10.03.2012

STRUKTURALIZACJA DOŚWIADCZENIA

Podobieństwo rodzinne: bracia Smith. 8 twarzy pokazanych i wszystkie, jako podobne zostały wskazane. Okazuje się, e to intuicyjne rozstrzygnięcie, bo w formie analitycznej, nie są zbyt podobni, bo każda mocno się różni z twarzy.

Koncepcje pojęć: w szkole uczy się nas, ze kwadrat to figura płaska, prostokąta i równoboczna. Jeśli nie spełnia chocby jednego z kryteriów, to nim nie jest - wiec nic nie może być „prawie kwadratem”. Czyli z perspektywy pojęć naukowych, mamy skończona liczbę cech koniecznych i zarazem wystarczających do rozpoznania, zakwalifikowania do kategorii.

Pojęcia naukowe:

• Jednoznacze przyporządkowanie

• skończona liczba egzemplarzy

• ograniczona liczba cech wystarczajcych.

Badanie z „braćmi” pokazuje jednak, że powyższe nie zachodzi. Tworzymy pewną kategorię i włączamy pewną liczbę egzemplarzy.

Ludwig Wittgenstein - problemy z definiowaniem. w latach 20. XX wieku napisał Traktat matematyczno-logiczny, rozważał w nim problemy kategoryzowania. Zauwazył, ze sposób w jakiś ludzie kategoryzują często jest nielogiczny. Ale nie dlatego ze są niezdolni, tylko ponieważ sa to kategorie „rozmyte”, o nieokreślonych granicach np. gra, broń, ozdoby, flirt, urocza sukienka

Eksperyment Clarka Hulla (1920)

Ludzie uczą się tworzyć kategorię poprzez wzmocnienia. Jednak najpierw postanowił sprawdzić naturalną skłonnośc do wyodrebniania kategorii. Wymyslił eksperyment, którego wyniki nieprzystoją do behawioryzmu.

Pokazywał tabelę ze znaczkami chińskimi, przyporządkowywał im nazwy np. D do Ѩ. One były w wierszach a z boku podstawa ich stworzenia np.

W pierwszej serii 30% a potem 60% już rozpoznawało. Pytał ich, skąd oni wiedzą, ale oni nie umieli mu tego wytłumaczyć. Wynik bardzo spójny z rozważaniami Wittgensteina!

Eksperyment Eleanor Rosch - jej badania zrewolucjonizowały językoznawstwo i lingwistykę.

To ten eksperyment, co ustalano definicję kawalera. Czy Kaczor Donald jest kawalerem? Czy papież jest kawalerem?

Donald tak, a piepież nie (wszyscy tak odpowiedzieli!). + co bardziej jest ptakiem, co bardziej mężczyzną, co bardziej nauką itd. W praktyce potocznej tak funcjonuje, ale z naukowego punktu widzenia to niemożliwe.

Być może nasze kategorie budują się wokół prototypowego przedstawiciela, a potem włączamy obiekty podobne, aż do pewnej granicy. Istotę kategorii tworzą obiekty typowe, powszechne w otoczeniu

C.d. ekperymentów:

Jak bardzo typowym przedstawiciem kategorii jest coś? Ocena od 1(typowy) do 7(nietypowy).

Lance J. Rips et al. - skalowanie wielowymiarowe: wielkość i udomowienie

Badanie na listach nazw 12 ptaków. Okazało się, ze wystarczyły 2 wymiary: wielkość i udomowienie. Potem poprosił, aby scharakteryzowali za pomoca tych przymiotników „ptak”. Wypadł w pobliżu ptaków małych i dzikich (popularnych - sójka, wróbel i drozd). Czyli te ptaki są prototypami. To smao robił tez dla innych rodzajów.

Cechy pojęć naturalnych w Jego badaniach?

• najbardziej typowe to, co ludzie lubią? Przeprowadzono badanie, np. e jeśli ktos ajbardziej lubi maliny, to dla niego sa najbardziej typowym owocem? NIE MA KORELACJI Z ATRAKCYJNOŚCIĄ OBIEKTU- u wszystkich jabłko najbardziej typowe dla lubiących i nie. Tak samo z fizyką vs. historia.

• Częstość wystepowania w języku potocznym. Moz ejak cos często używane, to staje się typowe? BRAK KORELACJI Z CZĘSTOSCIĄ WYSTĘPOWANIA W JĘZYKU POTOCZNYM

• brak korelacji z poziomem ogólności

• znaczna zgodność odpowiedzi w danej populacji

• bardzo duże różnice międzykulturowe np. usa vs. nowa zelandia

Czyli ludzie kierują się częśtością występowania rzeczy w otoczeniu, a nie innymi czestosciami, czy też lubieniem. Znajduje to odbicie w jezyku potocznym np. typowy Niemiec, normalny złodziej, itp.

• Skracanie czasu decyzji semantycznej: Składania prostego zdania dot. obiektu typowego składamy szybciej niż nietypowego (wróbel vs. struś).

• Także gdy poprosimy, aby ludzie wymienili znane sobie ptaki, owoce, to ludzie zaczynaja od najbardziej „typowych”. Egzemplarze typowe dla kategorii, są najbardziej dostępne.

• Punkt odniesienia w porównaniach

• Tendencje do przeceniania liczby typowych - badania nad wyznaniami (Latane)Pytano przedstawicieli różnych wyznań, jak liczni są wyznawcy ich religii na świecie. Gdyby zliczyć te liczby, to powinno być na świecie 26 mld ludzi zamiast 6

• Lepsze dopasowanie do zdanie (pieknie lata) - Rosch. Badani dostawali do uzupełnienia puste okienko w zdaniu. Ludzi dokańczali, że wróbel

Różne sposoby organizacji doświadczenia:

• Zasada sekwencyjna (por.pamięć autobiograficzna) - odwzorowanie porządku czasowego

• Zasada statytstyki doswiadczenia (ważniejsze, to co częstsze). Normalne vs. nienormalne. Po czym poznajemy? - takie jak zawsze, częste i powszechne (podobne do innych)

• Reguła centaralności - organizowanie doświadczenia wokół kategorii o dużym znaczeniu np. JA, doświadczenie dziecka alkoholika, Bóg

Schematy poznawcze (Susan Fiske i Shelly Taylor)

• Schematy osób - typowy człowiek, typowy student, etc.

• Schematy Ja (ciało, osobowość, etc.) Dzieci mają problem, aby nauczyć się gdzie mamy prawą stronę, a gdzie lewą - trudne bo trzeba przestrzennie odwrócić. Ale mimo to, wiele ośób ma problemy z wykrystalizowaniem prawej i lewej strony…świadectwo niedokończonego procesu krystalizacji prawej i lewej strony.

Badanie ciała to czesty nurt w badaniach, np. oszacowanie wielkości własnego ciała. Stawia się osobę naga i oświetla, tak ze widzi własny cień i ma podać swoje rozmiary. Standardowy błąd w badaniach to 30%!

• Schematy ról społecznych (ksiądz, dj, lekarz)

• Schematy zdarzeń (pokaz mody, wykład uniwersytecki, mecz tenisowy, wieczór u Stefana) - błędne koło, bo sami tak robimy, aby był schemat, a potem trzymamy się go.

Schematy poznawcze - David Rumelhart

• Schemat jako gra (aktorzy, scena, rekwizyty, scenariusz, autoprezentacja)

• Schemat jako teoria zjawiska lub zdarzenia (opis, interpretacja, przewidywanie)

• Schemat jak procedura, heurystyka np. rozpoznawania płci, swoich vs. obcych np.akcent

Jakimi regułami kierują się dzieci rozpoznajace płeć? Pokazywano lalkę z torebką - dziewczynka. Jak zdjęto torebkę, to już stwioerdziły że to niekoneicznie dziewczyna (wersja dziewczynki). Jak wersji chłopcu dali różową torebkę, to na pewno nie chłopiec. Torebka jako znak rozpoznawczy dziewczynki

Cechy systemu doświadczenia: adekwatność

Czy obraz świata w wyniku gromadzanie doswiadczeń, jest adekwatny do rzeczywistości?

Leninowska teoria odbicia - głosiła, że obraz świata, jaki tworzy si w umyśle człowieka, nie natychmiast ale szybko staje się odzwierciedleniem rzeczywistości. Zakładała a priori adekwatność obrazu świata. Jednak wyniki badań psycho poznawczej, mamy duże podstawy w to wątpić. Np. ekonomizacja percepcji, reguła figury i tła,

• Ekonomia poznania: schematyzm, fragmentaryczność

• Dynamika adekwatności: zapominanie, biasy, otorbienie

• Niepewne kryteria adekwatnosci doświadczenia (obiektywnie niesprawdzalne, subiektywnie niewiarygodne)

Cechy systemu doświadczenia: użyteczność informacji

• Narzekania na jałowość wiedzy - wiele wydaje nam się kompletnie nieprzydatne np. logarytmy

• Irme Kertesz (obozy koncentracyjne - napisał książkę)- języki w Buchenwaldzie. Najwięcej psize o pretensji do siebie samego, że był głupcem, ze nie słuchał swojej matki, która chciała, aby uczył się języków obcych. Stwierdził, że po co mu one, skoro chce żyć w Budapeszcie. Jak wyszedł z obozów to już umiał…

• Różne miary użyteczności - jeśli rozładował się telefon, musimy tylko wiedzieć co zrobić doraźnie z tej perspektywy.

• Gdyby nasze życiew polagało tylko na rozwiązywaniu prostych zadań, wiedza byłaby zbędna.

• Ale z perspektywy optymalizacji sukcesu bieżącego zadania.. np. uzylismy ładowarki do złego napięcia, albo zbyt mocnej żarówki. MAKSYMALIZACJA SUKCESU ZADANIOWEGO

• Ktoś został rodzicem i nagle staje w obliczu wychowania swojego dziecka. Trzeba nauczyc je przeżyć, a przecież zdarzenia bywają rózne. Do tego dziecko bywa bardzo dociekliwe TYPOWE< ŻYCIOWE ZADANIA

• Nie wiemy co będzie, dlatego dobrze mieć nadwyżkę informacji, które może będą a może nie będą użyteczne? Trzeba się przygotowywać na wypadek nieprzewidywalności Nadmanganian potasu roztarty z cukrem, pali się nawet w wodzie! PRZYGOTOWANIE DO ZMIANY WARUNKÓW

Cechy formalne systemu doświadczenia

• Zasoby ilościowe - im więcej danych, tym większa szansa na rozwiazanie zadania (zwizek ilosciowy)

• Ludzie którzy wiedzieli wszystko: Aleksander Humboldt, Lew Landau

• Pobieranie próbek (egzaminy)

• Nadwyżka w stosunku do AKTUALNEGO zadania

• Zróżnicowanie

• Może być ogromna wiedza, ale ona jest wyspecjalizowana

• Im bardziej zróznicowane doświadczenie, tym lepiej radzimy sobie z zadaniami. Dlatego dobre jest „posyłanie” dzieci w świat.

• Wielowymiarowość/Złożność - powiązania elementów naszego doświadczenia, rozległość sieci skojarzeń.

• Po osiągnieciu pewnego wysokiego poziomu jednak, utrudnia podjęcie decyzji! Ciągłe dywagacje. Często w powieściach.

Adaptacja, samoregulacja

Dostępność i twardość nasion a kształt dzioba hawajek (Grant).

Przeprowadził obserwację tego gatunku i opis fenomen zróżnicowania dziobów u gatunku ptaków hawajek, które są ściśle zdeterminowane przez twardość nasion, które sa dostępne jako pożywienie.

Peruwiańscy Indianie. Jezioro Titicaca 3800 m n.p.m. Warunki niskiego wysycenia tlenem atmosfery, normalnie dłuższy pobyt oznacza niedotlenienie mózgu. Jak sobie radzą? Są to ludzie inaczej zbudowani: krótkie kończyny i duży tułów w części kl.piersiowej, które sa wypukłe (normalnie płaskie). Czyli mają znacznie większe płuca oraz serca. Dodatkowo maja inaczej zbudowane pęcherzyki płucne, które lepiej wykorzystują tlen z powietrza. Wow

To były zmiany indywidualne, w obrębie jednego organizmu, ale istnieją też adaptacje kolektywne.

Pingwiny na Antarktydzie. Od wiosny i jesieni tylko jedzą, aż się otłuszczą, bo zimą brak jedzenia. Gorsza jednak jest niska temperatura (do -55*+lodowaty wiatr). One nie tlyko przeżywają, ale i ich młode się wtedy wylęgają. Badania: wszczepili czipy ptakom pod skórę (gps) i obserwowano jak się przemieszczają. Zbijają się w gęste stado i drepczą w ściśle określony sposób - te z zew.do środka a te wew.na zew., wymieniając się. Utrzymują stałą, dodatnią temperaturę wewnątrz stada. A młode na nogach, otulone fałdem tłuszczu. I one wydziobują im ten tłuszcz… Zbiorowe, podyktowane regułami zachowania umożłiwiają przetrwanie.

Hans Sieg: Pawiany płaszczowe na etiopskiej pustyni. Największy dymorfizm płciowy wśród gatunków. Tworzą strukturę społeczną - każda rodzina to samiec, 2 samice i dzieci na danym terytorium. Bardzo ścisły podział ról, zachowywany bezwzgldnie. Samiec patroluje terytorium aby przeganiac intruzów, które chcą zjeść młode, ale czasem też coś upoluje. Jedna samica zajmuje się wyłacznie zdobywaniem pozywienia, a druga opieką nad dziećmi dwiema samic. Ale młode śpią z własnymi matkami! Jeśli zdarzy się nieszczęście i któreś zachoruje lub bdzie ranne, to w ciagu doby rodzina się rozpadnie i zostanie zjedzona..

Nowe warunki wymuszają adaptację:

Ogromne trzesienie ziemii w Kioto w Japonii, które zmieniło ukształtowanie terenu, gwałtownei zmieniając warunki zycia ludzi i zwierząt. Lemury japońskie: niektóre stada utraciły dostęp do wody - była w polu widzenia, al. Enie można było siegnąc jej pyskiem, aby się napić. Pewnego dnia jeden z lemurów wymyślił, aby opuścić ogon do wody i z niego wyssał wodę. W ciągu doby wszystkie osobniki to opanowały. A potem upowszechnił się poza grupą także

Nowe sposoby zachowania

Np. koty które uczą się otwierać drzwi, lodówki, krany z wodą, przeryzac kartony ale tlyko z mlekiem

Czy kot może odżywiac się tylko bananami? Czy dieta uwarunkowana genetycznie czy przez uczenie się?

Eksperyment Wandy Wyrwickiej:

Dorosłe kotki chcą nauczyć jeść tylko banany. Implementowano kotom do pnia mózgu elektrody, aby przegrodę przezroczystą drażnić - ogromna nagroda, najlepsze możliwe wzmocnienie. Kotki szysbko przełaczyły się na dietę bananową. Drugi etap eksperymentu, kiedy kotki urodziły kocięta. Czy bez warunkowania będą też jeść banany? Oczywicie jadły to, co ich matki.

Nowe narzędzia - zmiany w strukturze ruchów

Kciuk okazał się najbardziej użytecznym z palców, kiedy pojawiły się komórki, mimo ze wczensiej nie był palcem operacyjnym.

Fritz Heider: Układ zrównoważony

Istnieją pewne bardzo dobrze utrwalone mechanizmy, które regulują zachowania interpersonalne. Jeśli weźmiemy pod uwagę pary, można oczekiwac poewnych rozstrzygień, rozwiązań. Pytanie: kiedy pary będą trwały? Wyznaczona jest przez równowagę emocjonalna, miedzy tym co ludzie wymieniaja między sobą, z podobnym nasileniem, to układ stabilny. Jeśli asymetria dotyczaca kierunku lub intensywności, wtedy bezrefleksyjnie(!) rozpoczyna się proces, który musi doprowadzić do rozstrzygnięcia: albo negatywny podniesie na pozytywne, albo negatywny na pozytywne.

Stefan lubi Mariole i Zochę, Mariola lubi Zochę a Zocha Mariolę. Ale inny zrównoważony, to wtedy, kiedy ktoś ma wspólnego wroga.

Niezrównoważony: przykład trójkąta małżenskiego, gdy ktoś ma kochanka, kochankę. Układ musi się zmienić w koncu: albo panie się polubią albo pan jedną z pan przestanie lubić lub panie założą koalicję i obrócą się przeciwko panu czyli układ wspólnego wroga Inny przykład niezrównowazonego, to kiedy wszyscy się nie lubią, i musi si po prostu rozpaść.

Adaptacyjna rola urody

Ukształtowały się pewne wzorce które sa akceptowalne i które sa nieakceptowalne, np. bardzo duża otyłość.

Stanley Schachter: wskazania zegara a jedzenie u otyłych

Niektórzy solili potrawy zanim je skosztowali (szczuplejsi), a inni dopiero po (otyli). Różnili się stylem przyprawiania potraw oraz stylem jedzenia - prawie nigdy nie zdarza się to u tych, którzy najpierw kosztują, potem solą (tzw. sytuacyjni) a tych co najpierw solą dyspozycyjnymi. Dyspozycyjni jedzą tylko tyle, aby zaspokoić głód, a sytuacyjni jedzą tak długo, jak długo jest jedzenie.

Zaprosił osoby otyłe, które prawdopodobnie sytuacyjne, rozwiązywali zadania. W jednej z grup zegar się spieszył, a w drugiej gdzie wolniej. Ci pierwsi, powinni być głodni, bo czas już upłynął. Wyciągał misk z ciasteczkami (policzone), i odwracał się od osoby badanej. Tam gdzie zegar się spieszył tam ludzie zjedli o połowę więcej ciasteczek, niż tam gdzie się późnił!

Dwa typy adaptacji:

• Adaptacja biologiczna - cecha dziedziczna, wynik doboru naturalnego sprzyjająca przetrwaniu lub reprodukcji (np. pobieranie tlenu z powietrza).

• Adaptacja psychologiczna - optymalizacja stosunków z otoczeiem, przepisy prawna np. prawo drogowe.

Dwa podejścia do adaptacji:

• Tradycyjne: dostosowanie do wymogów sytuacji, czy do panujacych warunków

• Współczesne: optymalizacja relacji miedzy organizmem (jednostką) i otoczeniem

• Zasada minimalizacji wysiłku:poprzestawanie na rozwiązaniach wystarczających w danych warunkach (fotosynteza)

Warunki konieczne do adaptacji:

• Istnienie standardu adap (pożądany stan rzeczy

• Standardy punktowe i przedziałowe

• Zdolnosc do rejestrowania odchylenia (próg warażliwości)

• Czwartego nie zdązyłam napisać…

Standardy stanu normalnego:

• Standardy biologiczne: dotyczące warunków przetrwania np. temp., skład powietrza, itp. Użyteczne tylko, jeśli warunki się nie zmieniają.

• Ukształtowane w wyniku uczenia się społecznego:

• Badania kobiet w Koninie -

• Sytuacja była dla kobiet trudna, bo praca była właciwie tlyko dla mężczyzn, których była nadwyżka w dodatku. Pytano się, jakie cechy powinien mieć idealny mąż? Nie pije, nie bije i przynosi do domu pieniądze. Jak wyglada norma? Pije, bije i nie przynosi pieniędzy - sprawdzono badaniami. Ale co ciekawe, one uważały ze takie jest życie, tacy są mężczyźni i inny stan rzeczy jest nieosiągalny. Tak było, jest i będzie - idea przerażająca…

• po czym poznaje się, że ktoś jest dorosły?

• Badania na grupie wiejskich 10-ciolatków. Po czym można poznać: pije, bije i jest zmęczony - cechy dorosłego człowieka. Więc co dziecko robi, żeby być szybko dorosłe? Samo się nasuwa…

• Za normalne i podtrzymywane mogą być stany rzeczy negatywne a wręcz patologiczne. Stany pożądane nie muszą wcale być pozytywne!

• Co się je a czego nie?

• Każdy miał wskazać danie, które jest powszechnie, chętnie jadane. Nigeryjka o wędzonych szarańczach, inna o zgniłych śledziach, ktoś inny o gulaszu z kozich jąder… A każdy z opowiadających miał błogi uśmiech, a reszta wprost przeciwnie

• Możemy nauczyć się jeść dosłownie wszystko

• Standardy higieniczne - są wyśrubowane ale jedni dobrze czują się z nim a inni wprost przeciwnie Książka „Historia brudu”. Obecne standardy to dopiero druga połowa XX wieku.

• Ale trzeba uważać - większość skandynawskich dzieci ma alergię z powodu nadmiernej higieny! Jedyne co, to pozwalac na kontakt z brudem, potrzebne dla barier biologicznych.

• Czas wolny - na przykład ludzie biegający, spacerujcy po bulwarze a obok 2 pijane na trawniku.

• Uczenie się społeczne, stereotypy ról

• Jakie są typowe czynności wykonywane np. przez Niemców, kobiety? Kształtują się bardzo szybko i są takie same u dzieci i u dorosłych.

• Standardy wyglądu i obciach

• Jak nosić szal? Forumowisko.pl Uwaga: każdy dowolny absurd może stac się kryterium społecznym, przynależności i oceny (25 sposób dozwolonego wizania szalika)

• Stroje Jacka Kuronia: miał niezmienne preferencje ubraniowe - zużyte, znoszone spodnie dzinsowe, taka bluza i wytarty podkoszulek. Zawsze tak samo ubrany Chciano go na prezydenta, bo popularny. Poza sesja dla GW w garniturach. W badaniach 2 dni później okazało się że zaszły zmiany w jego wizerunku - spadła popularnosć a wzrosło poparcie.

• Stereotyp stroju odpowiedniego dla wieku

• 
  Standardy językowe (+sauna w Kasprowym) - siatkarka nie mogła trenować z najlepszym trenerem, bo okropnie nieprawidłowo po polsku mówił np. zrób jednego kroka do przodu. Tak drażnił ją sposób mówienia, że zrezygnowała z dochodowego zajęcia. W Kasprowym sauna koedukacyjna - nagle weszły 2 wyjątkowo urodziwe kobiety i zmieniła się atmosfera sauny w męskim towarzystwie. Zachwyt trwał aż do momentu, gdy jedna wstała i powiedziała „no to co - spodamy?”

11.03.2012

Procesy emocjonalne

Sfera rozumu i emocji są koordynowane przez ten sam mózg, tak więc należy się chwilę zastnowić nad tym, co czujemy. Mowa o doświadczeniach z interpretacją nieznanych obrazków, oceną filmu i inne.

Wiele pytań dot. procesów emocjonalnych:

• Tradycja romantyczna: emocje vs rozum (jako niepowiązane ze sobą procesy)

• Po co sa emocje? - Jedno z tłumaczeń, że emocje sa naszą siła napędową: w pewnych warunkach gniew, strach, mogą być bardzo silnie energetyzującym bodźcem (przykład z podniesieniem helikoptera, oraz próba zabicia majstra kotwicą). Jednak to niewystarczające, bo dużo emocji energożernych np. smutek(depresja).

• Skąd wiemy co czujemy? - reguła, że dowiadujemy się o czymś, dopiero gdy to wypowiemy Eksperyment z psycho poznawczej - jakie pieczywo lubisz jeść na śniadanie? A skąd ty wiesz, ze lubisz chleb razowy? Jak to skąd - przecież codziennie go kupuję! - czyli kupownaie jako wskaźnik

• Czy wszyscy przeżywają emocje tak samo? - rozpowszechnienie poglądu, że moje emocje są takie jak wszystkich innych wkoło, przezywają tak samo jak ja, choć z gruntu fałszywe. Psychopaci jako osoby które mają zniesiona czułośc na różne bodźce, w tym emocjonalne (chłód emocjonalny, obojętność, aemocjonalność) vs. skrajna neurotyczność, osoby bardzo podatne na zranienie jakimkolwiek silniejszym bodźcem, są w nieustannym pobudzeniu emocjonalnym. RÓŻNICE INDYWIDUALNE + KULTUROWE. Innuici w repertuarze emocji nie mają gniewu - nie tylko brak słowa, ale i takiej emocji. Jak spotykają osoby przeżywające gniew, myślą że to zaburzona osoba, którą trzeba otoczyć opieką. Albo chińska kultura mandaryńska - 11 rodzajów smutku, każdy inaczej wygląda i się nazywa. Albo wzorce rozpaczy po smierci: żal vs. gniew?

• Czy emocje rządzą nami, czy my rządzimy emocjami? - pewien Polak wystąpił do sądu z prośba o unieważnienie małżeństwa, mówiąc że ożenił się w afekcie. Pozew został odrzucony natychmiast w prawdzie, ale skoro afekt negatywny ogranicza racjonalność, to czemu i nie pozytywny? Można rządzić emocjami, jest dużo technik, ale wymaga to nauki i świadomości, ale raczej sa łatwe - jupi

• Czy emocje wobec ludzi i wobec zdarzeń (rzeczy) są takie same? - miłość do mężczyzny i ojczyzny to coś innymi zwyklismy uważać, a wcale nie jest łatwo to rozstrzygnąc w rzeczywistości. Pani wyciagnęła z auta drzewko na wakacjach, na pytanie czemu, odpowiedziała z eobiecała mu, że jak będzie ładnie rósł, to zabierze go ze sobą na wakacje

Odmiany zjawisk emocjonlanych:

• Pobudzenie emocjonalne (fundamet wszelkich emocji -mają ją już noworodki)

• Treściowo odmienne emocje (złość, radość, smutek, strach, itp.) - kontekst + treść

• Uczucia - miłość, nienawiść, zazdrość - cechują się pewną trwałoscią i są złożone w porównaniu z innymi emocjami

• Nastrój - długotrwałe procesy emocjonalne - euforia, depresja

• Oceny i postawy wobec obiektów (sympatia, antypatia)

Niko Frijda: pojmowanie emocji `80

Próbuje odpowiedzieć na pytania, jak dochodzi do procesu emocjonalnego. Wg niego: kluczowe jest, co ludzie cenia i jaki mają interes - to co czego przywykli, nauczyli się, normalne, pożądane. Czyli punktem wyjścia kształtowania emocji sa standardy regulacyjne - interesy. Relatywizacja zdarzeń, obiektów, bodźcóq.

„Emocja jest wynikiem oceny (świadomej lub nie) jakiegoś faktu lub zdarzenia jako wpływającego na interesy podmiotu

• Pozytywna, gdy zdarzenia zgodne z naszymi interesami

• Negatywna, gdy zdarzenie ocenione jako niezgodne

Siła zdeterminowana przez ważnośc interesu oraz wielkość różnicy, niezgodność czy też wsparcia.

Po co sa emocje? Uważa, że człowieka na raz może przeżywajac tylko jedną emocje i to może pociagać za sobą okreslone konsekwencje. Funkcja emocji polega na uruchomieniu gotowości do realizacji określonego programu działania

• Czyli emocja hierachizuje działania w skali priorytetów lub pilności. Emocje je selekcjonuja tak, aby był w jak najkorzystniejszym związku z naszymi interesami.

Cechy emocje według J.Reykowskiego (przed Frijdą): Eksperymentalna psychologia emocji - o dziwo nadal bardzo nowoczesne źródło wiedzy o emocjach mimo 50 lat

3 wymiary emocji:

• Pozytywna lub negatywna: zgodność z interesem podmiotu. Określa ogólną orientację w działaniu - tendencja do zbliżania się gdy pozytywna, a oddalania gdy negatywna.

• Intensywność - od stanu neutralnego do stanu silnego pobudzenia: decyzuje o intensywności dążenia i unikania ALE nie decyzuje o skuteczności, jakości tego działania (prawo Yerkesa-Dodsona: wzorst pobudzenia poczatkowo poleszpsza działa a potem je pogarsza, dodatkowo modyfikuje je złożoność zadania. Im prostsze zadanie, tym bardziej odporne na destruktywne działanie pobudzenia). Strategia popędzania może powodować osiaganie coraz gorszych rezultatów. Np. przy grze w golfie pobudzenie szybciej nam będzie nam przeszkadzać niż przy podnoszeniu podnoszeniu ciężarów. W książkach psychologii sportu dużo o sterowaniu pobudzeniem.

Fijofanowa - skoki o tyczce. Ona ma za niskie pobudzenie naturalne, aby wykonać co ma zrobić. Modyfikuje je. Kiedy ją wywołują, ma 20 sek na wystartowanie, ona wali się z całej siły po twarzy 2krotnie, i czeka chwilę aż przyjdzie pobudzenie. Sharapowa - tenisistka. Ona ma bardzo wysokie naturalne pobudzenie, które szybko prowadzi do destrukcji. Podczas serwisu własnego, długo kozłuje piłkę, wyciera czoło, poprawia rękawki, znów kozłuje - czeka aż się uspokoi, dopiero wtedy serwisuje.

• Pobudzenie się kumuluje, to powoduje trudno wytłumaczalne zachowania. Np. jedna pani dźgnęła partnera nożem ponieważ nie chciał jej poczęstowac papierosem. Bardzo wiele jest takich impulsywnych zbrodni. Chłopiec, który mało nie udusił na śmierc kolegi - opinia o nim w szkole była bardzo dobra, zawsze bardzo był grzeczny. Jednak jak się pogrzebało, to okaząło się, że był obiektem docinków i obelg, ponieważ miał nadwagę. Kumulatywny charakter emocji - kropla po kropli az do eksplozywnego rozładowania.

• TREŚĆ EMOCJI - modalność emocji, strach, gniew, radość - wyznaczana w zacznym stopniu przez ocenę sytuacji.

Klasyfikacja Roberta Plutchika-najlepsza aktualnie, choć niewyczerpująca. Troche niekótre nielogiczne.

Mówi, ze jest 8 emocji podstawowych, które sa przeciwstawne sobie np. gniew-strach. Klasyfikacja dyskusyjna. Oprócz tych emocji, sa jeszcze pośrednie (inaczej niż Frijda) oczekiwanie+gniew=agresywność.

Im silniejsze sa emocje, tym trudniej je odróznić od siebie - są do siebie coraz bardziej podobne.

Problem uczuć

Ostatnia książka z użytym słowem uczucie napisana w 1968 roku! Ogromne unikanie tego słowa - zawsze mowa o emocjach ale nie o uczuciach. Trudny temat, bo to rodzaj emocjonalnych doswiadczeń ludzi, który odstaje od reszty.

• Potoczne koncepcje emocji? - cała sprawa dot. uczuć to przenoszenie potocznych pojeć do psychologii i mozńa się bez tego obejść.

• Uczucia:

• Adresowane - zawsze mają obiekt

• Werbalizowane - mamy potrzebę komunikowania wszystkim wkoło

• Względnie trwałe - przestraszyć sięna sekundę można, z zakochaniem już raczej nie

• Wyznaczają tendencję behawioralną: od lub do

• Wyznaczają gotowość di działa na rzecz obiektu uczuć np. troska - szczególna trudnosc w opisie psychologicznym

Oatley i Jenkins: Czas trwania różnych stanów emocjonalnych, jednak nie jest to czysty podział i brak odróżnienia stanów patologicznych.

Teoria Wiliama Jamesa i Carla Lange (k.XIX wieku)

Najpierw następuje zdarzenie, które wywołuje pobudzneie i zmiany fizjologiczne. Interpretujemy nasze zmiany i wtedy pojawia się emocja. Czyli to samo pobudzenie może wywołac rózne emocje ze względu na interpretację. Bardzo rposta, „trzewiowa” koncepcja emocji.

Teoria Waltera Cannona i Philipa Barda (1927) aktywacyjna teoria emocji: siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe. Ich pobudzenie nadaje poznawczym czynnościom kory emocjonalny komponent, ponieważ we wzgórzu organizują się reakcje emocjonalne.

Teoria Magdy Arnold (1960) oraz Schachter i Singer - dwuczynnikowa koncepcja emocji.

Zdarzenie robi pobudzenie, ale przede wszystkim interpretacja pobudzenia oraz samego zdarzenia. Te dwie interpretacji powodują ukształtowanie emocji. Przez jakiś czas duża popularnosć, ma pewne popracie empiryczne. Badanym wstrzykiwano pobudzającą epinefrynę. Części powiedzaino że to środek witaminowy. Postawiono ich w sytuacji prowadzących do śmiechu lub smutku. Zakładali, ze lduzie którzy nie wiedzili o srodku pobudzjącym, powinni być bardziej rozemocjonowani. Wyniki były zgodne z oczekiwaniem, ale nie są one powalające.

Teoria Josepha LeDoux (2000)

Zwrócił uwage ze docierające do nasz bodźce, docierają do róznych miejsc w naszym mózgu. Czyli bodźce wywoływane przez sytuacje mogą być adresowane do starej części móz=gu (ciało migdałowate) i to może prowadzić do samoistnego wywołania emocji. Najczęściej jednak, choć nieco wolniej, dokonuje się proces aktywizacji kory mózgowej(wspomienia, doswiadzcenia) i jest to zjawisko kształtujące się także przy ich współudziale. Czyli droga górna (wspomneinia i interpretacja) lub dolna (stara częśc mógu), ale prawie się nie zdarza aby tylko górna.

Teorie Weinera i Lazarusa

Zdarzenie -> interpretacja z uwzgl. Kontekstu zadaniowego i sytuacyjnego-> emocja

Lazarus:Emocje silnie powiązane z syt,zadaniowymi i są wynikiem tego, co w sytuacji się dzieje. Szczęście - zdarzenia jako sukces. Nadzieja gdy zapowiedź sukcesu. Smutegk - doświadczenie bezradności; złość - niekorzystne, spowodowane działaniami innych ludzi; poczucie winy - niekorzystne i wywołane przez samego siebie.

Ale przecież nie wszystko jest tylko zadaniowe

Weiner: przeczyny sa wewnętrzne lub zewnetrze. Stabilne lub zmienne, al. Też podatne na wpływ(kontrolowalne) lub niekontrolowane. Ludzie gniewają się, kiedy inni spowodują coś negatywnego, ale my interpretujemy to jako działanie celowe. Poczucie winy - negatywne konsekwencje spowodowane przez samego siebie w sytuacji wyboru. Litość - ktoś znalazł się w złym położeniu nie z własnej winy. Duma…

Oatley i Johnson-Laird: sytuacje wyzwalające emocje

Emocje są skojarzone z cechami sytuacji. Osiagnięcie - szczęście. Strata-smutek, frustracja-gniew, konflikt0lęk, coś toksycznego-wstręt. Czyli znaj cechy sytuacji, a wtedy znasz emocje. Próbowali sprawdzić, ale nie wyszło - sami autorzy to przyznali, że teoria nie ma sensu.

Badania Harolda Schlosberga: zdjęcia twarzy

Czy inni ludzie dobrze rozpoznają moje emocje? Nie. Czy ja sobie radzę z rozpoznawaniem emocji innych? Doskonale! Ale przecież dla kogoś, to ja jestem ten „on”, co nie potrafi..

Fotografowali twarze ludzi w bardzo dobrze zdefiniowanych sytuacjach - przy każdym staranny opis tej sytuacji(kilkadziesiąt tysięcy). Potem selekcjonowano je przez lata - jakie emocje sa na zdjeciach? + wyszukiwanie zdjęcia, które najlepiej dokumentują daną emocję. Wtedy zostało ich kilkadzisiąt. Wyświetlano je kolejno osobom badanym i pytano o emocje ludzi na zdjęciach. Niechęć - wszyscy błędnie, pogardy-2/3, tak samo niesmak i zaskoczenie. Jedyną emocję częściej poprawnie rozpoznawaną, było przerażenie. Czyli ludzie wcale nie radzą sobie z rozpoznawaniem emocji!

Ale te rozpoznania mogą być mniej lub bardziej pewne - jeśli niepewni to sugestia może odegrać pewną rolę. Pokazywał ludziom obraz przedstawiający określoną emocję i sugerował, że to może być inna emocja. Okaząło się, że ludzie odpowiadali zgodnie z sugestią - zdecydowana większość. Okazało soę ze na sugestię niepodatna była tylko emocja przerażenia - czyli to co zazwyczaj dobrze rozpoznajemy.

Badania współczesne: Ekman i Matsumoto (twarze autentyczne)

Badanym pokazywano kilkadzisiąt zdjęć różnych. Mieli opowiadać krótką historyjkę o osobie na zdjęciu. Druga wersja: badania dostawali historyjkę i mieli wybrać zdjęcie opisywanej osoby. Wynik okazał się kiepski. Spośród kilkudziesięciu tylko 6 rozpoznawane tylko w miarę trafnie. Najbardziej - strach, najmniej - radość. [ponadkulturowe]

Może to 6 emocji podstawowych: smutek, szczęście, gniew, strach, obrzydzenie, zaskoczenie.

Emocje podstawowe wg Johnsona-Lairda i Oatleya - replikacja poprzednich. Większośc się potwierdziła, poza zaskoczeniem.

Krytyka badań i ich replikacji:

• dobór zdjęć - wszystkie przedstawiały białych amerykanów, więc niwelowały różnorodność.

• Wszystkie badania prowadzono w języku angielskim. Z języka lokalnego miejscowi tłumacze pośredniczyli w tłumaczeniu na język angielskich. A przecież w Chinach mandaryńskich 11 rodzajów smutków sprowadzone w tłumaczeniu do jednego słowa.

• Krytyka Anny Wierzbickiej: wszystko dostoswane do kultury i języka angielskiego.

Obecnie Ekman używa tylko dolnej/górnej połowy twarzy szukając wyznaczników rozpoznawania emocji. Ale nadal metodologicznie tak samo.

Caroll Izard: inaczej, zdjecia osób w róznym wieku, rasy, płci

Badania współczesne: twarze komponowane i animowane (Cheri animowana), ale wyniki o niczym nie przesądzają.

Oczy i usta w ekspresji emocjonalnej

Materiał preparowany na bardzo wiele sposób oczu (źrenice, położenie, itp.) oraz ust(kąciki, długość..)

Czego dowiadujemy się z twarzy?

• Wcale nie wszystko z niej - bez kontekstu, nie umiemy odpowiedzieć. Sama twarz wydaje się być pozbawiona wyrazu - nie rozumiemy po prostu.

• Badania skoncentrowane jednak na twarzy.

Rola twarzy w rozpoznawaniu emocji:

• Schemat dziecięcości (Konrad Lorenz): istnieje pewien określony sposób reagowania na rózne dzieci - ludzkie i zwierzęce. Są skłonni przypisywać wiecje pozytywnych emocji niż innym, wzruszają się

• To co decyzuje o tej interpretacji - duże oczy, wypukłe oczy, duża część czaszkowa - dysproporcjonalna głowa w porównaniu z głowami osobników dorosłych

• Kiedy się z tym spotkamy, to mamy automatyczne reakcje i domniemania - pozytywne reakcje wobec obiektu i pozytywna jego ocena.

• Jelonek Bambi - taki, który podoba się wszystkim neizaleznie od kultury! Uosobienie schematu dziecięcości

Ewolucja Mikiego wg Jaya Goulda: przez lata wzrastały jego cechy dziecięcości. Aby podbić zainteresowanie.

• Automatyzm uśmiechu - ucywilizowana, uładzona forma szczerzenia zębów: formy agresywnego ostrzeżenia. Zmienił się schemat, ale nadal pozostał automatyzm odpowiadania na uśmiech. Reakcja wrodzona, już u noworodków obecna. Spósb uruchamiania pozytywnych emocji.

• Ekspresyjna rola źrenic - archeologowie prowadzący wykopaliska w Egipcie znaleźli pudełeczka z maścią z antymonem, która służyła powiększeniu źrenic (wcierano w oczy). W XVII wieku kobiety w wyższych warstw społecznych wolały ryzykować ślepotę, niż mieć normalne źrenice - wkrapiały belladonę (atropinę), zagrażające uszkodzeniu siatkówki. Tadeusz łomnicki(aktor) miał preparat do nabłyszczaniu oczu i powiększania źrenic

• Szerokie źrenice kojarzą nam się z pozytywnymi emocjami, gdyż rozszerzają się w przypadku pozytywnych emocji. Gdy agresja, złość, to zwężają. Czyli osoby o dużych źrenicach wywołują pozytywne emocje na zasadzie odpowiedzi.

Emocje udawane: cztery twarze Paula Ekmana. Ludzie nie potrafią odgrywać emocji, co równoczesnie pokazuje trudnosci z ich interpretacją. Np. kazano kobietom pokazać jak wygląda orgazm. Emocje są z natury autentyczne. Wywołanie złych emocji przez Krzaklewskiego - dolna połówka twarzy okej, a górna silnie negatywnie. Powodem okazało się, że od fotografa - oświetlnie oczu powoduje zwężenie źrenic, co powoduje rózne emocje uśmiech vs. agresja.

• Gesty w ekspresji emocji - uwaga na międzykuturowe różnice. Np. na Bronksie pocieranie nosa to zaczepka seksualna. W Wielkiej Brytanii wydaja sięrpzewodnik po miedzynarodowych gestach. W USA gest zwiniętej dłoni i do góry - niewazne jako ręką - solidarności. W Australii jednak ma - tylko prawą ręką. Patrząc na fotografie z gestami, świetnie możemy rozpoznać, jaki stosunek jest ludzi do siebie.

Rola kontekstu w rozpoznawaniu emocji

Zdjecie chłopców którzy złapali się za głowy widząc powódź - nie widzimy twarzy a swietnie możemy zgadnąć, co czują. Drugie zdjęcie - pary rowerów i pary ludzi w identycznych pozycjach Nie snujemy myśli o rowerach, tylko o ludziach w kategoriach emocjonalnych (pozytywne, nie za silne)

Słowna ekspresja emocji

20 m napis na murze przykościelnym „Magdaleno tęsknię bardzo za Tobą”. Proboszcz chciał go zamalować, ale ludzie(tzn.profesor z kolegą ) próbowali mu to wyperswadowac, bo to pozytywne i daje dobry przykład. Nawet przekonywali żeby dopisać z przodu „św.” Ale i tak zniknął. Albo inny napis - prawie 3 m wysokości napis+duzo serduszek

W istocie rzeczy to komunikaty społeczne, a nie indywidualne.

Kontrola nad emocjami: eksperyment Lairda - replikowany potem setki razy.

Po obejrzeniu krótkiego filmu - jakie emocje okazywali ludzie względem siebie na filmie? Jakie emocje w obserwatorze? W jakim nastroju jest obserwator po oglądnieciu filmu? Połowa z nich miała trzymać ołówek w zaciśniętych wargach lub zębach. Ci, co trzymali ołówek w wargach, uważali, ze aktorzy negatywne, i byli w złym nastroju. Ci z ołówkiem w zębach wszystko pozytywne. Później sprawdzoano samo trzymanie ołówka i dopiero nastrój ocena - takie same wyniki (brak jakiegokolwike filmiku!). Potem mierzono nastrój przed trzymaniem ołówka oraz po trzymaniu - znów potwierdzone!

Eksperyment Zajonca na U umlaut

Pierwsza grupa badanych A, a druga grupa u umlaut. Ci co wymawiali A, byli w dobry nastroju, a ci z U, złe (po kilku minutach. Ale może to element stopnia trudności? Szybko eksperyemnt przeprowadzono w Niemczech - ale wyniki identyczne.

Eksperyment Schiffa nad ściskaniem piłeczki lewą lub prawą ręką

Jeśli ktoś praworęczny i zaciska piłeczke prawą ręką, to ma lepszy nastrój, a lewą to siępogarsza. Gdy leworęczny - odwrotnie. „Piłeczka antystresowa” w google

Pozycja ciała a emocje

Przy egzaminach ustnych - pozycja skulona powoduje jeszcze wiekszy strach. Zmuszając egzaminowanych do wyprostowanej pozycji, pomaga w obniżeniu stresu i wywołaniu emocji pozytywnych. Zajonc sprawdził, że przyjęcie pewnej pozycji, nastrój z nią koreluje (niezaleznie od ochoty) tzn. skulona pozycja vs. wyprostowana i luźna.

Spontaniczna aktywizacja traumy - dane pokazują, że do takich epizodów dochodzi zazwyczaj w dwóch okolicznosciach - bieganie lub szybkie wchodzenie schodami. Dzieje się to za sprawą, ze stany organizmu stają się podobne do tych, które miały miejsce podczas traumy. Wiąże się to mocno z ołówkiem. Kiedy w zebach, to kąciki ust do góry inapiecie górnych mięsni twarzy, które podnoszą powieki - okazuje się, że to nasz wzorzec uśmeichu. To samo przy „u” - dolna częśc twarzy bierna, charakterystyczny wzorzec ekspresji gniewu.

Jeśli Frijda ma rację i emocje uruchmiajają pewne sposoby działania, to i działa to w drugą stronę - schemat uruchamia emocję.

Poznawcze sposoby modyfikowania nastroju

• poszukiwanie informacji - oswajanie się, zrozumienie zjawiska np. wyjaśnienia przed zabiegiem dentystycznym. Dzięki temu mniej się ludzie boją. Tak samo funkcjonują szkoły rodzenia. Albo detaliczne opowiadanie o szczegółach operacji kardiochirurgicznej - najpierw niepokój, a potem jednak efekt tego zbawienny, stajemy się uczestnikami tego procesu. Zmniejsza się obciążenie emocjonalne.

• Nadawanie nowego sensu informacjom - np. że i tak chciałem się z nią rozstać. Albo kryzys wieku średniego. - porównania społeczne negatywne (innym lepiej, mimo że zwykle porówniujemy inaczej), obawa co będzie za 20 lat (będzie gorzej) no i już jest gorzej niż było. Zwykle mimo to kryzys trwa krótko 2-3 lata maxymalnie i wracają na poprzedni poziom - sięgają po myśl „jak na swoje lata”

• Odcinanie dostepu do informacji - palacze Festingera -co robia jak dowiedzą się, ze palenie szkodzi. W gazetach teksty o szkodliwości. Rejestrowano co czytali - artykuły o szkodliwości palenia czytali tylko niepalący; wszyscy wiedzą że Stefan zdradza Mariolę, ale Mariola o tym nie wie, ponieważ nie chce wiedzieć. Albo informacja, ze dziecko może palić marihuanę, nie to na pewno ten nowy płyn do podłóg tak pachnie.

• Społeczne reguły okazywania - czyli sposoby zachowania się na weselu, pogrzebie. Czemu w Polsce matki panien młodych płaczą, a w Skandynawi się cieszą? Wyniki egzaminów wywiesza się w nocy a nie w dzień, ponieważ studenci jak widzą swoje wyniki, to kwiczą - nowy sposób reagowania.

• Samouspokajanie, samoinstrukcje (Meichenbaum) - nie martw się, będzie dobrze; czy jeśli sami sobie udzielimy takich instrukcji, to nam pomoże? Eksperyment z dziećmi, które miały do zrobienia zadania zbyt trudne, aby je wykonać - pytanie jak długo trwało nim zrezygnowały? Połowa dzieci dostały instrukcję, że mają rozwiązywać jak najdłużej i żeby nie rezygnowały, a druga połowa to miała oraz plansza ze zdaniami „nie martw się, mogłoby być gorzej”, jeszcze kilka kroków i już już. Jak poczuje, ze ma kłopot, niech sobie to przeczyta na głos po kilka razy. Dzieci mające planszę pracowały ZNACZNIE dłużej niż dzieci bez samoinstrukcji.

• Kontremocje - eliminowanie jednych emocji przez inne. Dlatego w szpitalach angażuje się klaunów, opowiadaczy dowcipów, żeby odłaczyć ludzi od lęku. Ale przecież rozsmieszenie osoby mocno smutnej lub depresyjnej, ale za to można ich rozzłościć! Używa się do tego celu procedury prowokatywnej specjalnej, bardzo nieprzyjemnje, ale okazuje się skuteczna. Mówi mu się np. że strasznie śmeirdzi wiec na pewno dlatego ma depresję. I przestają być smutni…

Uniwersalne sposoby poprawiania sobie nastroju

• Angażowanie się w wymagające uwagi czynności - zajmij sieogródkiem, nanizuj małe koraliki na sznurek i inne

• Spotkania z ludźmi - rozmowy telefoniczne i inne rodzaje kontaktu. Na policji specjalne szkolenia do rozmowy z ludxmi którzy dzwonią na policję, aby sobie porozmawiać.

• Jedzenie (słodycze) - objadanie się słodkościami, gdyż to odnowienie zasobów energetycznych, ale w miare jedzenia apetyt rośnie - trzeba glukozy coraz więcej.

• Zakupy - luksusowe drobiazgi dla samej przyjemności kupienia. Sklepy z biżuterią - przychodzą ludzie, którzy są smutni (pracownicy), ale wychodzą w lepszym nastroju, nawet jeśli nie kupili.

• Modlitwa (w każdym razie powtarzanie)

• Dieta - kontrola wagi

• Seks

• Dieta i seks to najczęstsze sposoby poprawienia nastroju, jeśli wynika z niskiego stanu samooceny.

• Spanie

• Alkohol i używki

Inne strategie stosują kobiety (jedza, ludzie,seks) niż mężczyźni (pracują, śpią i piją).

Stres psychologiczny i wyczerpanie

Myszy którym pokazywano kotom - Żadna z myszy nie dożyła średniej 2 lat i prawie wszystkie z powodu nowotworów. Rodzeństwo tych samych myszy z miotu żyło dłużej i było wolne od chorób nowotworowych.

Sytuacja możliwego, dużego zagrozenia, może powodowac tak silne zmiany w funkcjonowaniu organizmu, że wywołuje poważne choroby.

Badania Fady'ego nad stresem u pawianów. Fips pawian okazał się nadzwyczaj inteligentnem zwierzęciem, ale stawał się głupi i otępiały, kiedy w jego pobliżu pojawiał się dominujący samiec - tak samo jak dziecko w szkole.

Obecność obcych wiewióreczników, marnienie i kanibalizm, śmierć z wyczerpania; uczeń z siekierą, górnik Alojzy Piątek (przezył 12 dni i 12 nocy czekając na ratunek).

Utrata kontroli nad czasem - 36 h zamiast 24h - czyli górnik myślał, ze jest krócej niż był. Zjadł swoje buty, stylisko od łopaty, kontrolował oddawanie moczu - pił go. Poza tym wydawało mu się, że w miejscu gdzie jest zasypany, jest żaba. Jak ją złapie, to ją zje. Nigdy jej nie złapał, ale była ona dla niego źródłem nadziei. Mimo trudnej sytuacji, znalazł rozwiązanie, w odróżnieniu od ucznia z siekiera, który go nie widział.

Mamy dwie strategie - bezradności i zaradności.

Sytuacja normalna vs. trudna

Wyznaczniki:

• Zadania, wymagania

• Warunki, możliwości

• Czynności

Typy sytuacji trudnych wg Tomaszewskiego:

• Zagrożenie - naruszenie (lub zapowiedź) cenionwej wartości - szkoda lub strata - ofiary katastrof i kataklizmów

• Przeciążenie - w Sztokholmie ośrodek leczenia osób skrajnie wyczerpanych, trafiają tam między innym menedżerowie, którzy nabrali tyle zadań, ze nie byli w stanie ich wykonać(sami nabrali), ale częsciej z zewnatrz np. żołnierze na polu walki.

• Zakłócenie, przeszkoda - teoria frustracji Dollarda i Millera: destruktywna wartosc przeszkód zalezy od tego, w jakim momencie realizacji danego celu pojawi się przeszkoda. Na początku ma niewielkie, ale jeśli tuż przed osiagnięciem wyniku, to poważne konsekwencje. Eksperyment na szczurach - głodne biegały po bieżni po pokarm. W różnych miejscach mogły spaść przegrody, które uniemożliwiały zdobycie pokarmu. Na końcu to skrajna dezorganizacja zachowania.

• Deprywacja - długotrwała niemożność zaspokojenia potrzeb np. bezrobocie. W małym miasteczku, splajtowała firma. Najpierw próbowali odzyskac pracę za wszelką cenę, do tego stopnia że chcieli pracować prawie darmo. Jak nic nie znaleźli, to siedzieli i patrzyli przed siebie - nie korzystali z wolnego czasu.

• Konflikt - szczególnie „unikanie-unikanie”

Xródła stresu wg Lazarusa:

• Domowe - posiłki, zakupy, sprzątanie

• Zdrowotne: choroby, skutki uboczne leków

• Czasowe: nadmiar zadań i zobowiązań

• Zycia psychicznego: samotność, nieśmiałość

• Środowiskowe: przestępczość, hałas, ruch

• Finansowe: kredyty, raty, długi

• Praca: niezadowolenie z niej, konflikty

• Przyszłość: martwienie się o nią

Każde oddzielnie mogłoby być tolerowane, ale najczęściej spotykamy się z wieloma na raz. Dodatkowo te uciążliwości odnawiają się i kumulują.

Stevan Hobfoll: koncepcje zasobowe

Stres to reakcja wobec otoczenia, w którym istnieje zagrozenie naruszenia zasobów poznawczych i energetycznych, utrata zasobów mimo prób ich zachowania, brak odnowienia zasobów mimo podjetych prób.

Richard H.Rahe: zmiany życiowe (małżeństwo arbitralne 50)

Pytali o obciążeniach. Przyjęli że małżeństwo to 50%, powiedzieli to badanym i od tego badani określali inne. Najgorsza śmierć współmałżonka(100) a potem: rozwód, więzienie, śmierc bliskiej osoby, małżeństwo, ciąża, awans w pracy, wybitne osiągnięcia, wyjazd na wakacje(13). Potem badania na marynarzach, którzy na pół roku wypływają w rejs. Przed wypłynięciem, prosili o wskazanie, które z wydarzeń były w ostatnim pół roku, roku, 2 lata (lista kilkudzisięciu rzeczy). Określali tak cieżar emocjonalny. Po powrocie z rejsu studiowali księgi medyczne z rejsu, a potem sprawdzili korelacje miedzy zmianami życiowymi a częstością i jakością chorób. Korelacja blisko 1!!!

Psychologiczne doswiadczenia wywołują konsekwencje somatyczne

Najczęstsze somatyczne konsekwencje stresu: skóra, krążenie, sen i nastrój, pokarmowe. Im więcej i dłużej stresu, tym większe prawdopodobieństwo tych problemów.

Stres a zdrowie (niemieccy managerowe wysokiej rangi zarobki pow. 300 tys euro): nowotwory i zawały serca (na tys, mieszkańców). Podzielili na tych pod duzym obciążeniem i na tych, co pilnują realizacji zadań.

Okazało się, że nowotwory są najczęstszą konsekwencja stresu, a nie zawał serca!

Hans Seyle: General Adaption Syndrom. Dynamika reakcji na stress.

Specjalista od poparzeń. 3 wyraźne fazy:

• mobilizacji(alarmowa) - siły odpornosciowe organizmu są większe niż zazwyczaj (poprawa)

• słabnięcie reakcji, jeśli sięnie uda

• śmierć

Badania Janusza Reykowskiego

Badani nie wiedzieli, ze uczestniczą w badaniach. Absolwenci szkoły policyjnej - obowiązkowe odbywanie praktyk, aby zdobyć stopień oficerski. Eksperyment polegał na mnożeniu trudności podczas dyżuru egzaminowanego - wpada gosposia z plebanii i krzyczała że napadli na proboszcza. Kiedy posłał policjantów, to przyjeżdżał rowerem ktoś i krzyczał ze Kowalki lata z siekiera i zaraz żonę zabije - koniec policjantów. Wtedy podjeżdżał gajowy i opowiadał, ze widział coś dziwnego w lesie - widział 8 uzbrojonych mężczyzn i mieli karabiny maszynowe i że się skradali. Nie miał kto ruszyć do tego lasu.

• Warunki naturalne

• Rosnące obciążenie

• Ograniczenie: badano wyłącznie mężczyzn (kobiety na ogół radzą sobie lepiej)

• Fazy:

• Pierwsza - mobilizacji: wzrost tempa przetwarzania danych, wzrost tempa reagowania, elastyczne dopasowanie do wymagań sytuacji

• Druga - faza rozstrojenia: zaczynały się pojawiać błędy w percepcji, myśleniu, przewidywaniu, utykanie w działaniu, schematyzm i uproszczenie struktury czynności, oznaki gniewu i strachu (przekleństwa)

• Trzecia - destrukcji: dezorganizacja struktury myślenia (gonitwa myśli) i struktury działania (chaos), ciagłe powtarzanie działań. Obajwy rezygnacji (wychodzi i mówi, z enie chce być policjantem); regresja w działaniu (płacz, ucieczka, agresja-wyrwanie gniazdka telefonicznego ze ściany)

Stres długotrwały (Aleksander Perski)

Czy w ciągu ostatniego roku: poważne trudnosci w pracy, na studiach, wydłużenie czasu pracy, negatywne zmiany w życiu, poważne problemy w kontaktach z innymi, powaznych problemów ekonomicznych… jeśli jedno to okej, ale jak kilku to bardzo źle.

Wypalenie, jako trwałe wyczerpanie zasobów

• Przedszkolanki bijące dzieci

• Pielęgniarki znęcające się nad pacjentami

• Domy opieki i hospicja jako źródła trwogi

Helena Sęk - przesłanki wypalenia, wyczerpania

• Wysoka motywacja, entuzjaści - przerzucają wtedy efekty porażki na innych.

• Utrata wewnętrznej motywacji - na rzecz zewnętrznych gratyfikacji

• Irracjonalne przekonania - trzeba być dobrym dla wszystkich, nie wolno sobie pozwolić sobie nawet na chwilę wytchnienia(chodzenie w drewniakach w szpitalach), trzeba zasłużyć na szacunek i miłość, trzeba być zawsze kompetentnym(niezdolnośc do przyznania się do błędu)

Koncepcja Cristiny Maslach - piramida reakcji obciążających. Wszystko na mojej głowie(nadmierne obciążenie), nie daję rady(wyczerpanie), nie mogę na nich patrzeć (nieludzki stosunek do innych), to bydło, nie ludzie (cynizm, apatia), wypalenie, atak lub ucieczka. Destruktywna reakcja częściej, bo na tym samym terytorium (atak), niż konstruktywny (ucieczka). Zaangażowane są przekonanie, koncepcja ludzkiej natury

---