Dr hab. Aleksandra Tokarz
PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI. WYKŁAD

Ważniejsze prawidłowości dotyczące
procesu emocjonalnego

(stwierdzenia empiryczne, nośne hipotezy,
koncepcje heurystycznie płodne

)

Ważniejsze prawidłowości

1.

Rozwój emocjonalny

2.

Emocje a język

3.

Asymetrie w wartościowaniu

Rozwój procesów
emocjonalnych



Kontekst rozwoju



Kontrowersje teoretyczne i badawcze



Problemy badawcze



Związki różnych procesów w rozwoju
emocjonalnym

Kontekst rozwoju
emocjonalnego

Przełomowe monety w rozwoju

emocjonalnym wiążą się z



Procesami dojrzewania

poszczególnych systemów nerwowych



Dojrzewanie biologiczne i nabywanie

doświadczeń życiowych pozostają w

interakcji

Za: Panksepp (1994/1998)

Kontekst rozwoju
emocjonalnego- przykłady



Specyfika rozwoju struktur o silniejszej determinacji

wrodzonej „okresy wrażliwości” (imprinting – Hess, 1973)



Zmiany w reagowaniu stresem na rozłąkę najpierw stres

narasta, stopniowo spada dopiero w okresie dojrzewania



Analogiczny wzorzec w przypadku zabaw agresywnych



U szczurów i u ludzi analogiczna skłonność młodych do

zabaw „w macierzyństwo”



Skłonności macierzyńskie poprzedza wydzielanie

okcytocyny



W okresie dorastania obserwuje się dojrzewanie

emocjonalnych aspektów seksualizmu, zależne od zmian

hormonalnych

Kontrowersje teoretyczne i
badawcze

Rozmaitość teoretycznego ujmowania

rozwoju emocjonalnego:

1.

Teoria emocji różnicowych

(dyskretnych), zakłada ograniczoną

liczbę e. podstawowych, ich komponenty

rozwijają się stopniowo

2.

Teoria systemów dynamicznych: emocje

to szczególne typy interakcji pomiędzy

osobą a zdarzeniami zewnętrznymi

Teoria emocji różnicowych
Izard (Malatesta)

(z tezy Tomkinsa):
Każda emocja wrodzona tworzy „pakiet”,

czyli dana „E” wiąże się z zestawem zmian

somatycznych, ekspresją i specyficzną

informacją zwrotną

Ekspresja to wskaźnik wewnętrznych

programów

W trakcie rozwoju programy te ulegają

modyfikacjom.

Teoria emocji różnicowych
Izarda

Kryteria występowania u dzieci emocji

dyskretnych:

1.

Wobec specyficznego bodźca ekspresja

przewidywana powinna wystąpić znacznie

częściej niż nie przewidywana (n. p. pozorne

urwisko = strach, a nie zaskoczenie)

2.

Przewidywana ekspresja musi być okazywana

częściej we właściwych dla niej warunkach

wyzwalających (strach częściej przy urwisku

niż n. p. przy zniknięciu przedmiotu)

Teoria emocji różnicowych
Izarda

Z licznych badań wynika, że radość

spełnia te warunki, a inne emocje w
mniejszym stopniu

Koncepcja emocji różnicowych dotyczy

dojrzewania struktur wrodzonych,
wstępnie zaprogramowanych i
podzielonych na „pakiety”

Kontrowersje teoretyczne i
badawcze

W rozwoju następuje zmiana warunków

wzbudzających emocje i samych emocji:



Zmiana repertuaru bodźców [ rozbawienie]



Zmiana celów i zadań [ich „indywidualnej
hierarchii” – Lazarus]



Istnieją wątpliwości odnośnie do „stałości”
doświadczanych emocji i ich funkcji
regulujących [Izard- tak, Dunn- nie]

Związki różnych procesów w
rozwoju

1.„Ułatwianie przez emocje wzrostu

osobowego i zasada emocjonalnego

przywiązania” [Izard]:

Spitz, Wolf (1946) – znaczenie emocji w

rozwoju

Bowlby (1953) – opisanie syndromu

hospitalizacji i choroby sierocej

Związki różnych procesów w
rozwoju

2. Zjawisko „wdrukowania” [Hess,1973]
3. Zasada systemów interakcyjnych

[Izard] – aktywność systemu

emocjonalnego powiązana z systemem

homeostatycznym, popędowym,

poznawczym

4. Zasada podmiotowej regulacji i

wykorzystania emocji w rozwoju [Izard]

Język emocji -
wprowadzenie

Język pełni dwie podstawowe funkcje:



Reprezentatywną [przedstawieniową]



Komunikacyjną [użytkową]

Jakie są relacje między językiem a poznaniem?



Determinizm językowy



Relatywizm językowy [hipoteza Sapira-
Whorfa]

[za Kurcz, 2000]

Dwie relacje pomiędzy
językiem a rzeczywistością

Determinizm językowy



„język wyznacza, determinuje myślenie: nie możemy

pomyśleć o niczym, co nie zostałoby wcześniej

zakodowane w języku(...) myśl jest uwięziona w

języku i całkowicie mu podporządkowana”. (Kurcz,

2000, s.26)

Relatywizm językowy
Czyli hipoteza Sapira- Whorfa:



„sposób ujmowania świata zależy od języka, w

którym mówimy” (Kurcz, 2000,s. 262)

Relatywizm językowy: (Whorf,
1982/1956)



„Dokonujemy segmentacji natury tropami

wyznaczonymi przez nasze języki ojczyste.

Wyodrębniamy pewne kategorie i typy w

świecie nie dlatego, że każdemu

obserwatorowi rzucają się one w oczy, wręcz

przeciwnie – rzeczywistość jawi się nam jako

kalejdoskopowy strumień wrażeń, strukturę

natomiast nadają jej nasze umysły – to jest

przede wszystkim tkwiące w naszych umysłach

systemy językowe. (za: Kurcz, 2000, s..263)

Język emocji – podstawowe
stwierdzenia A.Wierzbickiej

1.

Mentalizm

2.

Semantyka kognitywna

3.

Istnienie INDEFINIBILIÓW czyli elementarnych

jednostek myśli i znaczeń, np. :

1.Ja, ty, ktoś, coś, ludzie, ciało,

2.Ten, ten sam, inny,

3. Jeden, dwa, niektóre dużo, wszystkie,

4.Wiedziec, myśleć, chcieć, czuć, widzieć, słyszeć,

13. Bardzo, więcej,

Język emocji – podstawowe
stwierdzenia A.Wierzbickiej

4.

Weryfikacja zestawu prostych
konstrukcji składniowych

5.

Praca nad GRAMATYKĄ
UNIWERSALNĄ; NATURAL
SEMANTIC METAGLANGUAGE

6.

Poszerzenia badań na języki nie
indoeuropejskie

Język emocji – podstawowe
stwierdzenia A.Wierzbickiej

7. Badania artefaktów, aktów mowy,

emocji, relacji między ludźmi

8. Rozwój teorii skryptów kulturowych

[myślenie, działanie, odczuwanie]

9. Podejście interdyscyplinarne

[Wierzbicka, 1999]

Język emocji –stwierdzenia
badaczy emocji



Wierzbicka [1999,s.138]

„ Tak zwane „emocje podstawowe” takie jak hapiness

[szczeście], fear [strach], czy anger [gniew] są

kulturowymi artefaktami języka angielskiego w

takim samym stopniu , jak pojęcia liget używane

przez Ilongotów i song Infaluków są kulturowymi

produktami społeczeństw Ilongot i Ifaluk. Dlatego

nie jest rzeczą właściwą mówić ogólnie o ludzkich

emocjach, posługując się kategoriami hapiness

[szczeście], fear [strach], czy anger , podobnie jak

niewłaściwe byłoby mówić o nich liget czy song”

Język emocji –stwierdzenia
badaczy emocji

Johnson-Laird – Oatley [1989,s.90]
„W przyjętej przez nas teorii istnieje zbiór

podstawowych emocji, które odpowiadają
sygnałom wewnętrznym wkraczającym do
świadomości. Te emocje - happiness
[szczęście], sadness [smutek], anger [gniew],
fear [strach], disgust [obrzydzenie], powinny
zostać powszechnie przyjęte jako rozróżnialne
kategorie bezpośredniego doświadczenia”

Język emocji –stwierdzenia
badaczy emocji

Wierzbicka komentując Johnsona-Lairda i

Oatley:

„Gdyby Johnson-Laird i Oatley urodzili się

jako Ilongoci lub Ifalucy, a nie Anglicy,
liget i song wydawałyby się im równie
naturalnymi kandydatami na
„podstawowe ludzkie emocje” co anger
etc..[tamże]

Język emocji –stwierdzenia
badaczy emocji

Ekman (1973,s.219-220)
„Materiał dowodowy potwierdza istnienie

uniwersalnych wyrazów twarzy. Odkrycia te
domagają się wyjaśnienia, dlaczego ta
sama mimika jest związana u wszystkich
ludzi z tymi samymi emocjami? Dlaczego
obserwatorzy we wszystkich kulturach znają
ten szczególny zbiór wyrazów twarzy? […]

Ekman (1973,s.219-220)
c.d.

[…] Jednakże te wyrazy twarzy nie są im

tylko po prostu znane. Niezależnie od

języka, od tego, czy jest to kultura

wschodnia czy zachodnia, te wyrazy

twarzy nazywane są przy pomocy tych

samych terminów oznaczających

emocje: hapiness [szczęście], sadness

[smutek], anger [gniew], fear [strach],

disgust [wstręt] i surprise [zaskoczenie]”

Język emocji – komentarz
Wierzbickiej

„Rozumowanie Ekmana nieomal implikuje,

że cały świat mówi po angielsku”[…]

„Może to znaczyć tylko tyle, że chociaż

rzeczywiste słowa używane przez

różnych obserwatorów są różne [..] to

pomimo barier kulturowych i językowych

mogą być łatwo dopasowane do

angielskich słów” [tamże, s.138/139]

Język emocji – komentarz
Wierzbickiej

„Jednakże w rzeczywistości nie ma terminów

oznaczających emocje w różnych językach,

które można by łatwo dopasować do siebie

[…], nie ma uniwersalnych pojęć

wyrażonych leksykalnie we wszystkich

językach świata. Nie oznacza to, że nie ma

emocji uniwersalnych ani tego, że pewne

emocje nie są łączone z pewnymi

wyrazami twarzy” [tamże]

Język emocji - pogląd
Wierzbickiej



podsumowanie analizy słów anger, liget,

złość:

1.

to, co je łączy to „ogólny komponent

czucia”

2.

To składnik wolicjonalny „z tego powodu

chcę coś zrobić”

3.

Poza tym oznaczają różne warunki,

odmienne doświadczenia, odmienny

rodzaj sprawstwa – RÓŻNIĄ SIĘ

Język emocji –pogląd
Wierzbickiej



Większość określeń dotyczących
emocji jest „nieokreślona co do
referencji lub rozmyta”



„Nie oznacza to, że nie ma żadnych
emocji uniwersalnych ani tego, że
ludzie nie nazywają wyrazu twarzy”

Język emocji –stwierdzenia
badaczy emocji

Podsumowanie poglądów Wierzbickiej:
„ Uniwersalne punkty odniesienia można

znaleźć nie w kulturowo uwarunkowanych

słowach angielskich takich jak happiness

[szczęście] czy sadness [smutek] ale w

uniwersaliach leksykalnych takich jak:

„chcieć”, „wiedzieć”, „mówić”, „dobry”,

„zły” i tak dalej”. [podkr. AT]

[199.s.146]

Asymetria emocjonalna

„Sądzę, że wartościowość jest własnością

różnicującą szeroką klasę procesów

regulacji, nadająca tym procesom

swoistą organizację. Swoistość ta nie

kryje jednak w sobie prostej opozycji: w

zakresie funkcji regulacyjnej to, co jest

pozytywne, nie stanowi lustrzanego

odbicia tego, co jest negatywne”

[Czapiński 1985, s.12, pokr.AT]]

ASYMETRIA EMOCJONALNA



Reguły, które rządzą każdym z dwóch
typów wartościowania nie są ani takie
same, a nie dokładnie przeciwstawne;



REGUŁY TE SĄ ODMIENNE



Inklinacja wartościująca [wg JC]t o:
Porównanie relacji pozytywnych z
negatywnymi [sygnały, dynamika, efekt,
wpływ na funkcje regulujące podmiotu]

Dowody odrębności mechanizmów
wartościowania pozytywnego i
negatywnego:

1.Odrębność neuroanatomiczna i

neurochemiczna [sugestia, że ośrodek

nagrody na niższy próg pobudzenia]

2. Odmienność reguł wartościowania

pozytywnego i negatywnego:



Odmienność procesu uczenia się

dążenia [mniej stromy gradient] i

unikania [bardziej stromy]

Dowody odrębności mechanizmów
wartościowania pozytywnego i
negatywnego:

Badania słów o znaczeniu wartościującym:



Badania nagradzającej funkcji pieniędzy.

„Skala ocen negatywnych jest bardziej

„gęsta” [zróżnicowana] od skali ocen

pozytywnych; przy czym różnica gęstości

wzrasta w miarę przesuwania się w

kierunku ekstremalnych krańców obu skal”

[tamże, s. 49]

Przejawy inklinacji
pozytywnej



Efekt Polyanny: przewaga optymizmu nad

pesymizmem:

W wielu językach względna frekwencja określeń

pozytywnych jest większa niż negatywnych;



Efekt Panglossa: syntetyczna postać optymizmu

[czego się spodziewać od życia: 42 %

pozytywnych, 18% negatywnych prognoz]



Efekt Marks-Irwina: optymizm w zakresie szansy,

poczucie kontroli [stąd upodobanie do gier

liczbowych], optymizm w zakresie sprawstwa

Wyjaśnienia inklinacji
pozytywnej

ZŁOTA PROPORCJA [0.62:0.38]: STAŁOŚĆ

PROPORCJI ZNACZEŃ POZYTYWNYCH I
NEGATYWNYCH - NAJSILNIEJSZA W OCENACH
INTERPERSONALNYCH

Relacje pozytywne: prawdopodobieństwo

bliskie 60%, negatywne: 35-42%

Pozytywne czyli prostsze
Pamięć jako „źródło” doświadczeń pozytywnych

Wyjaśnienia inklinacji
pozytywnej



Hipoteza zasady przyjemności



Hipoteza powodzenia w realizacji

potrzeb



Hipoteza familiarności



Hipoteza pierwotności

poznawczych kategorii

pozytywnych

Wyjaśnienia inklinacji
pozytywnej



Hipoteza optymalizacji obrony



Hipoteza społecznej normy
łagodności



Hipoteza figury i tła
[samoaktualizacja kontra
przetrwanie]



Hipoteza ufności