FITOTERAPIA CHORÓB UKŁADU POKARMOWEGO

Choroby przewodu pokarmowego należą do najczęstrzych chorób wieku dojrzałego. Są to schorzenia zarówno o charakterze zapalnym, zanikowym oraz czynnościowym (nerwice przewodu pokarmowego). Obecnie w leczeniu tych chorób coraz częściej sięgamy po leki ziołowe, gdyż stosowane dotychczas chemioterapeutyki są obarczone szeregiem działań ubocznych.

1.Fitoterapia zaburzeń trawiennych

Zaliczamy tutaj , leczone z powodzeniem za pomocą fitoterapii:

-przewlekłe choroby żołądka i jelit, wywoływane są przez przewlekły atroficzny nieżyt żołądka i jelit oraz chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy

- ostry nieżyt żołądka wynikający z błędów żywieniowych, nadużywania alkoholu, z wyjątkiem infekcji .

Stosujemy tu głównie zioła o działaniu pobudzającym czynność żołądka i wydzielanie soków trawiennych (stomachica et digestiva),surowce przeciwzapalne i przeciwwrzodowe.

*Surowce goryczowe (gorzkie,gorycze-Amara, szczerogorzkie-Amara pura)-są to substancje lub surowce o smaku bardzo gorzkim (wysoki wskażnik goryczy), stosowane w celu pobudzenia procesów trawienia i zwiększenia uczucia łaknienia, nie wykazujące innego , silnego działania farmakologicznego.

Mechanizm działania:pobudzenie wydzielniczego odruchu warunkowego-> po podaniu doustnym pobudzają smakowe receptory umiejscowione na grzbiecie języka-> podrażnienie nerwu językowo-gardłowego a następnie nerwu błędnego , zwiększa odruchowe wydzielanie śliny i soków trawien-nych żołądka, podobnie dzieje się po podaniu ich do żołądka.

Najbardziej znane związki goryczowe:

-gencjopikryna

-amarogentyna

-loganina

-erytrocentauryna

-swerozyd

-artabsyna

Wskazania:

• niedokwaśny nieżyt błony śluzowej żołądka

• brak łaknienia

• nerwicowe objawy żoładkowe (nudności, uczucie pełności żołądka,wzdecia)

• osłabienie organizmu, obniżenie odporności ogólnej

• zaburzenia motoryczne górnego odcinka przewodu pokarmowego

• atoniczne zaburzenia dróg żółciowych

• jako przyprawy.

  Należy je podawać 15-30 min. przed jedzeniem.

  Przeciwskazania: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nowotwory

Surowce:

Korzeń goryczki- Radix Gentianae

Goryczka żółta- Gentiana lutea

Skład: s-cje goryczowe : sekoirydoidy (gencjopikrozyd, amarogentyna-> o największym wskażniku goryczy),diamaryny, poch. Ksantonu, węglowodany.

Działanie: wzmaga wydzielanie śliny, soku i śluzu żoładkowego oraz żółci,działa immunostymulująco, przeciwbakteryjnie oraz przeciwgrzybiczo.

Zastosowanie: zaburzenia trawienne, niestrawność, zgaga,biegunka, brak łaknienia, wzdęcia, niezyty żołądka i jelit, nerwica wegetatywna, choroby pęcherzyka żółciowego i wątroby, ogólne wzmocnienie organizmu, przemysł wódczano-likierniczy. Prep.: Tinctura Gentianae, Krople żołądkowe.

Działanie niepożądane: duże dawki-przekrwienie błony sluzowej żołądka, nudności, wymioty.

Liść bobrka trójlistkowego- Folium Menyanthidis

Bobrek trójlistkowy- Menyanthes trifoliata

Skład: gorzkie irydoidy-swerozyd, loganina, alkaloidy, garbniki, fenolokwasy, saponiny, flawonoidy.

Działanie i zastosowanie:j/w.

Ziele drapacza lekarskiego- Herba Cnici benedicti

Drapacz lekarski- Cnicus benedictus

Skład: gorzkie laktony seskwiterpenowe ( knicyna , knicynolid, benedyktyna)flawonoidy,związki mineralne(Mg i Ca), małe ilości olejku eterycznego .

Działanie i zastosowanie: j/w oraz dz. moczopędne, rekonwalescencja z niedokrwistością , niedoborem soli mineralnych.

Ziele tysiącznika (centurii)- Herba Centaurii

Tysiącznik pospolity- Centaurium minus

Skład: gorzkie glikozydy sekoirydoidowe (erytauryna, amarogentyna), alkaloidy, triterpeny, flanoidy.

Działanie: j/w ale słabsze.

Preparaty: Zioła Szwedzkie.

Korzeń cykorii- Radix Cichorii

Cykoria podrróżnik- Cichorium intybus

Skład: laktony seskwiterpenowe (laktucyna, laktupikryna), fenolokwasy, fitosterole, inulina.

Działanie: j/w.; upalone korzenie-> składnik kawy zbożowej.

Korzeń i ziele mniszka lekarskiego- Radix et herba Taraxaci

Mniszek lekarski- Taraxacum officinale

Skład: korzeń-> gorzkie seskwiterpeny, triterpeny, inulina, fitosterole, fenolokwasy, sole potasu;

sok mleczny świeżego korzenia->politerpeny, żywice, związki gorzkie; liść->triterpeny, flawonoidy, fenolokwasy, karotenoidy, związki K , Mg, Si. (młode liście- wit. C i B).

Działanie: żółciopędne, żółciotwórcze,zwiększa ilość wydzielanego soku żołądkowego, działa moczopędnie i saluretycznie.

Zastosowanie: j/w, oraz w kamicy żółciowej i moczowej, przewlekłym zapaleniu kłębuszków nerkowych, moczowodów, pęcherza moczowego, w poczatkach cukrzycy. Zewnętrznie- sok-niszczy kurzajki, brodawki, kłykciny-podobnie jak sok z glistnika.

Przeciwskazania-niedrożność dróg żółciowych, ropniak pęcherzyka żółciowego.

Działania niepożądane- dolegliwości żołądkowe, nadkwaśność, reakcje alergiczne.

Preparaty: Succus Taraxaci, Talion-płyn, Cholavisol-prep. złoż., Cholagoga II, Cholagovar-miesz. Ziołowe.

* Surowce gorzko -aromatyczne->zawierają zarówno związki gorzkie jak i olejki eteryczne, w których działaniu uczestniczą obie grupy związków.

Zastosowanie:

• przyprawy do potraw

• w fitoterapii: działanie żólciopędne, żółciotwórcze, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, uspokająjące, wzmacniające, psychostymulujące a nawet euforyzujące np. gałka muszkatułowa

Surowce.

Korzeń arcydzięgla- Radix Archangelicae

Arcydzięgiel litwor- Archangelica officinalis

Skład: olejek eteryczny, kumaryny, furanokumaryny, flawonoidy, fenolokwasy.

Działanie : pobudza wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku trzustkowego, furanokumaryny i olejek-rozkurczają mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, kumaryny-działanie depresyjne na o.u.n.; dział. fotouczulające.

Zastosowanie: niestrawności, wzdęcia, zburzenia pracy jelit, nerwice.

Przeciwskazania: stany zapalne żołądka i jelit, choroba wrzodowa, zapalenie kłębuszków nerkowych lub wyrostka robaczkowego, ciąża, karmienie piersią, miesiączka, nadwrażliwość na promienie UV.

Preparaty: Guttae sedative, Melisana Klosterfrau, płynne zioła Bittnera, likiry, nalewki, wermuty, wódki (Becherowka).

Owoc niedojrzały pomarańczy gorzkiej- Fructus Aurantii immaturus

Owocnia pomarańczy gorzkiej- Pericarpium Aurantii amari (->skórka pomarańczowa)

Pomarańcza gorzka- Citrus aurantium

Skład: olejek ->terpeny, gorzkie triterpeny(limonidy), flawonoidy, gorzkie pochodne flawanu (hesperytyna, hesperydyna).

Działanie: zwiększają wydzielanie soku żoładkowego, przyspieszją i ułatwiają trawienie, działają spazmolitycznie i przeciwbabteryjnie.

Zastosowanie: przejściowe zaburzenia trawienia, brak łaknienia, skąpe wydzielanie soku żołądkowego, stany skurczowe, corrigens zapachowy w lekach oraz w aromatoterapii.

Ziele piołunu- Herba Absinthii

Bylica piołun- Artemisia absinthium

Skład: olejek eteryczny (tujon, tujol, estry tujolu, chamazulen, biszbolen), gorycze o budowie seskwiterpenowych laktonów (absyntyna, anabsyntyna, anabsyna), flawonoidy, diterpeny, wit.C, garbniki.

Działanie: gorycze i olejek->pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i śliny, olejek->działa przeciwbakteryjnie, przeciwskurczowo na przewód pokarmowy i drogi moczowe; zewnętrznie → trująco na pasożyty skóry( świerzb) i przeciwrobaczo na owsik.

Zastosowanie: bezsoczność, bezkwaśność żołądkowa, niestrawność, przewlekły nieżyt żoładka i jelit ze zmniejszonym wydzielaniem soku żoładkowego i żółci, anoreksja.

Przeciwskazania:krwawienia z przewodu pokarmowego, ostre nieżyty żołądka i jelit, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, hemoroidy,ciąża, karmienie piersią, przy długim stosowaniu-> zawroty głowy, agresywność, zmiany w o.u.n, prowadzące nawet do śmirci (olejek lub wyciągi alkoholowe), obfite miesiączki;

Ziele bylicy bożego drzewka- Herba Abrotani

Bylica boże drzewko- Artemisia abrotanum

Skład: hydroksykumaryny (izofraksydyna, skopoletyna), olejek(cyneol), flawonoidy(poch. kwercetyny)garbniki katechinowe, fenolokwasy, związki gorzkie, sole mineralne.

Działanie: żólciotwórcze (kumaryny), żólciopędne (kumaryny, flawonoidy, fenolokwasy, pobudza wydzielanie soku żoładkowego i trzustkowego (gorycze), przeciwzapalnie i ściągająco (garbniki), przeciwrobaczo ->na glisty jelitowe i owsiki.

Zastosowanie: choroby wątroby i dróg żółciowych , niestrawność, stany zapalne błon śluzowych zołądka i jelit, biegunka, drobne krwawienia z przewodu pokarmowego.

Preparaty: Raphacholin.

Ziele bylicy estragonu- Herba dracunculi

Bylica estragon- Artemisia dracunculus

Skład: olejek eteryczny(metylochawikol, esragol) , karoteny, flawonoidy, związki gorzkie, kumaryny, garbniki.

Działanie; zwiększa wytwarzanie soku żoładkowego i żółci, pobudza trawienie i działa rozkurczowo na przewód pokarmowy i drogi moczowe.

Zastosowanie: niezyty przewodu pokarmowego , niedotateczne wytwarzanie żółci i atonia dróg żółciowych; polecany szczególnie osobom starszym.

Ziele i korzeń bylicy pospolitej- Herba et radix Artemisiae vulgaris

Bylica pospolita-Artemisia vulgaris

Skład: ziele-> olejek eterycznt (cyneol, tujon), gorzkie laktony seskwiterpenowe (psylostachina), fenolokwasy, poch. chalkonu; korzeń-> olejek eteryczny, garbniki, żywica, inulina, triterpeny-brak goryczy.

Działanie : ziele-> pobudza wydzielanie soku żoładkowego i żólci, działa rozkurczająco na na przewód pokarmowy, wzdęcia; korzeń-> stany skurczowe jelit i dróg żółciowych.

Zastosowanie: ziele-> zaburzenia trawienne i czynnościowe żołądkowo- jelitowe oraz jako środek uspokajający i w zaburzeniach miesiączkowania; korzeń->j/w oraz w astenii- tonicum, psychoneurozach, depresji, hipochondrii, zaburzeniach neurowegetatywnych.

Ziele i kwiat krwawnika- Herba et folium Millefolii

Krwawnik pospolity- Achillea millefolium

Skład: olejek eteryczny (chamazulen, pineny, borneol, cyneol), seskwiterpeny typu gwajanolidów i eudesmanolidów, flawonoidy, sole mineralne.

Działanie: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze- olejek; pobudza łaknienie i wydzielanie żółci (olejek i zw. gorzkie) ;ściągające- garbniki; przeciwkrwotoczne-świeże ziele

Zastosowanie: zaburzenia żołądkowo – jelitowe i wątroby( zwiększa wytwarzanie soku żoładkowego i żółci, pobudza trawienie i działa rozkurczowo na przewód pokarmowy ), w ginekologii- zaburzenia miesiączkowania, zewnętrznie- stany zapalne błon śluzowych i skóry .

Preparaty: sklerosan, Digestosan, Cholagoga II, Nervogran, Nervosan, Normogran, Rektosan, Enterosol, Artecholin,; Sanofil i Vaginol-zewnętrznie.

Liść i ziele mięty- Folium et herba Menthae

Mięta pieprzowa- Mentha piperita

Skład:olejek eteryczny (mentol i jego estry, menton, związki terpenowe), flawonoidy, kwasy fenolowe, tritrtpene i karotenoidy.

Działanie:olejek-> pobudza wydzielanie soku żołądkowego i żółci, ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów, działa rozkurczowo, bakteriobójczo,; zewnętrznie- przeciwbólowo i przeciwświądowo ,

miejscowo uczucie chłodu(mentol), odstrasza owady.

Zastosowanie: zaburzenia trawienia, niezyty zołądka, jelit, wzdęcia, skurcze jelit, schorzenia watroby i dróg zółciowych, nadwrażliwe jelito grube, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, nieżyt górnych dróg oddechowych(inhalacje), zewnętrznie do wcierań w dolegliwościach neuralgicznych, jako antyseptyk, słabo znieczulający i przeciwświadowo.

Przeciwskazania: nadwrażliwość (niemowlęta!!!), spiączka wątrobowa, żylaki przełyku, wodniak pęcherzyka żólciowego, ciąża, silna nadkwaśność żołądka; olejek podany doustnie->ból brzucha , wymioty, głęboki sen, na skórę należy go rozcieńczać.

Preparaty: Krople miętowe, Japanisches Heilpflanzenol, Mentoval, Validol.

*Surowce goryczowo- garbnikowe -zawierają oprócz związków o gorzkim smaku spore ilości garbników.

Surowce

Kora kondurango- Cortex Condurango

Kondurango (tojowiec kondurango)- Marsdenia condurango

Skład: gorzkie glikozydy steroidowe- kondurangina, alkohol konduryt, olejek (wanilina, kumaryna),triterpeny, flawonoidy, fenolokwasy, garbniki, skrobia.

Działanie: stymuluje wydzielanie śliny i soków trawiennych, pobudza łaknienie i trawienie.

Zastosowanie; w celu pobudzeania łaknienia i jako środek ogólnie wzmacniający

Kora chinowa- Cortex Chinae

Chinowiec czerwonosoczysty (drzewo chinowe)- Cinchona officinalis

Skład: alkaloidy -chinina i chinidyna, cynchonina, cynchonidyna, garbniki, gorzkie glikozydy triterpenowe, fenolokwasy.

Działanie- stymuluje wydzielanie słiny i soków trawiennych.

Zastosowanie: do wytwarzania preparatów gorzkich (Tictura Amara, Tinctura Cinchonae), do otrzymywania czystej chininy- przeciwmalaryczna.

Przeciwskazania- uczulenie, skłonność do krwawień, przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych.

Kora angostury (kora galipei)- Cotrex Angosturae

Galipea lekarska- Galipea officinalis

Zastosowanie: składnik napojów gorzkich, likierów i nalewek; joko środek ułatwiający trawienie i przyswajanie pokarmów oraz wzmacniający organizm.

Preparaty: Digesan-nalewka.

* Surowce goryczowo- śluzowe- obok s-cji gorzkich zawierają śluzy.

Surowce

Porost islandzki- Lichen islandicus->plecha

Tarczownica (płucnica) islandzka-Cetraria islandica

Skład:gorzkie kwasy porostowe (cetrarowy, protocetrarowy), śluzy, polisacharydy(lichenina, izolichenina), karotenoidy, sole mineralne (jodu i boru).

Działanie:kwasy porostowe-> bakteriobójcze,(na prądki grużlicy)w małych dawkach-zmniejszją wydzielanie gruczołów potowych i soku żołądkowego zaś w większych pobudzają wydzielanie śliny i soku żołądkowego; polisacharydy i zw. śluzowe->działają osaniająco na drogi oddechowe i przewód pokarmowy.

Zastosowanie: nieżyty dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa, jako środek gorzki w niedokwaśności i i zaburzeniach trawienia.

Preparaty: Isla … -pastylki do ssania.

PREPARATY ZŁOŻONE stowane w zaburzeniach trawiennych:

-Amarosal-sir.

-Amarum-nalewka i mieszanka ziołowa

-Digesan-nalewka

-Digesflos-mieszanka ziołowa

-Digestosan-mieszanka ziołowa

-Gastrina-mieszanka ziołowa

-Gastrobonisol-krople

-Gastrogran-granulat

-Guttae stomachicae-krople

-Herbaton- krople

-Herbogastrin-płyn

-Nalewka gorzka

-Original Schweden bitter-mieszanka nalewek

-Revitan-mieszanka ziołowa

-.........................................

2.Surowce o działaniu wiatropędnym

Przyczyny wzdęć:

-zaburzenia trawienne zołądka i jelit (nadmierna fermentacja bakteryjna)

-połykanie zbyt dużych ilości powietrza przez małe dzieci podczas ssania czy jedzenia

-chroniczne zpalenie jelit

-miażdzyca naczyń trzewnych-> niedostateczne ukrwienie jelit

-zaburzenia funkcji dróg żółciowych

- alergia pokarmowa

- postępująca rozedma płuc............

Niezależnie od przyczyny dążymy do ich zmniejszenia, by poprawić choremu nastrój, apetyt i sen , aby zapobiec kolkom jelitowym i rozwojowi zespołu Roemhelda(bóle wieńcowe wskutek ucisku przepony).

W fitoterapii objawów wzdęcia stosuje się surowce zielarskie -olejkowe i wyizolowane olejki eteryczne.

Mechanizm działania:składniki olejku draznią miejscowo śluzówkę żołądka, aktywując nerw błędny->wzrost napięcia zołądka i jego rytmiczne skórcze->opróżnianie żołądka z nagromadzonych gazów (odbijanie się, tzw. bekanie); zwiększenie wydzielania soku żołądkowego, szybszy pasaż pokarmu przez żołądek.

Surowce

Owoc anyżu (anyżek)-Fructus Anisi

Olejek anyżowy- Oleum Anisi

Biedrzeniec anyż (anyż, anyżek)- Pimpinella anisum

Skład: olejek anyżowy zawierający mn. anetol

Działanie:olejek-> wyksztuśne (po wchłonięciu wydala się przez drogi oddechowe),zwiększa czynność wydzielniczą przewodu pokarmowego i działa rozkurczowo->działanie wiatropędne,zwiększa laktację ,wydziela się z mlekiem matki ; zewnętrznie-odkażająco i toksycznie na pasożyty oraz odstraszajaco na owady.

Zastosowanie: łagodny środek wyksztuśny, przy suchym kaszlu i wysuszeniu dróg oddechowych, szczególnie u dzieci, środek wiatropędny, w łagodnych nieżytach przewodu pokarmowego , zaparciach-szczególnie u dzieci.

Przeciwskazania-uczulenie, ostre nieżyty przewodu pokarmowego,nerek, choroba wrzodowa, krwawienia wewnętrzne. Duże dawki -podrażnienie błon śluzowych, odurzenie, drgawki, przkrwienie mózgu, płuc, uszkodzenie nerek.

Preparaty: Zioła Bittner Pervivo, Carmolis-płyn.

Owoc anyżu gwiazdkowego – Fructus Anisi stellati

Anyż gwiazdkowy ( anyż gwiaździsty)- Illicium verum

Skład: olejek eteryczny( anetol, limonen, safrol, pinen), olej tłusty, kwasy: protokatechowy, szikimowy, chinowy...

Działanie: wyksztuśne, wiatropędne,lekko rozkurczające, zwiększa wydzielanie soku żoładkowego

Zastosowanie:j/w oraz w przemyśle:spożywczym, cukierniczym(do pierników), wódczany, kosmetyczny.

Owoc kminku- Fructus Carvi

Olejek kminkowy- Oleum Carvi

Kminek zwyczajny- Carum carvi

Skład: olejek eteryczny(karwon, limonen), olej tłusty, białko, węglowodany, fenolokwasy, flawonoidy.

Działanie: przeciwskurczowo na przewód pkarmowy, przywraca właściwą perystaltykę jelit, ułatwia przyswajanie pokarmów, wiatropędne; mlekopędne, słabo moczopędne; przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze .

Zastosowanie: stany skurczowe przewodu pokarmowego, wzdęcia, kolka niemowlęca(powyżej 6 miesiaca), zaburzenia trawienia, brak łaknienia, lekkie biegunki, nadmierna fermentacja-> szczególnie u dzieci i osób starszych; pobudzanie laktacji, ; corrigens smaku i zapachu; zewnętrznie -przeciwświerzbowo; aromatoterapia.

Owoc kolendry-Fructus Coriandri

Kolendra siewna odm. drobnoowocowa- Coriandrum sativum var. microcarpum

Kolendra siewna odm. gruboowocowa- Coriandrum sativum var. vulgare

Skład; olejek eteryczny (linalol, geraniol, cymol, i ich estry, borneol, tymol), kumaryny, białka, ole tłusty.

Działanie: linalol-rozkurczowe na przewód pokarmowy i drogi żółciowe, , wiatropędne, reguluje florę bakteryjną (przy nadmiernej fermentacji), uspokajające-w nerwicach wegetatywnych; zewnęrznie- keratolitycznie.

Zastosowanie: zmniejszone wydzielanie soku żołądkowego, brak łaknienia , zaburzenia trawienia, wzdęcia, nadmierna fermentacja w jelitach, zaburzenia związane z przepływem żółci,; zewnętrznie- do płukania gardła i jamy ustnej oraz miejscowo w nerwobólach, reumatyżmie, w aromatoterapii, corrigens zapachu w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym, kosmetycznym ->geraniol o zapachu różanym (mn.perfumy typu Chypre).

Przeciwskazania- alergia, działanie promieni UV(->fotouczula).

Preparaty:Gastrina, Kalorson, Metaflos, Species stomachicae->mieszanki ziołowe.

Owoc kopru włoskiego-Fructus Foeniculi

Koper włoski- Foeniculum vulgare

Skład: olejek eteryczny (estragol), flawonoidy, fitosterole, olej tłusty, białko, cukry.

Działanie i zastosowanie: wyksztuśny, w dolegliwościach trawiennych, wzdęciach, zwłaszcza u dzieci i osób starszych, pobudza laktację, bakteriobójczo, przeciwgrzybiczo; zewnętrznie przeciw pasożytom (świerzbowcom, wszom).

Preparaty: Expeflos, Pectosan, Tussiflos, Bobofen, Bobonisan, Plantex, Kopruś, Fito-Mix 4 (mieszanka mlekopędna).

PREPARATY ZŁOŻONE

Gastrovit, Zioła wiatropędne (tzw. czterech nasion-kolendra, koper, kminek, anyż)

3. Fitoterapia stanów zapalnych błony śluzowej żołądka, dwunastnicy i jelit

W stanach zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit fitoterapia , przy zachowaniu diety i kontroli lekarskiej , jest wystarczającą formą leczenia.

Ostre zapalenie błony śluzowej żołądka -wynika z błędów pokarmowych, nadużycia alkoholu, zatrucia pokarmowego , żadziej infekcji wirusowych czy bakteryjnych.

Objawy: mdłości, wymioty, piekący ból w nadbrzuszu, utrata apetytu.

Stosowane fitoterapeutyki: Rumianek lekarski

Rumian szlachetny

Mięta pieprzowa

Melisa lekarska

Szałwia lekarska

Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka. Zapalenie tzw. zanikowe może prowadzić do raka żołądka ( kontrole->gastroskopia i biopsja). Często przyczyną może być zakarzenie bakterią Helicobacter pylori-> konieczna specjalna kuracja .

W fitoterapii rośliny j/w oraz środki o działaniu rozkurczowym i żółciopędnym, żółciopędnym, przeczyszczajacym mn. Scopolan (zaw. alkaloidy tropanowe) oraz preparaty zawierające suche wyciągi z :

• Kwiatu kocanki piaskowej

• Korzenia mniszka lekarskiego

• Ziela drapacza lekarskiego

• Owocu kminku

• Ziela krwawnika

• Liścia mięty pieprzowej

• Kory kruszyny

  Fitoterapia choroby wrzodowej żoładka

  Choroba ta dotyka ok. 15% populacji. Charakteryzuje ją obecność odgraniczonych ubytków błony śluzowej żołądka , określanych jako wrzody, powstałych w wyniku czynników agresywnych ( wzrostu ilości kwasu solnego, pepsyny, wstecznego zarzucania żółci) oraz u większości chorych wzmożonej aktywności Helicobacter pylori).

  Najczęstrze objawy kliniczne: zgaga, bóle w nadbrzuszu po posiłkach, bolesność uciskowa w nadbrzuszu i inne objawy niestrawności np. biegunka., wymioty po obfitych posiłkach.

  Patogeneza

• zakażenie Helicobacter pylori

Odpowiada za 92% przypadków występowania wrzodów dwunastnicy i około 70% wrzodów żołądka. W Polsce zakażonych jest większość dorosłych i około 1/3 dzieci. Najczęstszym miejscem bytowania bakterii jest część przedoddźwiernikowa żołądka. Początkowo w wyniku zakażenia dochodzi do ostrego zapalenia żołądka , które po kilku tygodniach przechodzi w przewlekłe. Towarzyszy temu nadmierne wydzielanie gastryny .Jednocześnie następuje zmniejszenie liczby komórek D wytwarzających somatostatynę, hormon hamujący wydzielanie gastryny. Bezpośrednim skutkiem hipergastrynemii jest zwiększone wydzielanie kwasu solnego.

• czynniki genetyczne

  Większa częstość występowania choroby wrzodowej jest związana z genetycznie uwarunkowaną zwiększoną ilością komórek okładzinowych wytwarzających kwas solny oraz z ich zwiększoną wrażliwością na działanie gastryny.
  Obserwuje się zwiększoną częstość występowania wrzodów dwunastnicy u osób z grupą krwi 0. Ma to prawdopodobnie związek z obecnościąantygenu Lewis b, który jest receptorem na komórkach nabłonka żołądka ułatwiającym przylegania do nich Helicobacter pylori.
  U osób z wrzodem dwunastnicy zaobserwowano zwiększone występowanie antygenu HLA-B5.

• palenie papierosów

  Składniki dymu tytoniowego mają bezpośredni wpływ na powstawanie wrzodów. Poza tym u palaczy tytoniu częściej dochodzi do nawrotów a także do trudniejszego gojenia wrzodu.

• niesteroidowe leki przeciwzapalne

  Dotyczy głównie żołądka. Choroba wrzodowa w wyniku spożywania tych leków jest spowodowana ich miejscowym i ogólnoustrojowym działaniem. Powodują bezpośrednie uszkodzenie komórek nabłonka żołądka. Poprzez zahamowanie aktywności cykloksygenazy typu I (COX-1) zmniejszają wytwarzanie prostaglandyn(PGE1, PGE2, PGI2) w śluzówce żołądka (mają działanie ochronne).
  Najbardziej toksyczne działanie w stosunku do śluzówki żołądka wykazują piroksykam, indome-tacyna i ketoprofen. Relatywnie najmniej szkód wywołują ibuprofen i nabumeton.

Nie udowodniono wpływu alkoholu etylowego, sposobu odżywiania, roli stresu ani czynników psychologicznych w powstawaniu choroby wrzodowej. Mogą jednak zaostrzać jej przebieg.

Leczenie choroby wrzodowej żołądka:

• uporządkowanie trybu życia,

• stosowanie diety oszczędzającej,

• farmakoterapia:

*preparaty wiążące kwasy,

*preparaty hamującymi wydzielanie kwasów( leki antycholinergiczne->atropina z korzeni i liści pokrzyku ; antagoniści H2),

*leki gastrokinetycznymi

*s-cje ochraniające błone śluzową żołądka ( śluzy roślinne->nasiona lnu, kozieradki, babki jajowatej, gorczycy białej, korzeń prawoślazu, kwiat ślazu dzikiego i malwy czarnej, porost islandzki )

• przeciwzapalne surowce roślinne

• roślinne środki uspokajające

• w przypadku zakażenia Helicobacter pylori-> inhibitor pompy protonowej + antybiotyk+ metronidazol przez 7-10 dni.

  Inne surowce ziołowe;

• Korzeń lukrecji->dział. przeciwzapalne :likwirytygenina i glicyryzyna obarczona dział. adrenokortykotropowym

• Kłącze pięciornika kurzego ziela

• Ziele pięciornika gęsiego

• Ziele krwawnika

• Ziele tasznika

• Korzeń kozłka

• Liśc melisy

• Liść lawendy

• Korzeń mniszka

• Liść pokrzywy

  Preparaty złożone:Acidoflos, Gastrobonisan, Gastrosan, Ulceflos, Ulvenduosan, Ulventroten

  Fitoterapia wrzodów dwunastnicy- wyrażnie odgraniczony ubytek błony śluzowej i podśluzowej , najczęściej w opuszce dwunastnicy; występuje częściej u mężczyzn, u ludzi młodych; nasilenie dolegliwości wiosną i jesienią; objawy: bóle nocne żołądka, ustępujące po mleku lub płynach zobojętniających; stwierdza się zwiększony poziom gastryny; diagnostyka-gastroskopia , poziom gastryny, badanie w kierunku Helicobacter pylori.

Fitoterapeutyki:

• Radix Archangelicae – korzeń arcydzięgla

• Radix Taraxaci – korzeń mniszka

• Radix Althaeae – korzeń prawoślazu

• Radix Valerianae – korzeń kozłka

• Lichen islandicus – porost islandzki

• Radix Glycyrrhizae – korzeń lukrecji

• Herba Cnici benedictii – ziele drapacza lekarskiego (knikus benedyktyński)

• Flos Chamomillae – kwiat rumianku

• Herba Hyperici – ziele dziurawca

• Flos Malvae – kwiat ślazu

Fitoterapia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego- przewlekła choroba jelita grubego, ze zmianami w błonie śluzowej; głównym objawem są luźne stolce ze śluzem a nawet krwią , którym towarzyszy niedokrwistość, goczka, spadek masy ciała; choroba ma stany zaostrzeń przerywane okresami remisji.

Leczenie- dieta ->(częste i małe objętości pokarmów),wykluczenie mleka, ograniczenie surowych warzyw i owoców; w stanach ostrych-żywienie parenteralne z podażą krwi i elektrolitów; leczenie farmakologiczne- sulfasalazyna, fitoterapeutyki-śluzowe surowce przeciwbiegunkowe, również o działaniu przeciwbiegunkowym np. porost islandzki, łupiny nasienne babki jajowatej, preparaty ; Fybogel Orange, Husk, Metamucil Citrus, Aloes Plus.

4. Fitoterapia zaburzeń czynnościowych żołądka i jelit

Fitoterapia biegunek

Biegunka- częste (więcej niż 3 x dz.) wypróżnienie stolca wodnistego lub papkowatego, połączone z nudnościami i wymiotami.

Ostra biegunka zaczyna się nagle i trwa ok. 3 dni.

Przyczyny ostrej biegunki: zakażenia wirusowe, bakteryjne, parazytologiczne, zatrucia pokarmowe produktami skażonymi najczęściej enterotoksynami z gronkowców, salmonelli, uczulenie na niektóre pokarmy.

Przewlekła biegunka-utrzymuje się przeszło 2 tyg.

Przyczyny przewlekłej biegunki: przewlekłe zapalenia trzustki, stany po resekcji żołądka i jelit, owrzodzenie , uchyłki, guzy jelit, zastój żółci, zaburzenia działania laktazy.

Leczenie biegunek

• nawadnianie + elektrolity

• preparaty ziołowe o działaniu przeciwbakteryjnym, hamującym motorykę przew. pok. oraz ściągającym, czasem w połączeniu z lekami syntetycznymi np. loperamidem.

  Fitoterapeutyki w leczeniu biegunek

→ surowce garbnikowe- działanie ściągające, polega na koagulacji garbników ze związkami białkowymi błon śluzowych i wytworzeniu precypitatu, który stanowi warstę ochronną na błonie śluzowej jelit , utrudnia wchłanianie toksyn bakteryjnych oraz zmniejsza sekrecję wody i elektro-litów do światła jelita, w wyniku tego następuje zagęszczenie mas kałowych oraz złagodzenie podrażnienia jelit i osłabienie ich wzmożonej perystaltyki; działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze (precypitat z białkami bakterii)

→ środki adsorbcyjne- węgiel aktywny i glinokrzemiany, adsorbują wodę w jelicie grubym, co powoduje zagęszczenie mas kałowych; glinokrzemiany (Smecta) działają powlekająco na błony śluzowe , zwiększając ich wytrzymałość na czynniki drażniące

→ liofilizowane szczepy żywych drożdżaków Saccharomyces boulardii- wiążą na swej powierzchni enteropatogenne bakterie i hamują wiązanie toksyn na przez błonę śluzową jelit (Enterol).

→ surowce hamujace motorykę przewodu pokarmowego-Korzeń uzara (-uzaryna), sur. olejkowe

Surowce roślinne o działaniu ściągajacym i przeciwbakteryjnym:

-- Kłącze pięciornika kurzego śladu- Rhizoma Tormentillae-> Diarroten, Tannosan-miesz. zioł.

• Kłącze rdestu wężownika- Rhizoma Bistortae

• Kora dębowa- Cortex Quercus->Laxistop G, Quercor-tabl.

• Liść jeżyny- Folium Rubi fruticosi

• Liść maliny- Folium Rubi idaei

• Owoc czarnej jagody- Fructus Myrtilli

• Ziele przywrotnika- Herba Alchemillae

• Ziele rzepiku- Herba Agrimoniae

• Ziele bukwicy- Herba Betonicae

• Ziele pięciornika gęsiego- Herba Potentillae anserinae.

Surowce olejkowe

• Liść szałwii- Folium Salviae

• Ziele bodziszka- Herba Geranii

• preparaty z czosnku np. Allovital-Forte, Alliomax, Bio-Garlic.......

Preparaty złożone

• Enterosol- płyn

• Laxistop -kaps.

• Tanninum albuminatum ( Tannalbin)- tabl., proszek do rec.(-> otrzym. z dębianek-galasów)

• Benzotal, Bismutanal, Salotannal- zaw. białczan taniny

• Tannosan-miesz. zioł.

Fitoterapia nawykowych zaparć-

* przez zaparcie rozumie się mniej niż trzy wypróżnienia na tydzień, często połączone z trudnością oddania stolca - nadmiernym wysiłkiem podczas wypróżnień, oddawaniem twardych stolców, wrażeniem niepełnego wypróżniania; jeżeli ten stan utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące->zaparcie nawykowe; stan ten dotyczy częściej kobiet i występuje po 60 roku życia.

*czas pasażu pokarmu ->po 12 godzinach jelito cienkie jest wolne od treści pokarmowej. W jelicie grubym pasaż trwa od 30 do 68 godzin. Czas pobytu kału w odcinku esiczoodbytniczym wynosi 12 godzin.

*przyczyny zaparć dzielimy na pierwotne i wtórne. Zacznijmy od wtórnych, ponieważ zaparć pierwotnych lekarz poszukuje dopiero po wykluczeniu przyczyn wtórnych.

Przyczyny zaparć wtórnych:

• zaburzenia czynnościowe, np. spowodowane dietą ubogobłonnikową, zbyt małą ilością płynów, osłabieniem tłoczni brzusznej przez siedzący tryb życia;

• zaburzenia przejściowe, np. nagła zmiana sposobu żywienia lub trybu życia;

• zespół jelita drażliwego;

• organiczne choroby jelit: zwężenie lub niedrożność jelita (nowotwory, zrosty, ciała obce, kamienie żółciowe, kamienie kałowe, po naświetlaniu jelita promieniami rtg);

• zapalne choroby jelit (choroba Crohna, colitis ulcerosa, zapalenie uchyłków); choroby odbytu;

• zaburzenia neurogenne (neuropatia cukrzycowa, choroba Parkinsona, choroba Hirschsprunga, stwardnienie rozsiane, uszkodzenie rdzenia kręgowego);

• zaburzenia endokrynologiczne (niedoczynność przysadki mózgowej, niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc);

• zaburzenia elektrolitowe (niedobór potasu, niedobór magnezu, nadmiar wapnia);

• zaburzenia polekowe (leki antycholinergiczne, antydepresyjne, moczopędne, przeciwpadaczkowe,przeciwnadciśnieniowe,rozkurczowe, zawierające glin, blokery kanału wapniowego, opium, morfina, kodeina);

• silny ból, np. w chorobie wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, zapaleniu trzustki, zapaleniu dróg żółciowych, kolce nerkowej;

• w warunkach fizjologicznych u niektórych kobiet w ciąży. 
  Zaparcia pierwotne dotyczą zaburzeń czynności motorycznej jelit. Przyczynami zaparcia pierwotnego są najczęściej zwolniony pasaż mas kałowych przez okrężnicę lub utrudniony pasaż mas kałowych z dystalnego odcinka okrężnicy (za esicą) do odbytu.

• choroby narządu rodnego u kobiet, choroby gruczołu krokowego u mężczyzn;

• w przewlekłym zatruciu ołowiem, talem;

  Problem choć z początku blachy, jest dość poważny, gdyż nie leczone zaparcia mogą prowadzić do wielu powikłań np. żylaki odbytu (hemoroidy) czy zwyrodnienia jelita zaś resztki pokarmu za długo przebywające w jelicie rozkładają się i wyzwalają amoniak (głownie substancje białkowe), który prowadzi do zmian mutagennych. Ponadto zostaje zaburzona przemiana materii, gospodarka wodna, wchłanianie substancji odżywczych , czemu towarzyszą symptomy takie jak: wzdęcia, ból brzucha, zatrzymanie wody w organizmie, czasem mdłości...

Leczenie:

- zmiana trybu życia (więcej ruchu!!!)

- zmiana zwyczajów żywieniowych ( zwiększenie ilości błonnika-otręby, płatki owsiane, owoców-śliwki, morele, daktyle, warzyw-buraki, szparagi, karczochy)

- wypijanie co najmniej 2 l. płynów

Fitoterapia zaparć

*Substancje pęczniejące (śluzy)- związki te pochłaniają wodę przez co zwiększają swoja objętość, przy oziębieniu tworzą z woda galaretowaty żel. Nie są wchłaniane przez błonę śluzową przewodu pokarmowego w związku z brakiem enzymów hydrolizujących śluzy do jednocukrów. Mechanizm polega na zwiększaniu objętości treści pokarmowej i nadaniu jej luźnej konsystencji.W jelicie śluz nadaje poślizg, zmniejsza konsystencję zawartości jelit, przyspiesza perystaltykę. Są to leki działające łagodnie, chłonąc wodę zwiększają ruchy robaczkowe jelita. Jednakże długo stosowane, trącą skuteczność, a powlekając jelito utrudniają wchłanianie związków odżywczych w tym witamin, dlatego przyjmujemy je przez okres 2-3 tygodni ,a następnie robimy 3 tygodniową przerwę. Preparaty te znajdują zastosowanie w zaparciach nawykowych, przy nadużywaniu środków przeczyszczających, w zespole jelita drażliwego, w zapaleniu uchyłków, zapaleniu żołądka i dwunastnicy.
Surowce śluzowe:

• Semen Plantaginis ovatae, Plantaginis ovatae testa, Plantago opata – babka jajowata:

- bylina z rodziny Plantaginaceae; surowiec zawiera włóknik pokarmowy, białka, olej tłusty, sterole, planteozę

- działanie: leczenie zaparć

• Semen Psylli, Plantago psyllium, Plantago arenaria – babka piaskowa, babka gałęzista (babka płesznik, klica):

- należy do rodziny Plantaginaceae; surowiec zawiera polisacharydy śluzowe, białka, olej tłusty, planteozę, aukubinę

- działanie: leczenie zaparć

• Semen Lini, Linum usitatissimum – len zwyczajny (siemię lniane):

- należy do rodziny Linaceae; surowiec zawiera śluzowe polisacharydy, olej (Oleum Lini), białka, lignany

- działanie: leczenie zaparć

*Preparaty kontaktowe ,drażniące jelito,zawierające antrazwiązki - działają tylko w kontakcie z błoną śluzową, podane pozajelitowo są nieskuteczne. Pobudzają receptory w błonie śluzowej jelita, przez co powodują przyspieszenie perystaltyki, skrócenie czasu pasażu, zmniejszenie resorpcji wody i elektrolitów.Najsilniej działają antrony i diantrony, jednak nie podajemy ich ze względu na silne działanie drażniące cały przewód pokarmowy, mogą one powodować nawet krwawienia.Dlatego podajemy w formie utlenionej jako antrachinony, w tej formie są bezpieczne dla przewodu pokarmowego. Dopiero w jelicie następuje redukcja do antranoli, dzięki florze bakteryjnej jelita, powstałe w ten sposób związki drażnią tylko część dolną jelita, powodując wypróżnienie. Preparaty te, stosujemy głównie w postaci galenowej (rozdrobnione zioła) np. w herbatkach typu Figura. Izolowane jako osobne, silnie działające związki występują: aloina i sennozyd np. w Xennie. Działanie antrazwiąków ujawnia się po 6-12 godzinach. Należy poczekać na rezultaty, nie przyjmować kolejnej dawki, gdyż przedawkowanie może doprowadzić do zbytniego podrażnienia a w wyniku do bóli brzucha, nudności i wymiotów, a w skrajnych przypadkach do krwi w kale. Antrazwiązki są substancjami dość silnie działającymi, powodują mocne ukrwienie miednicy mniejszej, co u kobiet w ciąży może powodować poronienia!!

Znajdują zastosowanie w leczeniu zaparć nawykowych, atonicznych, wynikających z błędów dietetycznych; w opróżnieniu jelita przed badaniami diagnostycznymi; u chorych długotrwale unieruchomionych; przy przeciwwskazaniach do napinania tłoczni brzusznej, np. po operacjach, żylaki odbytu. Siła ich działania zależy od dawki i proporcji związków czynnych w danym surowcu.

Surowce antrachinowe (antranoidowe):

• Alona, żel aloesowy, świeży sok aloesowy:

- alona to sok z aloesów: Aloe ferox (aloes uzbrojony), Aloe vera (aloes zwyczajny) i Aloe barbadensis (aloes barbadoski)

- żel aloesowy otrzymywany jest z liści Aloe vera, świeży sok aloesowy powstaje z liści Aloe arborescens (aloes drzewiasty)

- alona zawiera aloinę A i B, antrachinony

- działanie: leczenie zaparć

- preparaty: Alax – drażetki; ułatwia wypróżnianie

• Radix Rhei, Rhizoma Rhei, Rheum palmatum, Rheum officinale – rabarbar dłoniasty (rzewień dłoniasty, palczasty, chiński, lekarski):

- surowce zawierają antrachinony (reina, emodyna), garbniki

- działanie: ściągające i przeciwbiegunkowe (w małych dawkach- do 0.3 g), leczenie zaparć (w dawkach większych- 1.5- 5 g)

- preparaty:

L axitab – tabl.

Radirex – tabl.

Rzewex – tabl.

Tabletki rzewieniowe stosowane w zaparciach

Laxantol – płyn doustny

Rhelax – syrop

Normanol – granulat zioł.

Neonormosan – miesz. zioł.

• Cortex Frangulae, Frangula alnus – kruszyna pospolita:

- surowiec zawiera antranoidy, flawonoidy, glukofrangulinę, frangulinę

- działanie: przeczyszczające w zaparciach, zwiększa wydzielanie żółci, bakteriobójcze

- preparaty: Linea – tabl.; wspomagają odchudzanie;

Altra – drażetki; stosow. w niestrawności i zaparciach;

Slim Figura – tabletki na odchudzanie;

Hipokrates – miesz. zioł.; stosow. w zaparciach i otyłości

• Cortex Rhamni purshianae, Rhamnus purshiana – szakłak amerykański:

- surowiec zawiera antranoidy

- działanie: przeczyszczające w zaparciach

• Folium Sennae, Fructus Sennae, Senna officinalis (Cassia angustifolia), Cassia acutifolia – senes wąskolistny (strączyniec indyjski, senes ostrolistny, strączyniec egipski):

- surowce zawierają glikozydy antranoidowe, pochodne aloeemodyny i reiny, śluzy, żywice, flawonoidy

- działanie: przeczyszczające w zaparciach

- preparaty:

Bekunis, Pursenid – drażetki; stosow. w zaparciach;

Regulax N – pastylki; stosow. w zaparciach;

Regulatex Fix – miesz. zioł.; zaparcia, niestrawność, otyłość, nieprawidłowa przemiana materii;

Senalax – kaps.; zaparcia

* Substancje osmotyczne -do najprostszych, naturalnych środków osmotycznie czynnych należą suszone owoce, w malej masie mają bardzo dużą zawartość cukrów->organizm dążąc do wyrów-nania stężeń stara się rozcieńczyć cukier i ściąga wodę do jelita dając efekt przeczyszczenia:

-suszone figi,

-rodzynki (najskuteczniejsze oprócz dużej ilości cukrów, zawierają flawonoidy wzmacniające działanie),

-daktyle,

-śliwki.

*Olej rącznikowy (rycynowy)- jako lek olej rycynowy wzmaga ruchy perystaltyczne jelit, a także wydzielanie śluzu, dlatego podawany jest przeciwko zatwardzeniom; dzianie to zawdzięczamy głownie zmydlonemu kwasowi rycynolowemu; działanie jest szybkie, przeważnie już po 2-3 godzinach otrzymujemy efekt przeczyszczenia, jednak tak samo jak przy antrazwiązkach oleju rycynowego nie można podawać kobietom w ciąży!!!

Prep: Oleum Ricini — Olej rącznikowy

UWAGA !!!

Przy niewłaściwym stosowaniu środków przeczyszczających mogą wystąpić zaburzenia wodno - elektrolitowe, zespół jelita leniwego, zwyrodnienie zakończeń nerwowych, melanoza jelita grubego, niedobory witamin A, B i K. Przed rozpoczęciem stosowania preparatów zalecanych przy leczeniu zaparć należy zapoznać się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych, dawkowanie oraz informacje dotyczące stosowania. Warto też skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

FITOTERAPIA INNYCH SCHORZEŃ PRZEWODU POKARMOWEGO

*Zespół nadpobudliwego jelita (zespół jelita drażliwego) (colon irritable)

- objawy: uczucie sytości i pełności w żołądku, odbijanie, nudności, wzdęcia, zaburzenia wypróżnień

leczenie:

• Iberis Amara – ubiorek gorzki:

- preparaty: Abdomilon, Ulventroten Fix – miesz. zioł.; dz. przeciwzapalne, rozkurczające, osłaniające na p. pokarmowy;

*Choroba Crohna (Leśniowskiego- Crohna)

- stan zapalny końcowego odcinka jelita cienkiego (jelita krętego)

leczenie:

- mesalazyna (preparaty: Asacol, Asacolitin, Claversal, Colitan, Jucolon)

- kwas boswelinowy

• Boswelia serrata – kadzidłowiec indyjski, kadzidzlak (preparat: H15)

*Surowce będące źródłem enzymów proteolitycznych

• Ananas comosus – ananas jadalny:

- zawiera bromelinę (mieszaninę enzymów przyspieszających przemianę materii)

• Fructus Papayae, Carica papaya – melonowiec właściwy (papaja)

- surowiec zawiera papainę (enzym proteolityczny rozkładający białka) i chymopapainę (enzym stosowany w dyskopatii)

• Cortex Harunganae madagascariensis, Folium Harunganae madagascariensis, Harungana madagascariensis - haronga:

- kora zawiera harunganinę i madagascynę; liść zawiera hyperycynę i pseudohyperycynę

- działanie: stymulacja aktywności zewnątrzwydzielniczej trzustki, stymulacja wydzielania soku żołądkowego, żółciotwórcze

*Preparaty stosowane w schorzeniach trzustki

Pankreaflos – miesz. zioł.; zaburz. trawienia, schorzenia trzustki;

Pankrosan – miesz. zioł.; schorz. trzustki, dz. rozkurcz. na p. pokarmowy;

Baikanin – kaps., miesz. zioł.; schorzenia wątroby (stany zapalne)