Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Prawidłowości życia
społecznego

Plan lekcji

1. Wartości społeczne
2. Sprawiedliwość
3. Normy społeczne
4. Podział norm społecznych
5. Procesy społeczne
6. Instytucje społeczne
7. Rodzaje konfliktów społecznych
8. Sposoby rozwiązywania konfliktów społecznych

Wartości społeczne

Ład społeczny to stan równowagi, który pozwala zaspokoić ludzkie
potrzeby i stwarza warunki rozwoju społecznego. Elementami ładu
społecznego są wartości, normy
i instytucje społeczne, dzięki którym ludzkie zachowania są
przewidywalne.

Wartości społeczne to idee uważane przez większą część społeczeństwa
za cenne, pożądane oraz zasługujące na szacunek i szczególną ochronę.
Spójny i hierarchicznie uporządkowany układ tych wartości jest
nazywany systemem wartości.

System wartości reguluje stosunki w grupie i określa jej cele, a także jest
źródłem norm społecznych.

Podział wartości społecznych wg Miltona Rokeacha:

• instrumentalne - zachowania i cechy, które służą do osiągania i
realizacji wartości ostatecznych, np. : pracowitość, zdolność.

• ostateczne – cele i stany rzeczy, do których ludzie dążą, np. :
sprawiedliwość, równość.

Milton Rokeach

Sprawiedliwość należy do głównych wartości w etyce życia społecznego.
Rozumienie pojęcia sprawiedliwości jest bardzo zróżnicowane.

Sprawiedliwość

Sprawiedliwość jako cnota

-w starożytności sprawiedliwość
pojmowana jest jako cnota. Dla Platona
była ona harmonią między władzami
człowieka: rozumem, pędem do walki i
pragnieniem przyjemności. W tym sensie
człowiek sprawiedliwy to człowiek
doskonały moralnie, postępujący
etycznie.

- W podobny sposób sprawiedliwość
pojmowali autorzy biblijni, dla których
życie sprawiedliwe to życie zgodne z
przykazaniami Bożymi.

Platon

Sprawiedliwość wyrównawcza i
rozdzielcza

• Arystoteles uznał, że pojęcie
sprawiedliwości odnosi się przede
wszystkim do relacji między
jednostkami w społeczeństwie. Wyróżnił
dwa rodzaje sprawiedliwości:

-wyrównawczą, dotyczącą właściwej
zapłaty za wyrządzone zło,

- rozdzielczą, dotyczącą słusznego
podziału dóbr w społeczeństwie.

Sprawiedliwość

Arystoteles

Katolicka nauka społeczna

• społeczeństwo zapewnia
sprawiedliwość społeczną,
gdy urzeczywistnia warunki
pozwalające zrzeszeniom
oraz każdemu z osobna na
osiągnięcie tego, co im się
należy, odpowiednio do ich
natury
i powołania.

Sprawiedliwość

Absyda Bazyliki Laterańskiej z tronem biskupim

Sprawiedliwość jako równość
szans

• twórcą koncepcji sprawiedliwości
jako równości szans jest John
Rawls. Twierdził on, że nie można
zlikwidować nierówności
społecznych. W tej sytuacji
każdemu należy zapewnić równe
szanse na starcie, tak by mógł się
swobodnie rozwijać i kształcić.

• sprawiedliwość ma polegać na
takim zorganizowaniu
społeczeństwa, by każdy miał
wolność wyboru drogi życiowej.

Sprawiedliwość

John Rawls

Sprawiedliwość jako
uprawnienie

• twórcą teorii sprawiedliwości
jako uprawnienia jest Robert
Nozick. Jej podstawą jest
posiadanie dóbr. Są trzy zasady
sprawiedliwego społeczeństwa:
- sprawiedliwe pozyskanie dóbr,
- sprawiedliwe przekazanie dóbr,
- sprawiedliwe dochodzenie swoich
praw.

Prawa i jego przestrzeganie są
warunkiem sprawiedliwości
społecznej.

Sprawiedliwość

Robert Nozick

Normy społeczne

Normy społeczne to nakazy i zakazy określające, jak należy
postępować, co należy robić, a czego nie wolno. Normy społeczne są
wyrazem zaakceptowanego i uznawanego za obowiązujący system
wartości w danym społeczeństwie.

Na straży przestrzegania norm społecznych stoi kontrola społeczna,
czyli system sankcji społecznych. Są to środki – nagrody i kary,
które wzmacniają konformizm.

CHARAKTER NAGRÓD I KAR

• formalny – są wymierzane w określonym trybie przez
upoważnione organy
(np. kara więzienia),

• nieformalny – spontaniczne formy nacisku stosowane przez
otoczenie
(izolacja, życzliwość),

• pozytywny – gdy nagradzają zachowania zgodne z przyjętymi
normami
(pochwała, uznanie),

• negatywny – gdy karzą zachowania niezgodne z zasadami
(drwina, donos).

Podział norm społecznych

Normy prawne

Normy prawne są ustanawiane przez upoważniony do tego organ
ustawodawczy, władzę państwową lub samorządową.
Normy prawne mają charakter powszechny i stanowiony. W równym
stopniu obowiązują obywateli.
Sankcje za ich nieprzestrzeganie mają charakter formalny, np. mandat,
pozbawienie wolności.

Mandat

Podział norm społecznych

Normy religijne

Normy religijne obowiązują
tylko przedstawicieli danego
wyznania. Wyróżniamy dwa
rodzaje norm religijnych:

- pochodzące od Boga,

- pochodzące od organizacji
religijnych.

Część norm religijnych,
zwłaszcza te dotyczące
stosunków międzyludzkich,
ma charakter norm
moralnych. Sankcje mają
charakter religijny, np.
ekskomunika.

Kościół

Ekskomunika za
uśmiercenie Eluany

Podział norm społecznych

Normy moralne

Normy moralne wskazują, co jest dobre, a co złe. Niektóre z nich,
zwłaszcza te, które występują w większości doktryn religijnych, są
niezmienne, np. zakaz zabijania. Mają też charakter absolutny, co
oznacza bezwzględny zakaz lub nakaz określonego zachowania.
Dotyczą nie tylko jednostek, ale także grup społecznych.
Nieprzestrzeganie ich pociąga za sobą sankcje nieformalne.

Nakaz

Zakaz

Podział norm społecznych

Normy obyczajowe

Normy obyczajowe to sposoby zachowania, postępowania oraz rytuały,
które zostały ukształtowane w wyniku nawyków i uznane w danej
społeczności za obowiązujące. Ich przestrzeganie wynika z
przekonania, że tak należy postępować, bo tak każe tradycja.
Nieprzestrzeganie norm obyczajowych pociąga za sobą sankcje
nieformalne.

Rytuał . Autor: Jarek Kotas

Procesy społeczne

Procesami społecznymi określa się zjawiska połączone związkami
przyczynowo – skutkowymi, które zachodzą w osobowości jednostki,
między jednostkami, jednostką a grupą lub między grupami.

NAJWAŻNIEJSZE PROCESY SPOŁECZNE

Socjalizacja - (zob. lekcja 4)

Przystosowanie

- to proces polegający na zmianie dotychczasowych wzorów działań i
kryteriów ocen w sytuacji, gdy uniemożliwiają one uczestnictwo w życiu
zbiorowości. Proces ten dokonuje się w sytuacji, kiedy jednostka lub
grupa styka się z nowym otoczeniem, np. uczeń zmienia szkołę.

Współpraca
- jest to uzgodnione działanie zmierzające do osiągnięcia wspólnych
celów. Współpraca rodzi poczucie identyfikacji z zespołem,
identyfikacja zaś jest niezbędnym warunkiem współpracy, ponieważ
gwarantuje jej trwanie nawet w wypadku pojawienia się konfliktu.

Procesy społeczne

NAJWAŻNIEJSZE PROCESY SPOŁECZNE

Współzawodnictwo

- to rywalizacja o osiąganie celów lub dóbr, które występują w
ograniczonych ilościach. Może mieć charakter antagonistyczny lub
nieantagonistyczny.

Ruchliwość społeczna

- to przemieszczanie się ludzi między poszczególnymi szczeblami
hierarchii społecznej lub w przestrzeni.

Dezintegracja społeczna

- polega na osłabieniu kontroli społecznej, zaniku jasnych kryteriów
oceny moralnej
i dużym przyzwoleniu na zachowania uważane powszechnie za
niewłaściwe. Dezintegracja przejawia się wzrostem takich zjawisk, jak
alkoholizm, narkomania, przestępczość, dewiacja seksualne.

Konflikt społeczny
- to proces, który zachodzi wtedy, gdy między grupami lub częściami
grup społecznych istnieje sprzeczność interesów, a realizacja aspiracji
jednej grupy odbywa się kosztem drugiej.

Instytucje społeczne

Instytucjami społecznymi określa się trwałe elementy ładu
społecznego (rodzina, własność, prawo), uregulowane formy
działalności (szkolnictwo, sądownictwo) oraz pewnego typu organizacje
pełniące określone funkcje (np. szpitale, więzienia).

Gdy organizacje regulują stosunki w grupach, skłaniają członków do
wypełnienia powierzonych im zadań, mówimy wówczas o ich roli
regulacyjnej. Jeśli zaspokajają podstawowe potrzeby jednostek, mamy
do czynienia z funkcją zaspokajania potrzeb.
O roli integracyjnej mówimy zaś, gdy scalają zbiorowości wokół
określonych celów społecznych.

Rodzaje konfliktów społecznych

Konflikty kulturowe
- rodzą się wtedy, gdy stykają się ze sobą grupy o odmiennych sposobach
życia i systemach wartości. Uświadomienie sobie tych różnic rodzi poczucie
zagrożenia i konflikt narasta, np. konflikt między Muzułmanami a
Europejczykami w państwach zachodnich. Odmianą konfliktu kulturowego jest
konflikt wartości, który wynika z różnic wyznawanych wartości.

Studentki z Pakistanu - czy w przyszłości odmienią oblicze Londynu? (Fot.
ONS)

Rodzaje konfliktów społecznych

Konflikty ekonomiczne
- są jedynymi z najczęściej występujących konfliktów. Ich przyczynami są
różnice społeczne wynikające z istnienia struktury społecznej (podział na
warstwy i klasy), różnice w rozwoju oraz kryzysy gospodarcze. Przykładami
mogą być konflikty między lepiej i słabiej rozwiniętymi regionami lub konflikty
między warstwami i grupami społecznymi.

Rodzaje konfliktów społecznych

Konflikty
organizacyjne

- rodzą się między
grupami lub warstwami
wzajemnie od siebie
uzależnionymi.
Najpowszechniej
występującym konfliktem
organizacyjnym jest
konflikt pracodawcy z
pracownikiem.

Konflikty pokoleniowe
- często występują w
rodzinach i wynikają z
różnic między
generacjami. Nasilają się
w okresach szybkich
zmian społecznych, gdy
kultura młodego
pokolenia bardzo się
różni od kultury osób
starszych.

Stare i nowe pokolenie

Sposoby rozwiązywania konfliktów

Przemoc - aby rozstrzygnąć konflikt, strony uciekają się do użycia siły.
Konflikt kończy się zwycięstwem jednej ze stron i narzuceniem jej woli
pokonanemu.

Unikanie - polega na rezygnacji którejś ze stron z realizacji swoich
aspiracji, aby uniknąć konfliktów.

Negocjacje - rozmowy podjęte po to, aby znaleźć rozwiązanie
satysfakcjonujące obie strony.

Mediacje - rozmowy między stronami konfliktu z udziałem osoby
trzeciej – mediatora, który zachowuje neutralność i pomaga znaleźć
rozwiązanie satysfakcjonujące obie strony.

Arbitraż - rozstrzygnięcie konfliktu przez wyznaczonego przez obie
strony niezależnego arbitra. Jego decyzja jest dla obu stron wiążąca.

Sąd – sposób rozstrzygnięcia sporów. Orzeczenia sądu są wiążące, a
strony nie mają wpływu na jego skład.

Głosowanie/ wybory – sposób stosowany w państwach
demokratycznych