Budowa

skóry -

naskórek

mgr Jadwiga Wojtanowska

SKÓRA

Skóra składa się z trzech warstw:

1.

naskórka – epidermis,

2.

skóry właściwej – corium, dermis,

3.

tkanki

podskórnej

–

subcutis,

hipodermis.

NASKÓREK

Składa się on głównie z żywych komórek –

keratynocytów,

stanowiących 90% wszystkich jego komórek, które w trakcie procesu
keratynizacji stopniowo przekształcają się, tworząc różne warstwy, każdą
o odmiennej specyfice . W końcu komórki te tracą jądro, zmieniając się w
martwe komórki –

korneocyty

.

Jego grubość wynosi około 0,4 – 1,5 mm. Naskórek mężczyzn jest ok. 30%
grubszy niż kobiet. Kobiety mają14-20 warstw naskórka, a
mężczyźni około 30 warstw.

Naskórek pełni przede wszystkim rolę ochronną, ale ma także duże
znaczenie z punktu widzenia estetycznego.

Jest on najbardziej zewnętrzną warstwą skóry utworzoną
z rogowaciejącego na powierzchni wielowarstwowego nabłonka.
Powstają w nim mieszki włosowe, gruczoły łojowe i
potowe.

Naskórek nie jest ukrwiony, nie ma w nim naczyń krwionośnych
i włosowatych. Jednak jest on unerwiony – zakończenia nerwowe,
pochodzące ze skóry właściwej, wnikają do naskórka.

NASKÓREK -
KERATYNOCYTY

Jak wspomniano stanowią 90 % wszystkich
komórek naskórka. Pochodzą z ektodermy –
zewnętrznego listka zarodkowego.

Wszystkie keratynocyty zawierają w cytoplazmie
keratyny – filamenty pośrednie i tworzą między
sobą połączenia – desmosomy lub łączą się
z błoną podstawną za pośrednictwem
półdesmosomów. Keratyny tworzą sieć włókien i
są podstawą cytoszkieletu.

Scharakteryzowano ponad 30 różnych rodzajów
keratyn – 20 dla nabłonka i 10 dla włosów.

NASKÓREK

Naskórek (Epidermis) składa się

z pięciu warstw

(idąc od dołu):

I.

Warstwa podstawna – Stratum Basale,

II.

Warstwa kolczysta – Stratum Spinosum,

III.

Warstwa ziarnista – Stratum Granulosum,

IV.

Warstwa jasna(pośrednia) – Stratum Lucidum lub
Intermediale,

V.

Warstwa rogowa – Stratum Corneum.

WARSTWA PODSTAWNA

– STRATUM BASALE

Zwana jest

warstwą rozrodczą.

Zbudowana

z jednego rzędu walcowatych komórek
ściśle do siebie przylegających, o jądrach silnie
zasadochłonnych. Występują tutaj najobficiej
figury podziału.

W obrębie tej warstwy występują prekursorzy
keratyny –

tonofibryle i cytokeratyny.

W warstwie tej, prócz komórek podstawnych –
rozrodczych,

znajdują

się

melanocyty,

komórki Langerhansa i Merkela.

WARSTWA PODSTAWNA –

STRATUM BASALE

MELANOCYTY

– komórki barwnikowe, zawierają

barwnik skóry –

melaninę

. Może mieć ona kolor

czerwony, żółty, brązowy lub czarny. Znajduje się
także w mieszku włosowym i tęczówce oka.

Melanocyty mają długie wypustki, sięgające górnych
warstw naskórka. Przez te wypustki przekazują
barwnik keratynocytom.

Jeden melanocyt

zaopatruje 36 keratynocytów.

Zadaniem melaniny jest nie tylko nadawanie skórze
koloru, ale także ochrona organizmu przed
promieniowaniem UV.

WARSTWA PODSTAWNA –

STRATUM BASALE

KOMÓRKI LANGERHANSA

– są to komórki dendryczne,

czyli są to makrofagi pochodzenia szpikowego, które odgrywają
podstawową rolę w ochronie immunologicznej skóry.

Stanowią one główny element tkanki limfatycznej związanej ze
skórą. Często nazywane

„zewnętrznymi posterunkami”

układu immunologicznego.

Ich zadanie to wychwycenie alergenów i ich prezentacja
limfocytom T.

Promieniowanie UV lub RTG znacznie zmniejszają ich liczbę i
aktywność, co prowadzi do zaburzenia mechanizmów nadzoru
immunologicznego i sprzyja rozwojowi nowotworów złośliwych
skóry.

WARSTWA PODSTAWNA

–

STRATUM BASALE

KOMÓRKI MERKELA

– kiedyś uważane za

upostaciowione zakończenia nerwowe.
Obecnie są to szczególnego typu keratynocyty, które
wykazują czynność neuroendokrynną.

Są one receptorami czuciowymi zlokalizowanymi w
warstwie

podstawnej,

a

ich

wypustki

cytoplazmatyczne przenikają między keratynocyty.

Licznie występują na wargach, powierzchniach
dłoniowych rąk i na opuszkach palców. Rejestrują
bodźce wibracyjne, przekazując je do zakończeń
nerwowych, z którymi się kontaktują.

WARSTWA PODSTAWNA

– STRATUM BASALE

Komórki tej warstwy łączą się między sobą
i z położonymi wyżej komórkami
warstwy

kolczystej

za

pomocą

desmosomów

–

uwypukleń

błony

komórkowej

przylegających

do

siebie

komórek oraz za pomocą

E-kadheryn

– cząsteczek kontaktu

międzykomórkowego.
Od dołu połączone są z błoną podstawną za
pomocą uwypuklenia –

półdesmosomów

.

W strefie tej występują także

integryny

–

cząsteczki adhezyjne.

WARSTWA KOLCZYSTA –

STRATUM SPINOSUM

Zbudowana jest

z kilku warstw wielobocznych

komórek

, do 12,

które ulegają spłaszczeniu w miarę

przesuwania się ku górze. Komórki te nie przylegają
ściśle do siebie. Przestrzenie je oddzielające wypełnia
substancja mukopolisacharydowo - białkowa

–

desmogleina

,

która

cementuje przylegające do siebie desmosomy. Mimo
braku figur podział komórki tej wartswy zachowują
pełną żywotność

WARSTWA PODSTAWNA + WARSTWA

KOLCZYSTA =

WARSTWA MALPIGHIEGO = ŻYWE, CZYNNE

METABOLICZNIE WARSTWY NASKÓRKA

WARSTWA ZIARNISTA –

STRATUM GRANULOSUM

Składa

się

z

kilku

warstw

wrzecionowatych komórek

o

spłaszczonych

jądrach

wypełnionych

ziarnami keratohialiny

– produktu

pośredniego w wytwarzaniu keratyny. Ziarna
te są ważnym produktem pośrednim
w procesie wytwarzania keratyny.

W grubym naskórku warstwa ta składa się
z

3-4 szeregów komórek

,

natomiast w cienkim może występować
tylko

1 szereg.

WARSTWA ZIARNISTA –

STRATUM GRANULOSUM

Na poziomie tej warstwy następuje przetwarzanie
podstawowych cząsteczek, odpowiedzialnych za
charakter fizykochemiczny warstw wyższych,
z tworzeniem:



ziaren keratohialiny –

składających się z białka

bogatego

w

cysteinę

budującą

spoiwo

międzywłókienkowe lub z fosfoproteiny
bogatej

w

histydynę

–

profilagryny,

będącej

prekursorem filagryny, białka spajającego komórki
warstwy rogowej;



ciałek Odlanda

- keratynosomów będących

organellami produkującymi lipidy, które tworzą się na
zewnątrz komórki z błony komórkowej. Uwalniają one
lipidy, tworząc spoiwo międzykomórkowe warstwy
rogowej podczas końcowej fazy procesu rogowacenia.

WARSTWA JASNA –

STRATUM LUCIDUM

Wąskie pasmo komórek położonych między warstwą
ziarnistą a rogową.

Jest to

warstwa bezpostaciowa

, zbudowana

z

eleidyny

– homogennej substancji białkowej.

Widoczna tylko w mikroskopie elektronowym.
Jest ona wyraźna tylko w grubym, zrogowaciałym naskórku.

Utworzona jest ze ściśle przylegających

keratynocytów

–

na ogół bez jąder.

Ma bardzo duże znaczenie w chorobach związanych z
zaburzeniem rogowacenia.

CHOROBY ZWIĄZANE

Z ZABURZENIEM ROGOWACENIA

Do

chorób

najczęściej

występujących

zaliczyć

można:

1.

Rybią łuskę

– rozsiane

zaburzenie rogowacenia,
w
większości spowodowane
defektem

genetycznym

cytokeratyn lub lipidów.
Ujawnia się ono tuż po
urodzeniu lub w okresie
niemowlęcym.

Rzadko

zdarza się, iż jest ona
chorobą

nabytą,

wywołaną przez leki bądź
inne czynniki.

CHOROBY ZWIĄZANE

Z ZABURZENIEM ROGOWACENIA

2.

Keratodermia

–

rogowiec dłoni
i podeszew

– grubienie naskórka
ograniczone

do

powierzchni
dłoniowych
i
podeszwowych,
zwykle z powodu
mutacji,

które

pojawiły się tylko w
tych okolicach.

WARSTWA ROGOWA –

STRATUM CORNEUM

Warstwa rogowa składa się z trzech warstw:



jasnej – obecna w zagłębieniu dłoni i na piętach,



zbitej, która jest właściwą warstwą rogową,



rozłącznej – najbardziej zewnętrznej
i ulegającej złuszczaniu.

Warstwa

rogowa

ma

zupełnie

inny

skład

biochemiczny i właściwości od niżej położonych
warstw.

WARSTWA ROGOWA –

STRATUM CORNEUM

Korneocyty

, komórki tworzące tę warstwę, są

wynikiem końcowego procesu rogowacenia.
Uważa się je za komórki martwe, całkowicie
pozbawione jądra i zbudowane tylko
i wyłącznie z

keratyny.

Korneocyty układają się na wzór muru z cegieł.
Łączące je spoiwo ma charakter lipidowy i składa
się z mieszaniny WNNKT (wielonienasyconych
kwasów tłuszczowych), ceramidów i cholesterolu.

Desmosomy przekształcają się w korneosomy.

WARSTWA ROGOWA –

STRATUM CORNEUM

Zbudowana z dużej liczby martwych
i zrogowaciałych komórek tworzących płaskie łuski.

Składa się z kilku warstw spłaszczonych komórek,
pozbawionych

jąder

(korneocytów),

ściśle

przylegających do siebie w dolnych warstwach, a luźno
ułożonych na powierzchni i ulegających złuszczeniu.

Okres przejścia keratynocytu z warstwy podstawnej do
momentu złuszczeniu

trwa około 28 dni

,

przy

czym mniej więcej 14 dni przypada na przejście
keratynocytu z warstwy podstawnej do rogowej, a
kolejne 14 przejście przez warstwę rogową do chwili
złuszczenia.

ZJAWISKO KERATYNIZACJI

Zjawisko to rozpoczyna się w warstwie podstawnej,
gdzie komórki się dzielą i następnie przemieszczają
w sposób ciągły ku powierzchni skóry, stopniowo się
przekształcają i docierają do warstwy „martwych”
komórek bez jądra ulegających ciągłemu złuszczaniu.

Na ten proces składają się dwa równoczesne zjawiska:

1.

pionowa migracja komórek,

2.

różnicowanie się komórek.

Proces ten trwa około 1 miesiąca, przy czym migracja
komórek z warstwy podstawnej do rogowej trwa dwa
tygodnie – tzw. turn-over time.

NATURALNY CZYNNIK

NAWILŻAJĄCY - NMF

Komórki leżące w strefie środkowej
warstwy

rogowej

mają

większe

zdolności do wiązania wody niż leżące
głębiej, co związane jest z największym
stężeniem wolnych aminokwasów w tej
strefie.

Strefa ta odpowiada lokalizacji tzw.

NMF

(z

ang.

natural

moisturaizing

factor)

–

naturalnego

czynnika

nawilżającego.

NATURALNY CZYNNIK

NAWILŻAJĄCY - NMF

Pojęcie NMF zostało wprowadzone w latach
50-tych ubiegłego wieku przez Blanka
i współpracowników.

Zauważyli oni, iż tzw. substancja rozpuszczalna w
wodzie

(water-extractable

material)

jest

odpowiedzialna za utrzymanie elastyczności warstwy
rogowej.

NMF stanowi mieszaninę substancji higroskopijnych,
pozwalających korneocytom wiązać wodę.

NATURALNY CZYNNIK

NAWILŻAJĄCY - NMF

W skład NMF wchodzą głównie:



wolne aminokwasy i ich pochodne (40%)- głównie seryna
i cytrulina;



kwas piroglutaminowy (12%) – substancja higroskopijna
pochodząca z cyklizacji kwasu glutaminowego powstałego w
wyniku rozkładu filagryny;



mocznik (7%) – nie jest on substancją higroskopijną, ale
modyfikuje strukturę chemiczną białek i osłania miejsce wiązania
wody, nie działa bezpośrednio;



mleczany (12%) – substancje bardzo higroskopijne, zatrzymują
wodę w korneocytach;



składniki mineralne – jony wapnia, sodu, potasu, chloru,
magnezu (18%);



cukry (3,5%) – fruktoza, glukoza, mannoza, galaktoza – łączą się
z białkami i w ten sposób tworzą obszary hydrofilowe.

NMF - PODSUMOWANIE

1.

powstaje w naskórku w czasie procesu rogowacenia,

2.

substancja silnie higroskopijna, pęcznieje podczas
wchłaniania wody,

3.

dzięki temu skóra jest gładka i lepiej napięta,

4.

ilość NMF maleje wraz z wiekiem człowieka, zmniejsza
się także po przebytych chorobach i w
wyniku długotrwałego opalania,

5.

bariera ochronna to składniki łoju pokrywające
naskórek

od

zewnątrz

i

lipidy

substancji

międzykomórkowej znajdującej się na poziomie
warstwy rogowej – tzw. cement międzykomórkowy –
głównie ceramidy, kwasy tłuszczowe, trójglicerydy i
cholesterol.

LIPIDY WARSTWY
ROGOWEJ

Lipidy warstwy rogowej składają się z :



ceramidów – 45%,



cholesterolu – 25%,



siarczanu cholesterolu – 10%,



wolne kwasy tłuszczowe – 20%.

Na powierzchni naskórka znajdują się lipidy,
produkowane przez gruczoły łojowe, zawierające
węglowodory : skwalen, trójglicerydy, woski,
estry

steroli

i kwasy

tłuszczowe

–

uszczelniają one skórę, zabezpieczają przed
wodą i przeciwdziałają jej utracie oraz
zabezpieczają przed infekcjami.

CERAMIDY

Ceramidy

są naturalnym składnikiem naskórka mającym

wpływ na jego strukturę. Są to lipidy należące do
sfingolipidów

,

stanowiące

około

40%

cementu

międzykomórkowego

spajającego korneocyty warstwy

rogowej, tworząc zwartą tkankę niedopuszczającą do utraty
wilgoci. Ponadto, chronią one skórę przed czynnikami
zewnętrznymi, tj.: słońce, mróz, wiatr, zanieczyszczenia.

W ceramidach

74% stanowią NNKT

(niezbędne

nienasycone kwasy tłuszczowe), zazwyczaj nie są one
wytwarzane przez organizm człowieka. Różna długość
ceramidów zapewnia im elastyczność i
termostabilność, a struktura podobna do ciekłych
kryształów zapewnia im nieprzepuszczalność wody, a co za
tym idzie ma zasadniczy wpływ na wilgotność skóry, jej
elastyczność i miękkość.

CERAMIDY

Obecnie produkuje się ceramidy bardzo zbliżone
w budowie i właściwościach do naturalnych. Wbudowują się
one w strukturę cementu międzykomórkowego i spełniają
swoje zadanie jak naturalne.

Ceramidy mogą być pochodzenia zwierzęcego, roślinnego
(glikoceramidy) lub syntetycznego, tzw. pseudoceramidy.

Z wiekiem ceramidy naturalne ulegają uszkodzeniu na
skutek działania szkodliwych czynników zewnętrznych,
woda odparowuje, a skóra ulega wysuszeniu
i złuszczeniu.

Ceramidy wpływają także na włosy – są ich naturalnym
składnikiem, wypełniającym przestrzenie międzykomórkowe
osłonki

włosa,

decydują

o

właściwym

nawilżeniu,

elastyczności i sprężystości włosa.

CERAMIDY

W warstwie rogowej skóry ludzkiej zidentyfikowano

7

ceramidów

. Aminy izolowane z tych ceramidów różnią się

między sobą długością łańcucha oraz stopniem jego nasycenia.

W ceramidach znajduje się około

15 kwasów tłuszczowych.

Są

one także mieszaniną

ponad 100 różnorodnych związków.

Wyjątkową budową odznacza się cerami typu 1, który może
łączyć się z sąsiednią warstewką lipidową, co wzmaga
„scementowanie” naskórka. Ponadto, kwas linolowy (NNKT)
zawarty w ceramidach zapobiega łuszczeniu
się skóry oraz utracie wody przez naskórek.

Ceramidy tworzą warstwy lipidowe pomiędzy keratynocytami.
Obniżenie ich ilości prowadzi do AZS i łuszczycy.

GRANICA SKÓRNO -

NASKÓRKOWA

Przyleganie naskórka do powierzchni skóry
właściwej

zapewnia

granica

skórno-

naskórkowa.

Jest to cienki twór usytuowany

pod warstwą podstawną, który składa się z:



błony podstawnej,



glikoprotein,



kolagenu typu IV,



fibronektyny.
Warstwa podstawna wraz z granicą skórno –
naskórkową

ma

układ

falisty,

charakterystyczny dla skóry młodej.

W procesie starzenia granica ta spłaszcza się, a
skóra wiotczeje.

Błona podstawna zbudowana jest z białek i
proteoglikanów, produkowanych zarówno przez
komórki naskórka, jak i skóry właściwej.

W błonie podstawnej wyróżnia się

blaszkę jasną

zawierającą lamininę oraz

blaszkę ciemną

zawierającą kolagen typu IV i proteoglikany.

Strefa pod blaszką ciemną składa się z włókien
zakotwiczających - mocujących naskórek do skóry –
składających się z kolagenu typu VII.

Naskórek wnika w głąb skóry właściwej w postaci
sopli, a

wyniosłości skóry pomiędzy soplami

naskórkowymi nazywa się brodawkami.

SKÓRA WŁAŚCIWA

SKÓRA WŁAŚCIWA

Skóra właściwa, w zależności od okolicy ciała,
osiąga grubość od 0,3 do 2,4 milimetra.
Skóra właściwa jest ściśle powiązana z
tkanką podskórną.

Składa się przede wszystkim ze ściśle
ułożonych włókien tkanki łącznej.

Zawiera liczne naczynia krwionośne
i limfatyczne zaopatrujące naskórek
w substancje odżywcze i odprowadzające
szkodliwe substancje.

W skórze właściwej znajdują się zakończenia
nerwowe i przydatki skóry.

Skóra właściwa odpowiedzialna jest za
utrzymanie

właściwości

mechanicznych

skóry oraz służy za rezerwuar wody dzięki
substancji bezpostaciowej, składającej się
głównie z proteoglikanów,
czyli

złożonej

struktury

będącej

połączeniem kolagenu, elastyny i
mukopolisacharydów.

SKÓRA WŁAŚCIWA - BUDOWA

W skórze właściwej wyróżniamy dwie warstwy:

1.

warstwa brodawkowata – stratum papillare,

która leży tuż pod naskórkiem i obejmuje brodawki,
zawierające liczne i drobne naczynia krwionośne;

2.

warstwa siateczkowata – stratum reticulare,

która jest położona głębiej, stanowi około 80%
całkowitej grubości skóry i obejmuje głębsze
warstwy skóry, aż do tkanki podskórnej, różniącą się
bardziej zbitą strukturą kolagenu.

Obydwie warstwy zbudowane są z

tkanki łącznej.

WARSTWA
BRODAWKOWATA

Zbudowana jest ona z elastycznych
włókien kolagenowych, sprężystych
i pętli naczyniowych oraz ciałek
dotykowych. Włókna tkanki łącznej są
tu luźno splecione, a miejsca między
nimi wypełniają naczynia włosowate
i limfatyczne oraz
zakończenia nerwowe, znajdujące się
także w położonej niżej, graniczącej z
tkanką

podskórną

warstwie

siateczkowej.

WARSTWA

SIATECZKOWA

Zbudowana jest z grubych włókien
kolagenowych, włókien nerwowych
i naczyń włosowatych.

Zawiera także gruczoły potowe i
mieszki włosowe.

W tkance łącznej skóry właściwej występują

trzy rodzaje włókien

:

1.

kolagenowe,

2.

sprężyste,

3.

retikulinowe.

Włókna te są wtapiane w substancje złożoną
głównie z mukopolisacharydów.
Włókna sprężyste i retikulinowe są
rozsiane

pomiędzy

włóknami

kolagenowymi.
Włókna sprężyste zawierają elastynę i nadają
skórze sprężystość i elastyczność.

WŁÓNA KOLAGENOWE



u człowieka – 14 typów kolagenu i
5

kolagenopodobnych.

Skóra

dorosłego

człowieka

zbudowana jest głównie z kolagenu (18%) typu I i III (dużo
u małych dzieci – 50%);



synteza kolagenu zatrzymuje się w wieku około 30 lat, a
później całkiem ustaje. Kolagen zaczyna zanikać w
strukturach skóry około 40-50 roku życia;



wraz z wiekiem kolagen typu III jest zastępowany
kolagenem typu I – u dorosłego stanowi 80%;



tylko kolagen typu III jest w stanie utrzymać sprężystość
skóry. Kolagen typu I ma znaczenie podporowe, tworzy
masę najbardziej grubych włókien skórnych;



kolagen typu I jest nierozpuszczalny w wodzie;



kolagen typu III jest rozpuszczalny w wodzie, nadając
skórze elastyczność, rozciągliwość i jędrność.

WŁÓKNA ELASTYNOWE



sprężyste włókna elastynowe są mniej liczne niż
włókna kolagenowe, są bardzo cienkie
i elastyczne;



oplatają włókna kolagenowe i przydatki;



po rozciągnięciu mają zdolność powrotu do pierwotnej
formy;



w młodym wieku obecność kolastyny i elastyny
cechuje ciągła równowaga dynamiczna;



kolagen i elastyna ulegają rozkładowi w skórze przez
mechanizmy

enzymatyczne

i

w

ten

sposób

eliminowane są zniszczone i uszkodzone włókna;



z upływem lat aktywność fibroblastów – komórek
produkujących kolagen i elastynę słabnie – efektem
tego jest spowolnienie produkcji tych białek i ich
gorsza jakość.

Skóra właściwa wyposażona w kolagenowe
i sprężyste włókna tkanki
łącznej odpowiedzialna jest za ochronę
skóry przed czynnikami mechanicznymi –
uderzenia, pociągnięcia, popchnięcia.

Włókna

tkanki

łącznej

tworzą

FIBROBLASTY

– komórki łącznotkankowe,

które zawierają włóknisty kolagen.

KOLAGEN

jest białkiem budulcowym skóry

właściwej, który charakteryzuje się pewną
giętkością, ale jest nierozciągliwy.

Raz zsyntetyzowana sieć kolagenowa skóry
właściwej, w przeciwieństwie do tkanki
naskórka,

zużywa się i regeneruje bardzo

powoli.

Inne białko budulcowe skóry właściwej to

ELASTYNA

, która wchodzi w skład włókien

sprężystych. Jest ona bardzo elastyczna
i rozciągliwa.

Włókna

sprężyste

oplatają

włókna

kolagenowe nadając skórze w ten
sposób sprężystość i rozciągliwość.

W sieci kolagenowej znajdują się komórki tj.:



fibroblasty

– wytwarzają kolagen i

elastynę;



komórki tuczne

– wytwarzają histaminę i

inne mediatory odkładane w komórkach
tucznych i uwalniane przy określonych
reakcjach zapalnych. Uwolniona histamina
powoduje świąd i rozszerza naczynia
krwionośne;



histiocyty

– komórki wędrujące tkanki

łącznej – mogą one pochłaniać ciała obce,
czyli je fagocytować, i gromadzić.

Skóra właściwa zawiera ogromną liczbę komórek i
zakończeń nerwowych, których gęsta sieć odbiera
bodźce z zewnątrz – dotyk, temperaturę i ból.

Naczynia te odpowiedzialne są także za autonomiczne
zaopatrywanie

naczyń,

brodawek

włosowych

i

gruczołów.

Należy wyróżnić tutaj:



zakończenia

upostaciowione

Meissnera

–

szczególnie wykształcone receptory,



zakończenia upostaciowione Vatera-Paciniego –

reagujące na ucisk, umiejscowione głęboko
w skórze właściwej. Występują one najliczniej na
podeszwach i wewnętrznych powierzchniach dłoni.

Komórki i włókna nerwowe wypełniają tylko
w niewielkim stopniu wolne przestrzenie
sieci białek budulcowych. W przeważającej części
wypełnia je substancja podstawowa silnie wiążąca
wodę i składająca się z białek i cukrów wiążących
wodę (kwas hialuronowy) w ilościach wielokrotnie
przekraczających ich masę, co umożliwia napięcie
i wypełnienie sieci kolagenowej, a co za tym idzie
skóra jest elastyczna, gładka oraz nabiera
młodzieńczego wyglądu.

Zdolność wiązania wody słabnie wraz z wiekiem
i starzeniem się skóry. Zawartość płynów
w tkance warunkuje jej napięcie –
turgor.

TKANKA

PODSKÓRNA

Między tkanką podskórną a skórą właściwą

nie ma

granicy.

Widoczna jest jedynie stopniowa zmiana

wyglądu tkanki łącznej. Jest ona wiotka, ma tę samą
budowę co skóra właściwa, ale znajduje się w niej
przede wszystkim kolagen i żel proteoglikanowy oraz

ADIPOCYTY

– komórki tłuszczowe w formie

zrazików, które gromadzą triglicerydy.

ADIPOCYTY

powstają z

PREADIPOCYTÓW

komórek o podobnym kształcie do fibroblastów, ale
wypełniających się triglicerydami. Preadipocyty,
początkowo mają kształt wrzecionowaty, tracą
stopniowo ten kształt, zaokrąglają się i przekształcają
w

ADIPOCYTY

– komórki tłuszczowe mające

właściwości izolacyjne oraz stanowiące zapas energii.

Tkanka podskórna stanowi podporę skóry i pełni rolę
ochronną w przypadku urazów mechanicznych. W
tkance podskórnej znajduje się prawie cały tłuszcz
skórny.

Jak już wspomniano, składa się ze zrazików
tłuszczowych –

ADIPOCYTÓW

– złożonych z

komórek tłuszczowych oddzielonych tkanką łączną.

Wielkość zrazików waha się w zależności od płci,
stanu odżywiania i wieku.

W przestrzeniach międzyzrazikowych znajdują się
części wydzielnicze gruczołów potowych, naczynia
krwionośne i włókna nerwowe.

Tkanka podskórna chroni znajdujące się głębiej
narządy przed uciskiem i uderzeniem, umożliwia
przesuwanie się skóry.

Nagromadzony

tłuszcz

spełnia

rolę

warstwy

izolacyjnej i przechowuje składniki odżywcze na
„gorsze czasy” – w czasie diet znikają złogi tłuszczu.

Grubość tkanki podskórnej ma ścisły związek
z odżywianiem. Poza tym ważne są także
czynniki genetyczne – hormony, przemiana materii.

Zachwiana proporcja między tkanką łączną
a tłuszczową prowadzi do

cellulitu i cellulitis

,

czyli zapaleń i zaburzeń w obrębie tkanki podskórnej.

W tkance podskórnej zachodzą procesy tj.:

1.

LIPOGENEZA

– tworzenie się adipocytu z

preadipocytu.

2.

LIPOLIZA

– rozpad adipocytów do wolnych

kwasów tłuszczowych i glicerolu.

TWORZENIE ADIPOCYTU

- LIPOGENEZA

UNACZYNIENIE

SKÓRY

Skóra zaopatrywana jest głównie przez

dwie sieci naczyń krwionośnych.

Głęboka sieć

naczyniowa znajduje się na

granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej.

Powierzchowna sieć

umiejscowiona jest

w warstwie brodawkowej skóry
właściwej.

Oba te systemy połączone są ze sobą
pionowymi naczyniami łącznymi.

Tętnice

zaopatrują tkankę łączną skóry

w składniki odżywcze i tlen.

Produkty przemiany materii odprowadzane są

żyłami

i częściowo naczyniami limfatycznymi.

Układ powierzchowny wyposażony jest
w drobne naczynia włosowate służące także do
zaopatrywania nieunaczynionego naskórka.

Układ naczyń limfatycznych

to

sieć

kanalików odprowadzających płyn tkankowy. Pełni
bardzo

ważną

rolę

w

odprowadzaniu

makrocząsteczkowych metabolitów, które nie
mogą być usunięte przez układ krwionośny.

Unaczynienie limfatyczne i tętniczo-żylne
przebiega przez tkankę podskórną, skórę
właściwą i dochodzi do granicy skórno-
naskórkowej. Naskórek nie jest więc
bezpośrednio ukrwiony, ale jest odżywiany
drogą dyfuzji ze skóry właściwej.

Krążenie skórne zapewnia dotlenienie i
odżywienie różnych warstw komórkowych
skóry. Odgrywa także bardzo ważną rolę w
termoregulacji, a także w utrzymaniu
równowagi ciśnienia tętniczego.

UNACZYNIENIE SKÓRY

UNERWIENIE

SKÓRY

Unerwienie dotyczy zarówno skóry właściwej,
jak i naskórka, w którym znajdują się tylko
zakończenia nerwowe.
Cała sieć nerwowa pozostaje w skórze
właściwej.

Wyróżniamy:

1.

unerwienie

wegetatywne

–

włókna

neurowegetatywne

–

unerwiają

głównie

przydatki skóry oraz naczynia krwionośne;

2.

unerwienie skórne czuciowe

– podstawa

zmysłu dotyku – aksony czuciowe.

FUNKCJE

SKÓRY

1.

Bariera ochronna w stosunku do czynników
mechanicznych, fizycznych, chemicznych
oraz bakteryjnych;

2.

Bierze udział w procesach termoregulacji;

3.

Bierze udział w procesach regulacji
gospodarki wodno-elektrolitowej;

4.

Bierze udział w metabolizmie białek;

5.

Pełni funkcję wydzielniczą oraz resorpcyjną;

6.

Stanowi narząd czucia;

7.

Bierze udział w procesach odpornościowych
organizmu.

Skóra pełni wiele istotnych funkcji ochronnych, które podzielić
można na:

1.

aktywne

– oznaczają reakcję na bodziec zewnętrzny, czyli

ochrona przed drobnoustrojami, wchłanianie składników czynnych,
wydalanie potu i łoju, zmianę ukrwienia przez kurczenie i
rozszerzanie naczyń krwionośnych. Do reakcji aktywnych zaliczyć
można odbieranie bodźców tj.:

›

ucisk,

›

drgania,

›

dotyk,

›

ból,

›

temperatura.

2.

bierne

– wynikają z budowy i struktury skóry. Do funkcji biernych

zaliczamy:

›

ochronę przed zimnem,

›

ochronę przed promieniowaniem UV (UVB),

›

ucisk,

›

uderzenie,

›

tarcie.

EFEKT

BARIERY –

ROLA

WARSTWY

ROGOWEJ

Właściwości ochronne skóra zawdzięcza w dużej
mierze warstwie rogowej i częściowo ziarnistej.

Warstwa rogowa jest głównym elementem
ochronnym skóry. Stanowi barierę, jest miejscem
gromadzenia

się

substancji

tłuszczowych,

uczestniczy

bardzo

aktywnie

w

zjawisku

nawilżania skóry przez co pełni ona dominującą
rolę estetyczną.

Stałe złuszczanie warstwy rogowej przyczynia się
do usuwania z powierzchni skóry czynników
szkodliwych. Warstwa ziarnista natomiast,
nie przepuszcza ciał obcych w głąb skóry.

Jak już wspomniano, warstwa rogowa stanowi
prawie nieprzenikalną barierę.

Korneocyty, komórki budulcowe w-wy rogowej, są
spłaszczonymi komórkami nakładającymi się
jedna na drugą, jak dachówki. Składają się niemal
tylko i wyłącznie z keratyny, niezwykle odpornego
białka, i są prawie całkowicie odwodnione. W-wa
rogowa zawiera średnio 13% wody, podczas gdy
komórki organizmu średnio około 85%.

Korneocyty złączone są lipidowym spoiwem
międzykomórkowym utworzonym z mieszaniny
kwasów

tłuszczowych

wielonienasyconych,

cholesterolu i ceramidów.

Za efekt bariery ochronnej odpowiedzialne
są:



keratyna,



tłuszcze,



struktura anatomiczna.

Wszystko to uniemożliwia przenikanie przez
skórę substancji zewnątrzpochodnych, jak
również

spowalnia

dyfuzję

wody

pochodzącej z głębszych warstw skóry
właściwej. Uczestniczy więc w aktywny
sposób w nawadnianiu skóry.

WARSTWA ROGOWA –

ROLA ESTETYCZNA

Rola estetyczna w-wy rogowej, najbardziej zewnętrznej
ze wszystkich, jest najważniejsza. Ma to związek ze
stanem powierzchni zewnętrznej skóry, który zależny
jest przede wszystkim od ilości związanej wody i od
zdolności złuszczania się w w-wie rozłącznej.

Na zdolność złuszczania w-wy rogowej mają wpływ nie
tylko czynniki wewnątrzpochodne, ale także starzenie się
skóry lub stany patologiczne. Ponadto, duże znaczenie
ma także poziom nawilżenia.

Gdy stan nawilżenia skóry spada poniżej 10% - mamy do
czynienia ze skórą suchą, szorstką, łuszczącą się,
białawą, spękaną i wyglądającą nieestetycznie.

Jeśli natomiast skóra zawiera zbyt duże ilości
wody, komórki są napęczniałe, miękkie,
łuskowate i ulegają w przyspieszonym tempie
odwodnieniu. Przenikanie licznych substancji
hydrofilowych będzie w tym przypadku
ułatwione.

Podsumowując, procentowa zawartość wody
musi być utrzymywana w wąskich i stałych
granicach,

gdyż

woda

jest

głównym

składnikiem zmiękczającym keratynę. To jej
zawartość w istotny sposób wpływa na
właściwości mechaniczne keratyny.

pH SKÓRY

Wartość pH skóry właściwej wynosi około 7,
czyli jest neutralne. Jednak zmienia się ono
na powierzchni skóry na pH kwaśne o
wartości wahającej się pomiędzy

4,2 a

5,6

. Ten znaczący wzrost aktywności jonów

kwaśnych jest spowodowany aktywnością
hydrolaz w naskórku, w wyniku czego
powstaje wiele kwasów rozpuszczalnych w
wodzie.

Odczyn kwaśny skóry jest ważną jej cechą.
pH skóry jest zmienne w zależności od
osoby i części ciała. Średnio wynosi ono
około 5,5.

pH skóry wzrasta wraz z wiekiem. Jest bardziej
zasadowe u kobiet. Rośnie ono pod wpływem różnych
czynników zewnętrznych i reguluje je wydzielanie
potu.

Wydzielina skóry, która jest kwaśna stanowi środek
obronny przed mikroorganizmami. Chociaż skóra ma
skuteczne właściwości obronne, nie zaleca się
stosowania preparatów zasadowych. Co prawda
działanie gruczołów potowych warunkuje powrót do
pH wyjściowego w około 2 h po umyciu, ale
powtarzające się działanie substancji zasadowych
może skutecznie zaburzyć tę obronę.

Należy pamiętać, iż obrona ta jest mało skuteczna u
niemowląt i osób starszych.

PŁASZCZ

HYDROLIPIDO

WY

Płaszcz wodno - lipidowy znajduje się na
powierzchni warstwy rogowej.

Jest to emulsja wodno-tłuszczowa, w której woda
pochodzi z wydzieliny gruczołów potowych, a
lipidy z:



wydzieliny gruczołów łojowych;



z uwalnianych przez keratynocyty frakcji lipidów
naskórkowych .

Ze względu na charakter lipidowy płaszcz ten
jest łatwo usuwany pod wpływem środków
powierzchniowo czynnych i rozpuszczalników
organicznych.

Płaszcz zmienia się wraz z wiekiem:

1.

niemowlę jest pokryte mazią płodową, która znika po
urodzeniu – gruczoły łojowe nie funkcjonują aż do okresu
dojrzewania.

2.

małe dziecko ma skórę dość suchą. Jego płaszcz hydrolipidowy
jest delikatny, gdyż składa się wyłącznie z
tłuszczów naskórkowych.

3.

w wieku poprzedzającym dojrzewanie płciowe – 8 do 10 lat –
gruczoły łojowe wznawiają funkcjonowanie ze szczytem w
okresie dojrzewania.

4.

w wieku około 50 lat rozpoczyna się stopniowe zmniejszanie
wydzielania gruczołów łojowych, zmiany w składzie płaszcza
hydrolipidowego, pociągając za sobą zmiany pH skóry, która
staje się bardziej kwaśna, zmniejsza się również odporność na
wpływ środowiska zewnętrznego lub mikroorganizmów.

Płaszcz hydrolipidowy odpowiedzialny jest za

utrzymywanie kwaśnego pH skóry.

Odgrywa również bardzo ważną rolę w

tworzeniu bariery naskórkowej

, chociaż

nie aż tak znacząco jak warstwa rogowa.

Ma także wpływ na

wygląd estetyczny

warstwy rogowej

, gdyż nadmiar substancji

tłustych na powierzchni skóry nadaje jej
połysk.

Nie odgrywa on natomiast roli w ochronie
skóry przed promieniowaniem słonecznym.

FLORA

SKÓRY

Zaraz

po

narodzinach

skóra

jest

skolonizowana

przez

mikroorganizmy,

bakterie, drożdże, grzyby, których ilość
i charakter zmieniają się wraz z
wiekiem.

Flora skórna małego dziecka składa się
z gronkowców białych i złocistych,
paciorkowców, maczugowców i pałeczki
okrężnicy.

U

nastolatków

dodatkowo

wyróżnić można pakietowce.

U dorosłego człowieka stałą florę bakteryjną
tworzą przede wszystkim bakterie Gramm
dodatnie:



rodzaj

Stphylococcus

–

epidermidis,

haemolyticus, hominis;



rodzaj Corynebacterium, obecny na całej
powierzchni skórnej;



rodzaj

Propionibacterium

–

acnes,

granulosum, avidum.

Grzybicza flora skórna jest mniej liczna niż
skórna flora bakteryjna. Tylko w niektórych
okolicznościach

–

zmiana

wilgotności,

zmiana pH – na skutek braku higieny lub na
zmienionym nabłonku wzrasta populacja,
która może być odpowiedzialna za grzybice.

Wykrywa się przede wszystkim:



Pityrosporum ovale;



Trichophyton mentagrophytes;



Epidermophytonl



Candida albicans – szczególnie u osób
starszych.

Okolicami najbardziej zasiedlonymi przez mikroorganizmy
są w kolejności malejącej:



ręka 108/cm²;



skóra owłosiona głowy;



pachy;



czoło;



kończyny;



plecy 102/cm².

Flora saprofityczna nie powinna być likwidowana. Bierze
ona udział w obronie skóry przy jej kontakcie z
dużą ilością patogennych mikroorganizmów. Jedynie
nadmierne rozmnażanie tych gatunków jest niebezpieczne.
Dlatego też należy pamiętać o przestrzeganiu zasad
higieny ciała w taki sposób, by nie naruszyć równowagi
kwasowo-zasadowej.

DZIĘKUJ

Ę ZA

UWAGĘ 