Potoczne założenia: myślenie jest świadome i kontrolowane – błędne. Przykładem są myśli intruzywne – przyłażą same, są natrętne (Maruszewski).
Dowodzą, że treści zajmujące świadomość mogą dotyczyć doświadczeń emocjonalnych – silny związek między procesami poznawczymi i emocjonalnymi. Myśli intruzywne są poza świad. Kontrolą. Pewne myśli (np. Dobre rozwiązania albo myśli poprawiające samopoczucie) wcale nie chcą przyjść do głowy, a inne (zwykle nieprzyjemne) dręczą i nie da się ich pozbyć.

Wegner (1989) dowiódł, że im bardziej staramy się o czymś nie myśleć, tym silniej te myśli wracają do nas później.

Marzenia, myślenie o 'niebieskich migdałach' – to wolne skojarzenia, wypełniają znaczną część poznawczego i emocjonalnego funkcjonowania czł.

Definicyje:

1) Bruner 1978 – myślenie to wychodzenie poza dostarczone informacje.

(myślenie ma char. Generatywny, dzięki niemu dochodzimy do informacji, których nie mieliśmy wcześniej).

2) Bartlett – myślenie to złożona aktywność wysokiego rzędu, która wypełnia luki w posiadanych danych (nadal char. Generatywny, ale ostrożniej – jedynie luki w danych, a nie całkiem nowe inf)

To rodzaj czynności interpolacyjnych, kiedy w uporządkowanym wstępnie zbiorze danych docieramy do danych brakujących na podstawie tego, co było wcześniej i co było później.

Bruner – przepowiada przyszłość, Bartlett – historyk uzupełniający luki.

3) Newell i Simon (1972) – myślenie to proces przeszukiwania przestrzeni problemu (potem rozwijał tę def. Hayes 1978).

Craik 1943 – najw. Cechą myślenia jest to, że tworzy się za jego pomocą pewien MODEL rzeczywistości. Ten model jest tworzony przy użyciu różnych symboli wewnętrznych.

Współcześnie trzeba to uzupełnić dodając, że modele te mogą być tworzone za pośrednictwem pewnych czynności sensomotorycznych (Piaget, 1966, 1981)

Wg Craiki fazy procesu myślowego:

1) Przekład obiektów lub zjawisk na symbole

2) wytwarzanie innych symboli za pośrednictwem rozumowania – wysuwanie hipotez lub dokonywanie obliczeń
3) faza końcowa – przekład nowych, uzyskanych w wyniku myślenia symboli na procesy zewnętrzne.

To pozwala zrealizować podst funkcję myślenia jaką jest przewidywanie przyszłości. W podobnym kier zmierza Nęcka, który pisze, że dzięki myśleniu symulujemy procesy i zdarzenia rozgrywające się w świecie rzeczywistym, ale bez realnych zagrożeń i niebezpieczenstw.

Do idei, że myslenie to manipulowanie symbolami nawiązuje koncepcja rozwijana przez naukę o poznaniu (Bobryk, 1992).

Proces myślowy ma niejednorodny charakter – są proc świadome, tworzące główny nurt aktywności myslowej i procesy nieświadome. Proc. Swiadome mają char logiczny, sekwencyjny i uporządkowany. Procesy nieświadome są mniej uporzadkowane, inticyjne i nie musza byc logiczne. To, co jest poza swiadomoscia moze wdzierac sie do niej, modyfikujac jej tresc lub szbkosc dochodzenia do pewnych rozwiązan.

Kowalczyk – 1995 – swiadomosc jako mechanizm selekcji pomysłów. W nieswiadomosci rozne idee, te ktore najlepiej spelniaja kryterium poprawnosci rozwiazania problemu, pojawiaja sie w swiadomosci jako swiadome rozwiazanie. Swiadomosc ze wzgl na ograniczona pojemnosc daje dostep tylko do czesci procesow myslowych – nie mozna ich uznawac za pelna reprezentacje myslenia.

Rola języka w myśleniu

Myslenie za pomoca symboli, m.in. Jezykowych.

Spor dot zwiazku jezyka z mysleniem mial 2 plaszczyzny – 1) czy jezyk i myslenie sa od siebie zalezne; 2) Jesli sa zalezne to jaki maja zwiazek.

Pierwsza grupa zakladala ze jezyk jest warunkiem i podst narzedziem myslenia.

Druga koncepcja – najpierw ksztaltuje sie myslenie, potem jezyk – myslenie wiec moze sie odb bez udzialu jezyka.

Trzecia koncepcja – myslenie i jezyk rozwijaja sie niezaleznie od siebie, dopiero pozniej zaczynaja na siebie wzajemnie oddzialywac, wskutek czego jezyk staje sie narzedziem myslenia, a fakt uzycia jezyka poprzedzany jest proc myslowym.

Koncepcja niezaleznosci jezyka i myslenia – konc. Filozoficzna, teoria modulatnosci Fodora 1983

Twierdzi, ze umysl sklada sie z procesow modularnych i niemodularnych. Procesy stanowiace odrebne moduly to m.in. Spostrzeganie i jezyk. Modulem jest proces spelniajacy 2 warunki:

1) specyficzny dla pewnej dziedziny – wykorystuje okreslone dane wejsciowe i nie jest wrazliwy na inne dane – np. Modul jezykowy jest odpowiedzialny za podzial zdania na frazy, ale nie wykona analogicznej operacji na obrazach czy myslach.

2) Poszczeg procesy sa otorbione informacyjnie – na tresc sadow lub przekonan w 1 dziedzinie nie wplywaja sady wywodzace sie z innej dziedziny – nawet jesli sadze, ze fodor nigdy nie wsadzilby mi palca do oka, to jednak jesli zblizy palec do mojego oka to zaczne odruchowo mrugac – niezalezna jest reakcja obronna od przekonania o dobrym charakterze fodora. 1983.

Procesy modularne sa oddzielone od innych proc, np od myslenia ktore ma char niemodularny. Myslenie moze w pewnych war siegac do danych zarejestr w proc modularnych, ale w wielu innych war moze przebiegac calkiem niezaleznie.

Teoria jest filozoficzna, ale niektore bad empiryczne potwierdzaja teze modularnosci umyslu – np exp Swinneya 1979 dot efektu torowania.

Swinney 1979 – mechanizm radzenia sobei z wyrazeniami wieloznacznymi. Badani mieli odtwarzane wypowiedzi tak skonstr, ze w niekt wersjach bylo slowo wieloznaczne, a w innych jednoznaczny synonim. Eksponowano wzrokowo ciag liter przez krotki czas i proszono badanych od podjecie decyzji czy ten ciag stanowi slowo czy nie. Mirzono czas po ktorym pojawiala sie odpowiedz badanego. Ciagi liter eksponowano albo w zdaniu bezposrednio po slowie wieloznacznym lub synonimie albo z niewielkim opoznieniem. Eksponowano slowa semantycznie spokrewnione z kazdym ze znaczen slow wieloznacznych, inne slowa, niepowiazane z nimi semantycznie oraz ciagi liter. Wyniki pokazaly, ze czas reakcji leksykalnej byl krotszy gdy slowa eksponowane wzrokowo byly spokrewnione z jednym ze znaczen slowa wieloznacznego – wyrazny efekt torowania, ludzie mieli zaktywizowane oba znaczenia slowa wieloznacznego. Gdy badano czas decyzji leksykalnej z opoznieniem w stos do pojawienia sie slowa wieloznacznego, efekt torowania wystepowal tylko w wypadku slowa spokrewnionego ze znaczeniem wyrazu wielozn, ktore wynikalo z kontekstu. Uplyw czasu sprawia, ze ludzie okreslaja znaczenie slowa na podstawie kontekstu wczesniejszej wypowiedzi. Przy interpretacji zdan dwuznacznych poczatkowo dostepne sa wszystkie mozliwe ich znaczenia, a po pewnym czasie zaczynamy uwzględniać w ich interpretacji kontekst.

Znaczenie exp dla konc fodora – wyniki wskazuja, ze pewne procesy przejawiaja wyrazne otorbienie informacyjne. Poczatkowa faza interpretacji znaczenia ma char odruchowy i automatyczny, po czasie uruchamiane sa procesy o char refleksyjnym, siegajace do kontekstu lub wiedzy jednostki.

W fazie przetwarzania automatycznego jezyk jest niezalezny od myslenia, a zwiazek z mysleniem pojawia sie dopiero gdy info sa dostepne przez dluzszy czas.

Przy czasach b krotkich moga pojawiac sie reakcje angaujace wylacznie jezyk.

Myslenie i jezyk moga wiec pozostac niezalezne od siebie, ale ta niezaleznosc jest wzgledna.

Pozostale konc – uznawaly, ze jezyk wiaze sie z mysleniem, a roznily sie pogladami na temat tego, na co wplywa – czy myslenie wplywa na jezyk czy na odwrot, czy tez zaleznosci te maja char obostronny.

Koncepcja – pierwotnosc jezyka wzgledem myslenia – przede wsz behawioryzm.

Watson – 1930 – utozsamial myslenie z cichym mowieniem (mowa subwokalna). Tak sie dzieje

w trakcie rozwiazywania problemow, marzenia na jawie i fantazjowania. Kiedy zaburzymy ciche mowienie, zakloceniu ulega myslenie – np. W trakcie rozwiazywania zadania arytmetycznego sprobujemy recytowac wiersz z pamieci, mowa wewnetrzna zaangazowana jest przy recytacji i nie mozna jej wykorystac do rozwiazywania problemow. Mozliwe jest jednak inne wyjasnienie zjawiska, zadanie podwojne wymaga zaangazowania znacznych zasobow uwagi, wiekszych niz te, ktorymi aktualnie dysponuje jednostka. Skoro tak, to kazda czynnosc dolaczona do zadania arytmetycznego – nawet ta, ktora nie angazuje mowy subwokalnej – bedzie zaklocala proces rozwiazywania.

Koncepcja zakladajaca ze myslenie to ciche mowienie jest szczeg wypadkiem "obwodowej teorii myslenia" – teoria przyjmuje, ze myslenie to wykonywanie rozmaitych czynnosci – nie tylko ciche mowienie, ale tez np. Przesuwanie wzrokiem po szachownicy (by wyobrazic sobie uklad dajacy mata), albo inne czynnosci.

Obwodowa teorie myslenia (w tym tez teorie Watsona) obalil exp:
Smith, Brown, Toman, Goodman – 1947.

Smithowi podano kurarę – srodek znoszacy napiecie miesniowe m. Poprzecznie prazkowanych. Uniemozliwilo to poslugiw sie mowa wewnetrzna, bo mowie tej towarzysza drobne ruchy miesni artykulacyjnych. Smith otrzymywal problemy do rozwiaznia, z ktorymi radzil sobie dobrze – nie mogl podawac od razu poprawnych rozw, ale zapamietywal je i podawal pozniej kiedy kurara przestala dzialac.

Drugie stanowisko przyjmowało, ze najpierw rozwija sie myslenie, a potem jezyk – mozliwe jest myslenie bez udzialu symboli jezykowych, np myslenie obrazowe. Dowodu istnienia takich proc dostarczaja badania nad malymi dziecmi, ktore jeszcze nie mowia, oraz slynne exp Kóhlera (1929-47) nad szympansami. Dzieci i szympansy potrafia rozwiazywac rozmaite problemy (a więc posługują się procesami myślowymi), mimo braku opanowania jezyka. Szympansy rozwiazywaly zlozone problemy sytuacyjne, np krotszym kijem przyciagaly dluzszy kij, ktorym przyciagaly do siebie owoc. Nie dochodzily do rozwiazania metoda prob i bledow, ale rozw pojawialo sie nagle po okresie bezczynnosci – Kóhler takie zachowanie okreslil mianem "reakcji aha" (aha, to jest rozwiazanie).

Trzecie stanowisko – Wygotski, 1971 – poczatkowo jezyk i myslenie rozw sie niezaleznie, w pewnym wieku jezyk staje sie narzedziem myslenia, a jednoczesnie myslenie moze wplywac na jezyk. Pom jezykiem i mysleniem tworzy sie skomplikowana siec wzajemnych zaleznosci w ktorej czesto trudno okreslic co jest warunkiem czego. To pozwala zrozumiec rozne wyniki roznych badan. Stwierdzono, ze dzieci ktore wychowaly sie bez kontaktu z ludzmi przejawialy dysharmonie w rozwoju jezyka i myslenia.

Curtiss 1977 – Genie, 13 lat wyrosla w izolacji poznawczej i spolecznej, intensywna rehabilitacja w niektorych dziedzinach byla malo skuteczna. Dziewczyna opanowala zdolnosc mowy na poziomie dziecka 3,5 letniego. W innych zadaniach (braki na obrazkach, orientacja przestrzenna, rozpoznawanie twarzy) Genie osiagnela poziom rowny osobie doroslej. Mimo slabego opanowania jezyka niektore proc myslowe osiagnely u niej dosc wysoki poziom, trudnosci w uczeniu sie jezyka wynikaly z przekroczenia wieku gotowosci. Dla wiekszosci funkcji psych wystepuje okres w ktorym uczenie sie danej funkcji przebiega szybko i optymalnie. Uczenie sie jej wczesniej lub pozniej jest malo skuteczne.

Klasyfikacja myslenia wg Nęcki 1997 – Myślenie nieukierunkowane = autystyczne i ukierunkowane = realistyczne.

Realistyczne wyst w sytuacjach rozwiazywania problemow, ma zwiazek z rzeczywistoscia, a autystyczne ma postac swobodnego przeplywu symboli, wyobrazen, spostrzezen i opmyslow.

Myslenie realistyczne dzieli sie na produktywne (wyniki nowe dla podmiotu), reproduktywne (odtworzenie informacji, ktore podmiot juz wczesniej znal) i krytyczne (oceny wynikow swojej aktywnosci myslowej, stworzonych reprezentacji sytuacji problemowej, efektow, do ktorych doprowadzilo rozwiazanie problemu, intencji pojawiajacych sie przed podjeciem problemu).

Myślenie autystyczne jest niezalezne od czynników sytuacyjnych. Proces myślowy nie jest nastawiony na osiągnięcie konkretnego celu, ale kieruje się własnymi, często zmiennymi

i nieprzewidywalnymi regułami. Przykładem takiej formy myślenia moze być fantazjowanie czy myślenie o niebieskich migdałach. Nawet jesli w takiej sytuacji czlowiek stawia sobie cel (co bym zrobila bedac slawna) to celu tego nie traktuje jako powaznie mozliwego do osiagniecia. Tak samo nie trakt powaznie ograniczen.

Funkcje myslenia autystycznego:

1) f. Motywacyjna – wiem ktore cele sa dla mnie wazne a ktore nie

2) f. kompensacyjna – moge sie oderwac od trudnej rzeczywistosci

3) f. Treningowa – cwicze wlasne procesy poznawcze

4) uzyskuje samowiedze – analizuje wlasne marzenia, wiem co dla mnie najwazniejsze, co stanowi przeszkode w realizacji tych pragnien. Ten element jest wykorzystywany w Terapii Ustalonych Ról (Fixed Role Therapy), Kelly 1970. Pacjent ma sie zachowywac tak, jakby mial pewna ceche – np. Niemialy ma sie zachowywac jakby mial smialosc. Pacjent wyprobowuje nowe zachowania i przekonuje sie jak reaguja na to inne osoby.

Dominacja lub zubozenie myslenia autystycznego sa szkodliwe dla adaptacji psychicznej. Skrajny autyzm i odizolowanie od rzeczywistosci wyst. np. W schizofrenii, zubozenie myslenia autystycznego (brak marzen na jawie lub malo ich) to jeden ze skladnikow aleksytymii. Ten syndrom osobowosci jest b czesty wsrod osob cierpiacych na zawaly, wrzody zoladka i dwunastnicy.

Myslenie ukierunkowane

Wyst w syt problemowych, przed jednostka stoi cel, na ktorego osiagnieciu jej zalezy i ktory wymaga pewnych operacji na reprezentacjach symbolicznych (czyli myslenia xD).

Czasem te oper prowadza do rzeczywistych zachowan – np lokalizuje przepalony kabelek i go wymieniam, czasem cel os jest na poziomie symbolicznym – np zadania i problemy matematyczne.

Mysl ukierunkowane zachodzi w 2 rodzajach sytuacji – syt slabo okreslonych i syt dobrze okreslonych.

1) Myslenie wyst w sytuacji rozwiazywania problemu slabo/zle okreslonego.

Syt taka charakt maksymalna niejasnosc, dotyczaca sposob rozwiazywania problemu i nakladanych na nie ograniczen. Znany jest tylko stan poczatkowy, choc nie wiadomo czy jego reprezentaja jest adekwatna czy tez nie.

Podejmowane proby odwoluja sie do doswiadczen innych, precendensow lub do szukania pomocy i rady u innych.

Reitman – 1965, podstawowym spos rozw problemow zle okreslonych jest stopniowe redukowanie ich otwartosci – chodzi o to, by problemy zle okreslone stawaly sie coraz bardziej dookreslane.

Exp Duncker (1945), dazeznie do domykania problemu u badanych.

Badani dostawali niedookreslony problem, w zachowaniu badanych w czasie rozwiązywania tego problemu wystąpiły trzy fazy:

a) faza formułowania rozwiązań ogólnych (np „Zmniejszyć wrazliwość zdrowej tkanki na pro

mieniowanie"),

b) faza formułowania rozwiązań funkcjonalnych ( „Przemieścić guz w kierunku powierzchni ciała"),

c) faza rozwiązań specyficznych („Zastosować soczewkę do skoncentrowania promieni na

guzie").

Niektore rozwiazania ogolne nie prowadzily do pojawienia sie rozwiazan specyficznych. Kierunek pracy wszystkich badanych byl identyczny.

2) Syt dobrze okreslone to takie, w ktorych wystepuje 1 lub wiele celów.

Gdy mamy 1 cel, pojawia sie myslenie konwergencyjne = zbieżne. Do tego celu mozna dochodzic 1 droga lub roznymi drogami.

Fazy procesu rozwiazywania problemow (Hays, 1986;

Sternberg, 1996):

1. Wykrycie problemu.

2. Określenie problemu i stworzenie jego reprezentacji. Reprezentacja ta budowana jest zarówno na podstawie informacji zawartych w sytuacji, jak i informacji posiadanych wcześniej przez jednostkę.

3. Konstruowanie strategii rozwiązywania problemu. (metoda calosciowa albo kolejnych krokow, plan osiagniecia celu roznymi drogami lub koncentracja na znalezieniu 1 drogi)

4. Organizacja informacji dotyczących problemu. (porzadkowanie dostepnych informacji zeby bylo mozliwe rozwiazanie problemu)

5. Alokacja dostępnych zasobów poznawczych. (faza ma charakter wykonawczy i metapoznawczy – czlowiek wykonuje rozmaite operacje umyslowe i jednoczesnie sprawdza, czy dysponuje srodkami umozliwiajacymi rozwiazanie problemu)

6. Ciągła kontrola stanu zaawansowania pracy. (Większość ludzi na bieząco kontroluje postępy pracy nad rozwiązaniem problemu, a nieliczni starają się rozwiązać problem do końca i dopiero potem sprawdzają, czy osiągnęli zamierzony cel.)

7. Ocena końcowa. (sprawdzenie, czy rozwiazanie jest zadowalajace, ocena czy nie zostaly przekroczone ograniczenia dotyczace metod rozwiazywania)