
procesowi akomodacji, czyli są one modyfikowane w taki
sposób, aby mogły włączać do siebie nowe informacje.

13

3)

Mechanizmy odtwarzania:

informacje z pamięci trwałej odtwarzane są za pomocą dwóch

głównych sposobów: za pomocą przypominania oraz za pomocą
rozpoznawania. Przypominanie występuje wtedy, kiedy
samodzielnie musimy sformułować odpowiedź na pewne pytanie
skierowane pod adresem naszej pamięci.

Rozpoznawanie może przyjmować odmienne formy, różniące się

liczbą możliwości, spośród których dokonuje się wyboru.
Najprostsza sytuacja występuje w wypadku dwóch możliwości, na
przykład wtedy, kiedy spotykamy kogoś na ulicy i musimy podjąć
decyzję, czy znamy tę osobę, czy też jej nie znamy. W innym
wypadku dokonuje się wyboru spośród czterech możliwych
odpowiedzi. Liczba odpowiedzi, spośród których dokonujemy
wyboru, wzrasta. W pewnym momencie może być ona tak duża
jak liczba odpowiedzi, jakie przychodzą nam do głowy, kiedy
usłyszymy pytanie do naszej pamięci. Wtedy przypominanie i
rozpoznawanie wydaje się nieodróżnialne od siebie.

Zwykle przypominanie i rozpoznawanie występuje łącznie. Kiedy

spotykamy kolegę szkolnego, to nie tylko rozpoznajemy go jako
osobę znajomą, lecz także przypominamy sobie pewne fakty, które
nie są zawarte w spostrzeżeniu tej osoby.

14

Cechy pamięci:



trwałość – odnosi się do fazy przechowywania,



szybkość – odnosi się do fazy zapamiętywania,
jest to łatwość uczenia się,



dokładność (wierność) – odnosi się do relacji
między odtwarzaniem, a tym co stanowiło treść
zapamiętywania,



gotowość – odnosi się do odtwarzania, zwraca
uwagę na to czy przypominanie przychodzi
łatwo, bez problemów, czy potrzeba bodźców
dodatkowych,



zakres pamięci (pojemność) – określa ile
różnego materiału potrafimy zapamiętać w
czasie jednej próby, jednej ekspozycji materiału.



Według teorii Hebba każda informacja, która

wystarczająco długo pozostaje w pamięci

krótkotrwałej, miałaby ulęgać stopniowej

konsolidacji (wzmocnieniu) przechodząc do pamięci

długotrwałej.



Dzisiejsi badacze nie używają już pamięci za stację

przeładunkową na drodze do pamięci długotrwałej.

A. D. Baddley i G. J. Hitch wprowadzili pojęcie

pamięci roboczej aby podkreślić, że tymczasowe

przechowywanie informacji nie jest jedynie etapem

pośrednim wiodącym do pamięci długotrwałej, lecz

sposobem przechowywania informacji, które

aktualnie wykorzystujemy lub na które zwracamy

uwagę.

Badacze wyróżnili trzy składniki
pamięci roboczej:



pętlę fonologiczną, która przechowuje
informacje słuchowe (między innymi
słowa),



notes wzrokowo – przestrzenny, który
przechowuje informacje wzrokowe,



centralny system wykonawczy, który
kieruje uwagę na wybrane bodźce i
decyduje, które z nich będą
przechowywane w pamięci roboczej.

Procesy związane z zapominaniem:



interferencja retroaktywna – hamowanie
retroaktywne, odnosi się do je do faktu obniżonego
przechowywania jakiegoś zadania A, w wyniku
uczenia się nowego zdarzenia B, które nakłada się
(interferuje) na odtwarzania zadania A,



interferencja pro aktywna – hamowanie pro
aktywne, obniżone przechowywanie zadania B, w
wyniku wcześniejszego wyuczenia się zadania A.

Zaburzenia pamięci:



Zespół Korsakowa to uszkodzenie mózgu

spowodowane długotrwałym niedoborem tiaminy.

Najczęściej występuje on u nałogowych

alkoholików. Przedłużający się niedobór tiaminy

prowadzi do zaniku lub kurczenia się neuronów w

mózgu. Charakterystycznym objawem zespołu

Korsakowa są konfabulacje polegające na tym, że

pacjent zmyśla odpowiedzi na pytania o swoją

przyszłość, a następnie traktuje to jako

rzeczywistość. Dodatkowe objawy to apatia,

majaczenie oraz amnezja wstępna i następcza.



Choroba Alzheimera to postępujący proces chorobowy,
który najczęściej rozpoczyna się w podeszłym wieku i
zaczyna się od lekkich zaburzeń pamięci, które z
czasem ulegają pogłębieniu i dołączają do nich inne
objawy – dezorientacja, depresja, niepokój, omamy,
urojenia, bezsenność i utrata apetytu.

Znamy dwa białka, które w chorobie Alzheimera ulegają

patologicznej przemianie i zaczynają zlepiać ze sobą:



amyloid – tworzy płytki starcze, struktury uformowane
ze zdegenerowanych aksonów i dendrytów,



tau – tworzy sploty neurofibrylarne, struktury złożone
ze zdegenerowanych elementów cytoszkieletu w
komórkach nerwowych.

Sploty tworzą się wewnątrz neuronów, natomiast płytki

pomiędzy nimi.

AMNEZJA:

Amnezja jest to utrata pamięci:



amnezja następcza – niepamięć zdarzeń, które
nastąpiły po uszkodzeniu mózgu. Pamięć
krótkotrwała działa normalnie, natomiast do
pamięci długotrwałej przestały trafiać nowe
wspomnienia.



amnezja wsteczna – niepamięć zdarzeń, które
nastąpiło krótko po uszkodzeniu mózgu.

Literatura:



T. Maruszewski „Psychologia poznania”



E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura „Psychologia
poznawcza”



J. W. Kalat „Biologiczne podstawy psychologii”



J. R. Anderson „Uczenie się i pamięć. Integracja
zagadnień”