PRAWO
MEDYCZNE

Podstawowe

pojęcia z zakresu

prawa

Prawo zwyczajowe

- to normy prawne trwale

i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są
obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie
pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje
wykształcone przez społeczeństwo w toku historii.
Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem
niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na
pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie
pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do
skutku czynności prawnej, przywileje, wyroki
sądowe). Normy prawa zwyczajowego odegrały
szczególną rolę w rozwoju

p

rawa międzynarodowego.

Prawo zwyczajowe z reguły przechodzi proces
kodyfikacji (lub inkorporacji).

Pierwsze kodyfikace prawa zwyczajowego (Kodeks
Hammurabiego)

Urnammu dokonał też pierwszego w

dziejach ludzkości spisania praw w jednym kodeksie. Do dziś
zachowało się ok. 30 paragrafów. Odróżniał się od kodeksów
późniejszych np. semickiego Lipitisztara czy Hammurabiego
formą rekompensaty za poniesione straty. Wyznaczał on
odszkodowanie w pieniądzu, a nie stosował semicko-biblijnej
zasady "oko za oko".

Pierwszy spójny
kodeks zawierający
akty normatywne
regulujące
podstawowe aspekty
życia społecznego.
Elementy
odpowiadające
kodeksowi karnemu są
często zespolone z
elementami prawa
cywilnego. Taką
sytuację spotykamy
współcześnie np. w
Prawie Koranicznym
obowiązującym w
licznych krajach
islamskich

10 przykazań i prawdopodobne ich pochodzenie

Objawienie Amenhotepa IV i Mojżesza

Jam jest Pan Bóg twój, którym cię wywiódł z

ziemi egipskiej, z domu niewoli.

1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede

mną

2. Nie wymieniaj imienia Pana Boga twego

nadaremno

3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił
4. Czcij ojca swego i matkę swoją
5. Nie zabijaj
6. Nie cudzołóż
7. Nie kradnij
8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw

bliźniemu swemu

9. Nie pożądaj żony bliźniego swego
10.Ani żadnej rzeczy, która jego jest

Wspólnoty w często odnoszą akty
normatywne prawa zwyczajowegowyłącznie
do własnej społeczności.

Candoshi – Shapra uważają
„Tylko my jesteśmy prawdziwymi ludźmi „ a więc
prawo tylko nas obowiązuje

Przykład zastosowania
normy zwyczajowej
(skaryfikacja)
stosowanej w
plemionach Szajgija i
Manasir ( Beduini
sudańscy )

Inny przykład

Zachowania rytualne wzmacniają więzy
międzyludzkie i jednocześnie niepisane prawa o
charakterze wewnętrznym (Derwisze sudańscy)

Konstytucja (określany także jako ustawa
zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc
prawną w systemie źródeł prawa w państwie

Prawo konstytucyjne to zespół norm prawnych
określających ustrojowe zasady funkcjonowania
państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw
człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb
społecznych, sposób tworzenia prawa,
hierarchię źródeł prawa a także kompetencje i
wzajemne relacje pomiędzy organami władzy
państwowej.

Kodeks (z łac. codex: księga, spis) – akt
normatywny

zawierający logicznie

usystematyzowany zbiór przepisów regulujących
określoną dziedzinę stosunków społecznych.
Obecnie kodeksy są wydawane w formie ustaw;
w II RP kilka kodeksów wydano w formie
rozporządzenia z mocą ustawy. Kodeks może
mieć moc prawną równą ustawie zwykłej (tak
jest obecnie polskim prawie), ale w niektórych
systemach prawnych jego pozycja może być
wyższa, wskutek czego przepisy innych ustaw
sprzeczne z kodeksem podlegają uchyleniu.
Normy kodeksowe, nawet jeśli są równe innym
ustawom, mają jednak szczególne znaczenie ze
względu na kompleksowość normowanych spraw
i proces interpretacji przepisów.

Prawo karne sensu largo jest to zespół przepisów prawnych
normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za
czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej.
Prawo karne sensu largo dzieli się wg kryterium przedmiotu
regulacji na:
prawo karne materialne, zwane także prawem karnym sensu
stricto, będące zespołem przepisów prawnych normujących:

czyny będące przestępstwami,
zasady odpowiedzialności za te czyny
środki prawne stosowane wobec ich sprawców,

prawo karne procesowe, określane także jako prawo karne
formalne, będące zespołem przepisów prawnych normujących
postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo
karne materialne,
prawo karne wykonawcze będące zespołem przepisów
prawnych normujących wykonywanie:

kar,
środków karnych i zabezpieczających oraz
innych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach karnych

Prawo cywilne (łac. ius civile) – gałąź prawa
obejmująca zespół norm prawnych
regulujących stosunki cywilnoprawne między
podmiotami prawa prywatnego (osobami
fizycznymi, osobami prawnymi oraz
jednostkami organizacyjnymi niebędącymi
osobami prawnymi, którym ustawy przyznały
zdolność prawną), a także sytuację prawną
osób i rzeczy jako podmiotów i przedmiotów
stosunków cywilnoprawnych oraz treść
stosunków prawnych, na którą składają się
uprawnienia i obowiązki podmiotów tych
stosunków

Prawo pracy

- gałąź prawa obejmująca

ogół regulacji w zakresie stosunku pracy
konkretnego pracownika i pracodawcy jako
stron stosunku pracy oraz regulacji dotyczących
organizacji pracodawców i pracowników,
układów i sporów zbiorowych, a także
partycypacji pracowniczej i dialogu w
zbiorowych stosunkach pracy.

Prawo administracyjne

- gałąź prawa

obejmująca zespół norm generalnie-
abstrakcyjnych o charakterze materialnym,
mocy powszechnie obowiązującej w znaczeniu
podmiotowym, regulujących sytuację prawną
podmiotów prawnie niepodporządkowanych
organom administracji publicznej. Normy te
oddziałują zarówno bezpośrednio poprzez
ustanawianie w nich obowiązków i uprawnień,
których realizacja podlega kontroli organów
administracji publicznej jak i pośrednio przez
stosowanie norm w drodze decyzji
administracyjnej organu.
Jedną z charakterystycznych cech norm prawa
administracyjnego jest możliwość zastosowania
przymusu państwowego w celu jego wykonania

Prawo rodzinne - wyspecjalizowany dział prawa
cywilnego regulujący stosunki prawne w rodzinie
zarówno niemajątkowe i majątkowe, jej istnienie i
funkcjonowanie, stosunki wewnątrz rodziny jak i z
osobami trzecimi.
W Polsce kwestie związane z prawem rodzinnym
reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks
cywilny i ustawy szczegółowe. Źródłem prawa
rodzinnego w ustawodawstwie polskim jest
Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który powstał 25
lutego 1964 r. i był od tego czasu wielokrotnie
zmieniany, ostatnio w 2009 roku. Kodeks ten
stanowi niejako uzupełnienie przepisów Kodeksu
cywilnego, mimo że materia którą reguluje została
zawarta w odrębnym akcie prawnym.

Prawo finansowe normuje gospodarkę
finansową państwa i reguluje następujące
kwestie:
przygotowanie i uchwalanie budżetu państwa
(prawo budżetowe)
finansowanie działalności państwa w jej
różnych formach (gospodarka finansowa)
zagadnienia podatkowe dotyczące osób
fizycznych i prawnych (prawo podatkowe)

Prawo międzynarodowe (dla odróżnienia od
prawa prywatnego międzynarodowego zwane też
prawem międzynarodowym publicznym) – jedna z
gałęzi prawa, obejmująca zespół norm prawnych
regulujących stosunki między państwami,
organizacjami międzynarodowymi, a także innymi
podmiotami prawa międzynarodowego. Jedna z
najstarszych dziedzin prawa, znana i rozwijana już
w okresie starożytności. Za "konstytucję"
współczesnej społeczności międzynarodowej i
najważniejszy dokument prawa międzynarodowego
uważa się Kartę Narodów Zjednoczonych
powołującą do życia ONZ i proklamującą szereg
zasad na których opierają się prawo
międzynarodowe i stosunki międzynarodowe.
Zobowiązania wynikające z Karty Narodów
Zjednoczonych (np. zakaz agresji, zakaz grożenia
użyciem siły, zakaz mieszania się w sprawy
wewnętrzne innych państw, nakaz pokojowego
rozwiązywania sporów) mają pierwszeństwo przed
innymi zobowiązaniami państw członkowskich ONZ

System prawny

ma budowę hierarchiczną

tj.poszczególne rodzaje aktów normatywnych są
nadrzędne lub podrzędne względem innych
rodzajów. Hierarchię tworzą w obecnym stanie
prawnym kolejno:

 Konstytucja (Ustawa Zasadnicza),

 ratyfikowane przez Polskę umowy
międzynarodowe,

 ustawy (zwykłe) i inne akty prawne z mocą
ustawy,

 rozporządzenia

Przez

prawo medyczne

rozumie się ustawy

i inne akty normatywne polskie ale także i
akty normatywne międzynarodowe
dotyczące

relacji między pacjentem a

instytucjami zdrowotnymi państwowymi
i prywatnymi a także osobami fizycznymi
wykonującymi zawody medyczne

.

W przedstawionej relacji kategorię
pierwszoplanową odgrywa pacjent. Tak więc
prawo medyczne to głównie prawa pacjenta

Prawo medyczne musi uwzględniać:

Model Deklaracji Prawa Pacjenta
przedstawiony przez WHO w 1994r

 

Przepisy Konstytucji PR dotyczące
gwarancji wolności i praw osobowych,
takich jak:

 ochrona życia (art. 38)

 zakaz eksperymentów bez zgody (art.39)

 prawo do nietykalności i wolności osobistej
(art.41)

 prawo do ochrony prawnej życia prywatnego
(art.47 i 51)

 prawo do wolności sumienia i religii (art53)

 prawo do ochrony zdrowia (art.68)

 gwarancja pomocy niepełnosprawnym (art.69)

Prawa międzynarodowe:

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności

z 1959r., ratyfikowana przez

Polskę w 1993r.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i
Godności Istoty Ludzkiej

wobec zastosowań biologii i

medycyny z 4 kwietnia 1997r. – weszła w życie 1
grudnia 1999r. podpisana przez Polskę (dalej

Konwencja Biomedyczna

oraz dwa protokoły

dodatkowe do tej konwencji:

 pierwszy dotyczący klonowania z 12 stycznia

1998 – wszedł w życie 1 marca 2001

 drugi dotyczący transplantacji z 24 stycznia

2002

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i
Politycznych

z 1966r.

Prawa międzynarodowe:

Europejska Karta Socjalna

z 1961r. (przez Polskę

ratyfikowana w 1999r.)
 

Orzecznictwo Międzynarodowego Trybunału Praw
Człowieka w Strasburgu i Unii Europejskiej

. Akty te

w odróżnieniu od Konwencji nie mają bezpośredniej
mocy wiążącej.
 
Drugą grupę uregulowań prawnych
międzynarodowych stanowią

rekomendacje i

rezolucje organów Rady Europy

, np. Rezolucja 613

(1976r.) i 779 Zgromadzenia Parlamentarnego
Europy w sprawie chorych i umierających

 Rekomendacja nrR(83) w sprawie ochrony

prawnej osób chorych psychcznie

 Rezolucja w sprawie transplantacji (78)29

Komitetu Rady Europy

Prawa międzynarodowe:

Fakt ratyfikacji przez Polskę Paktów politycznych, a
zwłaszcza

Europejskiej Konwencji

sprawia, że ich

przepisy stały się integralną częścią wewnętrznego
porządku prawnego Polski. Ustawodawstwo polskie i
praktyka jego stosowania muszą odpowiadać
międzynarodowym standardom.

 

Niektóre z przepisów Paktów politycznych i Europejskiej
Konwencji w sposób bezpośredni dotyczą ochrony
fundamentalnych dóbr, jak:

 życie

 zdrowie

 integralność cielesna

 wolność

 prywatność

W te sfery najczęściej wkracza nie tylko lekarz, ale także
przedstawiciele innych zawodów medycznych

Drugą kategorią prawa medycznego jest

lekarz i

przedstawiciele innych zawodów medycznych

(pielęgniarka, ratownik, farmaceuta, analityk
medyczny, itp.).

Pozycję zawodową lekarza i prawne granice
dopuszczalnego świadczenia zdrowotnego określa

 Ustawa o zawodzie lekarza

 Ustawa o izbach lekarskich,

 Ustawa o Zakładach Opieki Zdrowotnej,

 Ustawa o ochronie życia psychicznego,

 Ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek,

tkanek i narządów

 Ustawa o publicznej służbie krwi

 Ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach

 Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii,

 Kodeks karny, Kodeks cywilny, iKEL

 Ustawa o ochronie danych osobowych

Zawody medyczne

, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra

Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2002r.:

 
Lekarze i lekarze stomatolodzy,
 
Lekarze weterynarii,
Diagności kliniczni, mikrobiolodzy,
Farmaceuci,
Pielęgniarki, położne, ratownicy medyczni i felczerzy,
Psycholodzy kliniczni,
 
Logopedzi,
 
Średni personel medyczny: higieniści, dietetycy, fizjoterapeuci,
masażyści,
 
Średni personel farmaceutyczny,
 
Zawody techniczne: technicy biomechanicy, technicy
dentystyczni, technicy ortopedii,
Zawody pomocnicze: salowe, sanitariusze, pomoce

Do grupy

zawodów medycznych regulowanych

ustawowo

zaliczamy jednak tylko zawody

zorganizowane w

samorządach zawodowych

:

 Lekarz i lekarz stomatolog,

 Lekarze weterynarii,

 Pielęgniarki i położnej,

 Farmaceuty,

 Diagnosty laboratoryjnego,

 Psychologa

 
 

Diagnosta laboratoryjny

 reguluje Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r.o diagnostyce

laboratoryjnej

 Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych jest

uprawniona do kontroli i oceny wykonywania
czynności diagnostyki laboratoryjnej przez diagnostę
laboratoryjnego.

Odpowiednio pozycję zawodową pielęgniarki,
ratownika, analityka określają ustawy dotyczące ich
grup zawodowych.
Na uwagę zasługuje także działalność

Rzecznika

Praw Obywatelskich

, którego wystąpienia mają

charakter zarówno spraw ogólnych jak i
indywidualnych, w razie naruszenia tych praw.
 
W relacji

lekarz – pacjent

centralne miejsce

przypada zasadzie zgody pacjenta.
Przesłanką podstawową jest warunek należytego
poinformowania osoby wyrażającej zgodę.
Ze względu na podmiot wyrażający zgodę
wyróżniamy

zgodę własną, zgodę zastępczą

(opiekun prawny, sąd opiekuńczy)

.