ZASADY PRAWIDŁOWEGO

ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU

STARSZYM W ASPEKCIE

PROFILAKTYKI

NADWAGI I OTYŁOŚCI.

LEK. BARTŁOMIEJ SOŁTYSIK

ZMIANY W SPOSOBIE ODŻYWIANIA U
OSOBY STARSZEJ SPOWODOWANE SĄ:

• Spowolnieniem procesów przemiany materii,
• Zmniejszeniem zapotrzebowania energetycznego,
• Zmniejszeniem się aktywności psychoruchowej
• Wystąpieniem polipatologii
• Zmniejszeniem odczuwania smaku przez kubki smakowe,

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSÓB
ODŻYWIANIA C.D.:

• choroby przewodu pokarmowego,
• zaburzenia neurologiczne,
• nowotwory,
• niewydolność krążenia,
• Zmiany socjalne(samotność),
• Nadmiar leków,

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSÓB
ODŻYWIANIA C.D.:

• Źle dopasowane protezy stomatologiczne lub ich brak,
• Niewystarczająca wiedza na temat żywienia,
• Dysfagia ,
• Brak uzębienia lub źle dopasowana proteza stomatologiczna,
• Niedostatki finansowe,

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSÓB
ODŻYWIANIA:

• Nawyki żywieniowe,
• Środowisko,
• Obniżenie funkcji poznawczych(otępienie)
• Nieumiejętność przyrządzania posiłków,
• Ograniczenie fizyczne(zaburzenia trawienia, możliwości

poruszania się),

WPŁYW RÓŻNYCH
ZMIAN W STARSZYM
WIEKU NA ŻYWIENIE

RÓŻNE ZAPOTRZEBOWANIA
ENERGETYCZNE:

• Zapotrzebowanie podstawowe – energia, jaka jest potrzebna

do funkcjonowania organizmu w spoczynku (np. do oddychania
) zależna jest od wieku, płci, masy ciała, wzrostu i temperatury
ciała.

• Zapotrzebowanie do pracy- energia potrzebna do pracy mieśni,

do poruszania się ciała, zależna od ruchu i pracy mięśni.

• Zapotrzebowanie energetyczne- zapotrzebowanie podstawowe

+ energia potrzebna do pracy mierzona w kcal lub kJ(1
kcal=4,2kJ)

ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE W
STARSZYM WIEKU:

Ilość energii pobieranej z pożywienia musi być dostosowana

indywidualnie do potrzeb organizmu, odpowiednio dla wieku,
płci, wykonywanego wysiłku fizycznego.

 

• Dla starszych kobiet ok. -1700kcal/d.

• Dla starszych mężczyzn- ok. 2000kcal/d.

PODSTAWOWE SKŁADNIKI POŻYWIENIA

• Substancje odżywcze stanowiące źródło energii:

• Białka
• Węglowodany
• Tłuszcze

• Substancje odżywcze nie stanowiące źródło energii:

• Witaminy
• Składniki mineralne
• Mikroelementy
• Woda

BIAŁKO

• Białko – proteiny stanowiące dla organizmu źródło budulca i

energii.

• Pokarmy bogate w białko pomagają w szybszym gojeniu się ran.
• Dzienne zapotrzebowanie powinno wynosi 1.2-1.5g/kg m.c.
• Źródłem białka pochodzenia zwierzęcego jest:

• chude mięso,
• ryby,
• niskotłuszczowe produkty mleczne,
• jaja,

• Źródłem białka roślinnego są:

• ziemniaki,
• rośliny strączkowe,
• produkty sojowe

WĘGLOWODANY

• Węglowodany odgrywają istotną rolę w zapotrzebowaniu

energetycznym gdyż są łatwo dostępne nośnikiem.

• Węglowodany powinny stanowić 55 – 75 % energii,

• Dominować powinny węglowodany złożone:

• produkty pełnoziarniste
• warzywa.

• Cukry proste, czyli

• słodycze,
• dżemy,
• miód

mają dostarczać nie więcej niż 15 – 25 % energii,

KONTROLA JAKOŚCI WĘGLOWODANÓW

Ta sama ilość węglowodanów spożyta w
postaci różnych produktów może powodować
różny wzrost stężenia glukozy we krwi,
dlatego opracowano tzw.

indeks glikemiczny

.

Indeks Glikemiczny

określa procentowo

szybkość wzrostu stężenia glukozy we krwi
po spożyciu produktów zawierających
węglowodany w porównaniu do wzrostu jaki
następuje po spożyciu tej samej ilości
węglowodanów w postaci czystej glukozy.
 

BP

BP

TŁUSZCZE

• tłuszcze – lipidy dostarczają energię w skoncentrowanej formie i w

postaci niezbędnych do życia kwasów tłuszczowych.

• Wiążą się z nimi niektóre witaminy.
• Dzienne zapotrzebowanie powinno wynosić do 60g/dobę
• Źródłem tłuszczu powinny być:

• ryby morskie,
• chude mięso i wędliny,
• tłuszcze roślinne,
• orzechy, itp.,

Kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3

zaliczane są do niezbędnych nienasyconych kwasów
tłuszczowych (NNKT) i muszą być dostarczane z
codziennym pożywieniem.

• kwas alfa-linolenowy

(źródła: oleje roślinne np. olej lniany (ok. 40%
wszystkich kw. tłuszczowych, oleju rzepakowym (ok.
10-12 %) lub oleju sojowym (ok. 7%), olej
słonecznikowy.

• kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy
(DHA)

(źródła: tłuszcz ryb i ssaków morskich)

Najlepiej spożywać ryby
świeże lub mrożone.
W przypadku ryb w
puszkach wybieraj te w
sosie własnym,
pomidorowym lub usuń
olej.

Polecane sposoby
przyrządzania potraw z
ryb to:
- duszenie,
- pieczenie,
- gotowanie na parze,
- grillowanie na grillu
elektrycznym.

Tabela Ilość wybranych gatunków ryb (g), które dostarczają

1 g EPA i DHA

Ryby świeże
Gatunek
ryby

Ilość ryby

(g)

Gatunek ryby

Ilość ryby (g)

łosoś

35

morszczuk

204

pstrąg
tęczowy

42

płastuga

208

śledź solony

54

flądra

278

makrela

57

pstrąg
strumieniowy

278

Śledź

78

sola

526

sardynki

100

mintaj

556

tuńczyk

100

karp

625

węgorz

120

dorsz, filet bez
skóry

900

halibut

196

 

Ryby wędzone

Przetwory rybne

makrela

37

sardynka w
oleju

41

pikling

68

śledź
marynowany

55

łosoś

79

sardynka w
pomidorach

62

węgorz

384

śledź w
pomidorach

71

dorsz

555

śledź w oleju

100

 

tuńczyk w
wodzie

400

 

tuńczyk w
oleju

667

Źródła cholesterolu dla organizmu
człowieka:

- wątroba, która jest miejscem syntezy
cholesterolu - dostarcza 3/4 całkowitej ilości
cholesterolu.
- żywność pochodzenia zwierzęcego -
dostarcza 1/4 całkowitej ilości cholesterolu.

Do pokarmów bogatych w cholesterol należą:

•

wątroba cielęca;

• wątroba wieprzowa;

• jaja kurze;

• nerki wieprzowe;

• ser żółty pełnotłusty;

• masło;

• tłuste mleko i przetwory mleczne;

• mięso z drobiu ze skórą

.

Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać
300 mg/dobę !!!

WITAMINY

• witaminy - nie dostarczają energii lecz są ważnym składnikiem diety, o

który należy szczególnie zadbać w starszym wieku.

• Witaminy możemy podzielić na:

• Rozpuszczalne w tłuszczach (witamina A, D, E, K)

• Rozpuszczalne w wodzie ( witaminy

• Źródłem witamin są ryby, tran, mleko i przetwory mleczne, jaja, wątroba,

warzywa, oleje roślinne, substancje zbożowe, drożdże, mięso, wędliny,
nasiona roślin strączkowych, soja, otręby pszenne, jaja, wątroba, mleko i
jego przetwory,

• Starsze osoby unikają często spożywania świerzych owoców i warzyw z

powodu trudności w połykaniu, gryzieniu czy żuciu. Należy wtedy podawać
je w odpowiedniej formie np. pokrojone na małe kawałki, starte na tarce
czy zmiksowane

SKŁADNIKI MINERALNE

• Nie dostarczają energii, są wykorzystywane w wielu procesach

przemiany materii

• Przykłady:

• wapń – zapotrzebowanie wzrasta w starszym wieku ze względu na

zagrożenie osteoporozą,

• żelazo – zmniejsza się zapotrzebowanie u kobiet po ustaniu

menstruacji,

• sód – zaleca się ograniczenie spożycia ze względu na ryzyko

rozwoju nadciśnienia,

MIKROELEMENTY

• W organizmie występują w śladowych ilościach, jak np. miedź,

cynk, mangan, jod, kobalt.

• Cynk odgrywa istotną role w gojeniu się ran i w obronnych

reakcjach immunologicznych. Występuje w:

• Wieprzowinie,

• Wołowinie,
• Drobiu,

• Jajach,

• Mleku,
• W produktach pełnoziarnistych

WODA

• woda - zapotrzebowanie organizmu na płyny wynosi od2-

2.5l/dobe. Ilość ta obejmuje zarówno wodę dostarczaną
organizmowi w postaci napojów, jak i tę zawartą w pożywieniu
spożytym w ciągu dnia. Zapotrzebowanie na wodę zależy od
temperatury otoczenia, wilgotności powietrza, poziomu
aktywności, masy ciała, przyjmowanych leków, ilości
spożywanego pożywienia, itd.

PIRAMIDA ŻYWIENIA – ZESTAWIENIE

ZDROWEGO ODŻYWIANIA SIĘ

1.

NADWAGA i OTYŁOŚĆ

(nadmiar masy

ciała).

2.

NIEDOŻYWIENIE

w populacji osób

starszych występuje u 11-22% osób
leczonych ambulatoryjnie i aż u 26-59%
pensjonariuszy domów opieki oraz u
17 – 65% chorych hospitalizowanych.

(Według różnych autorów)

3.

NIEDOBORY JAKOŚCIOWE

– niedobór

jednego lub więcej specyficznych składników
odżywczych.

Główne problemy w ocenie stanu

odżywienia osób w starszym wieku:

BP

STAN ODŻYWIENIA:

• Na podstawie oceny stanu odżywienia

można ocenić stan ogólny podopiecznego.
U starszych osób występuje duże ryzyko
niedożywienia .

•BMI = waga[kg]/ wzrost

[metr] do kwadratu,

•Przykład wzrost-

1,70m;waga-60 kg,

60kg/[1,70]² BMI=20,76

Interpretacja wskaźnika masy ciała (BMI) dla
osób dorosłych [www.who.int]

Ocena stanu odżywienia

WARTOŚĆ wskaźnika

BMI

Niedowaga (niedobór masy ciała)

<18,5

Norma

18,5- 24,9

Nadwaga

>25

I stopień otyłości

30-34,9

II stopień otyłości

35- 39,9

III stopień otyłości

>40

Wskaźnik BMI

poniżej

23,5 kg/m

2

dla osób powyżej

65 r.ż. stanowi już ryzyko niedożywienia i jest
wskazaniem do leczenia żywieniowego (Bruno
Szczygieł).

WSKAŹNIK MASY CIAŁA - BMI

Klasyfikacja

BMI (kg / m 

2

 )

Główne punktów odcięcia

Dodatkowe punktów odcięcia

Niedowaga

<18,50

<18,50

     Ciężkie cienkość

<16,00

<16,00

     Umiarkowane szczupłość

16,00 - 16,99

16,00 - 16,99

     Łagodna cienkość

17,00 - 18,49

17,00 - 18,49

Normalny zakres

18,50 - 24,99

18,50 - 22,99
23,00 - 24,99

Nadwaga

≥ 25,00

≥ 25,00

     Pre-otyłość

25,00 - 29,99

25,00 - 27,49
27,50 - 29,99

     Otyły

≥ 30,00

≥ 30,00

          Otyłych klasy I

30,00 - 34,99

30,00 - 32,49
32,50 - 34,99

          Otyłość klasa II

35,00 - 39,99

35,00 - 37,49
37,50 - 39,99

          Otyłość III klasa

≥ 40,00

≥ 40,00

Tabela 1: Międzynarodowa Klasyfikacja niedowagi, nadwagi i otyłości dorosłyc wg BMI

OCENA TYPU OTYŁOŚCI

Wskaźnik WHR (Waist - Hip Ratio)

Interpretacja wyników ustalona przez Björntropa
wskazuje na

otyłość androidalną (brzuszną,

wisceralną, centralną)

jeżeli:

WHR > 0,9 dla mężczyzn

WHR > 0,8 dla kobiet

W badaniu WOBASZ otyłość brzuszną
(

kryterium obwodu talii

M >102 cm, K

>88 cm)
stwierdzono u:

40,4 %

kobiet

28,3 %

mężczyzn

Wskaźnik WHtR (Waist to Height Ratio),

który jeżeli

dla obu płci

>

= 0,5

to definiuje otyłość centralną.

NADWAGA (OTYŁOŚĆ)

• Nadwaga(otyłość) - to masa ciała przewyższająca masę

należną powyżej 10%( wartość BIM)

• U dużej części ludzi starszych podstawowym błędem

żywieniowym jest nadmierne w stosunku do zapotrzebowania
spożycie tłuszczów, głównie pochodzenia zwierzęcego oraz
węglowodanów prostych kosztem błonnika pokarmowego. Taka
dieta charakteryzuje się małą gęstością odżywczą, co stwarza
ryzyko niedoborów witamin i składników mineralnych.

• Siedzący tryb życia sprzyja wystąpieniu u ludzi starszych

otyłości ze względu na zaburzony bilans energetyczny

RYZYKO ZWIĄZANE Z OTYŁOŚCIĄ

• Zwiększone ryzyko wystąpienia chorób serca i układu krążenia,
• Obciążenie stawów,
• Ograniczenie sprawności ruchowej,
• Zaburzenia przemiany materii,
• Kamica pęcherzyka żółciowego,
• Nadciśnienie tętnicze,
• U osób leżących problemy pielęgnacyjne

POSTĘPOWANIE Z OSOBĄ OTYŁĄ:

• Ogólnie przyjmuje się że osoby starsze z otyłością powinny:

• częściej, ale regularnie spożywać mniejsze posiłki( najlepiej 5 posiłków

dziennie),

• dostosować proporcje składników odżywczych do kaloryczności

posiłków,

• spożywać różnorodne produkty w ciągu dnia,

• unikać produktów ciężkostrawnych, alkoholu oraz ograniczyć spożycie

tłuszczu, cholesterolu, cukru oraz soli,

• zwiększyć spożycie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych,

błonnika pokarmowego oraz skrobi, owoców i warzyw,

• zwiększyć ilość przyjmowanych płynów,
• kontrolować swoją masę ciała

• zwiększyć swoją aktywność fizyczną.

NIEDOŻYWIENIE U OSÓB STARSZYCH:

• Niedożywienie białkowo-energetyczne to metaboliczna odpowiedź

organizmu na patologiczny stres skojarzony ze znaczącym
wzrostem zapotrzebowania na białko i energię dla utrzymania
homeostazy,

• Przyczyny niedożywienia



Samotność i izolacja społeczna,



Problemy ekonomiczne,



Nieumiejętność robienia zakupów i przygotowywania posiłków
[wdowcy!],



Alkoholizm,



Stany depresyjne,



Choroby nowotworowe,



Schorzenia p.pokarmowego,



Nadczynność tarczycy,



Przyczyny jatrogenne,



Zab.połykania, pogorszenie sprawności ruchowej-ch.O.U.N.,



Zaburzenia pamięci-zapominanie o konieczności jedzenia,



wielolekowość-brak apetyt, nudności, biegunka, pogorszenie wchłaniania,

POWIKŁANIA W NIEDOŻYWIENIU

• Obniżenie stężenia białek,
• Spadek masy ciała,
• Osłabienie siły mięśniowej,
• Osłabienie sprawności ruchowej
• Osłabienie sprawności psychicznej-

demencja,

• Zab.gospodarki wodno-

elektrolitowej,

POWIKŁANIA W NIEDOŻYWIENIU

• Niedokrwistość niedoborowa,
• Spadek odporności,
• Zmiany narządowe,
• Zwiększona ilość zakażeń,
• Trudności w gojeniu się ran,
• Wzrost chorobowości i umieralności,

POSTĘPOWANIE W NIEDOŻYWIENIU

•Określenie zapotrzebowania na poszczególne składniki

odżywcze,

•Rozpoczęcie terapii żywieniowej,
•Kontrola skuteczności terapii żywieniowej,
•Kontrola wypróżnień,
•Ocena dolegliwości ze strony P.pokarmowego,
•Określenie zapotrzebowania na płyny,
•Dbałość o zdrowie i higienę jamy ustnej,
•Pomoc choremu w czynnościach dnia codziennego,
•Toaleta p/odleżynowa,
•Dbałość o bezpieczeństwo,

ZABURZENIA W PRZYJMOWANIU
POŻYWIENIA

• Zaburzenia żucia
• Niedostateczne przyjmowanie płynów i zmniejszenie

odczuwania pragnienia

• Zaburzenia apetytu
• Odmowa jedzenia ( spowodowana np. chorobą otepienną)
• Zaburzenia trawienia
• Zaburzenia sprawności ruchowej
• Zmiejszenie odczuwania smaku
• Zaburzenia połykania

CZYNNOŚCI TERAPEUTYCZNE

U PACJENTA Z ZABURZENIAMI

W PRZYJMOWANIU POŻYWIENIA

• Ocena odruchu połykania,
• Ćwiczenia połykania,
• Stymulacja różnych grup mięśniowych policzków i jamy ustnej
• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie twarzy
• Stymulacja jamy ustnej
• Zastosowanie zgłębnika żołądkowego

Dziękuję za uwagę