Definicja i czynniki ryzyka osteoporozy

Autorzy

Prof. dr hab. Barbara Filipek

---

Definicja osteoporozy

Osteoporoza jest postępującą chorobą metaboliczną układu kostnego, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzeniem mikroarchitektury tkanki kostnej, a w konsekwencji – wzmożoną jej łamliwością i podatnością na złamania [2, 8, 18, 21] . Występuje we wszystkich populacjach i w każdym wieku. W początkowym okresie choroba rozwija się bezobjawowo, stąd nazywana jest „cichym złodziejem kości”, pozbawiającym je wapnia i niszczącym prawidłową budowę beleczek kostnych. Często pierwszym objawem zwracającym uwagę chorego na stan układu kostnego, jest złamanie – najczęściej trzonu kręgowego, nadgarstka lub bliższego odcinka kości udowej, występujące po banalnym upadku, dźwignięciu najmniejszego ciężaru lub nawet bez wyraźnie uchwytnej przyczyny [2, 3, 9]. Za bezpośrednią przyczynę osteoporozy przyjmuje się zaburzenie równowagi między resorpcją, a kościotworzeniem na korzyść resorpcji [3, 8, 18]. Do utraty masy kostnej dochodzi w wyniku procesu starzenia się zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Osteoporoza bez nasilonej utraty masy kostnej może się rozwinąć u osób, które nie osiągnęły optymalnej (tzn. szczytowej) masy kostnej w okresie dzieciństwa i dojrzewania. Stąd w rozwoju osteoporozy nie osiągnięcie optymalnej szczytowej masy kostnej jest równie ważne jak jej utrata.

Rycina 1. Równowaga regulacji gospodarki kostnej

Osteoporoza może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Osteoporoza pierwotna występuje u obu płci, w każdym wieku, ale zwykle rozwija się u kobiet po menopauzie i u mężczyzn w podeszłym wieku. Rozwojowi osteoporozy sprzyja bardzo wiele czynników, zwanych czynnikami ryzyka. Czynniki ryzyka osteoporozy zostały wyłonione przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) na podstawie badań populacyjnych. Rozwojowi osteoporozy sprzyja między innymi: zaawansowany wiek i płeć żeńska (osteoporoza starcza i osteoporoza pomenopauzalna), rasa biała, wątła budowa i mały wskaźnik masy ciała, rodzinne występowanie osteoporozy, uprzednio przebyte złamanie po niskim urazie (upadek z wysokości własnej) po 40 roku życia, niska masa kostna (odpowiadająca kryteriom osteopenii lub osteoporozy wg WHO), brak porodu w wywiadzie, niedobór estrogenów, niewłaściwa dieta (niska podaż wapnia, niedobory witaminy D, nadmierne spożycie kawy, alkoholu, białka i fosforu, niedożywienie), nieruchliwy tryb życia, palenie papierosów, zaburzenia widzenia i równowagi ze skłonnością do częstych upadków [11, 17, 21]. Czynniki ryzyka można podzielić na niemodyfikowalne, które są zdeterminowane genetycznie oraz modyfikowalne związane z trybem życia i dietą (Tabela 1). Usunięcie modyfikowalnych czynników ryzyka leży u podstaw profilaktyki osteoporozy i jest niezbędne do prowadzenia prawidłowego leczenia.

Tabela. 1 Czynniki ryzyka osteoporozy.

Osteoporoza wtórna jest następstwem wielu stanów patologicznych [10], które można podzielić na zaburzenia: endokrynologiczne, gastroenterologiczne, nefrologiczne, reumatologiczne, hematologiczne i onkologiczne, zaburzenia przyjmowania pożywienia czy zaburzenia widzenia i równowagi ze skłonnością do częstych upadków, a także wynikiem działania niektórych leków (Tabela 2). Osteoporoza u mężczyzn w 30-60% przypadków ma charakter wtórny, a najczęstsze jej przyczyny to hipogonadyzm, glikokortykoterapia i alkoholizm. U kobiet w okresie okołomenopauzalnym osteoporoza wtórna stanowi 50% przypadków i najczęściej jest spowodowana hipoestrogenemią, kortykoterapią, nadmiarem hormonów tarczycy oraz lekami przeciwdrgawkowymi, natomiast u kobiet po menopauzie osteoporoza wtórna występuje znacznie rzadziej.

Tabela. 2 Przyczyny występowania wtórnej osteoporozy.