Środki stosowane

w chorobach

infekcyjnych

WSTĘP

Definicje

• Środkami stosowanymi w schorzeniach

infekcyjnych są substancje chemiczne,
które mogą zabijać mikroorganizmy lub
hamować ich wzrost.

• Antybiotyki to rozpuszczalne związki, które

są otrzymywane z pewnych
mikroorganizmów i mają zdolność
hamowania rozwoju innych
mikroorganizmów.

Rodzaje schorzeń infekcyjnych i

ich leczenie

• Zakażenia bakteryjne są w większości przypadków łatwe w

leczeniu za pomocą wielu środków. Niektóre leki
przeciwbakteryjne działają bakteriostatycznie, tzn. hamują
wzrost wrażliwych na nie bakterii. Inne natomiast są
prawdziwie bakteriobójcze, tzn. zabijają wrażliwe szczepy
bakteryjne.

• Zakażenia grzybicze, w przeciwieństwie do bakteryjnych, są

na ogół oporne na chemioterapię, w związku z czym liczba
przydatnych środków przeciwgrzybiczych jest nieco
ograniczona. Zakażenia grzybicze występują często jako
nadkażenia, tzn. nakładające się na pierwotną infekcję
zakażenia wtórne, będące skutkiem zmian flory bakteryjnej
organizmu gospodarza (np. w wyniku terapii
przeciwbakteryjnej).

• Zakażenia prątkami w przeszłości często wymagały leczenia w

wyspecjalizowanych ośrodkach; obecnie nie jest to konieczne.

–

Gruźlica jest jednym z niewielu schorzeń wymagających leczenia

kombinacją leków przeciwbakteryjnych; zapobiega to rozwojowi

opornych szczepów zakażającego mikroorganizmu.

– Trąd jest schorzeniem, którego przebieg został w istotny sposób

zmieniony przez chemioterapię.

–

Zakażenia prątkami atypowymi (np. grupą Mycobacterium

avium) spotyka się, podobnie jak gruźlicę, u pacjentów z nabytym

zespołem upośledzenia odporności (AIDS).

• Robaczyce. Zakażeniu nimi ulega około miliarda ludzi rocznie, a

częstość zachorowań na nie wzrasta w miarę rozszerzania terenów

upraw ziemi i zwiększania się częstości podróżowania. Pojawienie się

nowych, wysoce selektywnych środków przeciwrobaczych

spowodowało wycofanie starszych leków, stosowanych dawniej w

parazytologii.

• Zakażenia pierwotniakowe, takie jak amebiazy i

trypanosomatozy, są leczone rozmaitymi środkami.
Metronidazol działa bezpośrednio rzęsistkobójczo, a także
jest stosowany w terapii kilku innych zakażeń
pierwotniakowych.

• Zakażenia wirusowe są trudne do leczenia, ponieważ

wirusy są pasożytami wewnątrzkomórkowymi,
korzystającymi w sposób czynny ze szlaków metabolicznych
gospodarza. Niewiele środków farmakologicznych jest
wystarczająco selektywnych. aby mogły unieszkodliwić
wirusa bez uszkodzenia komórki gospodarza.

Ogólne zasady terapii

przeciwinfekcyjnej

• Wybór właściwego środka przeciwinfekcyjnego

– Jeśli to jest możliwe, należy przed podjęciem terapii

przeciwinfekcyjnej zidentyfikować organizm będący przyczyną

zakażenia.

• Stan ogólny pacjenta może wymagać terapii empirycznej jeszcze przed określeniem

rodzaju organizmu wywołującego zakażenie.

•

W takiej sytuacji często stosuje się terapię „parasolową". Wybiera się środek o

szerokim zakresie działania lub kombinację środków, która jest skuteczna wobec

czynników chorobotwórczych będących najbardziej prawdopodobną przyczyną

zakażenia.

– Jeśli istnieje odpowiedni test laboratoryjny, należy określić wrażliwość

drobnoustrojów na działanie czynników przeciwinfekcyjnych.

– Do czynników mających wpływ na wybór środka przeciwinfekcyjnego

lub jego dawkowanie należą:

 wiek pacjenta,
 wydolność wątroby i wydolność nerek,
 ewentualna ciąża,
 umiejscowienie zakażenia.

• Drogi podawania leku

– Podanie doustne jest stosowane w łagodnych

zakażeniach.

• Jest szczególnie przydatne w lecznictwie otwartym.
• Zastosowany środek musi być wchłaniany z przewodu pokarmowego.
• Jeżeli pożywienie utrudnia wchłanianie, istotna jest odpowiednia

pora

po

dania leku.

– Podanie pozajelitowe stosuje się w leczeniu groźnych

zakażeń, szczególnie jeżeli leczenie wymaga dużych
stężeń leku w surowicy krwi.

– Podanie podtwardówkowe jest stosowane w

zakażeniach opon mózgowo-rdzeniowych, w sytuacji gdy
właściwy lek nie przenika przez barierę krew-mózg.

• Terapia wielolekowa środkami przeciwinfekcyjnymi

• Leczenie co najmniej dwoma (często trzema) środkami

przeciwinfekcyjnymi

ma

różne zadania:

 zapewnia szeroki zakres działania (np. gdy zakażenie jest

spowodowane przez więcej mikroorganizmów niż jeden);

 jest stosowane w leczeniu wstępnym (ślepym), gdy pacjent

jest w stanie ciężkim, a wyniki posiewów mikrobiologicznych są

jeszcze nie ustalone;



daje synergizm działania w sytuacji, gdy drobnoustroje nie są

skutecznie

eli

minowane w wyniku zastosowania jednego środka,

np. w enterokokowym zapaleniu wsierdzia stosuje się

jednocześnie penicylinę i aminoglikozyd, ponieważ skutek ich

łącznego działania jest większy niż suma efektów niezależnie

działających leków;

 zapobiega niebezpieczeństwu powstania lekooporności

podczas leczenia gruźlicy.

• Niewłaściwie zastosowana

kombinacja leków może doprowadzić
do:

 antagonizmu między jednocześnie

zastosowanymi środkami przeciw
drobnoustrojom,

 wzrostu liczby lub nasilenia reakcji

niepożądanych,

 wzrostu kosztów leczenia

ŚRODKI

STOSOWANE

W

LECZENIU

ZAKAŻEŃ

BAKTERYJNYCH

A.

Sulfonamidy

• Budowa

chemiczna

• Sulfonamidy są pochodnymi

amidu

kwasu sulfanilowego

(sulfanilamidu).

• Różne pochodne powstają przez podstawienie grupy amidowej

ugrupowania

sulfonamidowego.

• Mechanizm działania

• Sulfonamidy

uniemożliwiają

wbudowanie

kwasu

paraaminobenzoesowego (PABA) w kwas

foliowy,

który w formie

zredukowanej

jest

konieczny do biosyn

tezy

nukleotydów

purynowych jako przenośnik grupy jednowęglowej.

• Bakteriami wrażliwymi na sulfonamidy są

te,

które potrzebują

PABA, ponieważ nie

są

zdolne do bezpośredniego korzystania

z

egzogennego

kwasu foliowego.

• Komórki ludzkie korzystają

z

egzogennych zasobów kwasu

foliowego, brak PABA nie upośledza więc ich funkcji życiowych.

• Zakres działania

farmakologicznego

• Sulfonamidy działają na wiele bakterii Gram-dodatnich

z

Streptococcus

pyogenes

grupy A i

Streptococcus

pneumonice

włącznie.

• Wiele bakterii Gram-ujemnych jest opornych na

działanie sulfonamidów, lecz niektóre, takie jak
Haemophilus

influenzie,

Escherichia

coli

(drobnoustroje

naj

częściej

wywołujące

zakażenia

układu

moczowego),

Shigella, Yersinia enterocolitica

i

Proteus mirabilis często

są

wrażliwe

na

ich działanie.

• Do innych wrażliwych na sulfonamidy

mikroorganizmów należą: Bacillus anthracis,

Nocardia,

Actinomyces i

Chlamydia trachomatis, wywołujące

kolejno:

jag

licę, ziarniniaka wenerycznego i wtrętowe

zapalenie spojówek.

• Preparaty. Powszechnie stosowanymi sulfonamidami są

m.in.:

• Trimetoprim-sulfametoksazol (kotrimoksazol

[Biseptol, Groseptol])

 Trimetoprim i sulfametoksazol hamują dwa różne etapy

metabolizmu

kwasu

foliowego.

 Trimetoprim jest wysoce selektywnym inhibitorem

reduktazy kwasu

dihyd

rofoliowego niższych organizmów.

 W skojarzeniu, leki te działają synergistycznie.



Skojarzenie to jest skuteczne w leczeniu zapalenia płuc
wywołanego

przez

Pneumocystis carinii, oportunistycznego

zakażenia występującego u pacjentów z AIDS.

• Sulfisoksazol (sulfafurazol [Amidoxal])

• Sulfadiazyna

 Obecnie w leczeniu zakażeń układu moczowego jest rzadziej

stosowana.

 Jest skuteczna w leczeniu nokardiozy.

• Ryc.

Sulfanilamid

B. Antybiotyki ß-laktamowe

• Wiadomości ogólne

– Budowa chemiczna

 Pierścień ß-laktamowy jest czteroczłonowym

pierścieniem, w którym wiąząnie amidowe łączy grupę

karbonylową i azot.

 Obecność pierścienia

ß

-laktamowego jest cechą

charakterystyczną budowy antybiotyków

ß

-

laktamowych.

– Mechanizm działania. Antybiotyki

ß

-laktamowe

działają bakteriobójczo.

 Antybiotyki te hamują aktywność podstawowych

enzymów syntezy ściany komórkowej bakterii.

 Wydaje się, że aktywują również jeden lub kilka

enzymów autolitycznych ściany komórkowej,

doprowadzając do lizy komórki bakteryjnej.

• Oporność bakterii

 ß

-laktamazy, enzymy wytwarzane przez dużą grupę

bakterii, inaktywują antybiotyk, hydrolizując

pierścień

ß

-laktamowy. Penicylinaza i

cefalosporynaza są

ß

-laktamazami o dużej

swoistości wobec substratu.

 Przez nabycie plazmidów lub czynników R

(oporności), będących nośnikami kodu genetycznego

dla

ß

-laktamazy, początkowo wrażliwe szczepy

bakteryjne stają się oporne na konkretny antybiotyk.

 Penicyliny i inne antybiotyki

ß

-laktamowe różnią się

wrażliwością na

ß

-laktamazy.

 Inhibitory

ß

-laktamaz są substancjami mogącymi

nieodwracalnie połączyć się z

ß

-laktamazą

bakteryjną i spowodować jej inaktywację.

Klasyfikacja

• Do grupy antybiotyków

ß

-

1aktamowych zaliczamy:

 penicyliny,
 cefalosporyny,
 imipenem,
 aztreonam.

• 1. Penicyliny

•

Budowa chemiczna



Struktura penicylin składa się z pierścienia tiazolidynowego połączonego z

pierścieniem -laktamowym, do którego jest dołączony łańcuch boczny.



Wszystkie penicyliny są pochodnymi kwasu 6-amino-penicylanowego.



Poszczególne penicyliny różnią się budową łańcucha bocznego.

•

Mechanizm działania

 Penicyliny hamują syntezę bakteryjnej ściany komórkowej i są zaliczane do

środków bakteriobójczych.



Wiążą i inaktywują transpeptydazę, która w normalnych warunkach jest

odpowiedzialna za powstanie wiązań krzyżowych w liniowych łańcuchach

glikopeptydowych ściany komórki bakteryjnej. Utrata sztywności ściany

komórkowej przy normalnym wysokim wewnątrzkomórkowym ciśnieniu

osmotycznym jest przyczyną lizy bakteryjnej błony komórkowej.

•

Oporność bakteryjna

 Penicylinaza jest -laktamazą wytwarzaną przez wiele bakterii. Może ona

hydrolizować pierścień -laktamowy penicylin i przekształcać go w kwas

penicyloilowy, substancję pozbawioną aktywności przeciwbakteryjnej.

• Ryc. 12-2. Budowa penicylin: R - łańcuch boczny; 1

- pierścień tiazolidynowy; 2 - pierścień ,3- -

laktamowy

•Tabela. Klasyfikacja penicylin

Do mikroorganizmów zdolnych do

wytwarzania penicylinazy zaliczamy:

 Staphylococcus aureus,
 Bacillus species,
 Bacterioides species,
 E. coli,
 Proteus species,
 Pseudomonas aeruginosa,
 Mycobacterium tuberculosis.

• Penicyliny G i V

– Wchłanianie

• Podanie doustne



Z powodu inaktywacji penicyliny G przez sok żołądkowy

tylko

30% dawki doustnej jest

wchłanianych

z

dwunastnicy.



Penicylina V jest bardziej stabilna

w

środowisku kwaśnym; równoważna dawka

doustna osiąga stężenie w surowicy

2-5

razy większe niż osiągane w razie

zastosowania penicyliny G.



Penicyliny G

i

V powinny

być

podawane -

z

powodu

wpływu

pożywienia na wchłanianie

- przynajmniej godzinę przed

posił

kiem i 2-3 godziny po nim.

 Maksymalne stężenie w surowicy występuje 30-60 minut po

poda

niu.

• Podanie podskórne lub domięśniowe

 Po wstrzyknięciu

krystalicznej

penicyliny G maksymalne

stężenie

w

surowicy występuje

po

15

minutach, następnie szybko opada.

 Jednoczesne podanie probenecydu wydłuża eliminację

penicylin z organizmu, ponieważ

probenecyd blokuje transport penicylin

w cewkach bliższych nerek. Preparaty

penicylino

przedłużonym

działaniu pozwalają utrzymać wysokie

stężenie

penicylin

w

surowicy krwi.

• Wydalanie

 60-90% domięśniowej dawki penicyliny G jest wydalanych w ciągu godziny.
 Drogą nerkową jest eliminowanych aż do 99% leku; około 90% przez

sekrecję

kanalikową i 10% przez filtrację kłębkową.

• Działania farmakologiczne i

zastosowanie kliniczne.

Poszczególne typy penicylin różnią się

zakresem działania i stopniem
skuteczności wobec różnych szczepów
bakterii. W zasadzie, jeżeli tylko jest to
możliwe, powinna być określana
wrażliwość mikrobiologiczna.

•

Zakażenia ziarniakami Gram-dodatnimi (paciorkowcami, gronkowcami).

Penicyliny G i V są bardzo aktywne wobec wielu szczepów ziarniaków Gram-dodatnich.

–

Zakażenia wywołane przez S. pneumonice (zakażenia pneumokokowe)



Penicyliny G lub V są lekami pierwszego rzutu w leczeniu pneumokokowego zapalenia płuc.



W pneumokokowym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych penicylina G jest podawana

zazwyczaj dożylnie. Czasami stosuje się podanie podtwardówkowe, lecz komplikacją tego

rodzaju terapii mogą być zapalenie pajęczynówki i encefalopatia.



Do innych zakażeń paciorkowcowych, względem których penicylina G jest lekiem

pierwszego rzutu, należą: ropne zapalenie stawów, zapalenie wyrostka sutkowego, zapalenie

wsierdzia i zapalenie szpiku kostnego.

–

Inne zakażenia paciorkowcowe, głównie związane z S. pyogenes grupy A, które są wrażliwe na

działanie penicylin G i V



Paciorkowcowe zapalenie gardła i szkarlatyna reagują na doustne leczenie penicyliną V

Poprawa kliniczna następuje szybko, w ciągu 2-4 dni.



Zapalenie ucha środkowego wywołane przez S. pyogenes także poddaje się leczeniu po

zastosowaniu penicyliny V



Do innych zakażeń paciorkowcowych wrażliwych na leczenie penicyliną G należą: zapalenie

wsierdzia, zapalenie stawów i opon mózgowo-rdzeniowych.

–

Zakażenia gronkowcowe wrażliwe na penicylinę G powinny być nią leczone, ponieważ jest ona

bardziej aktywna niż penicyliny oporne na penicylinazę.



Około 20% szczepów S. aureus jest jednak opornych na penicylinę, ponieważ produkują

penicylinazę.



W tego typu zakażeniach bardzo skuteczne są penicyliny penicylinazooporne: oksacylina,

kloksacylina, metycylina i nafcylina.

• Zakażenia

ziarniakami

Gram-ujemnymi

(meningokokowe, gonokokowe) dobrze reagują na
leczenie penicyliną G i V.

 W zakażeniach gonokokowych ceftriakson jest

uważany za lek pierwszego rzutu, ponieważ szczepy
bakteryjne stają się coraz bardziej oporne na leczenie
penicyliną G.

 W leczeniu zakażeń szczepami penicylinoopornymi

stosuje się penicylinę prokainową, ampicylinę lub
amoksacylinę, zazwyczaj wraz z probenecydem.

– Kiła.

Leczenie penicyliną G jest najbardziej

skuteczne we wszystkich stadiach choroby, ponieważ
Treponema pallidum jest bardzo wrażliwe na ten
lek.

• Zakażenia

innymi

drobnoustrojami

wrażliwymi

na

penicylinę G



Penicylina G jest aktywna wobec wielu beztlenowców jamy ustnej. Z tego
powodu w dalszym ciągu stosuje się ją w leczeniu zakażeń tkanek miękkich
jamy ustnej, zębów, płuc, spowodowanych drobnoustrojami będącymi typową
florą tej okolicy.



Penicylina G jest także lekiem z wyboru w leczeniu zgorzeli gazowej
(zazwyczaj wywołanej przez Clostridium). Jednakże zakażenia podprzeponowe
bakteriami beztlenowymi (np. wywołane przez Bacteroides fragilis) są na ogół
oporne na penicyliny, z wyjątkiem tzw. penicylin antypseudomonas.



Większość szczepów Corynebacterium diphtheriae jest wrażliwa na penicylinę
G, stosowaną w leczeniu zarówno ostrego stanu, jak i nosicielstwa błonicy.



Penicylina G jest także lekiem z wyboru w leczeniu:

• wąglika (większość szczepów B. anthracis jest wrażliwa na penicylinę),
• promienicy,
• listeriozy.

• Penicyliny o szerokim zakresie działania - ampicylina,

amoksycylina i ich różne pochodne (np. bakampicylina,
piwampicylina, hetacylina) - są aktywne wobec Gram-
dodatnich drobnoustrojów niektórych szczepów E. coli, H.
influenzae, Salmonella i Shigella oraz niektórych gatunków
Proteus. Jeśli szczepy bakteryjne są wrażliwe na ampicylinę
i amoksycylinę, to antybiotyki te są stosowane w leczeniu:

 niektórych form rzeżączki,

 zapalenia zatok i ucha środkowego wywołanych przez

H. influenzae. pneumokoki lub S. pyogenes,

 zakażeń układu moczowego wywołanych przez E. coli

lub P. mirabilis,

 zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych

przez meningokoki. H. influenzae lub paciorkowce.

•

Penicyliny „antypseudomonas" są stosowane głównie w leczeniu

poważnych zakażeń (bakteriemii, pneumonii, zakażeń pooparzeniowych)

wywołanych przez drobnoustroje Gram-ujemne, szczególnie P aeruginosa,

Proteus indolododatni i Enterobacter

–

Karbenicylina i tikarcylina mają zakres działania podobny do ampicyliny, a

ponadto są aktywne wobec indolododatnich gatunków Proteus i Pseudomonas.



Tikarcylina jest wobec P. aeruginosa 2-4 razy bardziej aktywna niż karbenicylina

i

jest zalecana w leczeniu groźnych zakażeń wywołanych przez Pseudomonas.



Pochodna karbenicyliny - indanyl karbenicyliny (karyndacylina [Geopen]) -

gromadzi się szybko w moczu, stanowi więc skuteczną terapię zakażeń układu

moczowego spowodowanych przez indolododatnie gatunki Proteus i Pseudomonas.

–

Azlocylina

[Securopen],

mezlocylina

[Baypen]

i

piperacylina

[Piperacillinum, Pipril]

są

wspólnie określane jako ureidopenicyliny.

 Azlocylina i piperacylina są dziesięciokrotnie aktywniejsze wobec Pseudomonas niż

karbenicylina.

 Mezlocylina i piperacylina przewyższają karbenicylinę aktywnością wobec pałeczek

Klebsiella.

– Penicyliny z grupy „antypseudomonas" często

są

stosowane wraz z

gentamycyną, amikacyną lub tobramycyną w stanach zagrożenia życia

będących skutkiem zakażenia Pseudomonas.

• Połączenia

penicylin z inhibitorami

ß

-laktamaz

–

Kwas klawulanowy,

mający budowę podobną do penicylin, jest inhibitorem

ß

-laktamaz.

•

Kwas klawulanowy poszerza zakres przeciwbakteryjnego działania antybiotyków

ß

-

laktamowych

przez nieodwracalne wiązanie, a tym samym unieczynnianie wielu bakteryjnych

ß

-laktamaz.

Rozszerza on

aktywność amoksycyliny wobec

szczepów

wytwarzających

ß

-laktamazy: H. influenzae;

E

coli;

odmian Proteus; Klebsiella pneumoniae; Staphylococcus epidermidis

i

Staphylococcus

saprophyticus, a także S. aureus

i

Branhamella catarrhalis. Roszerza także aktywność

in

vitro

tikarcyliny na ogromną, różnorodną grupę drobnoustrojów Gram-ujemnych, Gram-dodatnich i

beztlenowców.

•

Połączenie amoksycyliny

i

kwasu

klawulanowego

[Augmentin]

jest

stosowane

w

terapii zakażeń

spowodowanych przez następujące szczepy wytwarzające P-Iaktamazy: H.

influenzae,

B. catarrhalis,

S. aureus, E. coli, Klebsiella

i

Enterobacter.

•

Kombinacja

tikarcyliny

i kwasu

klawulanowego jest

stosowana

w te

rapii zakażeń wywołanych

przez szczepy wytwarzające P-Iaktamazy: Klebsiella, E. coli, S. aureus, Pseudomonas, H. influenzae,

Citrobacter, Enterobacter doicie

i

Serratia marcescens.

–

Sulbaktam

jest

sulfonem

kwasu

penicylinowego

o

ograniczonej

aktywności

przeciwbakteryjnej.

Jego główne

działanie polega na inaktywacji bakteryjnej

ß

-Iaktamazy,

dzięki czemu zwiększa się zakres działania przeciwbakteryjnego ampicyliny.

•

Rozszerza on aktywność

ampicyliny

in vitro na następujące szczepy wytwarzające P-Iaktamazy: H.

influenzae, E. coli, Proteus species, K. pneumoniae, S.

aureus,

S. epidermidis, B. catarrhalis,

Enterobacter

aerogenes,

Acinetobacter calcoaceticus,

Neisseria

oraz na

wiele

beztlenowców z B.

fragilis

włącznie.

• Połączenie

ampicyliny i sulbaktamu

jest skuteczne

w

leczeniu zakażeń jamy brzusznej

i

zakażeń

ginekologicznych.

• Preparaty

i ich

podawanie

– Formy

rozpuszczalne

penicylin G

i

V

 Penicylina

G

(benzylopenicylina)

w

postaci soli sodowej

i

potasowej

jest

stosowana domięśniowo

i

dożylnie.

 Penicylina

V (penicylina fenoksymetylowa) występuje

w

formie rozpusz

czalnej,

opornej

na działanie

kwasów. Stosuje

się

ją

doustnie.

– Formy

o przedłużonym działaniu

są

nierozpuszczalnymi

solami, które opóźniają wchłanianie penicylin

z

miejsca

podania, zapewniając 12-14 godzinny czas ich działania. Do
preparatów tych, stosowanych tylko domięśniowo, należą:

 penicylina prokainowa,

 penicylina benzatynowa [Debecylina] lek ten jest słabo

rozpuszczalny. jego skuteczne stężenie

we

krwi utrzymuje się

często

przez tydzień).

– Penicyliny oporne na penicylinazę

• Metycylina

 Lek ten ma jedną dwudziestą aktywności penicyliny G.
 Z powodu złego wchłaniania

z

przewodu pokarmowego nie jest

podawana doustnie.

• Oksacylina

 Lek ten jest stabilny w środowisku kwaśnym, dlatego może być

podawany zarówno doustnie, jak

i

dożylnie lub domięśniowo.

 W dużym stopniu

wiąże się z

białkami krwi.

 Jest do

8 razy

bardziej aktywna niż metycylina.

• Kloksacylina [Syntarpen]

 ma właściwości farmakologiczne i farmakokinetyczne podobne

do oksacyliny.

• Nafcylina

 może

być

podawana doustnie, dożylnie

i

domięśniowo.

• Dikloksacylina

 jest wysoce skuteczna po podaniu doustnym; jest bardzo

oporna na penicylinazę i

na

hydrolizę w środowisku kwaśnym.

– Penicyliny o szerokim zakresie działania

 Ampicylina jest podawana doustnie, dożylnie i domięśniowo. Jest

stabil

na

w

środowisku kwaśnym, ale unieczynniana przez penicylinazę.

 Amoksycylina jest podawana doustnie.

 W surowicy krwi

osiąga wyższe

stężenia niż ampicylina.

 Uważa się, że powikłania biegunkowe wywołuje rzadziej

niż

ampicylina.

– Penicyliny „antypseudomonas"

 Azlocylinę podaje się dożylnie.

 Karbenicylina, tikarcylina, mezlocylina i piperacylina

są

podawane

dożylnie lub domięśniowo.

 Indanyl karbenicyliny (karyndacylina) jest podawany doustnie; jest

sta

bilny w środowisku kwaśnym.

– Połączenia penicylin z inhibitorami -laktamaz

 Amoksycylinę z kwasem klawulanowym [Augmentin] podaje

się

doustnie.

 Tikarcylina z kwasem klawulanowym [Timentin] jest podawana

dożylnie.

 Ampicylina z sulbaktamem [Unasyn] jest podawana dożylnie i

do

mięśniowo.

• Działania niepożądane

• Reakcje nadwrażliwości na penicyliny występują u

5-20%

chorych otrzymujących ten lek.

– Wszystkie formy penicylin mogą być

przyczyną

reakcji

nad

wrażliwości. Alergia może się pojawić bez uprzedniego

leczniczego podania penicyliny.

• Reakcje nawracające i nadwrażliwość krzyżowa

– Występowanie u

chorego

reakcji uczuleniowej na pewien rodzaj

penicyliny

stwarza

duże niebezpieczeństwo wystąpienia reakcji

uczuleniowej po zastosowaniu zarówno tej samej penicyliny, jak i

jakiejkolwiek innej.

• Inne objawy niepożądane

–

Działanie drażniące na przewód pokarmowy występuje najczęściej

podczas podawania doustnych preparatów penicylin; przykładem jest

biegunka związana z podawaniem ampicyliny.

– Działanie nefrotoksyczne występuje bardzo rzadko; pojawia

się

zazwyczaj tylko u chorych

z

upośledzoną czynnością nerek.

– Nadkażenia wynikające

z

zaburzeń równowagi flory jelitowej

• 3. Cefalosporyny

– Budowa chemiczna

 Cefalosporyny

są

pochodnymi kwasu 7-aminocefalosporynowe

go,

mającymi

budowę zbliżoną do budowy penicylin.

 Mają 6-członowy pierścień zawierający siarkę, przyłączony do pierścienia

ß

-laktamowego.

 Są stosunkowo stabilne w środowisku słabych kwasów.

–

Klasyfikacja.



Cefalosporyny dzieli

się

najczęściej na „generacje", co

w

przybliżeniu określa

również

chronologię

ich

powstawania

oraz

zakres

ich

działania

przeciwbakteryjnego.

– Mechanizm działania.

 Cefalosporyny, podobnie jak penicyliny, hamują rozwój

ściany

komórkowej

bakterii i są uznawane za bakteriobójcze.

– Oporność

bakterii



Cefalosporyny

są

wysoce oporne na penicylinazę.

 Niektóre bakterie wytwarzają laktamazç nazywaną cefalosporynaza. Działa ona

na jądro cefalosporyn i niszczy ich aktywność

przeciwbakteryjne.

Jednakże wiele

cefalosporyn jest odpornych na działanie tych

enzymów.

•Tabela. Klasyfikacja

cefalosporyn

• Ryc. Budowa cefalosporyn: 1 -

pierścień

zawierający siarkę; 2

-

pierścień

•

Działanie farmakologiczne. Wszystkie cefalosporyny są aktywne wobec

większości

ziarniaków

Gram-dodatnich,

m.in.

gronkowców

wytwarzających penicylinazę, i wielu pałeczek Gram-ujemnych.

Cefalosporyny na ogół nie są aktywu: wobec enterokoków.

•

Zastosowanie kliniczne



Cefalosporynami

leczy

się

skutecznie

schorzenia

wywołane

przez

penicilinowraż1iwy i penicylinooporny S. aureus, takie jak zakażenia skóry,

zapalenie szpiku kostnego, zapalenie wsierdzia.



W zakażeniach K. pneumonice cefalosporyny są stosowane jako leki wyboru.

 Leki te są stosowane z powodzeniem w leczeniu paciorkowcowych zapalań

płuc i zakażeń wywołanych przez S. pyogenes.

 Niektóre stosowane pozajelitowo cefalosporyny są skuteczne w terapii

schorzeń gonokokowych opornych na leczenie innymi środkami.



Na terapię cefalosporynami dobrze reagują schorzenia wywołane przez różne

bakterie Gram-ujemne, m.in. choroby układu oddechowego i moczowego.



Poszerzony zakres działania cefalosporyn obejmuje Proteus, B. fragilis,

Emerobacter, a także Pseudomonas. Środki te są skuteczne w leczeniu

zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanego wrażliwymi na nie

szczepami.

• Profilaktyczna terapia cefalosporynami odgrywa ważną rolę w

redukowaniu liczby zakażeń okołooperacyjnych.

• Cefalosporyny pierwszej generacji

nie są aktywne wobec

indolododatnich gatunków Proteus, Pseudomonas, Serratia, Enterobacter i B. fragilis.

– Cefalotyna [Keflin]

 Nie jest dobrze wchłaniana z przewodu pokarmowego.
 Podaje się ją zazwyczaj dożylnie. Wstrzyknięcia domięśniowe są bolesne.

– Cefazolina [Kefzol, Cefamezin]

 Nie wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego. Jest podawana dożylnie lub

domięśniowo.

 Około 80% leku wiąże się odwracalnie z białkami surowicy, co w znaczny sposób przedłuża

okres półtrwania.

– Cefaleksyna [Keflex, Oracefi]

 Jest dobrze wchłaniana z przewodu pokarmowego, ponieważ jest stabilna w środowisku

kwaśnym.

 Jest dostępna w sprzedaży w postaci doustnych kapsułek, zawiesin i kropli pediatrycznych.

– Cefradyna [Sefril]

• Posiada właściwości podobne do cefaleksyny. Może być podawana doustnie, dożylnie lub

domięśniowo

.

– Cefadroksyl [Duracef]

• Podawany doustnie odpowiednikiem cefaleksyny. Stosuje się go w leczeniu zakażeń układu

moczowego.

• Cefalosporyny drugiej generacji

– Cefamandol [Mandol]



Jest to cefalosporyna o poszerzonym zakresie działania, aktywna wobec indolododatnich gatunków

Proteus i wytwarzającego -laktamazy H. influenzae.



Podaje się go wyłącznie pozajelitowo.

– Cefoksytyna [Mefoxin]



Jest to cefalosporyna o poszerzonym zakresie działania, aktywna wobec indolododatnich gatunków

Proteus i B. fragilis. Jest słabiej aktywna wobec zarazków Gram-dodatnich. Podaje się ją pozajelitowo.

–

Cefaklor [Alfacet, Ceclor]

•

Posiada działanie podobne do działania cefaleksyny, a ponadto jest skuteczny wobec H. influenzae

wytwarzającego -laktamazy. Podaje się go doustnie.

– Cefonicyd

 Cefonicyd ma zakres działania podobny do zakresu działania cefamandolu.
 Jego przedłużony okres półtrwania pozwala na stosowanie go raz na dobę. Jest podawany pozajelitowo.

–

Cefuroksym [Zinnat, Zinacef, Cinnat, Biofuroksym]

•

Jest cefalosporyną o szerszym zakresie działania, skuteczną w leczeniu groźnych zakażeń wywołanych

przez H. influenzae, a szczególnie układu oddechowego i zapaleń ucha środkowego. Jest dostępny w

preparatach do podawania pozajelitowego i doustnego.

– Ceforanid

• Posiada budowę podobną do cefamandolu, lecz cechuje go mniejsza aktywność wobec H. influenzae.

Jest podawany pozajelitowo.

Cefalosporyny trzeciej generacji

– Cefotaksym [Tarcefoksym, Claforan], ceftizoksym,

ceftriakson

[Longa

ceph, Rocephin]

 Te stosunkowo nowe, półsyntetyczne cefalosporyny mają

większą

siłę

działania niż leki macierzyste.

 Są podawane pozajelitowo.



Z powodu długiego okresu półtrwania ceftriakson może być

poda

wany raz na dobę. Jest on szczególnie przydatny w leczeniu

za

każeń

wywołanych

szczepami

Neisseria

gonorrhoeae

wytwarzający

mi penicylinazę.

– Cefoperazon [Cefobid] i ceftazydym [Fortum, Kefadim, Biofort]

 Cechuje

większa niż inne cefalosporyny trzeciej generacji

aktywność

wobec

P. aeruginosa, lecz mniejsza skuteczność

wobec innych mikroorganizmów.

– Cefiksym

 jest skuteczny wobec szczepów H. influenzae

wytwarzających 

-

laktamazę. Może być podawany doustnie raz na dobę.

• Działania niepożądane

– Reakcje uczuleniowe występują mniej więcej u 5%

chorych leczonych cefalosporynami.

– Uszkodzenie nerek może wystąpić, chociaż rzadko, w

następstwie podawania normalnych dawek
cefalosporyn.

– Po podaniu pozajelitowym może pojawić się tkankowe,

miejscowe działanie drażniące. Podanie dożylne może
być przyczyną zapalenia ży1.

– Jako następstwa leczenia cefalosporynami mogą

pojawić się nadkażenia spowodowane bakteriami
Gram-ujemnymi lub drożdżami.

• 4. Imipenem

jest antybiotykiem -laktamowym, pochodną tienamycyny. Mechanizm jego

działania, podobnie jak innych antybiotyków -laktamowych, polega na zaburzaniu syntezy ściany komórki

bakteryjnej. Jest lekiem bakteriobójczym.

–

Farmakokinetyka



Imipenem [Conet] jest podawany wraz z cylastatyną [Tienam], inhibitorem dihydropeptydazy,

enzymu otwierającego jego pierścień -laktamowy w cewkach nerkowych i zapobiegającego

powstawaniu związków potencjalnie nefrotoksycznych.



Osoczowy okres półtrwania procesu eliminacji zarówno imipenemu, jak i cylastatyny wynosi około

godziny.

–

Działania farmakologiczne.

Ze wszystkich antybiotyków -1aktarnowych Imipenem ma najszerszy zakres

dzialania.



Jest aktywny wobec ziarniaków zarówno Gram-dodatnich, jak i Gram-ujemnych (z wyjątkiem

gronkowców metycylinoopornych), wobec Entercbacteriaceae, P aeruginosa i bakterii

beztlenowych, włącznie z B. fragilis.



Szczepy gonokoków i H. influenzae oporne zarówno na penicylinę, jak i ampicylinę, są wrażliwe na

Imipenem.

– Zastosowanie kliniczne

–

Imipenem jest stosowany wyłącznie w leczeniu groźnych zakażeń wewnątrzszpitalnych szczepami

wrażliwymi na ten antybiotyk. Podaje się go dożylnie.



Jest stosowany w zakażeniach układu moczowego, oddechowego, skóry i tkanek miękkich.



Jest skuteczny w leczeniu zapaleń szpiku kostnego, septycznego zapalenia stawów, bakteriemii,

zakażeń ginekologicznych i zakażeń jamy brzusznej.

–

Ustalona jest skuteczność imipenemu w leczeniu gronkowcowego zapalenia wsierdzia. Jest on natomiast

nieużyteczny w leczeniu zakażeń OUN.

• 5. Aztreonam

[Azactam]

Aztreonam należy do monobaktamów. W przeciwieństwie do

penicylin i cefalosporyn, mających dwucykliczny układ -laktamowy, ma układ monocykliczny.

– Mechanizm działania

 Podobnie jak inne antybiotyki -laktamowe aztreonam zaburza syntezę

ścia

ny komórki

bakterii.

 Jego aktywność przeciwbakteryjna wynika z dużego powinowactwa do

bak

teryjnej proteiny 3,

wiążącej penicyliny.

– Farmakokinetyka

 Po podaniu domięśniowym biodostępność wynosi

100%.

 Okres półtrwania w surowicy krwi wynosi 1,7 godziny.

– Działanie farmakologiczne

 Aztreonam jest bardzo oporny na działanie -laktamaz.



Jest bardzo aktywny wobec tlenowych bakterii Gram-ujemnych

(z

P aeruginosa i ze szczepami

H. influenzae wytwarzającymi penicylinazę oraz

z

gonokokami włącznie).

 Ma słabą aktywność wobec ziarniaków Gram-dodatnich i bakterii beztlenowych.

– Zastosowanie kliniczne



Aztreonam może być stosowany zamiast aminoglikozydów w leczeniu zakażeń układu

moczowego, zakażeń dolnych dróg oddechowych, skóry

i

tkanek miękkich. Ponadto jest

skuteczny w leczeniu zapaleń szpiku kostnego,

rzeżączki,

zakażeń ginekologicznych i jamy

brzusznej wywołanych wrażliwymi drobnoustrojami chorobotwórczymi.

 Z powodu wąskiego zakresu działania aztreonam często

jest

łączony z innymi środkami

przeciwbakteryjnymi.

 Aztreonam podaje

się

pozajelitowo.

• Budowa chemiczna

– Aminoglikozydy są związkami zawierającymi charakterystyczne

aminocukry, przyłączone wiązaniem aminoglikozydowym do układu

heksozy.

– Są to związki wielokationowe; stopień ich polaryzacji odpowiada za

właściwości farmakokinetyczne.

• Mechanizm działania

– Aminoglikozydy hamują syntezę białka przez bezpośrednie

oddziaływanie na rybosomy bakterii.

 Zaburzają, w procesie inicjującym syntezę białka, prawidłowe przyłączani,:

informacyjnego RNA do rybosomu.

 Powodują także błędne odczytanie kodu genetycznego, wskutek czego

zwalniają syntezę białka lub powodują syntezę białek nieprawidłowych.

– Aminoglikozydy mają także właściwość uszkadzania bakteryjnej błony

komórkowej.

– Żadne znane mechanizmy działania aminoglikozydów nie tłumaczą

jednak w sposób wystarczający ich szybkiego efektu bakteriobójczego.

C. Aminoglikozydy

• Farmakokinetyka

• Z powodu struktury wielokationowej wszystkie aminoglikozydy

słabo

wchłania

ją się po podaniu doustnym.

• Są szybko wchłaniane po podaniu domięśniowymi podskórnym.
• Wszystkie aminoglikozydy są bardziej aktywne w środowisku

zasadowym

• Oporność bakterii

może wynikać

z

działania enzymów

bakteryjnych

inaktywują

cych cząsteczkę aminoglikozydu.

• Plazmidy i czynniki R (oporności) przenoszą kod genetyczny

tych enzymów. Dlategoteż liczne szczepy bakterii, wrażliwe

początkowo na

aminoglikozydy.

stają się na nie oporne.

• Mechanizm ten może również prowadzić do zaniku działania

synergistycznego, między antybiotykami -laktamowymi i

aminoglikozydami wobec

emerokoków

• Zdarza się oporność krzyżowa między antybiotykami

aminoglikozydowymi.

• 5. Działania farmakologiczne

– Streptomycyna

• duże stężenia streptomycyny działają bakteriobójczo; małe stężenia bakteriostatycznie, jest aktywna wobec

organizmów wywołujących dżumę Yersinia pestis),

a

także w kombinacji

z penicyliną

wobec Gram-dodatnich

enterokoków i

paciorkow

ców. In vivo streptomycyna tłumi rozwój prątków gruźlicy

M tuberculosis

–

Neomycyna

•

działa skutecznie wobec wielu gatunków Gram-ujemnych, a także jest aktywna wobec

szeregu

Gram-dodatnich

bakterii (np. S. aureus) i

M tuberculosis

Paciorko

wce są na ogół niewrażliwe na neomycynę.

– Gentamycyna [Gentamicin, Gentaforj

• działa bakteriobójczo wobec różnych Gram-ujemnych mikroorganizmów z gatunkami indolododatnimi

Proteus,

Pseudomonas i Serratia włącznie. Niektóre szczepy Staphylococcus mogą być wrażliwe na gentamycynę.

– Tobramycyna [Tobrex, Brulamycin, Nebcin, Obracin]

• ma zakres działania przeciwbakteryjnego podobny do zakresu działania gentamycyny, lecz może być nieco

bardziej aktywna

wobec

Pseudomonas.

– Amikacyna [Amikacin, Amikin, Biodacin]

• także ma zakres działania zbliżony do gentamycyny, lecz stosuje

się

ją na ogół wyłącznie do leczenia zakażeń

bakteriami opornymi na gentamycynę oraz M tuberculosis

– Netylmycyna

• ma

zakres

działania podobny do zakresu działania amikacyny

i

może być skuteczna wobec bakterii opornych

na gentamycynę.

– Kanamycyna

• ma w porównaniu

z

gentamycyną znacznie węższy

zakres

działania stosowana przy M tuberculosis

• Zastosowanie kliniczne

– a. Streptomycyna

• Streptomycyną, zazwyczaj w kombinacji z penicyliną G, leczy się podostre zapalenie

wsierdzia spowodowane przez paciorkowca zieleniejącego, rzadko jest stosowana

w

monoterapii

z

powodu

częstego

rozwoju oporności bakteryjnej.

•

Jakkolwiek streptomycyna nie ma już zastosowania

w

monoterapii gruźlicy płuc, jest często

łączona z innymi środkami w celu leczenia groźnych postaci tej choroby.

– Gentamycyna,

tobramycyna, amikacyna

i netylmycyna [Netromycin, Guardocin]

•

Wiele zakażeń może być

z

powodzeniem leczonych tymi środkami, lecz toksyczność

ogranicza ich zastosowanie do zagrażających życiu zakażeń

wy

wołanych przez: P

aeruginosa, Serratia, Enterobacter i Klebsiella, gronkowce

wrażliwe na gentamycynę.

•

Środki

te są

czasami używane jako składnik wstępnej, „ślepej terapii"

groźnych

zakażeń

o

nieznanej etiologii. W zakażeniach tych podaje

się

penicylinazooporne penicyliny lub

cefalosporyny w kombinacji

z

aminoglikozydami, np.

z

gentamycyną.

–

Neomycyna.

•

Z powodu poważnych objawów toksycznych występujących po podaniu systemowym jest

ona najczęściej używana jako maść dermatologiczna lub oczna. Ponadto neomycyna może

być stosowana doustnie przed zabiegami chirurgicznymi jamy brzusznej lub w leczeniu

śpiączki wątrobowej.

– Kanamycyna

• również została w większości przypadków zastąpiona mniej toksycznymi i bardziej

skutecznymi lekami.

– Preparaty i

ich

podawanie

• Streptomycyna

• Najczęstszą drogą podawania jest iniekcja domięśniowa, w celu zapobiegania

rozwojowi oporności bakteryjnej

terapię

streptomycyną rzadko stosuje się dłużej niż

10 dni (z wyjątkiem leczenia gruźlicy

i

podostrego zapalenia wsierdzia).

• Gentamycyna

• Lek ten może być podawany domięśniowo, dożylnie lub pod postacią maści czy kremu.

•

Tobramycyna, amikacyna i netylmycyna

są podawane domięśniowo lub dożylnie.

• Kanamycyna

może być podawana domięśniowo, dożylnie lub (w celu działania

miejscowego, w przewodzie pokarmowym) doustnie.

•

Neomycyna

•

Lek ten jest dostępny w postaci kremów, maści, aerozoli, sam lub w

mie

szankach

z

polimyksynami, bacytracyną i

z

innymi antybiotykami oraz kortykosteroidami.

• Jest dostępna także w formie preparatu do podawania doustnego (w zakażeniach

przewodu pokarmowego)

i

pozajelitowego, jakkolwiek rzadko jest stosowana

pozajelitowo.

–

Działania niepożądane

•

Wszystkie aminoglikozydy mają wąski indeks terapeutyczny, ograniczający ich

pozajelitowe zastosowanie.

• Ototoksyczność i nefrotoksyczność są najpoważniejszymi objawami niepożądanymi

terapii.

D. Tetracykliny

• Budowa chemiczna. Tetracykliny

i związki im pokrewne są pochodnymi

policyklicznego naftacenokarboksyamidu.

• Mechanizm działania

 Tetracykliny działają głównie bakteriostatycznie hamując syntezę białek przez

wiązanie

się z

podjednostką 30 S rybosomu.

 Tetracykliny oddziałują na komórki zarówno eukariotyczne, jak i prokariotyczne,

lecz obecność aktywnego transportu w komórce drobnoustroju najwyraźniej ułatwia

przenikanie tetracyklin przez jego błony komórkowe.

• Oporność bakterii

 Bakterie Gram-dodatnie często stają

się

oporne na tetracykliny, co

w

znacznym

stopniu ogranicza przydatność tych leków.

 Występuje całkowita oporność krzyżowa między poszczególnymi preparatami

tetracyklin.

• Dzialania farmakoiogiczne

 Tetracykliny działają aktywnie na

wiele

bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych.

 Tetracykliny są skuteczne wobec Mycoplasma, Borrelia, Chlamydia i riketsji.
 Są stosowane jako leki drugiego rzutu w schorzeniach wywołanych przez gatunki

Leptospira i Treponema.

 W dużych stężeniach tetracykliny hamują wzrost pierwotniaków Entamoeba

histolytica.

• Ryc.

Tetracyklina

– Zastosowanie kliniczne

Zastosowanie tetracyklin w leczeniu chorób infekcyjnych maleje w związku ze wzrastającą na nie opornością

bakterii i wprowadzaniem do leczenia nowych. skuteczniejszych środków przeciw drobnoustrojom.

• Za pomocą tetracyklin są leczone następujące schorzenia:

(1) zakażenia riketsjami (w których są lekami z wyboru), obejmujące:

gorączkę plamistą Gór Skalistych,
dur plamisty, chorobę Brilla,
tyfus mysi i chorobę tsutsugamushi (japońską gorączkę rzeczną),
zakażenie Rikettsia akari (przebiegające z wysypką),
gorączkę Q;

(2) zakażenia chlamydiami, powodujące:

ziarniniaka wenerycznego,
chorobę papuzią,
wtrętowe zapalenie spojówek,
jaglicę;

(3) zakażenia bakteriami z rodzaju Mycoplasma;
(4) zakażenia pałeczkami:

brucelozy,
cholery,
Shigella i Salmonella (niektórymi)

(5) zakażenia weneryczne:

 rzeżączka,
 kiła,
 wrzód miękki (weneryczny),
 ziarniniak pachwinowy (weneryczny),
 chlamydiowe zapalenie cewki moczowej i szyjki macicy

(6) amebiaza.

• Choroba z Lyme, wielosystemowe zaburzenie o charakterze

zapalnym, jest spowodowane przez krętek Borrelia burgdorferi
przenoszony przez kleszcze. Doustne podawanie tetracykliny lub
doksycykliny przez 10-20 dni skraca czas trwania objawów
chorobowych i zapobiega rozwojowi poważniejszych nastçpstxk
choroby.

• Tetracykliny mogą być z powodzeniem stosowane w leczeniu

trądzika.

– Preparaty i drogi ich podawania

Tetracykliny są dostępne w preparatach do podawania doustnego, dożylnego i

domięśniowego. Mogą być także podawane miejscowo, również jako krople okulistyczne.

• Do grupy tetracyklin należą:



chlorotetracyklina



oksytetracyklina

 tetracyklina



demeklocyklina. W porównaniu z innymi tetracyklinami lek ten utrzymuje

się w surowicy krwi dłużej i w wyższych stężeniach.



Metacyklina [Rondomycin]. Lek ten jest bardzo szybko wchłaniany.

 Minocyklina. Obecność pokarmu i jonów wapnia nie wpływa na

wchłanianie tego leku.

 Doksycyklina [Vibramycin]. Po pierwszym dniu leczenia doksycyklina

może być podawana raz na dobę

.

• W przeciwieństwie do innych tetracyklin 90% leku jest wydalanych z kałem:

dlatego nie kumuluje się on w surowicy krwi u pacjentów z zaburzoną

czynnością nerek. Jest to więc jedna z najbezpieczniejszych tetracyklin,

możliwych do zastosowania w leczeniu zakażeń pozanerkowych u tych chorych.

• Działania niepożądane

•

Mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości pod postacią zarówno wysypek

skórnych, jak i gorączki polekowej. Powszechna jest w grupie tetracyklin alergia

krzyżowa.

•

Podczas doustnego podawania tetracyklin dość często występują objawy

podrażnienia przewodu pokarmowego.

•

Dożylne podawanie tetracyklin może być przyczyną zakrzepowego zapalenia żył

z powodu działania miejscowo drażniącego. Wstrzyknięcia domięśniowe są

bolesne, powodują miejscowe podrażnienie, a wchłanianie jest słabe.

•

Duże dawki tetracyklin mogą być przyczyną zaburzeń czynności wątroby.

Niebezpieczeństwo powstania tego powikłania nasila się w trakcie ciąży.

•

Zażycie przeterminowanych i rozłożonych tetracyklin może być przyczyną

powstania zespołu Fanconiego (dysfunkcji cewek nerkowych wiodącej do

niewydolności nerek).

•

Tetracykliny mogą podwyższać ciśnienie wewnątrzczaszkowe, szczególnie u

niemowląt.

Działania niepożądane

– Podawanie tetracyklin dzieciom może doprowadzić do

powstania żółto-brązowego przebarwienia zębów i
zaburzeń wzrostu kośćca.

 Tetracykliny odkładają się w zębach i w kościach wskutek

właściwości chelatujących, tworząc związki tetracykliny z
ortofosforanem wapnia.

 Stopień przebarwienia zębów zależy od dawki całkowitej

tetracyklin i czasu trwania terapii.

 Ryzyko powstania przebarwień zębów wzrasta, gdy

tetracykliny są podawane niemowlętom przed
pojawieniem się pierwszych zębów.

 Jednakże przebarwienia zębów stałych mogą powstać,

jeżeli tetracykliny były podawane dzieciom w wieku od 2
miesięcy do 7 lat, czyli w okresie kalcyfikacji zębów.

 Podawanie tetracyklin w trakcie ciąży może spowodować

przebarwienia zębów u potomstwa.

E. Chloramfenikol

 Budowa chemiczna. Chloramfenikol jest pochodną nitrobenzenu.

 Mechanizm działania

 Chloramfenikol hamuje syntezę białek przez wiązanie się

z

podjednostką 50 S rybosomu,

podobnie jak antybiotyki makrolidowe i klindamycyna.

 Lek ten działa głównie bakteriostatycznie, chociaż wobec niektórych szczepóNN może

działać bakteriobójczo

.

 Farmakokinetyka

 Chloramfenikol szybko wchłania

się z

przewodu pokarmowego.



Jest rozprowadzany w płynach organizmu

i

osiąga stężenia terapeutyczne w płynie mózgowo-

rdzeniowym. Przenika także do żółci, mleka

i

cieczy wodnistej gałki ocznej.

 Chloramfenikol jest metabolizowny w wątrobie

z

udziałem transferazy glukuronowej.

 Jego metabolity są wydalane do moczu

.

 Działania

farmakologiczne

Chloramfenikol ma względnie

szeroki

zakres działania, obejmujący m.in.:

 wiele organizmów Gram-ujemnych (np. jest bakteriobójczy wobec H. influ

enzie),

 bakterie beztlenowe, takie jak gatunki Bacteroides (np. B.

fragilis),

 niektóre szczepy Streptococcus i Staphylococcus (przy dużych stężeniach antybiotyku),

 gatunki drobnoustrojów

z

rodzaju Clostridium, Chlamydia, Mycoplasma,

 riketsje, których wzrost jest hamowany przez chloramfenikol.

• Ryc.

Chloramfenikol

•

Zastosowanie kliniczne. Potencjalnie silne działania toksyczne ograniczają

zastosowanie chloramfenikolu do tych zakażeń, które nie mogą być skutecznie

leczone innymi antybiotykami. Jeżeli inny środek przeciwinfekcyjny jest tak

samo skuteczny jak chloramfenikol, a przy tym potencjalnie mniej toksyczny, to

powinien być zastosowany zamiast chloramfenikolu.

 Chloramfenikol jest lekiem z wyboru w leczeniu duru brzusznego.



Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez H. influenzae

może być skutecznie leczone chloramfenikolem. U dzieci polecane jest w

początkowym okresie terapii łączenie chloramfenikolu z ampicyliną.

 Większość zakażeń bakteriami beztlenowymi reaguje na leczenie chloramfenikolem.
 Zakażenia riketsjami i brucelozą mogą być leczone chloramfenikolem; jednakże

preferowanymi środkami są tetracykliny.

• Preparaty i ich podawanie

 Chloramfenikol i jego sól palmitynową podaje się doustnie.
 Chloramfenikol w postaci bursztyniam sodu jest podawany dożylnie [Chlorocid]. Nie

ma on działania przeciwbakteryjnego, zanim nie zostanie zhydrolizowany do

chloramfenikolu. Osiąga stężenie maksymalne w ciągu godziny.

 Dostępne są także roztwory i maści [Detreomycyna] do stosowania w okulistyce.

E Erytromycyna, klindamycyna i

wankomycyna

•

Budowa chemiczna



Erytromycyna jest antybiotykiem makrolidowym. Makrolidy zawierają pierścień laktonowy

i jedną lub więcej cząsteczek dezoksycukru.



Klindamycyna [Klimicin,DalacinC]jest7-dezoksy,7-chloropochodn41ekumacie‑

rzystego, linkomycyny [Lincocin, Cillimycin, Neloren], którą zasadniczo zastąpiła.



Wankomycyna jest złożonym glikopeptydem.

•

Mechanizm działania



Erytromycyna i klindamycyna hamują syntezę białek, łącząc się z podjednostką 50S

rybosomu wrażliwego mikroorganizmu: działają one zazwyczaj bakteriostatycznie, lecz w

pewnych warunkach mogą być bakteriobójcze.



Wankomycyna hamuje syntezę bakteryjnej ściany komórkowej. W przeciwieństwie więc do

erytromycyny i klindamycyny jest oczywiście bakteriobójcza.

•

Działanie farmakologiczne

–

Erytromycyna



Jest aktywna wobec bakterii Gram-dodatnich, z niektórymi szczepami S. aureus, opornymi

na leczenie penicyliną G włącznie.



Wrażliwe na erytromycynę są gatunki Neisserria, niektóre szczepy H. influenzam,

Bordetella, Legionella, Treponema i Mycoplasma.

–

Klindamycyna



Klindamycyna jest aktywna wobec:bakterii Gram-dodatnich i beztlenowych paciorkowców,

wielu innych bakterii beztlenowych, szczególnie B. fragilis.

–

Wankomycyna działa głównie na bakterie Gram-dodatnie.

• Ryc. Kwas nalidyksowy

– G. Chinolony

•

Budowa chemiczna. Norfloksacyna i cyprofloksacyna są fluorochinolonami. Te

nowsze syntetyczne środki przeciw drobnoustrojom mają budowę zbliżoną do

starszego chinolonu - kwasu nalidyksowego.

• Mechanizm działania. Chinolony działają na gyrazę DNA - enzym biorący udział w

replikacji DNA. Jest to szybkie działanie bakteriobójcze.

• Oporność bakterii. Oporność na fluorochinolony nie rozwija się tak szybko jak

oporność na kwas nalidyksowy.

• Farmakokinetyka

 Po podaniu doustnym norfloksacyna [Nolicin] i cyprofloksacyna [Ciprobay, Ciprinol]

szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego.

 Okres półtrwania wynosi 3-4 godziny.

 Oba leki są częściowo metabolizowane przez wątrobę.

• Działania farmakologiczne



Norfloksacyna i cyprofloksacyna działają na wiele bakterii Gram-dodatnich i Gram-

ujemnych. Ponadto cyprofloksacyna jest aktywna wobec niektórych prątków. Są bardzo

aktywne wobec gonokoków.

 Norfloksacyna i cyprofloksacyna działają na prawie wszystkie zarazki wywołujące

zakażenia układu moczowego.

 cyprofloksacyna jest wysoce aktywna wobec bakterii będących przyczyną zapalenia jelit i

wobec gronkowców, w tym także opornych na metycylinę.

ŚRODKI

STOSOWANE W

LECZENIU

ZAKAŻEŃ

GRZYBICZYCH

A. Nystatyna

• Budowa chemiczna.

Nystatyna jest antybiotykiem polienowym.

• Mechanizm działania

• Lek działa grzybostatycznie i grzybobójcze.

•

Przyłącza się do steroli, szczególnie ergosterolu, występującego w dużych ilościach w błonie

komórki grzybów i drożdży. Wydaje się, że w wyniku tego połączenia w obrębie błony

powstają kanały, przez które małe cząstki przenikają na zewnątrz komórki.

• Farmakokinetyka

• Nystatyna nie jest wchłaniana w uchwytnych ilościach z przewodu pokarmowego.
• Nie wchłania się ze skóry i błon śluzowych.
• Nie jest podawana pozajelitowo.
• Jest słabo rozpuszczalna i rozpada się gwałtownie w środowisku wodnym.

• Zastosowanie kliniczne

• Nystatyna jest używana do leczenia zakażeń skóry, błon śluzowych i przewodu

pokarmowego wywołanych przez Candida.

• Pleśniawka (kandydiaza jamy ustnej) i zapalenie pochwy są leczone miejscowo, w

zakażeniach przewodu pokarmowego nystatyna jest podawana doustnie.

• Preparaty.

• Nystatyna jest dostępna jako maść, zawiesina do stosowania doustnego, tabletki doustne, krople i zasypka.

• Działania niepożądane.

• Po podaniu doustnym sporadycznie występują zaburzenia żołądkowe-jelitowe.

B. Amfoterycyna B [Fungizone]

• Budowa chemiczna.

Lek ten jest antybiotykiem polienowym.

• Mechanizm działania

jest taki sam jak nystatyny.

•

Farmakokinetyka

 Amfoterycyna B jest słabo wchłaniana z przewodu pokarmowego.
 Okres półtrwania po podaniu dożylnym wynosi około 24 godzin.

• Działania farmakologiczne

 Amfoterycyna B jest środkiem przeciwgrzybiczym o szerokim zakresie działania.
 Wrażliwe na nią są: Histoplasma capsulatum, Cryptococcus neoformans, Coccidioides

immitis, Candida, Blastomyces dermatitidis oraz niektóre szczepy Aspergillus i

Sporotrichum.

 Stężenie amfoterycyny B decyduje o jej działaniu grzybostatycznym lub grzybobójczym.

• Preparaty

 Do iniekcji dożylnych dostępna jest amfoterycyny B w postaci zliofilizowanego proszku.
 Amfoterycyna B występuje także w postaci preparatów do stosowania miejscowego w

leczeniu skórnej i śluzówkowej postaci kandydiazy.

• Działania niepożądane.

Wszyscy chorzy poddawani leczeniu amfoterycyną B powinni być

hospitalizowani przynajmniej w początkowym okresie terapii.

 Mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości.



Po podaniu dożylnym często pojawiają się gorączka, dreszcze, bóle głowy; zaburzenia

żołądkowe-jelitowe. Zazwyczaj, w miarę trwania terapii amfoterycyną B. pacjenci tolerują

lek coraz lepiej.

 Występują także zakrzepowe zapalenia żył w trakcie terapii dożylnej.

C. Gryzeofulwina [Gricin]

• Budowa chemiczna.

Lek ten jest wytwarzany przez Penicilliitm griseofulvum. Jest słabo rozpuszczalny w

wodzie.

• Mechanizm działania.

 Dokładny mechanizm działania nie jest poznany. Prawdopodobnie gryzeofulwina łączy się z

polimeryzującymi nićmi wrzeciona, rozrywając wrzeciono mitotyczne. Działa grzybostatycznie.

Farmakokinetyka.

 Gryzeofulwina po podaniu doustnym jest wchłaniana z górnej części jelita cienkiego.
 Większość leku wydala się w formie nie zmienionej z kałem.

• Działania farmakologiczne.

 Gryzeofulwina jest aktywna wobec grzybów skórnych z Microsporum, Epidermophyton i szczepami

Trichophyton włącznie. Nie

działa

na drożdże.

•

Zastosowanie kliniczne.

 Z powodu dużego powinowactwa do keratyny gryzeofulwina jest używana do leczenia grzybiczych

schorzeń skóry, włosów, paznokci, grzybicy skóry owłosionej, stóp, podudzi, tułowia i grzybicy

obrączkowatej. Podaje się ją doustnie. Stosowanie miejscowe jest mało skuteczne.

• Preparaty.

 Gryzeofulwina,

jest

dostępna w postaci tabletek, kapsułek i zawiesin do podawania doustnego.

• Działania niepożądane.

 Szerokie stosowanie gryzeofulwiny wykazało jej stosunkowo małą toksyczność.
 Wśród możliwych objawów niepożądanych występują: bóle głowy, zaburzenia neurologiczne, podrażnienia

przewodu pokarmowego, reakcje skórne z pokrzywką i nadwrażliwością na światło włącznie.

D. Flucytozyna [Ancotil]

• Budowa chemiczna.

Lek ten jest fluoropirymidyną.

• Mechanizm działania.

 Flucytozyna jest przetwarzana wewnątrz komórki grzyba (lecz nie w komórce gospodarza) w 5-

fluorouracyl - antagonistę metabolicznego, który doprowadza do hamowania syntetazy

tymidylowej.

• Farmakokinetyka.

 Flucytozyna jest dobrze wchłaniana z przewodu pokarmowego i szeroko rozprowadzana w

organizmie. Przenika nawet do płynu mózgowo-rdzeniowego.

 Jest wydalana do moczu, głównie w postaci nie zmetabolizowanej.

• Działanie farmakologiczne.

 Lek jest aktywny wobec C. neoformans. Działa na niektóre szczepy Candida, ze szczepami

Candida albicans włącznie.

 Jednakże w trakcie terapii C albicans może stać się oporna na flucytozynę.

• Zastosowanie kliniczne .

 Jakkolwiek flucytozyna nie jest tak skuteczna jak amfoterycyna B, jest jednak mniej toksyczna i

może być podawana drogą doustną. Jest stosowana w leczeniu ogólnoustrojowych zakażeń

wywołanych przez C albicans i C neoformans (Cryptococcus meningitidis).

 Najczęściej stosuje się ją w kombinacji z amfoterycyną B.

• Preparaty.

Flucytozyna jest dostępna w postaci kapsułek do podawania doustnego.

• Działania niepożądane

. śmiertelna w skutkach depresja szpiku, zaburzenia żołądkowe-jelitowe,

wysypki skórne, zaburzenia czynności wątroby.

E. Ketokonazol [Nizoral, Oronazol]

• Budowa chemiczna.

Ketokonazol jest podstawioną pochodną imidazolu.

• Mechanizm działania

.

 Ketokonazol zmienia przepuszczalność błony komórkowej przez blokowanie syntezy

ergosterolu - głównego sterolu komórki grzyba.

• Farmakokinetyka

 Ketokonazol jest wchłaniany z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie w

surowicy występuje po upływie 1-2 godzin od podania doustnego.



Aby lek mógł dobrze się rozpuścić, powinien się znajdować w środowisku kwaśnym.

Dlatego środki podwyższające pH środowiska przewodu pokarmowego mogą

zmniejszać biodostępność ketokonazolu.

• Działanie farmakologiczne i zastosowanie kliniczne



Ketokonazol

jest

skuteczny

w

leczeniu

blastomykozy,

kokcydioidomykozy,

histoplazmozy, parakokcydioidomykozy, przewlekłej kandydiazy skóry i błon śluzowych

oraz opornych zakażeń grzybiczych skóry.



Ketokonazol działa wolniej niż inne, dostępne środki przeciwgrzybicze, wymaga więc

długiego okresu podawania. W związku z tym jest mniej użyteczny w leczeniu ciężkich

i ostrych zakażeń ogólnoustrojowych.

 Słabo przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego, dlatego też nie jest zalecany do

leczenia zapalenia grzybiczego opon mózgowych.

• Preparaty.

Ketokonazol występuje w formie tabletek do podawania doustnego.

• Działania niepożądane.

Najczęściej występującymi objawami niepożądanymi są

nudności i wymioty. Rzadziej występują reakcje nadwrażliwości (pokrzywka i anafilaksja).

E Flukonazol [Diflucan]

• Budowa chemiczna.

Lek jest bis-triazolem.

• Mechanizm działania.

Hamuje enzymy związane z cytochromem P-450, blokując

syntezę ergosterolu.

• Farmakokinetyka

 Flukonazol jest rozpuszczalny w wodzie lepiej niż ketokonazol i charakteryzuje

się dużą biodostępnością.

 Maksymalne stężenie w surowicy występuje po upływie 1-2 godzin od podania. a

okres półtrwania wynosi 30 godzin.

 Jest wydalany w postaci nie zmienionej z moczem.

• Działanie farmakologiczne i zastosowanie kliniczne



Flukonazol jest aktywny wobec szeregu ogólnoustrojowych patogenów

grzybiczych z Aspergillus, B. dermatitidis, C. albicans, C. neoformans, C immitis i

H. capsulatum włącznie.



Jest skuteczny w leczeniu kandydiazy jamy ustnej, gardła i przełyku, groźnych

ogólnoustrojowych zakażeń kandydiazowych i kryptokokowego zapalenia opon.

• Preparaty.

Flukonazol może być podawany doustnie i dożylnie.

• Działania niepożądane

 Jest mniej toksyczny od amfoterycyny B i flucytozyny i tolerowany przez chorych

lepiej niż ketokonazol.

 Podawanie flukonazolu powinno być przerwane u chorych z postępującą

dysfunkcją wątroby.

G. Naftyfina

• Budowa chemiczna. Ten syntetyczny środek przeciwgrzybiczy

jest alliloaminą.

• Mechanizm działania.

• Naftyfina zwalnia syntezę ergosterolu, istotnego składnika grzybiczej

błony komórkowej, przez hamowanie enzymu epoksydazy - skwalenu

.

• Działanie farmakologiczne i zastosowanie kliniczne

• In vitro naftyfina działa grzybobójcze na grzyby zakażające

skórę i

grzybostatycznie na drożdżaki, np. C albicans.

• W leczeniu znalazła zastosowanie w terapii grzybicy stóp, podudzi i

tułowia. Nie działa ani w grzybiczych zakażeniach włosów, ani w

zakażeniach paznokci.

• Preparaty i ich podawanie.

• Naftyfina jest dostępna pod postacią 1% kremu do

stosowania miejscowego.

• Działania niepożądane.

• Opisano uczucie parzenia skóry, nadmierną suchość,

zaczerwienienie i świąd.

H. Mikonazol [Daktarin, Gyno-Femidazol] i

klotrimazol [Fungizid]

• Są to pochodne imidazolowe, stosowane głównie miejscowo.

 Hamują one wzrost powszechnie występujących grzybów skórnych -

drożdżaków, ze szczepami Trichophyton, Epidermophyton floccosum, C.
albicans i Malassezia furfurwłącznie.

 Są stosowane w leczeniu grzybic i innych zakażeń skóry wywołanych

przez organizmy podatne na lek, a także w leczeniu kandydiazy warg
sromowych i pochwy.

• Mikonazol występuje także jako preparat do podawania

pozajelitowego stosowany w leczeniu ciężkich ogólnoustrojowych
zakażeń grzybiczych, takich jak kandydiaza, kokcydioidomykoza i
kryptokokoza. Jednakże toksyczność leku zmniejsza jego
przydatność i ogranicza jego skuteczność.

I. Haloprogina i tolnaftat

• Tolnaftat jest skuteczny w leczeniu większości grzybic

skóry powodowanych przez Trichophyton rubrum i
Microsporum canis, lecz nie działa na Candida.

• Haloprogina działa grzybobójcze wobec

Epidermophyton, Pityrosporum, Microsporum,
Trichophyton i Candida.

• W przeciwieństwie do tolnaftatu - nietoksycznego i nie

wywołującego reakcji alergicznych - haloprogina może
powodować świąd, pokrzywki i zaognienie skóry w
miejscu stosowania.

ŚRODKI

STOSOWANE W

LECZENIU

ZAKAŻEŃ

PIERWOTNIAKOWY

CH



Metronidazol

.

Jest

lekiem

bardzo

skutecznym

w

leczeniu

zakażeń

pierwotniakowych, z rzęsistkowicą, inwazjami Giardia lamblia-i amebiazą wywołaną

przez E. histolytica włącznie. Jest także aktywny w terapii zakażeń bakteriami

beztlenowymi (np. wywołanymi przez szczepy Bacteroides).

 Diloksanid (diklofurazol) działa pełzakobójczo. Stosuje się go w leczeniu

bezobjawowych nosicieli cyst ameby.



Suramina jest niemetalicznym, wieloanionowym związkiem stosowanym w leczeniu

afrykańskiej trypanosomatozy (inwazji świdrowców) zarówno we wczesnym, jak i

zaawansowanym stadium choroby. Jest także bardzo skuteczna w leczeniu

onchocerkozy, lecz została w dużym stopniu zastąpiona mniej toksyczną

iwermektyną.



Nifurtymoks jest lekiem stosowanym w leczeniu południowoamerykańskiej

trypanosomatozy



Styboglukonian, związek antymonowy, jest lekiem z wyboru do leczenia

leiszmaniozy.



Pentamidyna. Pentamidyna jest skuteczna w leczeniu wczesnych postaci

afrykańskiej trypanosomatozy oraz w profilaktyce i leczeniu zapalenia płuc

wywołanego przez P carinii. To ostatnie schorzenie jest oportunistycznym

zakażeniem występującym u chorych z AIDS. pentamidyna może być bardzo

skuteczna u chorych, u których terapia związkami antymonowymi jest nieskuteczna.

•

Chlorochina [Arechin] jest lekiem z wyboru do leczenia niepowikłanej, ostrej

malarii wywołanej przez którykolwiek z mikroorganizmów Plasmodium (z

wyjątkiem postaci opornych) oraz stosowanym w celach profilaktycznych podczas

pobytu w rejonach endemicznych.

•

Prymachina jest stosowana do leczenia i zapobiegania nawrotom malarii

wywołanej przez Plasmodium vivax i Plasmodium ovale po opuszczeniu rejonów

endemicznych Jest podawana wraz z chlorochiną lub z innym lekiem

przeciwzimniczym.

•

Pirymetamina [Daraprim] i sulfadoksyna są stosowane zamiennie w

profilaktyce i leczeniu zakażeń wywołanych przez oporne na chlorochinę szczepy

Plasmodiumfalciparum. Kombinacja pirymetaminy z sulfadoksyną jest dostępna

jako [Fansidar].

•

Chinina

–

Siarczan chininy podawany doustnie jest skuteczny w leczeniu ostrych,

nieskomplikowanych ataków malarii wywołanych przez oporne na

chlorochinę szczepy Plasmodium falciparum.

–

Dwuchlorowodorek chininy, podawany pozajelitowo, jest stosowany w

leczeniu ciężkich schorzeń spowodowanych przez oporne na chlorochinę

szczepy P. falciparum.