Wykład z 28.04.04r.

Niedobór żelaza (Fe)

Fe (III) - jest na pograniczu mikro- i makroelementów

- jest najlepiej przyswajalne

- 3 funkcje:

• Czynnościowa - w mioglobinie, Hb, enzymach oddechowych (są to połączenia hemowe)

Hb - czynnik buforujący

Hb i mioglobina - łączą się z elementem biorącym udział w oddychaniu śródkomórkowym

W łączeniach nieporfirynowych

• Transportowa - łączy się z białkiem, transferyna z β-globulinami

30% transferyny przenosi Fe (syderofilina)

• Magazynowa - w narządach wewnętrznych (wątroba, śledziona) ferrydyna i hemosyderyna - zapas Fe

- w nerkach, jądrach, szpiku, śledzionie, nabłonku jelit

- monogastryczne - duża zdolność wykorzystywania Fe z mioglobiny i Hb

- zwiększa się przyswajalność gdy wzrost zapotrzebowania i jest wysoka zawartość Fe w paszy

- poligastryczne - wchłaniane gł. w dwunastnicy (w żołądku i jelitach już mniej) - zależy to od formy Fe w paszy, kwasowości soku żołądkowego, odpowiedniego poziomu wit. C, glukozy, cysteiny, Cu, kwasów żółciowych, flory przewodu pokarmowego

- upośledzenie wchłaniania powodują fityniany i szczawiany

- antagonizm z Co i Mo

Wchłanianie różni się u osobników dorosłych młodych - młode wchłaniają tylko Fe (III)

3 procesy:

1. Przyswajanie - w błonie śluzowej jelit

2. Przenikanie Fe do osocza (faza szybkiego szybkiego wolnego przenikania)

3. Magazynowanie w komórkach nabłonka jelit

Poziom Fe w osoczu:

- stały, ewent. wahania ze względu na: żywienie, okres fizjologiczny, wiek, porę roku, płeć

- Fe ulega ciągłej wymianie:

→ do syntezy Hb

→ do tkanek do syntezy enzymów

→ niewielka część jest magazynowana

- wydalanie nie ma wpływu (wydalane z moczem, z mlekiem)

- u zwierząt:

• Bydło - 21-35 μmol/l (10-29)

• Owce - 14-39 (30-40)

• Świnie - 16-25

• Koń - 13-25

Regulacja Fe: ośrodek nerwowo-podwzgórzowy + przysadka

wątroba - magazynowanie i wydzielanie z żółcią

Niedobór Fe:

• Anemia

• Ograniczone dojrzewanie erytroblastów

• Niedokrwistość niedobarwliwa mikrocytarna → zaburzenia oddychania

A także przy anemii:

• Zahamowanie wzrostu, ↓ m.c.

• ↑ podatności na infekcje

• łuszczenie się skóry (świnie)

• zanik brodawek włosowych (świnie, norki)

• atrofia nabłonka na języku, kruche paznokcie (ludzie)

Zmiany ukryte:

Fe zabierane jest do procesów syntezy Hb z układów enzymatycznych co ukrywa proces anemii a daje objawy niespecyficzne. Pogłębienie niedoboru powoduje ↓ syntezy Hb i anemię (rozwija się najpóźniej).

Występuje gł. u noworodków, osesków prosiąt prosiąt lisów hodowlanych;

• ↓ Hb i erytrocytów w wyniku przejściowej adaptacji do nowego środowiska

Prosięta:

• szybkie tempo przyrostów wagowych

• ograniczone źródło dostarczania Fe (u matki w okresie ciąży → u płodów)

• ograniczenie Fe z mlekiem - anemia mleczna (też na tle niedoboru Cu)

• biegunka - szybki pasaż treści pokarmowej → spadek wchłaniania Fe i spadek apetytu (np. infekcje bakteryjne) → pogłębia się niedobór Fe

• uaktywnienie w początkowej fazie zakażenia układu siateczkowo-śródbłonkowego - powstaje Fe nieczynne

• leczenie: podanie antybiotyku → spada proces wchłaniania Fe bo liczna flora powodująca przejście Fe (II) w Fe (III) jest niszczona

• inwazja pasożytnicza

Rozpoznanie:

• Bad. morfologiczne

• Bad. mikroskopowe erytrocytów

Leczenie:

1. Podawanie Fe samicom w końcowym okresie ciąży i laktacji

2. Podawanie Fe oseskom - iniekcyjnie lub doustnie (gorsze)

3. Podanie dużej ilości Fe nie łagodzi lecz nasila infekcje bakteryjne

Należy zwrócić uwagę na formę i zjonizowanie Fe.

Niedobór kobaltu (Co)

- występuje gł. na terenach nadbrzeżnych morskich

- sprzyja słabemu rozwojowi organizmu i wyniszczeniu (proces powolny, długotrwały)

- uniemożliwia syntezę wit. B₁₂ - zawiera ona 4% Co, odpowiednia ilość w przewodzie pokarmowym potrzebna

- wpływa na przekształcanie kw. propionowego do sukcynyloCo → do kw. bursztynowego → do nośników energii

- niedobór wit. B₁₂ - Co powoduje ↑ poziomu kw. metylomalonowego i propionowego we krwi i moczu → ↓ apetytu → doprowadza do wyniszczenia

- występuje gł. u bydła u owiec - synteza tylko w żwaczu, potrzeba dużo Co

- występuje regionalnie - konie, świnie na tych terenach nie chorują

- objawy w regionach o dużych niedoborach

- niedoborach pierwszej kolejności chorują młode

- zazwyczaj występuje mały niedobór - muszą być czynniki sprzyjające:

• Lata sprzyjające gdy szybki odrost na pastwiskach, gł. tereny zdrenowane, bardzo nawodnione

• Gł. wiosną - szybkorosnące trawy (mniejsza ilość kobaltu niż strączkowe, motylkowe więcej Mg)

• Dobrze zdrenowane pastwiska mają więcej Co

• Co osłania wątrobę (rajgras - trawa niedoborowa, gleba granitowa, wulkaniczna)

• Obniżenie Co poniżej krytycznego poziomu 0,25mg/kg gleby nie zawsze powoduje niedobór w roślinach (bo nawożenie)

- postacie:

▫ kliniczna

→ enzootyczne charłactwo, marazm

→ choroba białej wątroby owiec

▫ subkliniczna - gorsza

Enzootyczne charłactwo, marazm:

- objawy:

• Spadek apetytu

• Lizawość, koprofagia, zjadanie ziemi

• Chętne jedzenie pasz objętościowych

• Szybkie wychudzenie

• Anemia megablastyczna → duszność, bladość, osłabienie

• U owiec i cieląt łzotok

• Rzadziej biegunka

- objawy towarzyszące:

• Słaby rozwój runa

• U dorosłych ↓ produkcyjności (mleczność) - nie obejmuje wszystkich osobników w stadzie

• Niepłodność, ronienia, ↓ żywotności noworodków, ↑ śmiertelności w okresie okołoporodowym

• Zahamowanie wzrostu

• Podatność na ketozę, stłuszczenie wątroby, hipoglikemie

• Immunosupresja

Choroba białej wątroby owiec:

- wyst. w Australii i Nowej Zelandii

- postać ostra:

• Uczulenie na światło

• Anemia

- postać przewlekła:

• Wyniszczenie, chudość

• Objawy pojawiają się po 6 m-cach występowania niedoboru u zwierzęcia

• Śmierć po 3-12 m-cach od pojawienia się pierwszych objawów (zmatowienie włosa na głowie)

- czynniki przyspieszające: poród, poronienia

- bardzo duży wpływ ma stres np. poród, strzyżenie

Rozpoznawanie:

Oznaczanie laboratoryjne poziomu wit. B₁₂ w surowicy, wątrobie, treści żwacza.

Surowica - poniżej 0,2 ng/ml → objawy ciężkiego niedoboru

(norma: 1-3 ng/ml)

świeża wątroba - poniżej 0,7 mg/kg → ciężki niedobór

- poniżej 0,11- 0,19 mg/kg → średni

- norma: powyżej 0,3 mg/kg świeżej wątroby

treść żwacza - minimum 20 μg/ml

Zawartość Co:

Surowica - poniżej 0,03 - 0,41 μmol/l - ogólnie dla zwierząt

Owce - norma 0,17 - 0,51 μmol/l w surowicy

Wątroba - poniżej 0,2 mg/kg suchej tkanki (średnio)

- poniżej 0,05 mg/kg suchej masy tkanki → silne objawy

kw. formiminoglutaminowy - stężenie powyżej 120 μmol/l

kw. metylomalonowy (MMA) - 0,08 - 0,2 μmol/l

Pasze - spadek Co poniżej 0,08 - 0,11 mg/kg s.m. paszy dla małych zwierząt a dla bydła dorosłego poniżej 0,04 mg/kg s.m.

Badanie histologiczne: złogi hemosyderyny

Leczenie:

Podawanie Co per os i wit. B₁₂ parenteralnie 2-4 mg/kg m.c. 1 x w tygodniu

chlorek kobaltu - cielęta 5-10 mg

owce 3-5 mg

bydło 10-40 mg

p.o. daje się chlorek, siarczan lub tlenek Co - owce 0,1 mg Co /dzień

bydło 0,3 - 2 mg Co /dzień

pociski kobaltowe - zawierają CoO - daje się 1 pocisk /m-c ale: owce - 5g

bydło - 20g

nawożenie siarczanem Co: 300g/ha co 1 rok lub 1400g/ha co 2-3 lata

Hemoglobinuria poporodowa krów

- występuje gł. u krów wysokomlecznych od 5 roku wzwyż (w 3 i 6 laktacji), najczęściej 2-4 tyg. po porodzie

- przyczyny:

• Niedobór fosforu i Cu + niedobory współtowarzyszące

• Żywienie w porach o niskiej temp. zewnętrznej (od października do kwietnia):

- oparte na roślinach krzyżowych (kapusta, rzepa, brukiew, buraki)

- chorują pojedyncze zwierzęta (najlepsze sztuki - najwięcej zjadają)

- przy dużej ilości koniczyny i lucerny

- czynnik stresowy: zimno

- niestrawność na tle zimnej wody → ↑ przemiana materii → ↑ zapotrzebowania na P i Cu + ich niedobór

- częste zmiany w układzie czerwonokrwinkowym:

• hemoliza

• osłabiona synteza erytrocytów - anemia

- wtórnie:

• zaburzenia procesów oddychania (wymiany gazowej)

• zatrucie (bo osłabiona detoksykacja0

• żółtaczka

• blokowanie ukł. moczowego, odkładanie zlepów w naczyniach nerek → mocznica (zrobić transfuzję krwi)

• ogniska martwicowe w różnych narządach miąższowych

- objawy przy postaci lekkiej:

• ogólne osłabienie, ↓ apetytu i żywotności

• blade błony śluzowe

• CTO nie zmienia się, tony serca zaakcentowane

• ↓ ilość mleka

• objawy niestrawności (ślinienie)

• mocz lekko zaciemniony

• korekta w żywieniu - samowyleczenie, anemia jest jeszcze przez kilkanaście dni

- przy postaci ciężkiej:

• silna duszność

• ↑ oddechów powyżej 80/min (duże przyspieszenie) + dwufazowe

• tętno 100-140 /min, twarde, słabo wyczuwalne

• tony serca dudniące

• temp. może być podwyższona

• błony śluzowe bardzo blade - w pierwszym etapie porcelanowo białe, potem zażółcenie

• odwodnienie

• objawy niestrawności+ powiększenie pola stłumienia wątrobowego (+ bolesne)

• mocz krwisty

• brak leczenia → szybka śmierć

• gdy z zimna → martwica okolic głowy, np. uszu (zakrzepy)

• wybroczyny w okolicy głowy

• ↓ temp. ciała oznacza szybkie zejście śmiertelne

- laboratoryjnie:

• ↓ hemoglobiny (20 - 30%), erytrocytów 1,5 ml/ml³

• ciałka Heinza w erytrocytach

• ↓ PCV - czerw.

• Poziom Cu P poniżej 2 mg%

• ↑ cholesterolu

• Ca i Mg mają zmieniony poziom

- leczenie:

1. Uzupełnienie czerwonych krwinek - 1 raz, minimum 5 litrów (1-2 litry) krwi, z cytrynianem 50ml, r-r 5-6% do butelki 2-3 l - mieszamy 100ml 2-2,5% r-r;

Daleko od lecznicy:

• Calcium borogluconatum - 100-200 ml na 1 litr krwi (Calcium obniża poziom P więc pogłębia chorobę)

• Antiparen (CaCl₂) - 100 ml na 900 ml krwi

300 ml 100 ml

1. Regulacja niestrawności:

- zasadowica treści żwacza

- podać preparaty zakwaszające: kw. solny 10%, alkohol 96% (50 ml/ 1 litr wody), przeszczepienie treści żwacza, Neopropiovet

2. Ogólne leczenie - sprawdzić diurezę

3. Przywrócenie funkcji wątroby - 20% glukoza, wit. C

4. Glikokortykoidy - niwelują zmiany w wątrobie ale również obniżają laktację + karencja → stosowanie jest dyskusyjne

- ewentualnie niskie dawki krótkodziałających np. hydrokortyzon by zapobiec wtórnej ketozie

- profilaktyka:

• Odpowiednie karmy

• Dodatki mineralne z fosforem i mikroelementami

Ćwiczenia. 29.04.04r.

Porażenie poporodowe:

- najczęstsze zaburzenie u dużych zwierząt

- 2 postacie:

• Postać pobudzeniowa - najczęściej w pierwszej fazie

• Postać śpiączkowa

- zwykle do 72 godzin po porodzie (do 3 dni)

- stadia: pobudzeniowe → śpiączkowe → zalegania (zaleganie trzeba zróżnicować z osteomalacją i syndromem zalegania)

- predysponują:

• Zwiększone zapotrzebowanie w czasie po porodzie

Mleko: Ca - 1 g/litr

Mg - 0,12 g/litr

• Zaburzenia hormonalne

- objawy kliniczne:

• Niespecyficzne objawy zwiastunowe:

• Osłabiony apetyt lub jego brak

• Posmutnienie, apatia

• Obniżenie lub brak wydajności mlecznej

• Ochłodzenie powierzchownych partii ciała

• Charakterystyczne objawy dla nasilających się zmian klinicznych

→ postać pobudzeniowa:

• Podwyższone parametry ogólne

• Ślinienie

• Potrząsanie głową

• Zgrzytanie zębami

• Sztywność kończyn

• Sztywność pęcin i wiosłujące ruchy naprzemienne kończyn

• Badanie biochemiczne krwi:

- poziom Ca w osoczu krwi obniżony do wartości poniżej 1,5 mmol/l (norma to 2,2 - 2,6 mmol/l)

- poziom frakcji zjonizowanej Ca osocza nie ulega zasadniczym zmianom wykazując często wartości wyższe niż krowy zdrowe (powyżej 50%)

- Mg utrzymuje się w dolnych granicach norm (norma to 0,72 - 1,34 mmol/l lub 1,8 - 3,2 mg%)

- poziom frakcji zjonizowanej Mg w osoczu w jego puli całkowitej ma niskie wartości (poniżej 70%)

- poziom P nieorganicznego w osoczu jest obniżony poniżej 1mmol/l lub 1,4 - 2,5 mg%

⇓

hipokalcemia + hipomagnezemia → pobudzenie nerwowe

→ postać śpiączkowa:

• Objawy wstępne:

• Parametry ogólne w normie lub ulegają niewielkiemu podwyższeniu (o różnej jakości)

• Pozycja leżąca na mostku najczęściej z głową zarzuconą na bok klatki piersiowej

• Źrenice rozszerzone + ↓ wrażliwości na światło

• Zatrzymanie motoryki żwacza, defekacji i oddawania moczu

• Zaawansowana postać śpiączki:

• Parametry ogólne: tętno i akcja serca słabo wyczuwalne, oddechy arytmiczne

• Przeważnie pozycja leżąca na boku

• Występuje wzdęcie żwacza lub charakterystyczny zapach treści, która niekiedy ulegając regurgitacji może się przyczyniać do zachłystowych zmian w układzie oddechowym (nie należy się przejmować wzdęciem żwacza tylko leczyć przyczynowo - jeśli dobrze podamy leki to po kilku minutach nastąpi pierwsze odbicie i gazy zaczną uchodzić)

• Brak defekacji i oddawania moczu (te funkcje szybko powracają po prawidłowym leczeniu)

- rozpoznanie - badania laboratoryjne - nie ma na nie czasu, wykonywane tylko wtedy gdy zwierzę żyje ale nie ma dobrej poprawy zdrowia:

- Ca spada poniżej 1,5 mmol/l (norma: 2,2 - 2,6 mmol/l)

- poziom frakcji zjonizowanej Ca osocza krwi nie przekracza 50% puli Ca całkowitego osocza

- poziom Mg całkowitego osocza krwi przekracza górne wartości norm fizjologicznych (norma: 0,72 - 1,34 mmol/l)

- poziom frakcji zjonizowanej Mg osocza krwi w jego puli całkowitej przekracza wartości fizjologiczne (powyżej 80%)

- hipermagnezemia - organizm wypełnia lukę wapniową luką magnezową

- po podaniu leków zwierzę powinno być cały czas obserwowane

- leczenie:

→ postać pobudzeniowa:

dominować mają preparaty Ca-Mg + P

→ postać śpiączkowa:

gł. preparaty Ca, tu nie powinno się dawać Mg

Ca - 8-12 g, najlepiej szybko dysocjujący (chlorki ale szybko podawane mają powodować objawy uboczne)

Mg - nie więcej niż 4g

1. Zaleganie okołoporodowe 

2. Zespół zalegania poporodowego  różnicowanie na egz.!!!

3. Dystrofia włóknista 

Zaleganie okołoporodowe - przyczyny:

• Niedobór P w paszy (hipokalemia)

• Porażenie poporodowe (zły system leczenia i obsługi zwierząt)

• Syndrom tłustej krowy (słabość, toksemia)

• Nadmiar białka w paszy

• Niedobór Se lub wit. E

• Uszkodzenie nerwów lub mięśni (w czasie porodu, w czasie zalegania lub długotrwałego leżenia)

• Poziom hormonów estrogennych

• Duża wydajność zwierząt (związane z rasą)

Rokowanie ostrożne do …pomyślnego.

1 i 2 różnicuje się za pomocą badań laboratoryjnych: Ca, P, AST, ALAT, kineza fosfokreatynowa

Zwierzęta mięsożerne - 3 okresy predysponowane:

• Okres wzrostu

• Maksymalna laktacja (ok. 2 tyg. po porodzie)

• Wiek starszy - bo:

• Niedobór lub nadmiar makroelementów

• Nieprawidłowy stosunek makroelementów

• Ograniczona absorpcja przewodu pokarmowego

• Dysfunkcja układu hormonalnego

• Niewydolność nerek

• Niedobór lub zaburzenia metabolizmu wit. D

Najczęściej występuje nadmiar P, często też pkt. ostatni i dysfunkcja nerek.

Inne przyczyny:

▫ podawanie wit. D lub hormonów przytarczyc

▫ długotrwałe stosowanie glikokortykoidów

Zwyrodnienie włókniste kości (osteodystrofia fibrosa):

- istota: nadmierna resorpcja elementów mineralnych szkieletu i zastępowanie tkanki kostnej tkanką łączną włóknistą

- przyczyny:

• nadmierna podaż P i niedostateczna Ca

• niewydolność nerek (→ ↑ stężenia P we krwi bo mniej jego jest wydalane)

• nadczynność przytarczyc

- objawy: ostrożny chód, kulawizny, bolesność, złamania kości

- zmiany:

▫ ścieczenie i słabe wysycenie kości (rtg)

▫ ↑ stężenia P we krwi

▫ ↑ aktywności AP we krwi

- rozwija się powoli - co najmniej 4 tyg., najczęściej 10 tyg.

- różnicowanie z krzywicą - wystepują przy niej skrzywienia kości, których brak przy osteodystrofi

- leczenie - podawanie preparatów wapniowych np.

▫ Calcium borogluconatum 20% -0,5 ml/kg m.c. 2-3x lub

▫ Calcium granulat (laktoglukonian, prep. dla dzieci) - 2 g/kg m.c./ dzień lezniczo przez 2-3 tyg. (profilaktycznie 1 g/kg / dzień)

Krzywica:

- upośledzenie mineralizacji rosnących kości

- przyczyny:

• niedobór i zaburzenia metabolizmu wit. D

• niedobór Ca

• nieprawidłowy stosunek Ca do P

- objawy:

• łukowate wygięcie kości długich

• zniekształcenia i zgrubienie stawów

• różaniec krzywiczy

- zmiany:

• poszerzenie i nieregularność linii chrząstek nasadowych

• mniejsze wysycenie kości (rtg)

• ↑ aktywności AP w surowicy

- bardzo rzadko złamania ale są zniekształcenia kości

- leczenie:

• wit. D₃ - leczniczo 10-15 tyś. j.m./kg m.c. 1 raz z możliwością powtórzenia po 1-2 tyg.

- można też p.o. codziennie po 200-300 j.m./kg m.c.

- zapotrzebowanie na wit. D : 20 j.m.

• prep. Ca-P

- profilaktyka u psów: 50-100 j.m./dzień przez 3-4 tyg.

- objawy uboczne pojawiają się gdy przekroczymy dawkę o 30-50x

Tężyczka poporodowa

- istota: ↓ stężenia Ca w płynach ustrojowych

- w 2-3 tyg. laktacji, gdy duży miot

- przyczyny:

• niedostateczna podaż Ca w szczytowym okresie laktacji

• zmniejszona reaktywnośc układu hormonalnego

- hormonalnego okresie ciąży suka nie powinna dostawać więcej Ca niż zapotrzebowanie bo nastawia się jej organizm na …

- pojawia się szybko, narasta w ciągu 1-2 godzin

- objawy:

• pobudliwość, nerwowość, niepokój

• drzenia i skurcze mięśniowe

• napady konwulsji

• duszność

• ↑ temp. do 41°C

- chorują najczęściej rasy małe, nadpobudliwe

- zmiany: ↓ stężenia Ca w surowicy poniżej 7 mg/dl

- po podaży dożylnej leków pies bardzo szybko dochodzi do siebie

- leczenie: 1ml/kg Calcium borogluconatum podawane powoli i.v. 9mozna tez podać i.m. ale poprawa następuje wolniej - po 1-2 h)

potem prep. p.o. - np. Calcium granulat lub inny prep. Ca

można odstawić szczenięta → ograniczenie ucieczki Ca z mlekiem

Ćwiczenia z 15.04.04r.

Niedobory Mg

Artykuł o hipomagnezemii przeżuwaczy

Tężyczka transportowa

niska zawartość stres obniżona resorpcja Mg

Mg w paszy

młoda zielonka ↑ adrenaliny wysokie pH (zasadowica)

mleko duża podaż K

↑ glukozy ↑ lipolizy - ↑ WKT

↓ Mg zasadowica metaboliczna

spalanie rezerw ↓ PTH

tłuszczowych ↓ kolagenoliza

przemieszczenie

↓ CO₂ ↑ WKT ↓ zawartość Mg Ca z zewn. do w narządach; wnętrza komórek

↓ magnezozależnej

fosforyzacji tlenowej hipokalcemia

glikoliza beztlenowa zaburzenia funkcji ↓ insuliny

nerwowo-mięśniowej

glukoneogeneza tężyczka

↑ glukozy

Tężyczka cieląt:

- z reguły między 2 a 4 m-cem życia

- przyczyny:

• żywienie tylko mlekiem (stała zawartość Mg w mleku 0,12 g/l - to jest za mało od 6 tyg. życia bo ↑ zapotrzebowania i ↓ wchłanialności w przewodzie pokarmowym z 55% do 20-30%)

• u starszych cieląt karmienie kiszonkami o zwiększonej zawartości K i zmniejszonej Mg

- ↓ Mg → ↓ PTH → objawy:

• nadwrażliwość na bodźce

• złe poruszanie się

• biegunka, ślinotok

• zgrzytanie zębami

• odstawienie ogona

• drżenia

• sztywność uszu

• silne parcie na kał i mocz

• zaburzenia wodno-elektrolitowe → upadek, opistotonus, sztywność kończyn

- Mg we krwi cieląt (I m-c) - 0,82 - 1,03 mmol/l

(II m-c) - 0,25 - 0,33 mmol/l

- leczenie: 10-15% r-r MgSO₄ - 100ml i.v.; przy odwodnieniu płyny + środki uspokajające

- profilaktyka:

pierwsze 5 tyg. - 1 g Mg/dzień

5-10 tyg. - 2 g Mg/dz.

10-15 tyg. - 3 g Mg/dz.

Wit. D₃ - 7tyś j.m. (1x)

Tężyczka bydła opasowego

- przyczyny: pasze treściwe o niskiej zawartości Mg, zielonki, karmienie odpadami z przemysłu owocowo-warzywnego (wywary, wytłoki), otręby pszenne i żytnie

- gł. przyczyną jest chroniczny niedobór Mg

- objawy j.w. + zaburzenia w poruszaniu się i ślepota

- rozpoznanie różnicowe: niedobór wit. B₁ (korowa martwica mózgu)

- leczenie j.w. (tlenki i chlorki Mg parenteralnie)

Preparaty Cu:

• dożylnie:

- wodny r-r CuSO₄:

do 100 H₂O + 7,85 CuSO₄ · 5H₂O + 8,5 NaCl

- dawka dla krowy - 1 raz na kilka miesięcy 125 - 250 ml/zwierzę

• s.c. , i.m.

- wersenian miedziowo -magnezowy

- glicynian miedzi:

200 -400 mg Cu/sztukę bydła

50 - 150 mg Cu/sztukę owiec

1 - 2 razy w roku, a przy powtórce jak najniższa dawka

maciorki ciężarne - najpóźniej na 4 tyg. przed porodem

młode bydło - najniższe dawki można ostatecznie dać 3 x w roku

• zwilżanie paszy roztworami wodnymi

5H₂O · CuSO₄ w r-rze wodnym 26%

dorosłe bydło - 4 g/zw./dzień

cielęta: 0,5 - 2 g/zw./dz.

Owce dorosłe: 0,5 - 1,5 g/zw./dz.

Jagnięta: 1,1 - 1,3 g/zw./dz.

Przez 1-2 tyg. przy pierwotnym niedoborze Cu

Na wielkie stada: CuSO₄ · 5H₂O ( 1kg / 150 000 l wody )

• dodatek do paszy treściwej ( CuSO₄ · 5H₂O ) - 4-12 mg Cu /kg paszy

• lizawki - CuSO₄ · 5H₂O w stężeniu 0,5-1,9 %

• biopleksy miedziowe - białczan Cu - 500 g u koni na 12 ton paszy

u bydła i świń na 6 ton

u drobiu na 42 tony paszy

• bolusy z Cu - gł. CuO w stężeniu 40%

bolusy szklane - wolniej uwalniały substancje, zawierały tylko ok. 13% ale korzystniejsze bo przez dłuższy czas; stosowane co 3 m-ce (4x w roku, zwykle 2x/rok)

• opylanie pastwisk

▫ CuSO₄ - 5,7-8 kg/ha co 3-4 lata

▫ CuO - 0,5 l (2 kg) /ha co 3-4 lata

Niedobór Cu:

Świnie - anemia mikrocytarna i hipochromatyczna (podobnie jak przy niedoborach Fe → trzeba stwierdzić poziomy Cu i Fe żeby zróżnicować)

Drób - anemia normocytarna i normochromiczna

Owce i krowy - makrocytarna i hyperchromatyczna

Jagnięta z niedoborem Cu - ciałka Heinza

Prosięta - skrócona żywotność erytrocytów, ↓ przyrostów m.c.

Zrzeszotnienie kości:

- krowy i owce - złamania kości u starszych osobników na wypasach

- świnie - częściej deformacje i łukowate wygięcia

- zaburzenia w połączeniach tkankowych kości i ścięgien (odklejanie przyczepów ścięgien)

- objawy:

• pozycja siedząca

• sztywny chód (ptasi, gołębi)

- duże znaczenie ma tutaj niedobór Cu i ↑ Mo (nawet przy nieznacznym niedoborze Cu)

- deformacje w postaci garbu (schylona głowa, garb w okolicy łopatek)

- zmiany struktury jaj u kur

Zaburzenia w układzie sercowo-naczyniowym:

- zmiany w miocardium

- świnie - duże uszkodzenie elastyczności naczyń → pękanie aorty i dużych tętnic

Zespoły biegunkowe:

- bardzo podatne na niedobór Cu i nadmiar Mo jest bydło fryzyjskie → u niego częściej

- zmiany depigmentacyjne włosa, zaburzenia keratynizacji

- zmiany w tkance nerwowej

- hemoglobinuria

Niedobór cynku (Zn)

- świnie - zaburzenia powoduje nie pierwotny niedobór lecz zawartość w paszy kw. cytrynowego, białek roślin silnie wiążących Zn i uniemożliwiających wchłanianie go z przewodu pokarmowego (gł. u monogastrycznych)

/np. mąka z siemienia lnianego wiąże Zn/

- b. silnym antagonistą Zn jest Ca - przy dużej ilości (0,5-1,5 %) może działać negatywnie (podobnym antagonistą jest Cu)

- monogastryczne - mączki kostne i odpadki mięsne wzbogacają w cynk łatwouwalnialny

- przeżuwacze - częściej niedobór pierwotny (mało w diecie) związany z rodzajem gleby, zawartością N i P w paszach i pH gleby:

• gdy pH wyższe od 6,5 zaczyna się stopniowe ↓ przyswajalności Zn przez rośliny (przy nawozach azotowych i fosforowych)

• żywienie gł. roślinami motylkowymi (mniej Zn) a nie trawami (więcej)

- wtórnie:

• żywienie niedojrzałymi trawami, późno zebranym sianem

• nadmiar siarki w diecie

• kiszonki o dużej zawartości zanieczyszczeń (ziemi)

- objawy kliniczne niedoboru:

• parakeratoza

• u prosiąt w okresie odsadzenia i w 7-10 tyg. życia 20-80% ma dodatkowo zmniejszone przyrosty

• przy żywieniu granulatami na sucho i braku dostępu do zielonek i wybiegów

• zmiany na skórze przy złych warunkach utrzymania - odleżyny

• rodzenie martwych płodów, słaby wzrost płodów

• przypuszcza się że przyczyną tego jest zaburzenie biosyntezy niezbędnych kwasów tłuszczowych oraz duża ilość Ca

• przeżuwacze - gł. w Europie, u bydła, owiec i czasem kóz

• gen u bydła fryzyjskiego (dziedziczne) - ujawnia się w 4-8 tyg. życia całkowita niemożność przyswajania Zn w jelitach (dawać parenteralnie)

• gdy dieta ma poniżej 40 mg/kg s.m. paszy (cielęta) oraz u bydła na pastwisku przy poziomie 20-80 mg/kg s.m. → parakeratoza (norma to 90 mg/kg s.m. w paszy)

• u owiec przy spadku poniżej 10 mg/kg s.m.

- funkcje biologiczne:

• konieczny dla enzymu …………………… będącego w komórkach błony śluzowej żołądka …………………………………….; od nich zależy transport CO₂ i wydalanie HCl

• konieczny do syntezy RNA, insuliny, glukagonu i innych hormonów

• odpowiada za prawidłową keratynizację i kalcyfikację

• odpowiada za rozwój somatyczny i seksualny

• udział w produkcji białek i kw. nukleinowych → niedobór powoduje zaburzenia odporności

- objawy ogólne małego niedoboru:

• ↓ apetytu, złe wykorzystanie paszy

• zahamowanie wzrostu i harmonii w budowie

• zmiany w skórze - złe rogowacenie, łupież, łuszczenie, świąd, podatność na urazy, grzybice, owrzodzenia, przerzedzenia, rozjaśnienia

• kruchość kopyt, słabe pióra

• zmiany w stawach, skrócenie i zgrubienie kości

• zaburzenia w płodności samców

• zaburzenia trzustki i wątroby

- objawy przy silnym niedoborze:

• parakeratoza

• wyprysk twarzowy cieląt

• hyperkeratoza drobiu

• zespół trudnego gojenia ran

• złamania kości

• świnie:

• ↓ przyrosty

• czerwone podbrzusze i wewnętrzna powierzchnia ud

• krosty - suche i kruche

• symetryczne zmiany, zadrapania i otarcia w tych miejscach

• średniego stopnia biegunka

• wtórne podskórne owrzodzenia - są niepowikłane i mogą same się goić po korekcie żywienia (utopia)

• przeżuwacze

• 40% powierzchni skóry łysa + parakeratoza

• słaby wzrost

• sztywny chód, obrzęk koronek, pęcin, kolan, miękkie obrzęki z przodu kończyn miednicznych

• pomarszczenie skóry nóg i wyłysienia na kończynach

• wyłysienia w okolicy nozdrzy

• krwawienia wokół zębów, wrzody przy nasadzie zębów

• przy braku komplikacji i suplementacji Zn - leczenie 1 - 3 tyg.

• owce

• utrata wełny

• rozwój grubej pomarszczonej skóry

• zjadanie wełny

• brak wzrostu

• ślinienie

• uszkodzenie skóry w okolicy racic i oczu

• zahamowanie wzrostu jąder i rozwoju spermatogenezy (także u buhajów)

- rozpoznawanie:

▫ poziom Zn w surowicy 12,22-18,2 μmol/l (150-220 μg/dl)

w sierści - poniżej 80 mg/kg

w paszy - dla jagniąt 25-35 mg/kg s.m.

- dla bydła w czasie laktacji 20-30 mg/kg s.m.

▫ aktywność AP (fosfataza zasadowa) i CA (anhydraza węglanowa)

- leczenie i profilaktyka:

• ZnSO₄ · 7 H₂O, węglan Zn, ZnO

Mieszanki mineralne, premiksy, lizawki

• 200 mg/kg paszy lub 50 mg/kg s.m. paszy (minimum 20 mg/kg s.m.)

• odpowiednia zawartość Zn w paszy to 0,65-0,75 % (max)

• parenteralnie: ZnSO₄ · 7 H₂O - r-r 10 % i.m. 2-4 mg/kg m.c. przez 10 dni

• owce: ZnO + olej z oliwek i.m. 200 mg - dorosłe

50 mg - jagnięta

• per os: ZnSO₄ · 7 H₂O - 250 mg dziennie przez 4 tyg. (gł. u kóz); zmiany ustępują po 12-14 tyg.

• dawka toksyczna: 1000 mg/kg s.m.

• nawożenie gleb: 6-8 kg/ha co 2-3 lata

• sole Cu i Fe niwelują nadmiar Zn

Niedobór jodu (J)

- może być:

→ pierwotny - zmniejszona ilość w paszy

→ wtórny:

• nadmiar Ca w paszy lub roślin Plassica sp.

• duże zanieczyszczenie paszy i wody bakteriami

• podawanie roślin z cyjanogennymi lipogenami (→ u potomstwa powstaje wole)

• u jagniąt gdy matkom w ciąży podajemy mąkę z siemienia lnianego

- norma w paszy: 5 mg/kg s.m.

- wole gdy poniżej 0,3 mg/kg s.m.

- niedobory występują regionalnie

- może wystąpić postać kliniczna a gorzej gdy zmiany są ukryte lub rodzą się martwe noworodki

- zmiany subkliniczne: upadki cieląt przy braku objawów klinicznych

- przyczyny:

• zaniedbanie suplementacji jodu w paszy

• nadmiar azotanów, rodanków, glikozydów w diecie

• w Polsce poza górami niedobory występują na terenach o dużych opadach deszczu (wyługiwanie jodu z gleby, zawierają one dużo Ca → ↓ przyswajania jodu w jelitach, niedobór próchnicy w glebie)

- czynniki ryzyka:

• u owiec i bydła po skarmianiu roślin krzyżowych (kapusta), mąki z siemienia lnianego (powyżej 20 % dawki dziennej)

• nawożenie pastwisk surowymi ściekami (niefermentowanymi)

- patogeneza:

- ↓ produkcji tyroksyny i produkcji hormonów tropowych

- przerost tarczycy → osłabienie zwierzęcia i zmiany owłosienia

- rozwój dużej ilości naczyń w tarczycy - charakterystyczne tętnienie

- objawy ogólne niedoczynności:

• powiększenie objętości i ciężaru tarczycy

• słaby wzrost

• zaburzenia rozrodu

• osłabienie rozwoju młodych

• cicha lub brak rui

• obumieranie lub resorpcja płodów

• wypadanie włosów, wełny

• zmniejszenie płodności

• zmniejszenie żywotności i ↑ śmiertelności noworodków

• degeneracja plemników

• wnętrostwo

• obrzęki śluzowate

- zmiany u koni przy niedoborze:

• częste rodzenie martwych płodów, słabych noworodków

• całkowite lub częściowe wyłysienia, włos prawidłowy

• niewielkie powiększenie tarczycy - widoczne

• trudności z wstawaniem i utrzymaniem się na kończynach, źrebięta nie mogą przyjąć pozycji do ssania

• przykurcz dolnych części kończyn, gł. przednich i trudności z wyprostowaniem ich

• duże zaburzenia kostnienia

- bydło:

• u dorosłych rzadko widać powiększenie tarczycy

• u cieląt powiększenie tarczycy widoczne, cielęta słabe

• jeśli od razu leczenie przyczynowe to szybko się leczy (u koni powrót do zdrowia trwa długo)

• częściowe wyłysienia

• zaburzenia oddychania

• przyczynia się do złego ułożenia płodu → rodzenie martwych cieląt

- świnie:

• płody nieowłosione, często martwe lub słabe

• obrzęk śluzakowaty na szyi

• brak włosów na kończynach

• padają po kilku godzinach od urodzenia

• nie widać powiększenia tarczycy

• prosięta ssące wyglądają jak w letargu

• słabo rosną, chwiejny chód

- owce:

• nie widać powiększenia tarczycy

• duża zamieralność płodów

• jagnięta słabe, małe wyłysienia

• palpacyjnie czuć zmiany w tarczycy

- rozpoznawanie:

1. Badanie biochemiczne krwi - zawartość J

2. Badanie tarczycy post mortem - waga: cielęta - 6,5g masa świeżej

jagnięta - 2 g tarczycy

- leczenia brak

- profilaktyka:

- lizawki z jodem minimum 200 mg KJ / kg lizawki

- premiksy p.o. KJ lub jodanu potasu

bydło w laktacji - 0,8 -1 mg/kg s.m. karmy

cielęta i bydło nieciężarne - 0,1 -0,3 mg/kg s.m. karmy

owce - w 4-5 m-cu ciązy podawać co 1-2 tyg. KJ 280 mg lub jodan potasu (KJO₃) 370 mg/zwierzę p.o. (2x)

- parenteralnie:

- nalewka jodowa - 4 ml/ krowę

2 ml/ świnię lub owcę; w okolicę boku co 1 tydz.

- r-r oleju z nasion maku - 40% jodu wiązane; 1ml w 7-9 tyg. przed porodem u owiec

- nawożenie gleb saletrą chilijską lub wodorostami

Mangan (Mn)

- niepłodność, deformacja ukł. szkieletowego w ciąży i po urodzeniu

- niedobór:

→ pierwotny - w glebach skalistych

→ wtórny - czynniki zmniejszające przyswajalność to nadmiar Ca i P oraz wysoka zasadowość gleb

- najczęstszym objawem jest chondrodystrofia cieląt występująca gł. u bydła holsztyńskiego

- brak choroby gdy zawartość Mn w glebie powyżej 3 mg/kg

- gdy zawartość poniżej 3 mg/kg gleby → zawsze niepłodność bydła

- są 3 rodzaje gleb predysponowanych:

▫ o zmniejszonej zawartości Mn i o małej zdolności uwalniania Mn przy niskim pH

▫ gleby piaskowe

▫ gleby ciężkie - przyswajalność obniżona gdy pH powyżej 7,0

- predysponuje też masowe wapnowanie gleb

- 80 mg Mn /kg paszy nie zapewnia prawidłowego rozrodu

- rośliny motylkowe, zioła predysponują do niedoboru gdy zawartość Mn w paszy wynosi mniej niż 50 mg.kg s.m. → deformacje szkieletowe cieląt

- zawartość poniżej 20 mg/kg s.m. → brak cyklu rujowego, zaburzenia produkcji nasienia u buhajów i jego jakości

- kiedyś, gdy człowiek nie nawoził pasze zielone zawierały 50-100 mg Mn /kg s.m.

- duże różnice zawartości Mn w ziarnach zbóż (dot. gł. drobiu):

kukurydza, jęczmień - niska zawartość Mn

pszenica, owies - 3-5x więcej (bardzo bogate)

otręby z pszenicy lub owsa - bogate w Mn (20x więcej)

- rola Mn:

• Odpowiada za formowanie matrycy kostnej

• Synteza siarczanu chondroityny (sztywność kości)

- przyswajalność Mn jest bardzo niska (ok. 1%)

- predysponuje nadmiar Ca i P lub zły stosunek Ca:P (optimum 2:1 lub 1:1 a przy osteochondrozie pożądane 1:2) → niedobór Mn

- nadmiar Cu i jodu

- objawy:

→ bydło dorosłe:

• Niepłodność lub zaburzenia płodności (powolny rozwój rui, brak zapłodnienia, słaba cicha ruja)

→ cielęta:

• Wrodzona deformacja kończyn, gł. kości śródręcza, śródstopia, przerost stawów, skręcenie kończyny

• Słaby wzrost

• Sucha skóra, powłoki skórne tracą kolor

• Rodzą się bardzo małe (15-20 kg)

• U holsztyńskich rozluźnienia w stawach, zmiany w okolicy czaszki, karłowatość, brachycefalia, skrócenie kości długich (czaszka jak u dzikiego zwierzęcia)

• Rodzą się z charakterystycznym bezdechem - trzeba pobudzić oddech, potem sapiący, chrapiący oddech

→ jagnięta:

• Wrodzona deformacja kończyn, gł. kości śródręcza, śródstopia, przerost stawów, skręcenie kończyny

• Duża bolesność - gł. przy zmuszaniu do ruchu

• Występuje przy podawaniu kiszonki z kukurydzy, pulpy z jabłek; gł. rasa charlois

→ świnie:

• Redukcja wzrostu szkieletu

• Słabe mięśnie

• Otyłość

• Nieregularne lub osłabienie lub brak rui

• Bezmleczność

• Resorpcja płodów lub rodzenie martwych

• Kończyny łatwo zginają się do przodu

- wskaźniki:

zdrowe krowy we krwi - 3,3 -3,5 μmol/l

wątroba - 12 mg/kg = 0,21 mmol/kg s.m.

cielęta nowonarodzone w wątrobie - 8 mg/kg = 0,15 mmol/kg s.m.

Mn we włosach - dziś nieaktualne bo mówi o niedoborach dawnych

0,21 mmol/kg włosa

0,15 mmol/kg włosa → niepłodność

jajnik - stężenie Mn jest wysokie

- rozpoznanie: oznaczenie we krwi poziomu Mn oraz fosfatazy alkalicznej i arginazy w wątrobie

- profilaktyka:

- prawidłowe zabezpieczenie płodności gdy dziennie podaje się 2g MnSO₄ lub 4g MnSO₄ do paszy = 980 mg czystego Mn

- naturalnie zawartość Mn w paszy wynosi 75mg/kg s.m. - jeśli krowa przyjmie minimum 12 kg s.m. paszy to niedobór nie wystąpi

- zatrucia występują rzadko - można dać nawet 15g MnSO₄ /dzień ale obniża to ilość Ca i Zn

- świnie - dawka 24-57 mg Mn /45 kg m.c. = 40 mg/kg s.m. paszy

Układ dokrewny

Specyfika regulacji hormonalnej:

1. utrzymywanie na odpowiednim poziomie procesów metabolicznych

2. współzależność z układem nerwowym

3. współdziałanie i synergizm z innymi hormonami i związkami biologicznie czynnymi

4. regulacja wydzielania na zasadzie sprzężenia zwrotnego (zwykle ujemnego)

Przyczyny niewydolności hormonalnej:

1. niewystarczająca sekrecja z powodu zaniku i zmian wstecznych w gruczole lub braku odpowiednich prekursorów i czynników stymulujących

2. nadmierny rozpad i wydalanie

3. blokada lub mała wrażliwość organów lub tkanek docelowych

Przyczyny nadczynności hormonalnej:

1. zwiększona sekrecja wskutek nowotworzeni lub uszkodzenia mechanizmu sprzężenia zwrotnego

2. zmniejszone wiązanie lub ograniczony rozpad i wydalanie

3. nadwrażliwość organów i tkanek docelowych

Hormony wydzielane przez część gruczołową przysadki mózgowej:

• adrenotropowy - kortykotropowy (ACTH)

• somatotropowy - wzrostu (STH)

• tyreotropowy - tyreotropina (TSH)

• laktogenny - prolaktyna

• folikulotropowy - FSH

• luteinizujący - LH

• melanotropowy - MSH

• lipotropowy - LPH

Przysadka mózgowa:

- gruczoł nadrzędny, pozostaje niewydolność związku niewydolność ukł. nerwowym

- 3 części:

1. gruczołowa - produkuje hormony tropowe

2. środkowa - proomniomelanokortyna (POMC) - regulacja nerwowa, kontrolowana jest przez dopaminę, serotoninę; zawiera dużo prekursorów hormonów

3. tylna - magazynuje oksytocynę i wazopresynę

- niewydolność wynikać może z:

• niewydolności tarczycy i kory nadnerczy

• niedoboru hormonu wzrostu

• zatrzymania na wczesnym etapie rozwoju organizmu

- objawy niedoczynności części gruczołowej przysadki:

• karłowatość - ustanie rozwoju i wzrostu kości długich

• utrzymanie się cech morfologicznych z wczesnego okresu życia:

• młodzieńcza okrywa włosowa i powolny wzrost włosów

• opóźniona wymiana zębów mlecznych

• niedorozwój narządów płciowych

• inne objawy i zwolnione tempo przemian metabolicznych wynikające z niewydolności kory nadnerczy i tarczycy

Leczenie jest długie i drogie.

- objawy nadczynności części gruczołowej:

• gigantyzm u zwierząt młodych + gruba pokrywa włosowa

• akromegalia u zwierząt dorosłych ze wzrostem masy ciała, powiększeniem głowy i klatki piersiowej oraz zgrubieniem kończyn

• zmiany metaboliczne obserwowane w przebiegu nadczynności kory nadnerczy:

• rozstawienie zębów - duże przerwy między zębami

• najczęściej także cukrzyca

- przyczyny:

• wrodzone defekty

• ucisk na przysadkę (niedoczynność)

• nowotworzenie, guzy

• zwyrodnienie na tle toksycznym lub chorobowym

Nadnercza

- rdzeń - ukł. nerwowy - katecholaminy

- kora - kortykosteriody (kortyzon, kortykosteron), androgeny (progesteron), mineralokortykoidy (aldosteron)

- glikokortykoidy:

• stymulują syntezę glukozy z białek, tłuszczu

• hamują wykorzystanie glukozy

• zwiększają stężenie glukozy w płynach ustrojowych

• przeciwzapalne - zmniejszają przepuszczalność naczyń, rozszerzają naczynia, supresja ukł. odpornościowego

• działają krwiotwórczo - zmniejszone działanie lityczne na erytrocyty, zmniejszają liczbę eozynofile

• stymulują proces zatrzymywania NaCl i wody w organizmie oraz wydalanie K

- rdzeń nie podlega kontroli przysadki mózgowej i produkuje hormony alarmowe, wydzielane natychmiast przy ↑ ciśnienia, stresie → przyspieszenie akcji serca, mobilizacja przewodu pokarmowego

- kora nadnerczy:

→ niewydolność:

- objawy:

• depresja, osłabienie, ↓ apetytu, ↓ m.c.

• zaburzenia przewodu pokarmowego

• bradykardia

- ↑ kreatyniny, azotu, Ca, K, albumin, białka całkowitego a ↓ poziomu glukozy

- zmiany we krwi: ↑ eozynofili, limfocytów, Hb i Ht

- w moczu brak zmian

- leczenie:

• glukoza

• przy odwodnieniu płyny elektrolitowe

• hormony kory nadnerczy - prednizolon 3-10 mg/kg m.c. i.v., i.m., p.o.

dezoksykortykosteron - 1-3 mg/ 10kg m.c.

• dodatek soli

→ nadczynność:

- objawy:

• ↑ apetytu i pragnienia

• nadmierny rozwój podściółki tłuszczowej w górnej części szyi

• ↓ napięcia i stopniowy zanik mięśni (obwisły brzuch, wygięty grzbiet do dołu)

• powiększenie wątroby w następstwie przetłuszczenia i nadmiaru glikogenu

• sucha, szorstka skóra, często nadmiernie pigmentowana i ulega mineralizacji

• wyłysienia - stopniowo się rozszerzające od szyi na tułów

• zaburzenia płciowe (zanik jąder, brak cieczki, osteoporoza)

• duża podatność na choroby zakaźne

- próby diagnostyczne:

• ↓ eozynofili i limfocytów

• ↑ glukozy

• ↑ cholesterolu i trójglicerydów

• ↑ niektórych enzymów (↑ tempa przemiany materii) -AP, transaminaza

• ↑ białka całkowitego

• ↓ ciężaru właściwego moczu

Tarczyca

- zwiększa tempo przemiany materii, wytwarzanie energii i zużycie tlenu

- wpływa na ↑ przemiany tłuszczów (↑ cholesterolu przy niedoczynności) - próba diagnostyczna

- wpływa na prawidłowy wzrost i rozwój tkanek

- jod jest utleniany + tyrozyna → tyroksyna, trójjodotyronina

- KJ stosowany niedobór czasie ciąży powoduje upośledzenie wychwytu jodu u noworodków

- niedobór → kretynizm

- niedoczynność tarczycy - występuje endemicznie

- wykonuje się próbę stymulacji TSH u jednodniowych źrebiąt - podaje się 5 j.m. TSH/źrebię (u zdrowych źrebiąt powoduje to 2x wzrost T₄ po 30 minutach; u chorych brak wzrostu)

- przyczyny niedoczynności:

• guzy

• u przeżuwaczy udział goitrogenów (pochodne tiocyjanów)- z roślin krzyżowych (kapusta, rzepa), koniczyna, buraki:

• hamowany wychwyt i gromadzenie jodu gł. przez tiocjanki i chlorany

• ograniczają syntezę hormonów - tyrozyny, trójjodotyroniny - gł. pochodne tiomocznika

• mogą działać samodzielnie lub + niedobór jodu

- u mięsożernych choruje 1 na 300, gł. starsze psy (4-10 lat)

- objawy niedoczynności:

• ↓ aktywności fizycznej, osłabienie, senność, hipotermia, szukanie ciepłych miejsc

• u młodych zahamowanie wzrostu

• wyłysienia bilateralne, odbarwienia, suchy włos

• zgrubienia tkanki podskórnej gł. głowy

• „cierpiąca twarz”

- rozpoznanie:

▫ ↑ cholesterolu 350 mg%

▫ anemia

▫ ↑ aktywności fosfokinazy kreatyninowej

▫ oznaczanie hormonów tarczycy

- wole:

• z niedoczynności (są objawy, tarczyca luźna, miękka, można określić kształt)

• metaboliczne (powiększona tarczyca ale brak zaburzeń metabolicznych, zwiększone wychwytywanie jodu)

• nadczynność (mniejsze powiększenie, tarczyca twarda, gruzełkowata)

- choroby przebiegające z objawami wola (wg ćwiczeń):

• wole obojętne

• wole nadczynne

• wole niedoczynne

• wole zapalne - na tle infekcji lub czynników immunologicznych

• nowotwory tarczycy

- nadczynność tarczycy - objawy:

• nadmierna pobudliwość i objawy strachu z drżeniem mięśni

• szybkie chudnięcie (↑ katabolizmu)

• tachykardia z akcentacją tonów i przerostem lub rozstrzenią serca

• ↑ liczby oddechów i ciepłoty wewnętrznej

• niekiedy wole i wytrzeszcz gałek ocznych

- leczenie niedoczynności tarczycy:

▫ podawanie hormonów tarczycy (przy hypotyreozie)

▫ dawka zalezy od stężenia T₄ w surowicy (stężenie to w μg /l · m.c. · 0,08 · 0,22 · 10 - dawka dobowa p.o.; jeśli zamiast 10 damy 3 to będzie dawka parenteralna)

Przytarczyce

- wydzielają parathormon i kalcytoninę przez co kontrolują poziom Ca w surowicy

- parathormon:

• przejście Ca z kości do surowicy

• ↓ wydalanie Ca przez nerki

• ↑ wydalanie P przez nerki

- kalcytonina - działa odwrotnie do parathormonu

- parathormon - budowa peptydowa, podobny w odcinku C-końcowym a różny w N-końcowym u różnych gatunków zwierząt

- współdziała z wit. D₃

- przyczyny hiperkalcemii:

• nadczynność przytarczyc

• nowotwory

• hiperwitaminoza D₃

• niedoczynność kory nadnerczy

• niewydolność nerek

• choroby układu kostnego - osteomielitis

• przedawkowanie Ca

• odwodnienie

Choroba Cushinga:

- występuje u 0,1 % populacji koni

- przysadka wydziela zbyt dużo ACTH → kora nadnerczy wydziela nadmierną ilość kortyzonu

- przyczyną są guzy przysadki - rozrost nowotworowy części środkowej lub obecność guzów hormonalnie czynnych w części tylnej

- u koni w wieku 19-40 lat, częściej chorują kuce, brak predylekcji płciowej

- objawy:

• hirsutyzm - u 80% chorych koni, nadmiernie długi włos w okolicy bródki i rynienek jarzmowych

• zaburzenia linienia - linieją przez cały rok na okrągło

• częściej zapadają na ochwat kopytowy, przy częstym ochwacie powstają zmiany w przewodzie pokarmowym pod wpływem bodźców bólowych

• ↑ stężenia kortyzonu powoduje:

→ polidypsja, poliuria - ponieważ kortyzol ↑ filtrację kłębkową

→ zwiększony apetyt

→ hiperglikemia → diureza osmotyczna → ↑ pragnienia

• nadmierna potliwość

• hiperglikemia stymuluje również glikoneogenezę → ↑ poziomu cukru we krwi → cukrzyca insulinoniezależna (test: podanie insuliny nie powoduje nagłego spadku cukru)

• nadmierne otłuszczenie w okolicy oczodołów (wytrzeszcz) i w okolicy karku

• miopatia kortyzolowa - zaburzenia w poruszaniu się zwierzęcia

• zwiększona częstość infekcji - immunosupresja wywołana sterydami → częstsze choroby ukł. oddechowego (nietypowe zapalenia płuc wywołane przez Aspergillus i Coccidioides)

• przedwczesna utrata uzębienia, upośledzenie gojenia ran

• ↑ oddechów spowodowany kwasicą metaboliczną

• bardzo często nadmierne zarobaczenie

- badania laboratoryjne:

▫ hiperglikemia, hiperlipemia

▫ ↑ stężenia kortyzolu > 5 μg /dl (norma to 4 μg /dl)

▫ próba: pobieramy krew i mierzymy w niej poziom kortyzolu; następnie podajemy 40 μg dexametazonu / kg m.c. zwierzęcia i.m. i badamy po 19 h ; u zdrowych występuje spadek kortyzolu nawet do 1 μg / dl, natomiast u chorych brak spadku

▫ test tolerancji insuliny

- sekcyjnie też się bada

- różnicowanie:

• cukrzyca

• moczówka prosta

• nadmierna potliwość - ↑ wydzielania adrenaliny przez guz chromochłonny

- leczenie:

- antagoniści serotoniny - zmniejszają sekrecję POMC np. cykloheptadyna 0,25 mg/kg m.c. 1x dziennie p.o. przez 1-2 m-ce

- agoniści dopaminy - bromkryptyna 0,03 -0,09 mg/kg m.c. 2x dziennie p.o.

- przy moczówce prostej robi się próbę na zagęszczanie moczu: pozbawiamy zwierzę wody na 24 h i po tym czasie mocz powinien mieć wyższy ciężar właściwy (przy moczówce prostej nadal jest na tym samym poziomie - izostenuria);

podanie egzogennej wazopresyny powoduje ↑ ciężaru właściwego moczu a ↓ jego ilości; przy niewrażliwości na wazopresynę podaje się hydrochlorotiazyd (moczopędny a w moczówce paradoksalnie ↓ diurezę o 20-30 %)

19

---