Polipragmazja

Polipragmazja

- jako

- jako

istotny problem

istotny problem

medyczny w populacji

medyczny w populacji

osób starszych

osób starszych

Pielęgniarstwo III rok, gr. 2B

Pielęgniarstwo III rok, gr. 2B

Katarzyna Głowacka

Katarzyna Głowacka

Agata Golińska

Agata Golińska

Aleksandra Gorczyca

Aleksandra Gorczyca

Marta Grabinska

Marta Grabinska

Monika Grajek

Monika Grajek

Justyna Grajkowska

Justyna Grajkowska

Polipragmazja

Polipragmazja

(wielolekowość)

(wielolekowość)



to sytuacja, w której chory

to sytuacja, w której chory

przyjmuje jednocześnie więcej niż

przyjmuje jednocześnie więcej niż

kilka leków. Niestety, w przypadku

kilka leków. Niestety, w przypadku

niektórych ludzi jest to czasem

niektórych ludzi jest to czasem

wyższa konieczność. Jednak jeśli

wyższa konieczność. Jednak jeśli

tylko jest to możliwe należy

tylko jest to możliwe należy

redukować ilość przyjmowanych

redukować ilość przyjmowanych

farmaceutyków do niezbędnego

farmaceutyków do niezbędnego

minimum.

minimum.



Skuteczność terapii może być

Skuteczność terapii może być

odwrotnie proporcjonalna do ilości

odwrotnie proporcjonalna do ilości

przyjmowanych leków. Taka

przyjmowanych leków. Taka

zależność jest uwarunkowana

zależność jest uwarunkowana

zjawiskiem interakcji oraz błędów w

zjawiskiem interakcji oraz błędów w

przyjmowaniu leków, tym

przyjmowaniu leków, tym

trudniejszych do uniknięcia im więcej

trudniejszych do uniknięcia im więcej

specyfików chory przyjmuje.

specyfików chory przyjmuje.



Większość leków jest metabolizowana

Większość leków jest metabolizowana

w wątrobie. W przypadku niektórych

w wątrobie. W przypadku niektórych

preparatów enzymy wątrobowe

preparatów enzymy wątrobowe

rozkładają lek do substancji, które

rozkładają lek do substancji, które

mogą być potem wydalone przez

mogą być potem wydalone przez

organizm. W przypadku innych leków

organizm. W przypadku innych leków

enzymy uwalniają aktywną postać

enzymy uwalniają aktywną postać

danej substancji.

danej substancji.



Najczęściej zaangażowanym w

Najczęściej zaangażowanym w

metabolizm leków enzymem

metabolizm leków enzymem

wątrobowym jest cytochrom cyp 3a4,

wątrobowym jest cytochrom cyp 3a4,

im więcej leków konkuruje o uwagę

im więcej leków konkuruje o uwagę

tego jednego enzymu, tym trudniej

tego jednego enzymu, tym trudniej

jest przewidzieć efekt wzajemnego

jest przewidzieć efekt wzajemnego

hamowania i aktywowania

hamowania i aktywowania

metabolizmu.

metabolizmu.



Stężenie substancji czynnych

Stężenie substancji czynnych

poszczególnych leków ulegają

poszczególnych leków ulegają

przez to nieraz znacznym

przez to nieraz znacznym

zmianom, co sprzyja

zmianom, co sprzyja

występowaniu działań

występowaniu działań

niepożądanych.

niepożądanych.

Z czym może się wiązać zły

Z czym może się wiązać zły

dobór leków? Jakich

dobór leków? Jakich

interakcji lekowych

interakcji lekowych

powinniśmy się obawiać

powinniśmy się obawiać

najbardziej?

najbardziej?

Złe aplikowanie leków wiąże się z

Złe aplikowanie leków wiąże się z

polipragmazją, która może

polipragmazją, która może

spowodować ciężkie powikłania

spowodować ciężkie powikłania

terapeutyczne.

terapeutyczne.

Przyczyny złej ordynacji leków to:

Przyczyny złej ordynacji leków to:



nieznajomość mechanizmów

nieznajomość mechanizmów

działania leków

działania leków



nieznajomość interakcji między

nieznajomość interakcji między

nimi,

nimi,



nieznajomość objawów

nieznajomość objawów

niepożądanych wywoływanych

niepożądanych wywoływanych

przez przepisane leki

przez przepisane leki



zła ordynacja leków wiąże się także

zła ordynacja leków wiąże się także

z liczbą przepisywanych leków,

z liczbą przepisywanych leków,

ponieważ częstość występowania

ponieważ częstość występowania

interakcji zależy od liczby leków

interakcji zależy od liczby leków

stosowanych jednocześnie.

stosowanych jednocześnie.



Przy kilku lekach - częstość

Przy kilku lekach - częstość

występowania interakcji

występowania interakcji

wynosi 3-5%, ale w

wynosi 3-5%, ale w

przypadku stosowania 10

przypadku stosowania 10

leków - może się zwiększyć

leków - może się zwiększyć

do 20%.

do 20%.



Najbardziej szkodliwe są interakcje

Najbardziej szkodliwe są interakcje

powodujące zniesienie działania

powodujące zniesienie działania

innych leków (indukcja enzymatyczna

innych leków (indukcja enzymatyczna

- rifampicyna) lub zwiększenie

- rifampicyna) lub zwiększenie

stężenia innych leków oraz nasilenie

stężenia innych leków oraz nasilenie

ich działania toksycznego

ich działania toksycznego

(zahamowanie enzymów cytochromu

(zahamowanie enzymów cytochromu

P-450 - cymetydyna).

P-450 - cymetydyna).



istnieją również interakcje

istnieją również interakcje

wywołujące groźne dla życia

wywołujące groźne dla życia

objawy niepożądane:

objawy niepożądane:

-

zaburzenia rytmu serca

zaburzenia rytmu serca

-

przełom nadciśnieniowy

przełom nadciśnieniowy

-

krwotoki

krwotoki

-

uszkodzenie wątroby, nerek,

uszkodzenie wątroby, nerek,

szpiku.

szpiku.



przepisane leki mogą

przepisane leki mogą

również wchodzić w

również wchodzić w

niekorzystne interakcje z

niekorzystne interakcje z

chorobą - pogorszać jej

chorobą - pogorszać jej

przebieg lub wywoływać

przebieg lub wywoływać

zaostrzenia.

zaostrzenia.



Czynnikiem mającym istotne

Czynnikiem mającym istotne

znaczenie przy kojarzeniu

znaczenie przy kojarzeniu

leków są stany patologiczne

leków są stany patologiczne

występujące u chorego.

występujące u chorego.

Współistnienie chorób

Współistnienie chorób

wątroby lub nerek wpływa

wątroby lub nerek wpływa

zasadniczo na dobór leków.

zasadniczo na dobór leków.



W chorobach wątroby nie należy

W chorobach wątroby nie należy

stosować proleków, które w wątrobie

stosować proleków, które w wątrobie

przekształcane są w aktywne

przekształcane są w aktywne

metabolity:

metabolity:

-

trójpierścieniowych leków

trójpierścieniowych leków

przeciwdepresyjnych,

przeciwdepresyjnych,

-

inhibitorów enzymu konwertującego

inhibitorów enzymu konwertującego

angiotensyny, benzodiazepin.

angiotensyny, benzodiazepin.



Nie należy stosować leków

Nie należy stosować leków

zaostrzających współistniejące

zaostrzających współistniejące

stany patologiczne, ponieważ

stany patologiczne, ponieważ

mogą spowodować

mogą spowodować

nieoczekiwane nasilenie

nieoczekiwane nasilenie

toksycznego działania leków.

toksycznego działania leków.

Starsi ludzie są bardziej

Starsi ludzie są bardziej

narażeni na występowanie

narażeni na występowanie

różnego rodzaju interakcji

różnego rodzaju interakcji

lekowych…

lekowych…



U ludzi starszych zmienia się siła

U ludzi starszych zmienia się siła

terapeutycznego działania leków z

terapeutycznego działania leków z

jednoczesnym, zwiększonym

jednoczesnym, zwiększonym

ryzykiem wystąpienia

ryzykiem wystąpienia

niebezpiecznych objawów

niebezpiecznych objawów

niepożądanych.

niepożądanych.



W miarę starzenia się organizmu

W miarę starzenia się organizmu

zmniejsza się ilość dopaminy w

zmniejsza się ilość dopaminy w

ośrodkach pozapiramidowych

ośrodkach pozapiramidowych

mózgu, a także wrażliwość

mózgu, a także wrażliwość

receptorów b-

receptorów b-

adrenergicznych, natomiast

adrenergicznych, natomiast

zwiększa się wrażliwość na

zwiększa się wrażliwość na

działanie leków wpływających na

działanie leków wpływających na

ośrodkowy układ nerwowy

ośrodkowy układ nerwowy

(benzodiazepin i barbituranów).

(benzodiazepin i barbituranów).

Dlatego też dla osób starszych

Dlatego też dla osób starszych

należy wybierać leki o dużym

należy wybierać leki o dużym

współczynniku terapeutycznym

współczynniku terapeutycznym

i udowodnionej skuteczności

i udowodnionej skuteczności

klinicznej, unikać zaś leków

klinicznej, unikać zaś leków

nowo wprowadzonych do

nowo wprowadzonych do

lecznictwa oraz o dużej

lecznictwa oraz o dużej

toksyczności.

toksyczności.

Czy można uniknąć

Czy można uniknąć

polipragmazji u pacjentów

polipragmazji u pacjentów

geriatrycznych? Jak

geriatrycznych? Jak

optymalizować ich leczenie,

optymalizować ich leczenie,

skoro zwykle chorują na

skoro zwykle chorują na

wiele chorób?

wiele chorób?



Zwiększona zachorowalność osób w

Zwiększona zachorowalność osób w

wieku podeszłym jest częstym

wieku podeszłym jest częstym

powodem polipragmazji. Osoby

powodem polipragmazji. Osoby

starsze stosują średnio od 3 do 8

starsze stosują średnio od 3 do 8

leków. Duża ich liczba zwiększa

leków. Duża ich liczba zwiększa

zagrożenie wystąpienia działań

zagrożenie wystąpienia działań

niepożądanych o ciężkim przebiegu,

niepożądanych o ciężkim przebiegu,

których leczenie nierzadko wymaga

których leczenie nierzadko wymaga

hospitalizacji, co zwiększa koszty

hospitalizacji, co zwiększa koszty

terapii.

terapii.



Zmiany czynnościowe i

Zmiany czynnościowe i

anatomiczne zachodzące w

anatomiczne zachodzące w

organizmie ludzi starszych

organizmie ludzi starszych

prowadzą do zmian

prowadzą do zmian

farmakokinetyki i

farmakokinetyki i

farmakodynamiki leków, stąd

farmakodynamiki leków, stąd

konieczność redukcji dawek leków

konieczność redukcji dawek leków

u pacjentów w wieku

u pacjentów w wieku

65-75 lat o

65-75 lat o

10%, a w wieku 75-85 lat - o

10%, a w wieku 75-85 lat - o

20%.

20%.



Optymalna farmakoterapia chorych

Optymalna farmakoterapia chorych

w wieku podeszłym powinna być

w wieku podeszłym powinna być

zindywidualizowana,

zindywidualizowana,

ukierunkowana na leczenie

ukierunkowana na leczenie

rozpoznanych chorób oraz

rozpoznanych chorób oraz

okresową kontrolę leczenia, która

okresową kontrolę leczenia, która

pozwala uniknąć polipragmazji. W

pozwala uniknąć polipragmazji. W

związku z tym co

związku z tym co

6-12 miesięcy

6-12 miesięcy

lekarze powinni sprawdzać, czy

lekarze powinni sprawdzać, czy

pomiędzy stosowanymi lekami nie

pomiędzy stosowanymi lekami nie

występują niezgodności.

występują niezgodności.

Dostęp

Dostęp

do

do

leków OCT

leków OCT



Sprzedaż leków bez recepty rośnie z roku

Sprzedaż leków bez recepty rośnie z roku

na rok. W 2007 r. udział sprzedaży

na rok. W 2007 r. udział sprzedaży

odręcznej (OTC) w całości rynku

odręcznej (OTC) w całości rynku

aptecznego wyniósł 35,5%, co oznacza, że

aptecznego wyniósł 35,5%, co oznacza, że

coraz więcej osób stara się leczyć na

coraz więcej osób stara się leczyć na

własną rękę przyjmując te leki i w sposób

własną rękę przyjmując te leki i w sposób

niewłaściwy łącząc je z lekami

niewłaściwy łącząc je z lekami

przepisanymi przez lekarza. W związku z

przepisanymi przez lekarza. W związku z

tym, około 20% pacjentów powyżej 70.

tym, około 20% pacjentów powyżej 70.

roku życia trafia do szpitali z powodu

roku życia trafia do szpitali z powodu

działań niepożądanych leków

działań niepożądanych leków

wynikających z polipragmazji.

wynikających z polipragmazji.



Mamy łatwy dostęp do wielu leków, do

Mamy łatwy dostęp do wielu leków, do

samoleczenia skłania ludzi starszych

samoleczenia skłania ludzi starszych

reklama produktów leczniczych. Reklama,

reklama produktów leczniczych. Reklama,

która często wprowadza w błąd, gdyż

która często wprowadza w błąd, gdyż

pokazuje tylko i wyłącznie korzyści.

pokazuje tylko i wyłącznie korzyści.

Przekaz, że „inteligentny lek trafia celnie

Przekaz, że „inteligentny lek trafia celnie

w miejsce, gdzie powstaje ból”, powoduje

w miejsce, gdzie powstaje ból”, powoduje

złudzenie, że lek jest tak bezpieczny, że

złudzenie, że lek jest tak bezpieczny, że

nic nie może się stać po jego zażyciu. W

nic nie może się stać po jego zażyciu. W

efekcie pacjenci, szczególnie z wieloma

efekcie pacjenci, szczególnie z wieloma

schorzeniami, zaczynają przyjmować leki,

schorzeniami, zaczynają przyjmować leki,

które zamiast pomagać, stają się dla nich

które zamiast pomagać, stają się dla nich

problemem.

problemem.



Często bywa tak, że dużo

Często bywa tak, że dużo

starszych osób udaje się do apteki

starszych osób udaje się do apteki

po nowy lek, o którym usłyszało w

po nowy lek, o którym usłyszało w

mediach. Nie powinno tak być - po

mediach. Nie powinno tak być - po

lek pacjent powinien się udać do

lek pacjent powinien się udać do

apteki po wizycie u lekarza, a nie

apteki po wizycie u lekarza, a nie

po oglądaniu reklamy w

po oglądaniu reklamy w

telewizji !!!

telewizji !!!

Rola pielęgniarki w

Rola pielęgniarki w

ograniczaniu błędów

ograniczaniu błędów

popełnianych przez

popełnianych przez

pacjentów podczas

pacjentów podczas

przyjmowania leków

przyjmowania leków



Sprawdzenie przez pielęgniarkę jak w

Sprawdzenie przez pielęgniarkę jak w

praktyce wygląda przyjmowanie

praktyce wygląda przyjmowanie

leków prze pacjenta:

leków prze pacjenta:

-

nie należy polegać tylko na słownej

nie należy polegać tylko na słownej

deklaracji pacjenta

deklaracji pacjenta

-

poproszenie pacjenta o odczytanie

poproszenie pacjenta o odczytanie

pisemnego zalecenia dotyczącego

pisemnego zalecenia dotyczącego

sposobu dawkowania i przygotowania

sposobu dawkowania i przygotowania

leków

leków



Sprawdzenie, czy pacjent prawidłowo

Sprawdzenie, czy pacjent prawidłowo

przechowuje leki i skontrolować daty

przechowuje leki i skontrolować daty

ich ważności

ich ważności



Jeżeli pacjent nie jest w stanie sam

Jeżeli pacjent nie jest w stanie sam

przygotować sobie leki należy

przygotować sobie leki należy

polecić mu korzystanie ze

polecić mu korzystanie ze

specjalnych pudełek do codziennego

specjalnych pudełek do codziennego

dawkowania leków, oznaczonymi

dawkowania leków, oznaczonymi

jako „rano, południe, wieczór”

jako „rano, południe, wieczór”



Istotne jest również sprawdzenie

Istotne jest również sprawdzenie

( najlepiej naoczne!):

( najlepiej naoczne!):

- czym pacjent popija leki ( leki

- czym pacjent popija leki ( leki

powinny być popijane wodą, a nie

powinny być popijane wodą, a nie

np. sokami owocowymi, mlekiem,

np. sokami owocowymi, mlekiem,

kawą czy herbatą)

kawą czy herbatą)

- czy nie rozgryza lub nie ssie tabletek

- czy nie rozgryza lub nie ssie tabletek

przeznaczonych do połknięcia

przeznaczonych do połknięcia

- czy prawidłowo dzieli tabletki

- czy prawidłowo dzieli tabletki

- jeśli pacjent ma zapisane krople, należy

- jeśli pacjent ma zapisane krople, należy

upewnić się, czy jest on w stanie

upewnić się, czy jest on w stanie

odmierzyć je prawidłowo

odmierzyć je prawidłowo

- szczególną uwagę należy zwrócić na

- szczególną uwagę należy zwrócić na

sposób dawkowania syropów -

sposób dawkowania syropów -

( sprawdzić czy pacjent mając zalecone

( sprawdzić czy pacjent mając zalecone

stosowanie syropu przykładowo 2 razy

stosowanie syropu przykładowo 2 razy

dziennie po łyżeczce, nie używa do

dziennie po łyżeczce, nie używa do

odmierzania syropu łyżki deserowej lub

odmierzania syropu łyżki deserowej lub

stołowej)

stołowej)

- dla osób starszych kłopotliwe jest również

- dla osób starszych kłopotliwe jest również

przyjmowanie czopków, globulek czy

przyjmowanie czopków, globulek czy

tabletek dopochwowych, ponieważ są

tabletek dopochwowych, ponieważ są

czasem jako formy doustne i połykane

czasem jako formy doustne i połykane

- krople do oczu- poinstruowanie pacjenta o

- krople do oczu- poinstruowanie pacjenta o

sposobie zachowania higieny podczas

sposobie zachowania higieny podczas

aplikacji kropli do worka spojówkowego

aplikacji kropli do worka spojówkowego

-

-

trudne w aplikacji dla osób starszych są

trudne w aplikacji dla osób starszych są

leki wziewne- należy zwrócić uwagę na

leki wziewne- należy zwrócić uwagę na

sposób wykonania wdechu ( przed

sposób wykonania wdechu ( przed

wykonaniem wdechu pacjent powinien

wykonaniem wdechu pacjent powinien

wykonać spokojny wydech, następnie, po

wykonać spokojny wydech, następnie, po

włożeniu do ust np. ustnika dysku,

włożeniu do ust np. ustnika dysku,

wykonać spokojny wdech z aparatu przez

wykonać spokojny wdech z aparatu przez

usta, wyjąć aparat z ust, zatrzymać

usta, wyjąć aparat z ust, zatrzymać

oddech

oddech

tak długo jak jest to możliwe i wykonać

tak długo jak jest to możliwe i wykonać

spokojny wydech

spokojny wydech

Bibliografia

Bibliografia

1. Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A.

1. Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A.

Geriatria z

Geriatria z

elementami gerontologii ogólnej.

elementami gerontologii ogólnej.

Via Medica,

Via Medica,

Gdańsk 2006.

Gdańsk 2006.

2. Nowicka A.

2. Nowicka A.

Wybrane problemy osób starszych.

Wybrane problemy osób starszych.

Impuls,

Impuls,

Kraków 2006.

Kraków 2006.

3. Talarska D., Wieczorkowska- Tobis K.

3. Talarska D., Wieczorkowska- Tobis K.

Geriatria i

Geriatria i

pielęgniarstwo geriatryczne.

pielęgniarstwo geriatryczne.

Wydawnictwo lekarskie

Wydawnictwo lekarskie

PZWL, Warszawa 2008.

PZWL, Warszawa 2008.

4. Prof. Marian Wielosz.

4. Prof. Marian Wielosz.

Polipragmazja

Polipragmazja

( Służba zdrowia nr 88-91, listopad 2008).

( Służba zdrowia nr 88-91, listopad 2008).

5. Zych A.

5. Zych A.

Leksykon gerontologii.

Leksykon gerontologii.

Impuls, Kraków

Impuls, Kraków

2007.

2007.

6.

6.

http://

http://

www.kardiolo.pl

www.kardiolo.pl

/

/

polipragmazja.htm

polipragmazja.htm

7.http://www.rynekzdrowia.pl/Farmacja/Sami-

7.http://www.rynekzdrowia.pl/Farmacja/Sami-

trujemy-sie-lekami,3687,6.html

trujemy-sie-lekami,3687,6.html

8.

8.

http://

http://

leki-informacje.pl

leki-informacje.pl

/18

/18

,jak_zwiekszyc_

,jak_zwiekszyc_

bezpieczenstwo_leczenia.html

bezpieczenstwo_leczenia.html