Recepcja Pirandella w Polsce i w Europie.
Pirandello królował na scenach polskich i europejskich w latach 20, wtedy też dyskutowano o pirandellizmie (relatywizm poznawczy)
- W 1934 r. otrzymał nagrodę Nobla
Lata 30 - znacznie osłabło zainteresowanie jego twórczością
Po II wojnie - całkiem odszedł w zapomnienie (poza Italią)
Ze scen europejskich wyparły go nowe propozycje (egzystencjalizm lat 40, paryska awangarda lat 50, czyli te nurty, które dotrzymywały kroku przeobrażeniom literatury dramatycznej)
- W Polsce Pirandello także został wyparty, pojawiał się jedynie w jakiś formach bez znaczenia.
- W 1960 r. ukazał się tom z ośmioma przekładami sztuk Pirandella, ale i to nie doprowadziło do renesansu Pirandella.
- Pierwszym sukcesem Pirandella we Włoszech i zagranica była powieść „ Świętej pamięci Mateusz Pascal”, wydany w 1904 i w tym samym roku przetłumaczony na niemiecki
Nowele Pirandella (np. novelle per un Anno, miało ich być 365, wyszło 246) stanowiły często źródło tematów i motywów dla jego dramatopisarstwa np. problem postaci, podstawowy dla sztuki „Sześć postaci w poszukiwaniu autora” pojawia się po raz pierwszy w dwóch opowiadaniach z 1911 i 1915 : „Tragedia postaci” i „Rozmowy z postaciami”. Nowele często mają konstrukcje teatralna (żywy dialog, wyraziści bohaterowie). Model fabuły, wyłożony w eseju L'umorismo - sytuacja codzienna zostaje zakłócona przez pojawienie się elementu, który burzy dotychczasowy porządek.
Teatrowi Pirandello zawdzięcza światową sławę, wyrazem tego była nagroda Nobla (1934)
Jego sztuki były wystawiane na scenach Europy i USA.
Przykłady:
„Sześć postaci w poszukiwaniu autora” - wystawione w Włoszech w 1921, Nowy Jork i Londyn w 1922, Paryz 1923, Wiedeń w 1924, Kraków w 1923
- Uznanie dla Pirandella ze strony Mussoliniego (którego P był gorącym zwolennikiem ,wstąpił do partii faszystowskiej w 1924)
- Wspólny tytuł sztuk Pirandellego „Nagie Maski” (Maschere nude) wyrażają wspólną wizję, filozofie określona mianem „pirandellizmu”
- Następny cykl utworów inicjuje lata największych sukcesów teatralnych Pirandella (lata 1921-1923) obejmuje sztuki: „Sześć postaci”, „Każdy na swój sposób”, „Dziś wieczór improwizujemy”, Henryk IV. Łączy je autotematyzm, motyw teatru w teatrze oraz traktowanie sceny jako metafory ludzkiego losu.
Henryk IV - jedna z najgłośniejszych sztuk Pirandella, w której obłęd przedstawiony został jako swoista inscenizacja i fikcja teatralna. Tytułowy bohater odgrywa swe szaleństwo - prawdziwe, a następnie udane przed swoim dworem.
- Pirandella uważa się za prekursora współczesnego teatru. Wiele zawdzięcza mu teatr absurdu i groteski jak i teatr egzystencjalistów. Przekształcił mieszczański dramat w uniwersalną tragedię ludzkiego losu.
Pierwsza jednoaktówka Pirandella „sycylijskie cytryny” (Lumie di sicilia) Pirandello napisał 42 utwory sceniczne.
W 1925 r. Pirandello objął kierownictwo artystyczne nowo powstałego rzymskiego Teatro dell' arte i rozpoczął okres turnee po Europie z zespołem. Niektóre jego sztuki powstały lub miały premierę za granica np. „Dziś wieczorem improwizujemy”
- Pirandello zyskał rozgłos we Włoszech i w Europie w ostatnim dwudziestoleciu swego życia, kiedy poświęcił się głównie teatrowi i wniósł weń nowość i oryginalność tematów, postaw, metod technicznych, które narzucał publiczności, zmuszając ją do wyjścia poza krąg zwyczajowego repertuaru konwencjonalnych schematów.
Scena Polska
W latach 20 Pirandello burzył wyobrażenia o poznawalności świata, był sprawca głośnych repertuarowych skandali. Widzów i recenzentów bulwersował w jego sztukach tzw. Pirandellizm czyli relatywizm poznawczy (w aspekcie bardziej problematyki statusu osobowości a nie teorii poznania w ogóle).
Punktem wyjścia do rozważań Pirandella jest pojęcie waloryzacji indywiduum - jednostki ludzkiej, czy tez Istnienia Poszczególnego ( pojęcie to miało także wielkie znaczenie dla S.I Witkiewicza i jego wizji nieuchronnej zagłady indywiduum twórczego)
Pirandello po raz pierwszy w dramacie XX w. poruszył problematykę statusu osobowości.
Pirandello analizował mechanizmy działania społecznych konwencji, zniewoleń i opresji, które narzucają jednostce ludzkiej role i maski. Są narzucone, więc nie mają statusu prawdy. Prawda jest ukryta bardzo głęboko i zwykle nie dochodzi do głosu zniweczona rola i maską. Maski także mogą być obronne, czasami mogą stać się także niepotrzebne. Maski i role zniewalają indywiduum. Jednakże wśród ról i masek istnieje wg Pirandella to „coś” co warto bronić przed mechanizmami zniewolenia. W tym momencie dochodzimy do pojęcia gombrowiczowskiej formy, która nas stwarza, określa, a zarazem zniekształca, jest wszechobecna i wszechwładna. Należy jej umykać chcąc wykreować siebie.
Gombrowicz: „nie wiem, jaki jestem naprawdę, ale cierpię, gdy mnie deformują. A więc, wiem przynajmniej kim nie jestem. Może moje „ja” to może tylko moja wola żeby być sobą, nic więcej”.
Dzieło Jeana Geneta: wizja totalnej teatralizacji, magii rytuału społecznych ról i wcieleń, replik i odbitek, które wykreują nową prawdę. Rzeczywistość będzie labiryntem luster , którego nie da się już wyjść.
Obaj Panowie nie wspominają Pirandella, ale to on był ich poprzednikiem w dramacie XX w.
Podobieństwo postaci dramatu Pirandella „Sześć postaci w poszukiwaniu autora” i „Za zamkniętymi drzwiami Sarte'a. - nieszczęsne postacie, które zostały pozbawione szansy zaprzeczenia własnemu losowi, byty w sobie” a nie „byty dla siebie”, postacie pozbawione możliwości działania, nie mające wpływu na los (zostały osądzone jedne przez drugie.
Sarte'owski aforyzm „Piekło to inni” przewija się przez całą twórczość Pirandella.
- Pirandello był także twórcą tzw. autotematyzmu, jednego z kluczowych zjawisk w całej literaturze XX w. Autotematyzm pojawia się głównie w prozie, ale nierzadko też w dramacie, najczęściej jako narzędzie rozbijania iluzji świata przedstawionego. Z tym pojęciem związani są także polscy pisarze: Stanisław Wyspiański (20 lat przed P(„Wyzwolenie”) i T. Różewicz (40 lat po P)(„Akt przerywany i „Przyrost naturalny”)0
Trzech panów dzielą lata, historia i kultura, ale wszyscy budują struktury autotematyczne dla uchwycenia sytuacji kryzysowej, do której doszli w swoim widzeniu świata.
- Pirandellowski sceptycyzm wobec komunikacji werbalnej. Najlepiej obrazuje go kwestia Ojca z „sześciu postaci”: „I jak możemy porozumieć się, proszę pana, jeżeli słowom, jakie wypowiadam, nadaję znaczenie i wartość tego co jest we mnie, gdy tymczasem dla tego który mnie słucha, słowa te nabierają, z konieczności znaczenia i wartości, jakie mają w sobie zależnie od świata, jaki jest w nim. Zdaje nam się, że się rozumiemy- nie rozumiemy się nigdy!” to SOLIPSYZM ANTYWERBALNY
solipsyzm [łac.], filoz. pogląd, wg którego istnieje tylko podmiot poznający („ja”), a cała rzeczywistość jest zespołem jego wrażeń; stanowi konsekwencję skrajnego idealizmu subiektywnego; gł. przedstawiciel G. Berkeley.
Niepełność, niedostateczność, ułomność komunikacji werbalnej słowo nie umożliwia ekspresji indywiduum.
Dzieło Czechowa - postacie dużo mówią, ale to co najistotniejsze jest nie do wypowiedzenia.
Sztuki Becketta „Czekając na Godota” i „Radosne dni” postaci mówią aż za dużo, a słowa egzystują tylko na powierzchni dramatu.
Sławomir Mrożek - stereotypy „nowomowy” i propagandy okresu stalinowskiego posłużyły mu jako materiał do demonstracji mechanizmów zniewolenia przez absurdalna logikę konstrukcji językowych.
Niedostateczność komunikacji werbalnej spowodowała także Wielką Reforma teatru - odnowienie aktorskiej ekspresji cielesnej.
Rozmowa Susan Sontag i Leonarda Sciascia (1979)
Susan Sontag chciała wystawić sztukę „Jaka mnie pragniesz” (Come tu mi vuoi) Ligi Pirandella w Teatro Stabile w Turynie.
Główna bohaterka - kobieta
Problem - tożsamość kobiety; kobieta być może obłąkana być może straciła swoją tożsamość, wszyscy chcą ją posiadać.
Akcja - Berlin (jedyna komedia, której akcja jest za granicą)
Przed wojna fil wg „Jaką mnie pragniesz” z Greta Garbo i Erikiem von Stroheim. (Pirandello pojechał do Hollywood)
- Powiązania Pirandella z faszyzmem
- gdyby nie to, że za granicą wystawiano sztuki Pirandella, zniszczyliby go krytycy.
- Croce: „Pirandello jest na wpół filozofem, a więc nie jest pisarzem. Pirandello to nieudany filozof, dyletant, a zatem nie może być brany na serio ani jako filozof, ani jako pisarz.”
3