OGRANICZENIA PRAWNE I

POZAPRAWNE WOLNOŚCI PRASY

(MEDIÓW)

Prawne ograniczenia w dostępie do

informacji. Prawne i instytucjonalne

gwarancje wolności słowa.

Klaudia Kulczycka

Rodzaje ograniczeń wolności prasy



Ograniczenia o
charakterze prawnym
(dopuszczalne przez prawo
międzynarodowe i zgodne z
koncepcją wolności prasy w
znaczeniu formalnym)



Ograniczenia
pozaprawne (niezgodne z
prawem międzynarodowym
i koncepcją formalnej
wolności prasy)

Ograniczenia o charakterze

prawnym



Ograniczenia dotyczące powstawania
i dalszego istnienia środków
masowego komunikowania



Ograniczenia dotyczące treści
publikacji



Ograniczenia dotyczące
rozpowszechniania



Ograniczenia finansowe

Ograniczenia dotyczące powstawania i dalszego istnienia środków masowego

komunikowania



Przywilej – udzielanie przez panującego monarchę
prawa na wydawanie czasopism.



System koncesyjny – przystępujący do wydawania
czasopisma musiał zyskać zgodę odpowiednich władz.



System zgłoszeniowy – przy rozpoczęciu wydawania
czasopisma konieczne było dokonanie jego zgłoszenia
u właściwych władz administracyjnych.



System kaucyjny – polegał na tym, że składano
wysoką kaucję pieniężną (dla zabezpieczenia kar
nakładanych na wydawcę) w momencie rozpoczęcia
wydawania czasopisma.



W Polsce międzywojennej wprowadzono system
zgłoszeniowy.



W PRL-u koncesjonowaniem prasy zajmował się
Główny Urząd Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk,
następnie po wprowadzeniu zmian do prawa
prasowego zajmował się rejestrowaniem.



Od 7 czerwca 1990 r.

został przyjęty sądowy
system rejestracji
dzienników i czasopism.



Sąd mógł zawiesić na rok

wydawanie pisma, w którym
co najmniej 3- krotnie w
ciągu roku zostało
popełnione przestępstwo
w treści publikacji.



GUKPPiW decydował o rynku
prasowym.



Wyjątkowo zezwalał on na
istnienie prywatnych pism.



Wydawnictwa prasowe
musiały być
„uspołecznione”, czyli miały
charakter organów
partii/stronnictw, były
związane z wojskiem,
organizacjami społecznymi,
lub należały do mniejszości
narodowych.



W Polsce Ludowej nie było
miejsca dla tzw. niezależnej
prasy komercialnej.

Działalność wydawnicza Kościoła

katolickiego



Największym problemem dla
Urzędu była działalność
wydawnicza Kościoła
katolickiego, który przed II
wojną światową wydawał ok. 50
dzienników o orientacji
katolickiej, posiadał 32 drukarnie
i Katolicką Agencję Prasową. Po
wojnie zlikwidowano wiele
tytułów prasowych. Kościół miał
tylko 3 tytuły. Upaństwowiono
kościelne drukarnie, bardziej
aktywnych księży-redaktorów
czekały surowe represje, a
nawet więzienie. Wobec
wydawnictw kościelnych
stosowano ostrą cenzurę.

Działalność

poligraficzna



W czasach PRL-u działalność poligraficzna
była państwowa lub pozostawała pod
kontrolą państwa.



Kontrolowano wszelkie urządzenia
kserograficzne w instytucjach i

zakładach pracy do
7 czerwca 1990r. Miało
to zapobiec m.in.
rozprzestrzenianiu się
prasy tzw. drugiego obiegu.

Radio i telewizja



W czasach PRL również pozostawały w
gestii władz państwowych i politycznych.



Żadna osoba prywatna ani organizacja
nieaprobowana przez państwo nie mogła
do lat 90 prowadzić własnej działalności
nadawczej.



Podejmowano próby działalności
nielegalnej np. Radio „Solidarność”.



Działalność rozgłośni oraz tele- i
radiowęzłów zakładowych w
przedsiębiorstwach państwowych
podlegała rejestracji.



Kościół do 1990r. musiał ubiegać się o
zezwolenie na używanie urządzeń
nagłaśniających w trakcie mszy.

System koncesyjno-rejestracyjny

(mieszany)



Wprowadzony w ustawie o radiofonii i telewizji z
1992r.



Koncesji wymaga rozpowszechnianie programów
radiowych i telewizyjnych (z wyjątkiem programów
publicznych), natomiast rejestracji –
rozprowadzanie programów w sieciach kablowych.



Ustawa umożliwia pozbawienie koncesji, gdy
rozpowszechnianie programów powoduje m.in.
zagrożenie interesów kultury narodowej,
bezpieczeństwa, czy narusza dobre

obyczaje.



Istnieje także możliwość pozbawienia

operatora sieci kablowej dalszej działalności.

Ograniczenia dotyczące treści

publikacji



Cenzura – urzędowa kontrola treści publikacji z punktu
widzenia jej zgodności z pewnymi zasadami m.in.
politycznymi. Instytucja cenzury występuje w dwóch
formach: prewencyjnej i represyjnej.



Cenzura prewencyjna – konieczność przedkładania
każdego numeru czasopisma (czy treści innego środka
przekazu) do zaakceptowania jego treści przez urząd
cenzorski.



Cenzura represyjna – kontrolowanie treści środka
przekazu już po wydrukowaniu czasopisma, wyemitowaniu
programu, pozostawiając odpowiednim organom możliwość
podjęcia określonych

środków prawnych np. konfiskaty nakładu.



System cenzury represyjnej w porównaniu

z prewencyjną działa wybiórczo, starając się wychwytywać

publikacje, których treść narusza prawo.

Walka z cenzurą



Sami wydawcy i redaktorzy podejmowali walkę z
cenzurą.



Podejmowano próby przedrukowania
skonfiskowanych artykułów w innych pismach lub
tez informowania o ich treści na sali sądowej w
trakcie procesów prasowych.



Wydawano także jednodniówki,

gdy pismo było zawieszone
lub zlikwidowane. Takie
jednodniówki stanowiły w
rzeczywistości kontynuację
pisma.

Cenzura prewencyjna



Mimo, że cenzura represyjna nie była
tak dotkliwa jak prewencyjna, to
stosowanie w okresie
międzywojennym konfiskat spełniało
założone cele.



Zapobiegało rozpowszechnianiu
niepożądanych przez władze
wiadomości.



Podkopywało materialne podstawy
pism, oraz stanowiło środek
odstraszający.

Model działania PRL-owskiej cenzury



Cenzurowano praktycznie wszystko- prasę,
radio, telewizję, filmy, książki, plakaty,
prace naukowe, pieczątki, wizytówki itp.



Cenzura była z zasady prewencyjną, ale
istniała też represyjna (można było
wycofać książkę z księgarni).



Cenzura prewencyjna miała charakter 2-
stopniowy – kontrolowano nie tylko
maszynopis, ale również pierwsze
egzemplarze. Kontrolowano wydawców,
nadawców, zakłady poligraficzne, a nawet
punkty kserograficzne.



Cenzura realizowała leninowski model
propagandy, polegający na jednostronnym
i ograniczonym przekazie informacji od
kierownictwa partyjnego do społeczeństwa.

„Księgi zapisów i zaleceń”



Na posiedzeniach organów partyjnych
przekazywano określone wytyczne redaktorom
naczelnym.



Działalność cenzury była poufna i opierała się
na niepublikowanych instrukcjach.



Obowiązywała kategoria słuszności, a słuszne
było to, co każe partia.



Cenzorzy nie byli zobowiązani do ujawniania
motywów wycięcia jakiegoś fragmentu. Nie
można było zatem odwołać się od ich decyzji,
ani poinformować czytelników o tej ingerencji.

„Czarna księga cenzury

PRL”



napisana przez cenzora
Tomasza Strzyżewskiego



zawiera materiały i
dokumenty cenzury z
okresu PRL oraz ręcznie
przepisywane fragmenty
najważniejszego jej
dokumentu – zbioru
instrukcji, mieszczącego
się w „Książce Zapisów i
Zaleceń”, zwanej przez
niektórych „biblią
cenzorską”.

Likwidacja GUKPPiW



Wygrana „Solidarności’ w 1989r. i
powstanie rządu Tadeusza
Mazowieckiego zaowocowały
inicjatywą ustawodawczą, która
doprowadziła do upadku GUKPPiW
oraz cenzury w Polsce. Stało się to
7 czerwca 1990r. Konstytucyjny
zakaz cenzury prewencyjnej środków
społecznego przekazu oznacza
dopuszczalność cenzury
represyjnej.

Zakazy w kodeksie karnym i

ustawach szczególowych



Pewne zakazy dotyczące treści publikacji są zawarte w
przepisach prawa szczególnie w kodeksie karnym. Wiele z
nich jest motywowanych interesem publicznym np. zakaz
głoszenia poglądów faszystowskich i pochwały
totalitaryzmu oraz nawołujących do nienawiści na tle
różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, czy
wyznaniowych, oraz zakaz pornografii. Kodeks karny i
cywilny przewidują ochronę czci.



Również ustawa o ochronie

informacji niejawnych i ustawa o
ochronie danych osobowych nie
zezwalają na ujawnianie określonych
treści.



Zakaz publikacji materiału, który był już
publikowany mieści się w granicach działań
o charakterze represyjno-cenzorskim.



System ostrzegawczy – polega na
udzieleniu redakcji, wydawcy lub nadawcy
upomnień za publikowanie niepożądanych
materiałów.



Przewodniczący KRRiT może

stosować ostrzeżenia względem

nadawców i operatorów sieci

kablowych pod rygorem kar
pieniężnych, a nawet cofnięcia
koncesji.



Przepis prawa prasowego nakazuje
publikowanie określonych materiałów

tj. komunikatów urzędowych (ogłoszeń,

obwieszczeń) nieodpłatnie, bez możliwości
dokonywania skrótów, czy zmian.



Istnieją przepisy wydawane z myślą o ochronie
interesów uczestników podstępowania
sadowego oraz dóbr osobistych. Chodzi tu
m.in. o zakaz publikowania bez zgody osoby
zainteresowanej informacji

dotyczących prywatnej sfery
życia (chyba, że wiąże się to
bezpośrednio z działalnością
publiczną danej osoby), nakaz
publikowania sprostowań i odpowiedzi.



Ustawa o radiofonii i telewizji posiada więcej
takich unormowań w zakresie działalności
reklamowej, sponsoringu, czy nawet treści
określonych audycji.

Ograniczenia dotyczące

rozpowszechniania



Odebranie debitu pocztowego – zakaz kolportażu przez
pocztę na terenie danego kraju. Stosowany jest głównie
wobec pism nadsyłanych z zagranicy.



Konfiskata przez organy celne pewnych przesyłanych, czy
przewożonych materiałów.



Preferowanie określonych form i sposobów kolportażu jednych
czasopism kosztem innych. W czasach PRL kolportaż był
zmonopolizowany przez przedsiębiorstwo państwowe
„RUCH”, a od 1 stycznia 1973r. Przez koncern PZPR RSW
„Prasa-Książka-Ruch”.

Działał zatem zgodnie z wytycznymi
partyjnymi, które zmierzały
np. do utrudnienia kolportażu
prasy katolickiej.



Obecnie występuje embargo prasowe
– możliwość zastrzeżenia terminu i
zakresu opublikowania informacji, jak
również rozpowszechniania informacji
utrwalonych za pomocą zapisów
fonicznych i wizualnych, czy tez danych
osobowych i wizerunku uczestników
spraw sądowych.



Zagłuszanie stacji – w czasach PRL
systematycznie zagłuszano stacje
„Wolna Europa”; „Głos Ameryki” ; „BBC”
(Londyn). Brak było radioodbiorników,
które mogły odbierać pasma, na
których emitowały program radiowy
rozgłośnie zachodnie. Ograniczono
prawnie możliwość zakupu instalacji
anten satelitarnych , kontrolowano
działalność operatorów sieci kablowej.



Do dziś operatorzy sieci muszą
preferować programy publicznej
telewizji ogólnopolskiej i regionalnej.

Zakaz rozpowszechniania audycji



W ustawie o radiofonii i telewizji zapisano
ograniczenia polegające na całkowitym
zakazie rozpowszechniania audycji, które
zagrażają fizycznemu, psychicznemu lub
moralnemu rozwojowi małoletnich, oraz
częściowym, między godziną 6 rano, a 23
audycji mogących mieć tego rodzaju
negatywny wpływ.



W czasach PRL istniały tez ograniczenia co
do emisji filmów w kinach i telewizji. Niektóre
filmy można było obejrzeć na specjalnych
pokazach filmowych. Ograniczenia te istnieją
w wielu krajach zachodnich. Dotyczą filmów
obscenicznych, które mogą być
rozpowszechniane wyłącznie na seansach
dla dorosłych lub w specjalnych kinach.

Ograniczenia finansowe



Słynny stempel – odpowiednio stosowana polityka finansowa.
Specjalnie ustalane taryfy pocztowe, telefoniczne, telegraficzne.



Przydział papieru – występował w czasach PRL. „Papieru nie
przydziela się już na kwartał, lecz tylko na miesiąc, choćby pismo
wychodziło kwartalnie. W przydziale zaś miesięcznym ilość papieru
redukuje się niekiedy do połowy, a nawet więcej. Zarządzenia te
zmuszają redakcję do zmniejszenia nakładu lub objętości pisma.
Poza tym papier wydaje się zwykle zbyt późno, co jeszcze bardziej
uniemożliwia regularne wychodzenie periodyków”.



W okresie międzywojennym sposobem

„obłaskawienia” prasy opozycyjnej były
tzw. pożyczki papierowe.



Poważnym ograniczeniem finansowym

obecnie jest to, że stacje prywatne nie
mogą korzystać z opłat abonamentowych
wnoszonych przez społeczeństwo.

Ograniczenia pozaprawne



Ograniczenia polityczne



Ograniczenia ekonomiczne

Ograniczenia polityczne



Nie znajdują odzwierciedlenia w przepisach prawa, ale
prawo może stwarzać takie możliwości. Tam, gdzie istnieje
tzw. swobodne uznawanie administracji, może dojść do
dowolności jej działania.



W PRL istniało tzw. „ręczne sterowanie prasą” przez PZPR
– dowolne działania cenzury tj. jeden cenoz był bardziej
drobiazgowy inny mniej, regularne narady redaktorów
naczelnych w komitetach partii, gdzie wydawano wytyczne
o czym nie można pisać, a także co i jak napisać.



Zmonopolizowanie środków masowego

przekazu przez jakąś opcję polityczną lub
niejasne zasady koncesjonowania mogą
ograniczyć zasadę pluralizmu.

System propagandy



Zdarza się, ze władza wspiera instytucjonalnie
pewne media, tworząc swój własny system
propagandy. W okresie międzywojennym w
Polsce próbowano „łączyć całą prasę i rzucać
jej pewne wspólne myśli”.



W okresie PRL próbowano

stworzyć aparat
propagandowo-informacyjny
skupiony w rekach rzecznika
prasowego rządu.

Monopol agencji prasowej



Ograniczeniem politycznym jest
także brak pluralizmu w zakresie
informacji np. istnienie tylko jednej
agencji prasowej, zwłaszcza jeśli jest
to agencja rządowa.



Również odpowiedni dobór kadrowy
instytucji zarządzających mediami
może mieć wpływ na ich wolność np.
problem upolitycznienia KRRiT.

Ograniczenia ekonomiczne



Duże koncerny prasowe mają większe możliwości działania niż
małe wydawnictwa. Brak środków powoduje konieczność
opierania się na materiałach agencyjnych, stwarza gorsze
możliwości dostępu do źródeł informacji.



Istnienie dużego kapitału ułatwia działalność medialną, ale
powoduje uzależnienie ekonomiczne od źródeł finansowania.



W takiej sytuacji trudno o niezależne dziennikarstwo i
poruszanie tematów ważnych dla społeczeństwa, a nie
dysponenta ekonomicznego danego środka.



Stosowanie wybiórczo cenzury represyjnej

ma walor ekonomiczny, gdyż prowadzi do
upadku danego tytułu, czy zamknięcia stacji,
która nie jest w stanie unieść ciężaru
nakładanych kar pieniężnych.



Inne kategorie ograniczeń polegają na

przemilczaniu lub fałszowaniu faktów.



Ograniczeniom podlegają też dziennikarze.

Próbuje się wobec nich nacisków, represji lub przeciwnie

-zjednuje łapówkami.

Cenzura wewnątrz-

redakcyjna



Ograniczenia nakładane na dziennikarzy przez
kierownictwo redakcji często nie mają podstawy prawnej.



Nie zawsze źródłem tych ograniczeń musi być własny
interes redaktora naczelnego. W grę może wchodzić
nadmierna ostrożność z obawy o losy pisma. Zdarza się,
że ograniczenia te są bardziej surowe niż ograniczenia
stosowane przez urzędy cenzorskie. Dzieje się tak
dlatego, że dziennikarze:

1. Nie mają prawie żadnych środków prawnych

(odwoławczych) pozwalających na skuteczną walkę z tymi

ograniczeniami
2. Są związani obowiązkiem
lojalności wobec redakcji. Zdarza się,
że akceptują te ograniczenia stosując
autocenzurę.

Prawo prasowe



Obywateli maja prawo do ich rzetelnego informowania,
jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki
społecznej.



Organy państwowe zgodnie z Konstytucją stwarzają
prasie warunki niezbędne do wykonywania jej funkcji i
zadań, w tym umożliwiające działalność redakcjom
dzienników i czasopism, zróżnicowanych pod względem
programu, zakresu tematycznego i

prezentowanych postaw.



Pracownik poligrafii oraz kolportażu nie może ograniczać
ani utrudniać drukowania i nabywania przyjętych przez
przedsiębiorstwo do druku i rozpowszechniania
dzienników, czasopism i innych publikacji prasowych z
powodu ich linii programowej albo treści.



Przedsiębiorcy i podmioty niezaliczone do sektora
finansów publicznych oraz niedziałające w celu
osiągnięcia zysku są obowiązane do udzielenia prasie
informacji o swojej działalności, o ile informacja nie
jest objęta tajemnicą lub nie narusza prawa do
prywatności.



Każdy obywatel, zgodnie z zasadą wolności słowa i
prawem krytyki może udzielać informacji

prasie.



Prasa jest zobowiązana do prawdziwego
przedstawiania omawianych zjawisk.



Organy państwowe, przedsiębiorstwa

państwowe i inne państwowe jednostki organizacyjne

oraz organizacje spółdzielcze są obowiązane do
udzielania odpowiedzi na przekazaną im krytykę

prasową bez zbędnej zwłoki.



Nie wolno utrudniać prasie zbierania materiałów
krytycznych ani w inny sposób tłumić krytyki.



Zadaniem dziennikarza jest służba
społeczeństwu i państwu.
Dziennikarz ma obowiązek działania
zgodnie z etyką zawodową i
zasadami współżycia społecznego, w
granicach określonych przepisami
prawa.



Dziennikarz, w ramach stosunku
pracy ma obowiązek realizowania w
ustalonej w statucie lub regulaminie
redakcji, w której jest zatrudniony,
ogólnej linii programowej tej
redakcji.



Kierownicy jednostek
organizacyjnych są obowiązani
umożliwić dziennikarzom nawiązanie
kontaktu z pracownikami oraz
swobodne zbieranie wśród nich
informacji i opinii.

Dziennikarz jest obowiązany:
1) zachować szczególną staranność i rzetelność

przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów
prasowych, zwłaszcza sprawdzić zgodność z prawdą
uzyskanych wiadomości lub podać ich źródło,

2) chronić dobra osobiste, a ponadto
interesy działających w dobrej wierze

informatorów i innych osób, które

okazują mu zaufanie,
3) dbać o poprawność języka i unikać
używania wulgaryzmów.



Dziennikarzowi nie wolno prowadzić ukrytej
działalności reklamowej wiążącej sie z uzyskaniem

korzyści majątkowej bądź osobistej od osoby lub

jednostki organizacyjnej zainteresowanej reklamą.



Nie wolno wypowiadać w prasie opinii co do
rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym

przed wydaniem orzeczenia w I instancji.



Nie wolno publikować w prasie danych

osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym
toczy się postępowanie przygotowawcze lub sadowe, jak

również danych osobowych i wizerunku świadków,
pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba że osoby te
wyrażają na to zgodę.



Dziennikarz nie może odmówić osobie udzielającej
informacji autoryzacji dosłownie cytowanej wypowiedzi



Osoba udzielająca informacji może z ważnych powodów
zastrzec termin i zakres jej publikowania.



Dziennikarz nie może opublikować informacji, jeżeli osoba
udzielająca jej zastrzegła to ze względu na tajemnicę
służbową lub zawodową.



Nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować
informacji oraz danych dotyczących prywatnej sfery życia,
chyba że wiąże się bezpośrednio z działalnością publiczną
danej osoby.

Dziennikarz ma obowiązek zachowania

w tajemnicy:

1) danych umożliwiających identyfikację

autora materiału prasowego, listu do
redakcji lub innego materiału o tym
charakterze, jak również innych osób
udzielających informacji opublikowanych
albo przekazanych do opublikowania

2) wszelkich informacji, których ujawnienie

mogłoby naruszać chronione prawem
interesy osób trzecich.



Dziennikarz jest zwolniony od zachowania
tajemnicy zawodowej, w razie gdy
informacja, materiał prasowy, list do
redakcji lub inny materiał o tym charakterze
dotyczy przestępstwa określonego w Art.
25. kodeksu karnego albo autor lub osoba
przekazująca taki materiał wyłącznie do
wiadomości dziennikarza wyrazi zgodę na
ujawnienie jej nazwiska lub tego materiału.



Na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej,
prawnej lub innej jednostki organizacyjnej redaktor
naczelny jest obowiązany opublikować bezpłatnie:

1) rzeczowe i odnoszące się do faktów

sprostowanie wiadomości nieprawdziwej i nieścisłej,

2) rzeczową odpowiedź na stwierdzenie

zagrażające dobrom osobistym.



Redaktor naczelny jest obowiązany opublikować
nieodpłatnie, w miejscu i w czasie właściwym ze

względu na tematykę i charakter publikacji,

komunikat urzędowy, pochodzący od naczelnych i
centralnych organów państwowych, w tym
pochodzący od naczelnych i centralnych

organów administracji państwowej, jeżeli
został nadesłany przez rzecznika
prasowego rządu ze wskazaniem, że
publikacja jest obowiązkowa.



Redaktor naczelny dziennika jest obowiązany
opublikować odpłatnie we wskazanym lub
uzgodnionym terminie:

1) prawomocny wyrok sadu lub inne orzeczenie

zawierające klauzule o opublikowaniu,

2) ogłoszenie sądu lub innego organu

państwowego. Redaktor naczelny dziennika jest
obowiązany opublikować nieodpłatnie, we
wskazanym lub uzgodnionym terminie list gończy.



Prasa może zamieszczać odpłatne ogłoszenia i
reklamy. Ogłoszenia i reklamy nie mogą być
sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia
społecznego. Ogłoszenia i reklamy

muszą być oznaczone w sposób nie
budzący wątpliwości, iż nie stanowią
one materiału redakcyjnego.



Redaktor nie ponosi odpowiedzialności za treść
publikacji nadesłanych przez Polską Agencję
Prasową oraz za treść komunikatów urzędowych,
jak również za treść orzeczeń i ogłoszeń.



Kto wydaje dziennik lub czasopismo bez rejestracji
albo zawieszone - podlega grzywnie albo karze
ograniczenia wolności.



Kto wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy
uchyla sie od opublikowania sprostowania lub
odpowiedzi, albo publikuje takie sprostowanie lub
odpowiedź wbrew warunkom określonym w ustawie
- podlega grzywnie albo karze ograniczenia
wolności.



Kto wbrew obowiązkowi uchyla się od
opublikowania komunikatu urzędowego, ogłoszenia
sadu lub innego organu państwowego, jak również
listu gończego – podlega grzywnie albo karze
ograniczenia wolności.



Kto rozpowszechnia
materiał prasowy objęty
przepadkiem lub prasę
zabezpieczoną jako
dowód rzeczowy -
podlega grzywnie albo
karze ograniczenia
wolności.



Redaktor, który
nieumyślnie dopuścił do
opublikowania
materiału prasowego
zawierającego
znamiona przestępstwa,
podlega karze grzywny.

Bibliografia

1. Dobosz Izabela, Prawo prasowe.

Podręcznik., Kraków 2006.

2. Ustawa Prawo pasowe

3.http://pl.wikipedia.org/wiki/Czarna_Ks

i%C4%99ga_Cenzury_PRL

Dziękuję za uwagę 