Kształcenie specjalne w

Polsce – założenia i cele.

Integracja uczniów z

niepełnosprawnością

Polski system szkolnictwa realizuje zasadę powszechności

nauczania. Znaczy to, że dąży on do objęcia nauką –

przynajmniej na poziomie obowiązku szkolnego – wszystkich

dzieci i młodzieży. Z prawa dostępu do obowiązkowej nauki nie

zostały wyłączone żadne dzieci, bez względu na poziom i rodzaj

ich niepełnosprawności oraz miejsce pobytu. Takie rozwiązanie

prawne jest dowodem nowoczesności polskiego systemu

kształcenia osób z niepełnosprawnością. Przede wszystkim

znosi on w praktyce stary podział na osoby wyuczalne i

niewyuczalne. Nawet osoby z głębokim upośledzeniem

umysłowym oraz wieloraką głęboką niepełnosprawnością nie są

zwolnione z obowiązku szkolnego, choć jest on realizowany w

formie wyraźnie różniącej się od praktyki edukacji szkolnej.

Są to zatem zajęcia o programach bardzo zindywidualizowanych i

dostosowanych do potrzeb poszczególnych jednostek. Mogą

one odbywać się w formie indywidualnej, w domu dziecka,

choć czyni się znaczące wysiłki, aby rozbudować system

specjalistycznych ośrodków rewalidacyjno – edukacyjno –

wychowawczych, w których stosuje się formy grupowe.

W polskim systemie kształcenia specjalnego

wprowadzono wyraźnie rozróżnienie na

niepełnosprawność edukacyjną, którą nazwano

potrzebą kształcenia specjalnego. Rozróżnienie to jest

istotne, gdyż nie każdy rodzaj niepełnosprawności

skutkuje potrzebą wprowadzania specjalnej organizacji

nauki i specjalnych metod pracy pedagogicznej.

Sposób orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego

reguluje rozporządzenie MEN z dnia 12 lutego 2001r.

Na mocy tego rozporządzenia orzeczenia wydają

specjalistyczne zespoły orzekające powoływane przy

poradniach psychologiczno – pedagogicznych. Na

podstawie wieloaspektowej i interdyscyplinarnej

diagnozy zespoły te rozstrzygają, czy dziecko

potrzebuje specjalnego kształcenia.

W polskiej pedagogice specjalnej do dziś silny jest pogląd, że

większość trudności w uczeniu się poddaje się korekcji.

Tymczasem należałoby intensywniej rozwijać metody

kształcenia uczniów z trudnościami w uczeniu, zwłaszcza

takie, które dają się stosować w warunkach szkół

powszechnych.

Wszystkie nowoczesne systemy kształcenia specjalnego

wykorzystują różnorodne formy organizacyjne. Repertuar

tych form jest tak szeroki, że trudno dziś zbudować ich

poprawną typologię. W przypadku większości analiz

dokładne podziały form organizacji kształcenia nie są

zresztą użyteczne. Bogactwo odmian sposobów

organizowania kształcenia uczniów z

niepełnosprawnościami pedagodzy specjalni przeważnie

sprowadzają do dwóch zasadniczych typów: segregacyjnego

i niesegregacyjnego, inaczej zwanego integracyjnym.

Współczesne systemy kształcenia uczniów z

niepełnosprawnościami zwykło się oceniać ze

względu na poziom ich integracyjności.

Przekonanie o potrzebie upowszechnienia kształcenia

integracyjnego zostało jeszcze silniej zaakcentowane

przy okazji opracowywania założeń reformy systemu

kształcenia z początku 2000 r. w dokumentach

programowych reformy założono, że docelowo tylko

dzieci z poważnymi niepełnosprawnościami

intelektualnymi i psychicznymi powinny być

kształcone w szkołach specjalnych. Realizacja tak

sformułowanego priorytetu oznaczałaby radykalne

obniżenie poziomu segregacyjności systemu

kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami

edukacyjnymi w Polsce.

Ocena poziomu integracyjności systemu nie jest łatwa. W

Polsce posiadamy cztery zasadnicze formy organizacji

kształcenia uczniów z orzeczeniem o potrzebie

specjalnego kształcenia, przy czym dwie z nich mają

charakter segregacyjny i dwie niesegregacyjny.

Do form segregacyjnych należą szkoły specjalne i klasy

specjalne w szkołach powszechnych. Formą dominującą

są szkoły specjalne, natomiast liczna uczniów w klasach

specjalnych systematycznie spada.

Z kolei do form niesegregacyjnych zalicza się klasy

ogólnodostępne (powszechne) i klasy integracyjne.

Pierwsza z tych form nazywana jest także integracją

jednostkową i polega na tym, że uczniowie z

niepełnosprawnościami uczęszczają do normalnych klas

w szkole rejonowej. Uczniowie ci nie są całkowicie

pozbawieni pomocy specjalistycznej.

Mogą oni bowiem korzystać z pomocy specjalnej poza

klasą szkolną w postaci zajęć rewalidacyjnych.

Ponadto nauczyciele tych uczniów są zobowiązani

do dostosowania programów ich kształcenia do

zaleceń wskazanych w orzeczeniach o potrzebie

kształcenia specjalnego. Dostosowania te mogą

dotyczyć zarówno wymagań stawianych uczniom,

jak i metod ich nauczania.

Wielu pedagogów specjalnych wyraża przekonanie,

że zakres specjalnej pomocy pedagogicznej w

klasach ogólnodostępnych jest za wąski w stosunku

do potrzeb uczniów z niepełnosprawnościami.

Drugą formą niesegregacyjnego kształcenia w

Polsce są klasy integracyjne lub całe szkoły

integracyjne. Warunki funkcjonowania tych

klas są silniej dostosowane do uczniów z

niepełnosprawnościami, niż w przypadku klas

ogólnodostępnych. Przede wszystkim klasy te

zatrudniają dodatkowych nauczycieli,

posiadających specjalistyczne wykształcenie

z zakresu pedagogiki specjalnej. Ponadto

posiadają zredukowaną do 15 – 20

liczebność, z czego 3 do 5 osób stanowią

uczniowie z niepełnosprawnościami

.

W ramach reformy kształcenia specjalnego, wprowadzonej w
Polsce w roku szkolnym 2000/2001, sformułowano nowe cele w

postaci podniesienia jakości kształcenia osób z

niepełnosprawnościami oraz upowszechnienia kształcenia

niesegregacyjnego. Realizacji tych celów mają służyć także

nowe środki. Cztery spośród nich zasługują na szczególną

uwagę:

1. System wczesnej interwencji – służy rozpoznaniu zaburzeń

rozwojowych u dzieci nim pójdą one do szkoły oraz
intensywnemu wspomaganiu ich rozwoju.

2. Wspólna podstawa programowa – jest dokumentem

określającym minimalne, wspólne standardy w zakresie celów,
treści, umiejętności i sposobów kształcenia dla każdego etapu
edukacyjnego.

3. System sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych –

sprawdzających kompetencje uczniów.

4. Sposób finansowania kształcenia – bardziej sprawiedliwy,

zwiększone środki na kształcenie specjalne.

Ocena jakości systemu kształcenia uczniów z

niepełnosprawnościami jest niezmiernie trudna ze

swej natury. Dodatkową barierą do jej

przeprowadzania jest z reguły brak wielu

istotnych danych, w tym przede wszystkim

wyników systematycznych pomiarów osiągnięć

szkolnych.

Mimo tych ograniczeń, musi ona być dokonywana,

gdyż wymaga tego interes publiczny.

Obowiązkiem władz publicznych jest bowiem

zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami

edukacji na możliwie najwyższym poziomie oraz

racjonalne wydawanie środków publicznych.

Dziękujemy za uwagę