WYBRANE ZAGADNIENIA Z

PSYCHIATRII SĄDOWEJ I

ORZECZNICTWA NIEZDOLNOŚCI

DO PRACY

UM

WWL |S/10

PSYCHIATRIA SĄDOWA W PROCESIE KARNYM



Psychiatria sądowa –

zajmuje się rozpatrywaniem

zaburzeń psychicznych na potrzeby wymiaru
sprawiedliwości z punktu widzenia przepisów prawa.



Podczas wykonywania swych zadań biegły psychiatra
napotyka na wielorakie problemy, które wynikają
zarówno ze specyfiki psychiatrii sądowej, jak i rodzaju
zlecanych przez Sąd lub prokuraturę zadań.



Najczęściej zlecanymi zadaniami są:

a)

Ocena stanu zdrowia psychicznego sprawcy czynu
karalnego w okresie jego dokonywania,

b)

Ocena poczytalności,

c)

Ocena zagrożenia dla porządku prawnego w
przypadku pozostawania na wolności sprawców
niepoczytalnych lub o poczytalności ograniczonej w
stopniu znacznym.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Zagadnienia dotyczące oceny poczytalności
regulowane są w treści art. 31 KK, który w:



§ 1

mówi: „Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu

choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub
innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w
czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować
swoim postępowaniem”.



§ 2

mówi: „Jeżeli w czasie popełniania przestępstwa

zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania
postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona,
sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie
kary”.



§ 3

mówi: „Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy

sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub
odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie
poczytalności, które przewidywał albo mógł
przewidzieć”.



Niepoczytalność może być następstwem:

a)

Choroby psychicznej,

b)

Upośledzenia umysłowego,

c)

lub innego zakłócenia czynności psychicznych, np. w wyniku
zatrucia, upicia alkoholowego, odurzenia środkami narkotycznymi
lub innymi, osłabienia związanego z pokwitaniem, menopauzą i.t.p.
Skutki owego stanu mogą dotykać sfery intelektu lub woli i muszą
występować w chwili czynu.



Niepoczytalność –

wywołuje w psychice sprawcy utratę zdolności

rozpoznania znaczenia czynu lub niemożność pokierowania swoim
postępowaniem.



Warunkiem odpowiedzialności karnej jest poczytalność sprawcy.
Pełna niepoczytalność, o której traktuje § 1 wyłącza przestępczość
czynu z uwagi na brak winy; nie stoi jednak na przeszkodzie
stosowaniu środków zabezpieczających – zabroniony czyn został
bowiem popełniony.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Poczytalność ograniczona –

umniejsza winę sprawcy nie

wyłączając przestępczości czynu. Gdy występuje w stopniu
znacznym, może stanowić podstawę nadzwyczajnego
złagodzenia kary.



Ograniczenie poczytalności, o którym mowa w § 2, może być
następstwem przyczyn wymienionych w § 1.



Znaczny stopień ograniczenia poczytalności ma wpływ na
karalność w przypadkach poważniejszych przez możliwość
stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary, w innych zaś
sytuacjach – w ramach sędziowskiego wymiaru kary (art. 53).



Nadzwyczajne złagodzenie kary ma charakter fakultatywny, co
jednak nie może oznaczać dowolności; zależy bowiem od
całokształtu okoliczności związanych z popełnionym czynem i
odnoszących się do osoby sprawcy.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Kodeks wyłącza stosowanie zasad określonych w § 1 i § 2 w
wypadku wprowadzenia się przez sprawcę w stan odurzenia,
wyłączającego lub ograniczającego jego poczytalność (alkohol,
narkotyki), lecz kodeks nie zawiera tu żadnych ograniczeń –
mogą to być zatem i inne środki - § 3.



Przewidywał albo mógł przewidzieć –

sformułowanie to,

stanowiące warunek stosowania § 3, dotyczy stanu
niepoczytalności (§ 1) lub poczytalności ograniczonej
(§ 2), nie zaś skutków postępowania w takim stanie. Ścisłe
rozumienie tego przepisu zakłada, że oskarżyciel każdorazowo
powinien udowodnić sprawcy zawinienie w tym zakresie, tzn. to,
że przystępując do zażycia środka odurzającego przewidywał lub
co najmniej mógł przewidzieć, że odurzy się w stopniu
ograniczającym lub wyłączającym poczytalność.



§ 3 nie ma jednak zastosowania w wypadku popełnienia
przestępstwa w stanie psychozy alkoholowej, ani też upojenia
patologicznego, które jest uważane za krótkotrwałą psychozę i
występuje niezwykle rzadko, powodując nagłe zmienienie
świadomości. Podobnie należy traktować upojenie na podłożu
patologicznym.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Zagadnienia związane z poważnym niebezpieczeństwem
dla porządku prawnego omawiają art. 94 KK i art. 95 KK.

Art. 94



§ 1 -

„Jeżeli sprawca w stanie niepoczytalności określonej w

art. 31 § 1 popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej
szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że
popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie
sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym”.



§ 2 –

„Czasu pobytu w zakładzie psychiatrycznym nie

określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli
jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne”.



§ 3 –

„Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy

określonego w § 1 w odpowiednim zakładzie
psychiatrycznym, jeżeli przemawiają za tym okoliczności
wymienione w § 1 lub w art. 93; zasądzenie nie może być
wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu”.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Praktyka wskazuje, że w przypadkach psychoz, głębokiego
upośledzenia umysłowego, czy głębokiego otępienia oceny
poczytalności biegłych są na ogół zgodne.



Rozbieżności ocen, często prowadzące do powoływania coraz to
nowych biegłych mają miejsce najczęściej wtedy, gdy sprawca
zwykle bardzo ciężkiego przestępstwa trafia do badania właśnie
w związku z dokonaniem go i zaistnieniem wątpliwości co do jego
stanu psychicznego w tym momencie, a tym samym co do
poczytalności. Dotyczy to: stanów ostrych upić alkoholem,
których obraz, głębokość i przebieg wykracza poza ramy upicia
zwykłego, upić alkoholem u sprawców przejawiających jakieś
odchylenia psychiczne, które usposabiają do nieprzeciętnej
reakcji na alkohol, stany silnych afektów wywołanych nagłym
bodźcem lub długotrwałą stymulacją traumatyzującą , zwłaszcza
jeżeli sprawca znajduje się w stanie nietrzeźwości oraz stany
długotrwałego nadużywania alkoholu, w których rozbieżności
mogą dotyczyć zarówno rozpoznań, jak i – przy zgodnym
rozpoznaniu – różnic w ocenie poczytalności.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Badanie katamnestyczne pacjentów internowanych wykazują,
że z uwagi na charakter dokonywanych czynów najbardziej
niebezpieczni dla porządku prawnego są chorzy na schizofrenię,
w których globalnej przestępczości najwyższy odsetek stanowią
czyny przeciwko życiu i zdrowiu oraz powtarzania tych
niebezpiecznych czynów.



Internowani z rozpoznaniem zaburzeń osobowości dokonują
globalnie największej ilości czynów przestępczych, a po
opuszczeniu szpitala najszybciej wracają do zachowań
antyspołecznych, ale odsetek czynów szczególnie
niebezpiecznych jest w tej grupie najniższy.



Pośrednią pozycję zajmują sprawcy z rozpoznaniem alkoholizmu
przewlekłego; wykazujący zaburzenia psychotyczne stanowią
znaczne zagrożenie dla życia i zdrowia, zaś nie wykazujący
takich zachowań dokonują więcej czynów przestępczych niż
psychotycy, ale mniej czynów wysoce niebezpiecznych.



Przedstawione problemy są najczęściej występującymi w
związku z wykonywaniem podstawowego, najczęściej zlecanego
w postępowaniu karnym zadania dla biegłych psychiatrów.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA

Podstawowe problemy opiniowania sądowo-

psychiatrycznego w procesach cywilnych.



Prawo cywilne normuje stosunki majątkowe i osobiste
zachodzące między obywatelami państwa.



Art. 8 KC – stanowi, że każdy człowiek od chwili narodzenia ma
zdolność prawną, przy czym art. 11 stwierdza, że „pełną zdolność
do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania
pełnoletniości”.



Art. 10 KC – stanowi, że pełnoletnim jest osoba, która ukończyła
18 r. ż.



Zdolność do czynności prawnych oznacza świadome i zgodne z
przepisami prawnymi zachowanie się człowieka, wyrażające wolę
ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Każda
czynność prawna zawiera w sobie oświadczenie woli.



Jako czynność prawną rozumiemy np. zawarcie umowy, ofertę,
zapłatę długu, wypowiedzenie umowy i.t.p.



Czynność prawną może podjąć osoba fizyczna, posiadająca
zdolność do czynności prawnych, całkowitą lub przynajmniej
częściową.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Art. 12 KC – stanowi, że nie mają zdolności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 r. ż.
Oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.



Art. 13

§ 1 KC – stanowi, że „osoba, która ukończyła 13 r. ż. może być ubezwłasnowolniona

całkowicie, jeżeli w skutek choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego albo innego
rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności uzależnienia od alkoholu lub narkotyków,
nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

§ 2 – stanowi, że dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, „chyba, że

pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską”.

„Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest

nieważna” –

art. 14 § 1 KC.



„Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli 13 r. ż. Oraz
osoby ubezwłasnowolnione częściowo” – art. 15 KC.



Art. 16 KC

§ 1 – stanowi, że osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu

choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych,
w szczególności uzależnienia od alkoholu lub narkotyków, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia
ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

§ 2 – mówi, że dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.§

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA W PROCESACH

CYWILNYCH



Kolejnym zagadnieniem w procesach cywilnych jest określenie świadomego
działania i wyrażenia woli w sprawach ważności testamentu.



Sprawy te regulują m. in. art. 944 i 945 KC, w których najistotniejsze dla
biegłego psychiatry jest:



Art. 944 § 1 – sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca
pełną zdolność do czynności prawnych.



Art. 945 § 1 – testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie
wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.



Ponieważ testament ogłasza się po śmierci spadkodawcy, zadanie biegłego
psychiatry jest szczególnie trudne. Ocenić on może stan zdrowia
psychicznego testatora jedynie na podstawie zeznań osób stykających się z
nim bezpośrednio w okresie sporządzania testamentu. Opinie biegłych w
sprawach testamentowych bywają subiektywne, gdyż przeważnie strony
procesowe są zainteresowane materialnie. Spadkodawcy są przeważnie w
okresie pisania testamentu ludźmi starymi, schorowanymi, chwiejnymi
emocjonalnie, podatnymi na sugestię. Dużą pomoc dla biegłego może
stanowić dokumentacja medyczna testatora. Można wykonać też opinię
alternatywną.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA W

PROCESACH CYWILNYCH

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA

Podstawowe problemy opiniowania sądowo-psychiatrycznego w procesach

objętych kodeksem rodzinnym i opiekuńczym.



Kodeks rodzinny i opiekuńczy również w niektórych przypadkach dopuszcza
możliwość korzystania przez sąd z opinii biegłego psychiatry.



Art. 12 KRiO:

§ 1 – nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo

upośledzeniem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby
nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba taka nie
została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie
małżeństwa.

§ 2 – z powodu choroby psychicznej albo upośledzenia umysłowego jednego z

małżonków można żądać unieważnienia małżeństwa przez każdego z małżonków.

§ 3 – nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby jednego z małżonków

po ustaniu tej choroby.



Prawo stoi na stanowisku, że sam fakt choroby psychicznej lub upośledzenia
umysłowego nie może być przyczyną rozwodu, a jedynie skutki pod postacią
całkowitego i trwałego rozkładu małżeństwa. Biegły musi w opinii wypowiedzieć
się co do wpływu choroby na rozkład pożycia małżeńskiego.



Art. 11 § 1 KRiO – określa podstawy
pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej.



Rażące zaniedbania obowiązków rodzicielskich
wobec dziecka lub nadużywanie władzy
występuje często u rodziców chorych
psychicznie (schizofreników, zaburzonych
osobowościowo i uzależnionych od alkoholu lub
narkotyków).



Sąd w takich wypadkach wzywa biegłych
psychiatrów celem oceny głębokości i trwałości
demoralizacji obojga lub jednego z rodziców.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA

PODSTAWOWE PROBLEMY ORZECZNICTWA W

SPRAWACH ODSZKODOWAŃ I RENT



Orzecznictwo w tych sprawach może być
wykonywane dla sądów karnych dotyczących
następstw urazów, zatruć, błędów w sztuce
lekarskiej, chorób zawodowych i.t.p.



Ogólnie rzecz biorąc chodzi o procentowe ustalenie
uszczerbku na zdrowiu. Biegli muszą się
wypowiedzieć, czy uszkodzenie lub rozstrój mają
charakter trwałego kalectwa, czy też spowodowały
następstwa, które trwają powyżej lub powyżej 7 dni.



Ekspertyzy psychiatryczne wydawane są też dla
ZUS i PZU. Biegli oceniają związek schorzeń z
warunkami pracy zawodowej czy też przebytym
urazem głowy.