Operacje

otwartego

rynku

Definicja

Operacje otwartego rynku

to cały zespół

transakcji kupna i sprzedaży krótkoterminowych
papierów wartościowych między bankiem centralnym
a bankami komercyjnymi, dokonywanymi w celu

:

• wpływania na płynność systemu bankowego oraz jego

zdolność do kreacji pieniądza

• pośredniego lub bezpośredniego wpływania na

poziom krótkoterminowych stóp procentowych

• zwiększenia efektywności działania rynku pieniężnego

•Dokonywane są codziennie, a więc w sposób
ciągły.

•Jest to najczęściej stosowane, elastyczne oraz
skuteczne narzędzie polityki pieniężnej.

•Charakteryzują się one łagodnym i płynnym
oddziaływaniem na gospodarkę.

•Nie można ich wykorzystywać do realizowania
dwóch podstawowych celów polityki pieniężnej
jednocześnie: do utrzymywania rynkowych stóp
procentowych na ustabilizowanym poziomie i do
dostosowania podaży pieniądza do potrzeb
gospodarczych kraju. Realizacja jednego z nich
odbywa się kosztem niemożności zrealizowania
drugiego.

•Operacje otwartego rynku służą nie tyle
realizacji długofalowej polityki przyrostu podaży
pieniądza,

ile

bieżącemu

kompensowaniu

niekorzystnych tendencji na rynku pieniężnym

•Instrument

ten

ma

bezpośredni,

łatwo

przewidywalny wpływ na płynność sektora
bankowego.

•Decyzje o podjęciu transakcji otwartego rynku
mogą być podejmowane przez bank centralny
szybko, bez czasochłonnej procedury prawnej

•Operacje

otwartego

rynku

kształtują

oczekiwania

uczestników

krótkoterminowych

transakcji finansowych odnośnie do zamierzonych
kierunków polityki pieniężnej banku centralnego

W 2002 r. wprowadzono podział operacji otwartego rynku ze
względu na cel podejmowania przez bank centralny działań
ingerujących w stan płynności sektora bankowego.

Wyróżnia się 3 typy operacji otwartego rynku:

•podstawowe – emisja regularna (raz w tygodniu) 28-
dniowych bonów pieniężnych NBP;

•dostrajające – operacje doraźne dla łagodzenia znacznych
wahań płynności, które polegają na:
- ograniczeniu płynności poprzez emisje bonów pieniężnych
NBP z terminem zapadalności od 1-7 dni,
- wspomaganiu płynności poprzez zakup od banków
skarbowych papierów wartościowych na okres od 1-7 dni,
- uzupełnianiu płynności banków poprzez przedterminowy
wykup bonów pieniężnych NBP;

•strukturalne – operacje trwałego obniżenia płynności
banków poprze bezwarunkową sprzedaż przez NBP obligacji
skarbowych.

Operacje repo (operacje warunkowego zakupu) – bank
centralny kupuje bony skarbowe od banków
komercyjnych, te z kolei zobowiązują się do ich
ponownego nabycia w określonym terminie po określonej
cenie.

Operacje reverse repo (operacje warunkowej
sprzedaży)– uzupełnienie niedoboru płynnych funduszy
przez sprzedaż ze swego portfela bonów skarbowych
bankowi centralnemu przez banki komercyjne.

Bank centralny w ramach operacji otwartego rynku stosuje
transakcje bezwarunkowe i warunkowe, zwane też
pokrytymi

Transakcje bezwarunkowe polegają bądź na
nieuwarunkowanych zakupach bądź na
nieuwarunkowanej sprzedaży krótkoterminowych
papierów wartościowych. Realizacja tych transakcji nie
wiąże się z żadnymi dodatkowymi klauzulami, mają one
charakter transakcji natychmiastowych.

Wśród transakcji warunkowych wyróżniamy:

•Bank centralny sprzedaje weksle bankom z
równoczesnym zawarciem umowy ich odkupu w
określonym terminie w przyszłości po z góry
określonej cenie.

•Sprzedaż bonów bankom komercyjnym jest
formą lokaty nadwyżek pieniężnych. Dlatego
nazywane są lokatą aukcyjną

•Z punktu widzenia celu polityki pieniężnej
operacje otwartego rynku mogą mieć charakter
dynamiczny lub defensywny.

• Dynamiczny charakter przejawia się wówczas
gdy służą zmianie płynnych rezerw pieniężnych
banków,

•Defensywny gdy służą niwelacji wahań rezerw
pieniężnych

Bank centralny może zdecydować się na
realizację jednego z dwóch podstawowych
celów polityki pieniężnej:

•Po pierwsze może dążyć do stabilizacji
rynkowej stopy procentowej

•Po drugie może dążyć do kształtowania
podaży

pieniądza

w

określonych

granicach

Realizacja obu celów na raz za pomocą
operacji otwartego rynku nie jest możliwa, są
to bowiem cele sprzeczne.

•

Niepożądane zmiany stopy procentowej w

transakcjach otwartego rynku przenoszą się na
stopy procentowe stosowane przez banki
komercyjne w transakcjach z przedsiębiorstwami
i ludnością

•Jeżeli BC chce utrzymać stopę procentową na
pożądanym poziomie to musi zwracać uwagę na
ceny kupowanych i sprzedawanych
weksli. Spadek ceny weksla oznacza bowiem
wzrost jego oprocentowania, a właśnie tego
efektu bank chce uniknąć

•Utrzymywanie rynkowej stopy procentowej na
pożądanym poziomie wymaga, aby BC skupował
lub sprzedawał weksle w takiej ilości, jaka okaże
się z tego punktu widzenia niezbędna

•

Kształtując

poziom

rynkowych

stóp

procentowych,

BC

oddziałuje

na

międzynarodowe ruchy kapitałów. Jest to
uboczny, ujemny efekt operacji otwartego rynku.
Tak jak przy stopie kredytów refinansowych, cel
zewnętrzny, jakim jest równowaga bilansu
płatniczego, i cel wewnętrzny, jakim jest
kontrola podaży pieniądza i stabilizacja cen -
mogą stać w sprzeczności

•Polityka

otwartego

rynku

uważana

za

najskuteczniejszy instrument polityki pieniężnej
w krajach o rozwiniętych rynkach finansowych,
zwłaszcza w tych, w których szeroko jest
rozbudowany obrót skarbowymi papierami
wartościowymi

Centralny bank państwa- Narodowy Bank

Polski

NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa,
prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych
instytucji państwowych, państwowych funduszy
celowych i państwowych jednostek budżetowych
oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Bank centralny i jego funkcje

Bank centralny jest to bank państwowy, który
spełnia równocześnie funkcje:
- banku emisyjnego,
- banku banków,
- banku gospodarki narodowej i banku państwa

Najbardziej istotne dla banku centralnego jest
spełnianie funkcji banku gospodarki narodowej. W
tym charakterze jest on z jednej strony regulatorem
całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz
równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony –
bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów
dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej
obsługi budżetu.
Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o
stabilność waluty narodowej, a także takie
oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby
następował jej stały rozwój, wzrost dochody
narodowego oraz spadek bezrobocia

Jako bank banków, bank centralny jest bankiem
rezerwowym dla banków komercyjnych

Bank banków spełnia następujące funkcje:

- reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza
(gotówkowego i żyrowego);

- reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego
przez banki operacyjne,

- reguluje płynność całego systemu bankowego,

- kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych
po przez odpowiednie instrumenty pieniężne

Bank centralny dokonuje operacji na otwartym
rynku, gdy:

-ściąga z rynku nadmiar pieniądza gotówkowego,
czyli obniża poziom płynności zasobów pieniężnych
posiadanych przez ludność, poprzez zmianę waloru
mniej płynnego na bardziej płynny i zatrzymanie go
poza rynkiem,

-wpływa na podniesienie stopy procentowej
poprzez zmniejszenie podaży wolnych środków na
rynku i poprzez zmuszanie banków komercyjnych
do konkurowania oprocentowaniem depozytów z
dochodem, przynoszonym przez bony skarbowe
sprzedawane przez bank centralny,

-gromadzi środki dla potrzeb budżetu państwa – na
zlecenie rządu.

•Emitowane są przez Ministerstwo Finansów

•Agentem emisji jest Narodowy Bank Polski

•Bony skarbowe są instrumentem dyskontowym,
Ministerstwo Finansów sprzedaje je po cenie
rynkowej, niższej od nominalnej

•Od roku 1995 bony skarbowe mają w Polsce postać
zdematerializowaną,

są

jedynie

zapisem

komputerowym w Centralnym Rejestrze Bonów
Skarbowych prowadzonym przez NBP

•Sprzedaż weksli skarbowych na rynku pierwotnym
odbywa

się

na

zasadzie

przetargu,

którego

uczestnikami mogą być jedynie tzw. dealerzy rynku
pierwotnego, którymi są banki komercyjne oraz duże
przedsiębiorstwa. Status uczestników przetargów
przysługuje wyłącznie instytucjom posiadającym
rachunek w NBP

Bony skarbowe

Obrót bonami skarbowymi dokonuje się także na
rynku wtórnym gdzie przedsiębiorstwa, osoby
fizyczne, banki komercyjne, nie bankowe instytucje
finansowe i cudzoziemcy mogą nabywać lub
sprzedawać omawiane walory w celu regulowania
swojej płynności. Uczestnikiem tego rynku jest też
bank centralny

)

1

100

360

/(









n

r

N

P

N - wartość nominalna
P - wartość rynkowa
r - stopa oprocentowania bonu
n - liczba dni od momentu zakupu bonu do
dnia wykupu

Bony pieniężne

•Bony pieniężne, są to, podobnie jak w przypadku
bonów skarbowych, dyskontowe papiery dłużne,
emitowane jednakże przez Narodowy Bank Polski, o
nominale 10.000 PLN i określonym terminie wykupu
wynoszącym od 1 do 364 dni

•Bony te są sprzedawane na przetargach, które
początkowo odbywały się regularnie co tydzień, jednak
ze względu na cel emisji aktualnie organizowane są one
w zależności od potrzeb i oceny sytuacji na rynku
pieniężnym

•Bony pieniężne mogą nabyć osoby które dysponują
kwotą 10 000 zł

•Nabywca bonu może go przetrzymać do dnia wykupu
albo odsprzedać innemu inwestorowi na rynku
wtórnym

•NBP oferuje bony pieniężne o terminach
zapadalności 1, 7, 14, 28, 91, 182 i 273 dni; obecnie
jednak sprzedaje tylko 14-dniowe bony pieniężne.

•Nominały bonów pieniężnych pokrywają się z
nominałami bonów skarbowych (10 tys., 100 tys.,
1mln PLN)

•Mechanizm przebiegu przetargów jest taki sam jak
w wypadku walorów skarbowych. Tutaj jednak to
bank centralny podejmuje decyzje o rozmiarach
podaży, strukturze emisji i oprocentowaniu bonów
pieniężnych

•W Polsce NBP sprzedaje sektorowi bankowemu
bony pieniężne (skarbowe) według stopy
procentowej wyższej o 0,09-0,10% od tzw. stopy
referencyjnej.

•Stopa referencyjna z kolei jest to stopa
wyznaczana przez Radę Polityki Pieniężnej,
poniżej której nie może spaść oprocentowanie
wkładów na międzybankowym rynku pieniężnym.
Stopa referencyjna jest pewną dolną granicą
oprocentowania rynkowego.

•Właśnie oprocentowanie bonów pieniężnych
wyższe o 0,09-0,10% powyżej stopy referencyjnej
gwarantuje, że dochodowość lokat na rynku
transakcji międzybankowych nie przebije tej
dolnej granicy.

•Bank centralny, płacąc za nabyte weksle skarbowe,
emituje

własny

pieniądz,

tzw.

pieniądz

banku

centralnego.

•Konsekwencją wzrostu płynności banków komercyjnych
jest przyrost kredytów w gospodarce.

•Powstają nowe wkłady bankowe, wzrasta emisja
pieniądza tworzonego z kolei przez banki komercyjne i w
rezultacie powiększa się cala podaż.

•Sprzyja to rozszerzeniu inwestycji przedsiębiorstw,
konsumpcji ludności i ogólnemu ożywieniu gospodarki.

•Jest dokładnie odwrotnie, gdy bank centralny sprzedaje
bankom komercyjnym np. weksle (bony) skarbowe czy
bony pieniężne. Następuje wówczas spadek płynnych
rezerw tych drugich, a wskutek działania mnożnika
pieniężnego-ogólny spadek podaży pieniądza.

Bibliografia

Krzyżkiewicz Z., Podręcznik do nauki bankowości, Zarządzanie i

Finanse, Warszawa 2002, s. 213

pod red. W.L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej,
Bankowość. Podręcznik akademicki, Warszawa 2008

Ostaszewski J., Finanse, Difin, Warszawa 2007