Malinowski „Dzieła” Tom 8

Teoria funkcjonalna (1944)

1. Embriologia i położnictwo

• Funkcjonalizm zajmuje się rozpoznaniem charakteru zjawisk kulturowych, zanim zostaną poddane dalszym opracowaniom teoretycznym

• E.B.Tylor - był prawdziwym funkcjonalistą kiedy w Cywilizacji pierwotnej (jego wielkie dzieło) pytał, czym była religia w najszerszym rozumieniu tego słowa, pokusił się o wstępne zdefiniowanie tego przedmiotu

• Robertson Smith - uznał, ze aspekt socjologiczny jest niezbędny do zrozumienia pierwotnej wiary

• Sumner - wstępne zainteresowania funkcjonalne, Durkheim - jego analiza religii i magii przynależą do metody funkcjonalnej

• w antropologii istnieją tendencje inne niż funkcjonalne, a nawet antyfunkcjonalne

2. Główne założenia funkcjonalizmu

• Wg Malinowskiego cała praktyka terenowa i dokładne badania przejawów zorganizowanego zachowania ludzkiego wykazują słuszność poniższych twierdzeń: (fuck :/)

• Kultura - instrumentalny aparat, dzięki któremu człowiek radzi sobie z problemami, które napotyka w środowisku w trakcie zaspokajania potrzeb

• Jest systemem przedmiotów, działań i postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu

• Jest całością, w której różne elementy są współzależne

• Te działania, postawy i przedmioty organizują się wokół ważnych zadań w instytucje (jak rodzina, klan, plemię itp.)

• Z dynamicznego punktu widzenia, można rozpatrywać kulturę w aspektach wykształcenia, kontroli społecznej, gospodarki, systemów poznania, wiary i moralności, sposobów twórczej i artystycznej ekspresji

• Proces kulturowy, w każdym jego przejawie, zawsze dotyczy istot ludzkich, które pozostają w określonych związkach ( są zorganizowane), posługują się artefaktami, komunikują za pomocą mowy lub innego rodzaju symboli - wymiary procesu kulturowego: artefakty, zorganizowane grupy i symbolizm

• Artefakt - narzędzie lub przedmiot bezpośredniego zastosowania - należy do klasy dóbr konsumpcyjnych; materialny substrat kultury

• Standardowe sposoby zachowania - ludzkie więzy społeczne

• Działania symboliczne - wpływy jednego organizmu na drugi poprzez uwarunkowane reakcje na bodziec

• Pierwsze stwierdzenie teoretyczne - W obiektywnym przedstawieniu aspektu socjologicznego nie można przeprowadzić linii podziału między funkcją a formą (np. funkcją związków małżeńskich jest reprodukcja, a formą jest sposób, w jaki ta reprodukcja się dokonuje - różnice w technice położniczej, rytuale chrztu, sposobie opieki)

• Druga teoretyczna teza - Niemożliwe jest odizolowanie materialnego aspektu społecznego zachowania lub też rozwinięcie analizy społecznej całkowicie oderwanej od aspektów symbolicznych

• Związek między funkcją a formą w symbolizmie - forma nie jest słowem wyrwanym z kontekstu, gestem utrwalonym na fotografii; pełni rolę katalizatora ludzkich działań, bodźca (np. w formie komendy „ognia!” mieści się działanie, reakcja na komendę, zachowanie uwolnione przez bodziec)

• Cały proces kulturowy, włącznie z artefaktami, standardowymi sposobami zachowania i działaniami symbolicznymi to całość, której nie można podzielić na części

3. Określenie funkcji

• Zastosowanie przedmiotu jako części technicznie/prawnie/rytualnie określonego zachowania prowadzi istotę ludzką do zaspokojenia pewnych potrzeb - człowiek zbiera jedzenie, aby zaopatrzyć spiżarnię, jedzenie przygotowuje się tak, by można było je podać na stół, kulminacja w posiłku

• Integralną funkcją wszystkich procesów tworzących kulturowe zaopatrzenie społeczności, jest zaspokojenie potrzeby odżywania się

• Wytwarzanie i podtrzymywanie ognia - zastosowanie przy gotowaniu/utrzymywaniu temperatury otoczenia; postawy religijne i świeckie - ognisko domowe, święty ogień

• Trzeba pamiętać o integralnej funkcji przedmiotu przy badaniu różnych faz jego konstrukcji technologicznej, jak i elementów struktury

• Funkcjonalne podejście do zjawiska pokrewieństwa zakłada, że wszystkie konteksty, w których symboliczny aspekt pokrewieństwa kolejno się realizuje, zostaną zbadane przez odniesienie do językoznawstwa, zachowania społecznego i układu materialnego (mówiąc zachowanie społeczne, myślimy - normy prawne, usługi ekonomiczne, wszelkie rytuały towarzyszące nam od niemowlęctwa; łatwo określić przedmioty materialne - „pieniądze”, „bogactwo”, które należy badać także w kontekście wymiany, produkcji i konsumpcji). To samo dot. badania magicznej formuły/gestu, których nie wolno wyrwać z kontekstu, tylko trzeba powiązać z ich funkcją.

4. Powierzchowne podejście do funkcjonalizmu

• Każdy element badania porównawczego, ciągłe doświadczenia w badaniu terenowym prowadzą do uświadomienia sobie faktu, ze zjawiska kulturowe są powiązane

• Funkcjonalny element (instytucja) różni się od kulturowego kompleksu/kompleksu cech, kiedy określa się go jako „złożony z elementów, które pozostają ze sobą w związkach nie mających koniecznego charakteru” pod tym względem, że instytucja postuluje taki konkretny związek

• Wyróżnik funkcjonalny - konkretny, nie można go badać jako określone społeczne grupowanie; ma budowę powszechnie obowiązującą dla wszystkich rodzajów wyróżników

• Funkcjonalizm nie będzie tak funkcjonalny, dopóki nie może zdefiniować pojęcia funkcji przez znacznie bardziej określone i konkretne odniesienie do tego, co faktycznie ma miejsce i co można zauważyć

• Funkcja oznacza zawsze zaspokojenie potrzeby - od najprostszej czynności jedzenia do aktu sakramentalnego (przyjęcie komunii wiążę się z całym systemem wierzeń, określanych przez kulturową potrzebę jednoczenia się z żywym Bogiem)

5. Usankcjonowane elementy analizy kulturowej

• Gdyby rozważać jakąkolwiek cechę kultury materialnej, jakiś zwyczaj czy ideę, to można by ją umieścić w jednym lub kilku zorganizowanych systemach ludzkiego działania (np. widok tubylców rozniecających ogień - może być czynnością służącą do gotowania, ogrzania bądź samego tylko rozpalenia ogniska domowego)

• Narzędzie zawsze ma swoje przeznaczenie i technikę i zawsze można odnieść je do zorganizowanej grupy, rodziny, klanu, plemienia, w którym udoskonalona technika wyraża się w zasadach technicznych

• Obyczaj - znormalizowana forma zachowania

6. Struktura instytucji

• Statut - odpowiada pragnieniu, zespołowi motywów, ogólnych celów; ucieleśniony w tradycji lub nadany przez tradycyjną władzę (w małżeństwie zawiera się w prawie małżeńskim i pochodzenia, które są wewnętrznie powiązane). Różni się zależnie od społeczności, ale jest cząstką wiedzy, którą należy uzyskać w badaniu terenowym i która w każdej kulturze określa domowe instytucje.

• Życie rodzinne - statuty, personel, normy współpracy i zachowania, położenie materialne.

• Statut klanu - ustalony w mitologii wspólnego przodka i w jednostronnym nacisku na rozszerzony związek pokrewieństwa.

• Samorządowe grupowanie się - odnaleźć można we wszystkich częściach świata; ludzie wspólnie wykonują wiele działań, w których potrzeba jest współpraca człowieka z człowiekiem, zmierzająca do organizowania się. Organizacja ta zakłada określenie prawa grupy do jej ziemi. Często wiąże się to zarówno z mitologicznymi i religijnymi, prawnymi roszczeniami.

• Statut - wchodzi do niego definicja praw jednostki do samorządnego członkostwa, prawo grupy jako całości do swojej ziemi i zespół historycznej, legendarnej, mitologicznej tradycji łączącej grupę w jedność (groteskowa forma odtworzenia takiego statutu w postaci doktryny nazizmu blut und boden).

• Grupa lokalna - sprawdzenie istnienia tradycyjnego statutu i historycznych poprzedników takiego grupowania się - opisanie przez badacza składu osobowego, prawa, sposobu kontrolowania swego terytorium, bogactwa i narzędzi współpracy.

• Plemię - rozróżnienie w kulturowym rozumieniu tego słowa i jako jednostki zorganizowanej politycznie

• Plemię - grupa ludzi mających tę samą tradycję, prawo zwyczajowe, technikę i wszędzie tę samą organizację mniejszych grup (jak rodzina, samorząd, cech zawodowy, zespół gospodarczy); Malinowski najbardziej charakterystycznego wykładnika jedności w plemieniu upatruje we wspólnocie języka (bo wspólna tradycja może trwać we wspólnocie tylko dzięki ludziom, którzy używają tej samej mowy)

• Plemię - naród - nie musi być zorganizowane politycznie; statut można odnaleźć w tradycjach, które dotyczą pochodzenia danej społeczności i które określają jej kulturowe dokonania w kategoriach heroicznych czynów przodków + historyczne legendy, tradycje genealogiczne, historyczne wyjaśnianie różnic między własną kulturą a kulturą sąsiadów. Z drugiej strony status jest niepisanym ustanowieniem władzy, siły, rangi i przywództwa.

• Personel plemienia - państwa - władza centralna, przywództwo, rada starszych, metody rządzenia, siły militarne, pojawiają się też zagadnienie gospodarki plemiennej, opodatkowania, skarbu państwa i finansowania przedsięwzięć. Podłoże materialne - to, co oddziela jedną kulturę od wszystkich pozostałych.

• Duża grupa instytucji może mieścić się w szerokiej klasie, którą można określić jako zawodową/profesjonalną. Różne aspekty kultury (wykształcenie, gospodarka, zarządzanie prawne, czynności magiczne, kul religijny) mogą być lub nie być w określonych instytucjach. Wtedy z teorii funkcjonalnej nie można usunąć zasady ewolucyjnej (w procesie ludzkiego rozwoju wszystkie potrzeby są coraz lepiej zaspokajane przez wyspecjalizowane systemy działania)

7. Pojęcie funkcji

• Funkcja rodziny - dostarczanie społeczności obywateli.

• Funkcja rozszerzonej rodziny - określona w kategoriach skuteczniejszego wykorzystania wspólnych zasobów, wzmocnienia kontroli prawnej w społeczności

• Funkcja wspólnoty klanowej - ustanawianie dodatkowej sieci związków; system klanowy dodaje nowe elementy do tych personalnych więzi, które obejmują całe plemię - naród , i pozwala na szerszą wymianę usług, idei, dóbr niż byłoby to możliwe w kulturze zorganizowanej jedynie na podstawie rozszerzonych rodzin i grup sąsiedzkich

• Funkcja samorządu - organizacja usług publicznych i wspólne wykorzystanie bogactw terytorialnych

• Antropolog, włączający współczesnych dzikich do swojego zainteresowania ludami pierwotnymi, może zobaczyć te same siły działające w związkach ludzi, którzy świadczą takie same usługi, podzielają te same zainteresowania.

• Pojęcie funkcji jako wkładu do bardziej zwartej społecznej tkanki, do szerszego i bardziej wnikliwego podziału usług i dóbr, jak też idei i wierzeń; zastosowanie pojęcia funkcji w odniesieniu do pewnych szerokich, oddzielnych grup instytucjonalnych, przede wszystkim jako narzędzia heurystycznego

8. Teoria potrzeb

• Jeśli możemy ustalić wagę różnych potrzeb, które z nich są podstawowe, a które warunkowe, jak są powiązane i jak powstają warunkowe potrzeby kulturowe, to osiągniemy pełniejszą i bardziej precyzyjną definicję kultury i ukażemy prawdziwą wartość tego pojęcia

• Nasze stanowisko powinno być oparte na 2 stwierdzeniach:

• Jak każda kultura musi zaspokajać system potrzeb biologicznych (takich jak potrzeby dyktowane przez metabolizm, reprodukcję, fizjologiczne warunki temperatury, ochronę przed wilgocią/wiatrem/działaniem niszczących sił klimatu i pogody, zabezpieczenie przez zwierzętami/ludźmi, czas na odpoczynek, ćwiczenie mięśni/systemu nerwowego w ruchu i regulacja wzrostu)

• Każde kulturowe dokonanie, które zakłada stosowanie artefaktów i symboliki, jest instrumentalnym wzmocnieniem anatomii człowieka i odnosi się bezpośrednio czy pośrednio do zaspokojenia potrzeb cielesnych

• Od początku istnienia kultury koniecznością było przekazywanie jej za pomocą ogólnych zasad ujętych w ramy symboliczne

• Opisana przez Malinowskiego teoria funkcjonalna pragnie być warunkiem wstępnym do badania terenowego i do analizy porównawczej zjawisk z różnych kultur. Jest w stanie posłużyć do konkretnej analizy kultury w instytucjach i ich aspektach

• Funkcjonalizm nie jest wrogi badaniom dystrybucji cech ani rekonstrukcji przeszłości w kategoriach ewolucji, historii, dyfuzji. Twierdzi jedynie, ze o ile nie określi się zjawisko kulturowych pod względem funkcji oraz formy, to można dojść do fantastycznych ewolucyjnych schematów (jak te tworzone przez Morgana, Bachofena czy Engelsa)

• Funkcjonalizm stwierdza, że ma podstawowe znaczenia jako wstępna analiza kultury i że dostarcza antropologowi jedynie ważnego kryterium kulturowej identyfikacji

Naukowa teoria kultury (1944)

1. Kultura jako przedmiot dociekań naukowych

• Nauka o człowieku - określenie niedorzeczne jeśli odnosi się do antropologii akademickiej w obecnej formie, bo różne dyscypliny, stare i świeżo powstałe, również zajmują się badaniami natury ludzkiej, ludzkiej pracy i związków między ludźmi

• Antropologia dołączyłam do reszty nauk o człowieku jako ostatnia, w związku z czym zajmuje się tymi obszarami, którymi nie zajmował się jeszcze nikt. Obecnie obejmuje ona studia z zakresu prehistorii, folkloru, antropologii fizycznej i kulturowej

• Pierwotnie jej zainteresowania skupiły się na odtwarzaniu ludzkich początków, poszukiwaniu „brakującego ogniwa”, wnikaniu w związki między prehistorycznymi znaleziskami a danymi etnograficznymi

• Morgan, Tylor, H. Spencer, Durkheim, Keller - oni i wielu innych pracowali nad naukową teorią ludzkich zachowań, lepszym zrozumieniem ludzkiej natury, ludzkiego społeczeństwa i ludzkiej kultury

• Obowiązkiem antropologa jest określenie w jakiej wzajemnej relacji pozostają różne gałęzie antropologii

• Zadaniem badacza prehistorii i archeologa jest rekonstrukcja wszystkich realiów życia dawnych kultur ze świadectw ograniczonych do pozostałości kultury materialnej.

• Etnolog - rekonstruuje historię ludzkości w kategoriach ewolucji lub dyfuzji, używa materiału pochodzącego z dzisiejszych pierwotnych i bardziej zaawansowanych kultur

• Etnograf - badacz terenowy; nie może prowadzić badań dopóki nie wie co ma znaczenie i co jest istotne, bo tylko w ten sposób może pominąć wszystkie wydarzenia przypadkowe i drugorzędne

• Kultura - przedmiot badań antropologii; najszerszy kontekst ludzkiego zachowania

2. Minimalna definicja nauki dla humanisty

• Nie ma czegoś takiego jak opis pozbawiony teorii. Każde stwierdzenie, argument, musi być wyrażony w słowach = pojęciach. Pojęcie jest efektem teorii, która głosi, że niektóre fakty są znaczące, inne przypadkowe.

• Jedna z najprostszych i najbardziej fundamentalnych pierwotnych umiejętności to rozniecanie ognia. Tradycja musi określać: materiał i formę dwóch rodzajów używanego drewna, zasady działania - rodzaj wykonywanych ruchów, ich szybkość, sposób podsycania płomienia. Teoria ta nie była podtrzymywana przez księgi ani sprecyzowane teorie fizyczne. Była, po pierwsze - przekazywana z pokolenia na pokolenie, po drugie - musiał działać pierwotny symbolizm, osiągany np. przez wypowiedzi słowne, gesty, działania.

• Gdyby naukowa postawa i poczucie jej wartości miały zniknąć z życia społeczności pierwotnej (choćby na okres jednego pokolenia), to taka społeczność albo zeszłaby do poziomu zwierzęcego, albo wyginęłaby.

• Ostatecznym bodźcem/motorem działań człowieka pierwotnego było przede wszystkim biologiczne przetrwanie.

• Główna teza formułowana przez Malinowskiego brzmi:

1. Postawa naukowa jest równie stara jak kultura.

2. Minimalna definicja nauki wywodzi się z każdego pragmatycznego działania.

• Nauka naprawdę zaczyna się wtedy, gdy ogólne założenia trzeba poddać próbie faktów i gdy praktyczne problemy i związki teoretyczne istotnych czynników stosuje się w celu zręcznego manipulowania rzeczywistością poprzez ludzkie działanie.

• Minimalna definicja nauki zakłada istnienie ogólnych praw, dziedziny eksperymentu czy obserwacji, sprawdzenia rozważań akademickich w praktyce.

• Kultura - najszerszy kontekst wszystkich humanistycznych poszukiwań

• Badać, oznacza umieć wybrać, klasyfikować i przeprowadzać podziały na gruncie teorii. Budować teorię, oznacza oceniać znaczenie przeszłych obserwacji i umieć przewidywać, czy postawione problemy teoretyczne znajdą empiryczne potwierdzenie czy nie

• Minimalna definicja nauki Malinowskiego zakłada, że podstawowym zadaniem każdej nauki jest uznanie jej prawomocnego przedmiotu. Musi to prowadzić do wypracowania metod prawdziwej identyfikacji czy wyodrębnienia istotnych czynników procesu - nie jest to niczym innym, jak tylko ustanowieniem ogólnych praw i pojęć, które wyrażają te prawa

3. Pojęcia i metody antropologii

• Nowoczesna antropologia zaczynała od ewolucjonistycznego punktu widzenia (inspiracja sukcesem Darwinowskiej interpretacji rozwoju biologicznego); obecnie ewolucjonizm jest raczej niemodny ;]

• Malinowski przyjmuje pogląd, że geneza to podstawowy charakter instytucji (np. małżeństwa lub narodu, rodziny lub państwa)

• Ewolucjonizm ucierpiał z powodu chwilowego usunięcia go w cień pod presją skrajnego dyfuzjonizmu tzw. szkół historycznych

• Inna dominująca tendencja dawniejszej antropologii kładła szczególny nacisk na dyfuzję - proces przejmowania czy zapożyczania przez jedną kulturę od innej różnych urządzeń, narzędzi, instytucji i wierzeń

• Dyfuzja jako proces kulturowy jest równie prawdziwa i nienaruszalna, jak ewolucja; jest jednak bardziej konkretna, ma pełniejszy zmysł historyczny

• Metoda porównawcza musi stanowić bazę dla każdego uogólnienia, każdej teoretycznej zasady czy każdego ogólnego prawa, które można zastosować do naszego przedmiotu

• Psychologiczna interpretacja obyczaju, wierzenia czy idei jest jeszcze jednym epistemologicznym narzędziem, które czasami stosowano jako jedyne, a czasami całkowicie odrzucano

• W. Robertson Smith prawdopodobnie pierwszy jasno podkreślał konieczność socjologicznego kontekstu wszystkich dyskusji, które odnoszą się nie tylko do organizacji grup, ale także do wiary, rytuału i mitu; jego kontynuatorem był Durkheim

• By uczynić proces historyczny naprawdę znaczącym w kategoriach wyjaśniania czy analizy, trzeba nade wszystko wykazać, że łączymy w jednolitym wymiarze czasu zjawiska, które są ściśle porównywalne

• Przedmioty materialne odgrywają bardzo szczególną rolę w kulturze

• Niezwykle niebezpieczne jest przyjmowanie artefaktu za model elementu kulturowego

• Ponieważ istotą dyfuzjonizmu musi być prawidłowa identyfikacja kulturowych realiów naniesionych na mapę, to fałszywe identyfikacje, wyprowadzane ze sławnego kryterium formy i ilości, szerzyły spustoszenie, uniemożliwiając rozwój tej absolutnie do przyjęcia tendencji

• Behawioryzm - podstawowa orientacja psychologiczna w badaniu procesów społecznych i kulturowych; wartość behawioryzmu bierze się przede wszystkim z faktu, że jego metody są takie same, jeśli idzie o ograniczenia i korzyści, jak w antropologicznych badaniach terenowych

• Teoria symbolizmu polega na definicji symbolu czy idei jako czegoś, co można fizycznie zanotować, opisać lub zdefiniować. Idee, myśli i uczucia muszą być powiązane ze wszystkimi innymi aspektami kultury, zarówno funkcjonalnie, jak i formalnie

• Funkcjonalizm pomaga określić pragmatyczny kontekst symbolu i udowodnić, ze w rzeczywistości kulturowej werbalny czy inny akt symboliczny urzeczywistnia się tylko poprzez efekt, który wytworzył

• W prawdziwej nauce fakt polega na relacji, pod warunkiem, że jest to relacja naprawdę określona, powszechna i poddająca się naukowemu zdefiniowaniu

• Przeżytek (definicja A. A. Goldenweistera) - cecha kulturowa, która nie pasuje do swojego kulturowego środowiska. Raczej trwa niż funkcjonuje, lub też jej działanie nie harmonizuje z otaczającą kulturą; p. jednak istnieją i są aspektem wszystkich kultur

• Prawdziwa szkoda, którą w antropologii wyrządziła koncepcja przeżytków, polega na tym, że, z jednej strony funkcjonuje ona jako fałszywe metodologicznie narzędzie w odtwarzaniu ciągów ewolucyjnych, a z drugiej strony jest skutecznym sposobem wybierania dróg na skróty przy obserwacji w badaniach terenowych

• Większość przeżytków, szczególnie tych, które znajdywano w ważnych instytucjach, podstawowych elementach czy zwyczajach, stopniowo i postępująco zanikła w teorii antropologicznej. Prawdziwą szkodą jaką wyrządziło to pojęcie, było opóźnienie skutecznych badań terenowych

• Pojęcia cechy i kompleksu cech - podstawowe dla większości szkół dyfuzjonistycznych

• Wg Kroebera analiza cech i charakterystyka kultury poprzez cechy czy zespoły cech należą do pytania, czy mogą być oddzielone jako realia, a więc porównywalne w obserwacji i teorii

4. Czym jest kultura?

• Kultura to integralna całość, na którą składają się narzędzia i dobra konsumpcyjne, konstytucyjne statuty różnorakich społecznych ugrupowań, ludzkie idee i rzemiosła, wierzenia i zwyczaje

• Teoria kultury musi się oprzeć na biologicznych faktach - ludzie są gatunkiem zwierzęcym, musi spełnić elementarne warunki, aby przeżył, rasa przetrwała, a organizmy mogły zachować zdolność do pracy - dzięki tym artefaktom człowiek tworzy wtórne środowisko

• Minimalny zespół warunków nałożonych na kulturę - zaspokajanie podstawowych i naturalnych potrzeb człowieka

• Tradycję kulturową należy przenosić z jednego pokolenia na drugie

• Imperatywy instrumentalne - wyłaniające się z takich typów działalności, jak ekonomiczna, normatywna, edukacyjna i polityczna

• Imperatywy integratywne - wiedza, religia, magia

• Analiza funkcjonalna - analiza, w której określa się związek ,między działaniem kulturowym a potrzebą ludzką, podstawową czy pochodną; funkcji bowiem nie można określić inaczej niż jako zaspokajanie potrzeb przez działanie, w którym ludzie współpracują, używając artefaktów, i konsumują dobra

• Istotne pojęcie organizacji - ludzie muszą się organizować dla zrealizowania każdego zamiaru, osiągnięcia każdego celu; organizacja wprowadza ściśle określony schemat, a jej główne czynniki są uniwersalne - można je zastosować do wszystkich grup, które są uniwersalne dla całego rodzaju ludzkiego

• Kultura jest całością złożoną z instytucji częściowo autonomicznych, częściowo współdziałających ze sobą. Jest ona zintegrowana na podstawie kilku zasad, takich jak wspólnota krwi przez prokreację, kontakt przestrzenny związany ze współdziałaniem, specjalizacją w wykonywaniu czynności i w końcu zastosowanie siły w organizacji politycznej

• Naukowa antropologia polega na teorii instytucji, czyli na konkretnej analizie typowych elementów organizacji; daje nam analizę funkcjonalną, która pozwala zdefiniować formę oraz znaczenie zwyczajowej idei lub wynalazku

5. Teoria zorganizowanego zachowania

• Podstawowy fakt kultury - zorganizowanie się ludzkich istot w trwałe grupy (grupy te związane są jakąś ugodą, tradycyjnym prawem/zwyczajem - czymś nawiązującym do umowy społecznej Rousseau; współdziałają w ramach użytku materialnego, w którego skład wchodzą)

• Nauka o ludzkim zachowaniu zaczyna się od organizacji

• Przepisy lub normy są zawsze tak sformułowane, żeby określić zachowanie idealne. Sprawdzenie tego ideału w odniesieniu do rzeczywistego działania jest jednym z najważniejszych zadań antropologa i socjologa zaangażowanego w naukowe badania terenowe

• Organizacja każdego systemu wartości działań zakłada także przyjęcie pewnych podstawowych wartości i praw. Jest to zawsze organizacja ludzi powołana w konkretnym celu przez nich zaakceptowanym i uznanym przez społeczność

• Należy wyraźnie rozróżnić status, czyli uznane cele grupy i funkcję, czyli całościowy efekt działań. Status - idea instytucji, tak jak ją pojmują jej członkowie i jak definiuje ją społeczność. Funkcja - rola tej instytucji w ramach całego systemu kulturowego, tak jak definiują socjologowie badający tę kulturę (czy to pierwotną czy rozwiniętą)

• Jeśli chcielibyśmy opisać życie jednostki w naszej własnej lub jakiejkolwiek innej cywilizacji, to musielibyśmy powiązać jej działania ze społecznym systemem zorganizowanego życia, czyli z dominującym w tej kulturze systemem instytucji

• Najlepszy opis każdej kultury w konkretnej rzeczywistości polega na skatalogowaniu i analizie wszystkich instytucji, w które ta kultura jest zorganizowana

• Skrajne marksistowskie stanowisko, które postrzegałoby ekonomiczną organizację systemu jako ostateczny determinant kultury, zdaje się nie doceniać 2 głównych punktów przedstawionej tu analizy - po pierwsze: pojęcia statutu, dzięki któremu dostrzegamy, ze każdy system wytwarzania zależy od wiedzy, poziomu życia (określanego przez rozmaite czynniki kulturowe) i od systemu prawnej i politycznej władzy; po drugie - pojęcia funkcji, dzięki któremu rozumiemy, że podział i konsumpcja są równie uzależnione od całościowego charakteru kultury, jak od samej organizacji produkcji

• Zarówno w społecznościach pierwotnych, jak i cywilizowanych widzimy, że wszelkie skuteczne ludzkie działania prowadzą do zorganizowanych zachowań

6. Konkretne wyróżniki konkretnego zachowania

• Istoty ludzkie rodzą się i wchodzą do uformowanych już tradycyjnych grup (lub czasami organizują lub zakładają takie grupy)

• Statut instytucji - system wartości, którego istoty ludzkie poszukują i by go osiągnąć, organizują się lub wchodzą do organizacji już istniejących

• Personel instytucji - grupa zorganizowana na określonych zasadach władzy, podziału funkcji i rozdziały przywilejów i obowiązków

• Prawa/normy instytucji - przyswojone umiejętności techniczne, nawyki, normy prawne i etyczne nakazy, które zostały przez członków przyjęte lub im narzucone

• Organizacja personelu i charakter stosowanych praw - wyraźnie związane ze statutem

• Cała organizacja jest zawsze oparta i blisko związana ze środowiskiem materialnym

• Działania a prawa:

• działania - zależą od możności, władzy, uczciwości i dobrej woli członków; są upostaciowane w faktycznym zachowaniu

• prawa - upostaciowane w nakazach, tekstach i zaleceniach

• Funkcja - całościowy rezultat zorganizowanych działań (w odróżnieniu od statutu - zamiaru, który należy osiągnąć)

Statut

Personel normy

Wyposażenie materialne

Działania

Funkcja

• Zasady, które wiążą istoty ludzkie w trwałe grupy (integracji):

1. reprodukcja (prowadzi do tworzenia się małych, niezmiernie ważnych grup; np. rodzina jako grupa domowa złożona z rodziców i dzieci),

2. zasada terytorialna (istotą życia społecznego jest współdziałanie; wspólnota interesów, będąca wynikiem powinowactwa i możliwości współpracy; np. sąsiedzka grupa samorządowa 0 horda nomadów, wieś, grupa wiosek/gospodarstw, miasteczko, miasto),

3. zasada fizjologiczna (rozróżnienia odnoszące się do płci, wieku i cielesnych piętn czy objawów; zróżnicowania te są głębsze w zależności od kultury niż różnice reprodukcyjne czy terytorialne; wraz z rozwojem kultury różne zawodowe funkcje stopniowo się różnicują i są włączane do określonych instytucji; np. pierwotne totemiczne grupy płciowe),

4. związki dobrowolne (np. pierwotne tajne stowarzyszenia, kluby, zespoły artystyczne)

5. zasady związane z zajęciem i zawodem (organizacja ludzkich istot wg ich wyspecjalizowanych działań w celu zrealizowania wspólnych interesów i pełniejszego osiągnięcia szczególnych umiejętności; na poziomie pierwotnym gł. magowie, czarownicy, szamanie i księża )

6. zasada rangi społecznej i statusu (np. stany i klasy szlachty, kleru, mieszczan, chłopstwa, poddanych i niewolników; system kastowy)

7. zasada ogólna (integracja przez wspólnotę kultury czy poprzez władzę polityczną; np. plemię jako jednostka kulturowa odpowiadająca narodowości na wyżej rozwiniętych poziomach)

• władza - przywilej i obowiązek podejmowania decyzji, rozstrzygania w przypadkach sporu/sprzeczki, a także moc narzucania takich decyzji; jest istotą organizacji społecznej)

• Rozróżnienie wg statusu i rangi społecznej nie występuje na najwcześniejszych poziomach kultury. Pojawia się wraz ze wzrostem dobrobytu, siły militarnej, rozszerzeniem się podbojów - rozwojem stratyfikacji etnicznej

7. Funkcjonalna analiza kultury

• Każda naukowa teoria musi się odwoływać do doświadczeń ludzkich: definiowalnych, publicznych (dostępnych każdemu obserwatorowi) i powtarzających się (przewidywalnych); musi być indukcyjna i weryfikowalna przez doświadczenie

• W końcowej analizie każda propozycja antropologii naukowej musi odnosić się do zjawiska, które można zdefiniować przez formę, w najszerszym obiektywnym sensie tego terminu

• We wszystkich aspektach kultura musi być rozumiana jako środek w dążeniu do celu, czyli instrumentalnie lub funkcjonalnie

• Żadna faza ludzkiej aktywności nie zachodzi bez użycia materialnych przedmiotów, artefaktów, dóbr konsumpcyjnych - bez udziału elementów kultury materialnej

• Kolejny element rzeczywistości kulturowej - zwyczaj (tradycyjnie uregulowane i zestandaryzowane wzory ludzkiego zachowania)

• Kultura posiada elementy, które wydają się nieuchwytne, niedostępne bezpośredniej obserwacji i w których ani forma ani funkcja nie są tak oczywiste (ideały i wartości, zainteresowania i wierzenia itp.)

• Ustalenie kryteriów (zarówno w badaniach terenowych jak i w teorii, w spekulacjach, hipotezach i antropologii stosowanej) jest być może najważniejszym zadaniem prowadzącym do nadania nauce o człowieku prawdziwie naukowego charakteru

• Oczywiste jest, ze każda teoria kultury musi zacząć od organicznych potrzeb człowieka, a jeśli uda jej się odnieść do bardziej złożonych, pośrednich, dostarczy nam ona zestawu ogólnych praw, takich, których potrzebujemy w dobrej teorii naukowej

• Język jest takim obszarem, którego badacz terenowy musi się uczyć i uczynić go szczególnie zrozumiałym dla pojętnego czytelnika

8. Co to jest natura ludzka? (biologiczne podstawy kultury)

• Żadna kultura nie może trwać, jeśli grupa nie będzie odtwarzana w sposób ciągły i normalny. W przeciwnym razie kultura zginie z powodu postępującego procesu wymierania grupy

• Można zdefiniować termin „natura ludzka” przez fakt, że wszyscy ludzie muszą jeść, oddychać, spać, płodzić i usuwać resztki swoich organizmów gdziekolwiek żyją i jakikolwiek rodzaj cywilizacji reprezentują. Malinowski przez naturę ludzką rozumie determinizm biologiczny, który nakazuje każdej cywilizacji i każdej jednostce spełnianie takich cielesnych funkcji jak oddychanie, sen, odpoczynek, odżywianie, wydalanie i reprodukcję

• Są pewne działania biologicznie zdeterminowane - przez fizyczne warunki otoczenia i anatomię człowieka - które niezmiennie pojawiają się w każdym typie cywilizacji

Sekwencje życiowe występujące we wszystkich kulturach

Bodziec (zdeterminowany stanem fizjologicznym organizmu)	Działanie	Stan zaspokojenia
Konieczność oddychania	Przyjmowanie tlenu	Wydalenie CO2 w tkankach
Głód	Przyjmowanie pokarmu	Sytość
Pragnienie	Przyjmowanie płynów	Ugaszenie pragnienia
Potrzeby seksualne	Akt płciowy	Zaspokojenie
Zmęczenie	odpoczynek	Regeneracja energii fizycznej i psychicznej
Pobudzenie	działanie	Satysfakcja płynąca ze zmęczenia
Senność	sen	Przebudzenie się z nowymi siłami
Ucisk w pęcherzu moczowym	Oddawanie moczu	Usunięcie napięcia
Ucisk w okrężnicy	Defekacja (ładniejsze określenie na zrobienie kupy :D)	Rozładowanie napięcia brzusznego
Strach	Ucieczka przed niebezpieczeństwem	Odprężenie
ból	Skuteczna likwidacja	Powrót do stanu normalnego

• Typ badań, z którymi związany był Malinowski przez kilka lat pracy w Międzynarodowym Instytucie Języków i Kultur Afrykańskich pokazały, że przeciętny afrykański robotnik jest niedożywiony w stosunku do wysiłków, jakie musi włożyć w swoją pracę

• 
  
  System Marksowski zakłada, że ciąg: głód pokarm nasycenie, jest absolutną podstawą wszelkiej ludzkiej motywacji

• Każda z naszych sekwencji życiowych ma swoją określoną formę. Każdą można opisać w języku anatomii, fizjologii i fizyki

• Funkcja dla fizjologa jest przede wszystkim związkiem między stanami organizmu przed czynnością, zmianą, która się dokonała i prowadzi do normalnego stanu spoczynku, oraz zaspokojeniem

• Funkcję można tu zdefiniować jako zaspokojenie organicznego bodźca przez właściwą czynność

• Funkcja i forma są ze sobą związane, nie można ich omawiać osobno!!!

9. Pochodzenie potrzeb kulturowych

• Bodziec w każdej społeczności jest modelowany przez tradycję

• Impuls pojawia się w swojej dynamicznej postaci jako popęd, ale popęd zmodyfikowany, ukształtowany i zdeterminowany przez tradycję

• Nie wolno pomijać faktu, ze bodziec prowadzący do najprostszego fizjologicznego działania jest równie plastyczny i zdeterminowany przez tradycję, jak na dłuższą metę nieuchronny, gdyż zdeterminowany potrzebami fizjologicznymi

• Działanie, czyli sedno sekwencji życiowej, jest regulowane, określane, a więc modyfikowane przez kulturę (np. publiczny akt płciowy to u nas perwersja, a gdzieś może być częścią złożonej czy mistycznej ceremonii; wiele pierwotnych ludów uważało, ze z ludzkich odchodów emanują zagrożenia, więc wydalali to co trzeba w totalnym odosobnieniu i izolacji, a nie tak jak w Europie - np. w krzakach )

• Motyw - będziemy przez to rozumieć popęd taki, jaki faktycznie pojawia się i działa w danej kulturze

• Terminu potrzeb będziemy stosować nie w odniesieniu do organizmu jednostki, ale raczej do społeczności i jej kultury jako całości; potrzeba - system warunków w ludzkim organizmie, w układzie kulturowym i w relacji obu do środowiska naturalnego, który jest konieczny i wystarczający dla przetrwania grupy i jednostki - jest zatem ograniczającym zestawem faktów

10. Potrzeby podstawowe i reakcje kulturowe

Potrzeby podstawowe Reakcje kulturowe

1. przemiana materii 1. zaopatrywanie się w żywność

2. reprodukcja 2. pokrewieństwo

3. wymogi organizmu 3. schronienie

4. bezpieczeństwo 4. ochrona

5. ruch 5. działania

6. rozwój 6. trening

7. zdrowie 7. higiena

• Przemiana materii - procesy przyjmowania pożywienia, trawienia, towarzyszącego mu wydzielania, przyswajania substancji odżywczych i wydalania zbędnej materii są powiązane na kilka sposobów z czynnikami środowiskowymi i wzajemnym oddziaływaniem między organizmem a światem zewnętrznym, oddziaływaniem ukształtowanym kulturowo; w kontekście tym nie odnosimy się do uczucia głodu czy pragnienia - interesuje nas to, ze biorąc pod uwagę społeczność jako całość, każdy organizm wymaga pewnych warunków, które gwarantują dostarczenie materiału fizycznego, warunków, w których mogą odbywać się procesy trawienne, oraz urządzeń sanitarnych przeznaczonych do procesów końcowych (ładnie powiedziane )

• Reprodukcja - nie interesuje nas popęd; stwierdzamy, ze reprodukcja musi przebiegać w wystarczająco dużej ilości przypadków, by uzupełniać liczbę członków społeczności

• Wymogi organizmu - odnosi się do skali temperatury, stopnia wilgotności, braku szkodliwych substancji w styczności z ciałem, które pozwalają na czysto fizyczny przebieg takich procesów fizjologicznych jak krążenie, trawienie, wydzielanie wewnętrzne i metabolizm

• Bezpieczeństwo - odnosi się do ochrony ciała przed zranieniami w wyniku mechanicznego wypadku, ataku zwierząt czy istot ludzkich; kultura i grupa nie przetrwają w warunkach, w których większość organizmów nie ma ochrony przed zranieniem ciała

• Ruch - interesują nas warunki, w których żyje i współpracuje grupa ludzi i w których większość członków zawsze, a wszyscy członkowie niekiedy, muszą uzyskać pole do działania i inicjatywy

• Rozwój - głosi, że nie przeżyje żadna grupa ani nie przetrwa jej kultura, jeśli niemowlę zaraz po urodzeniu będzie zdane na siebie, jak to ma miejsce u innych gatunków zwierzęcych

• Zdrowie - jako ogólna potrzeba biologiczna

• Potrzeba i reakcja są bezpośrednio powiązane i współgrają ze sobą

• Badanie ludzkiego zachowania odchodzi od zwykłego determinizmu biologicznego, bo w każdej sekwencji życiowej impuls ulega przemodelowaniu czy współokreśleniu przez wpływy kulturowe

• Zaopatrywanie się w żywność - fakty współbiesiadnictwa, do jedzenia używa się pewnych fizycznych urządzeń, przestrzega się manier; produkcja jedzenia i jego dystrybucja są zorganizowanymi systemami zachowania i tworzą one część plemiennego czy narodowego zaopatrywania się w żywność, często plemię/państwo ingeruje w ten proces np. opodatkowaniem; budowa rodziny i gospodarstwa domowego narzuca konieczność, aby grupa ta była zasadniczym miejscem, w którym odbywa się proces konsumpcji i przygotowywania jedzenia; uregulowane zachowanie trwa i istnieje dzięki procesowi treningu i władzy

• Pokrewieństwo - procesy prokreatywne, które w ludzkich kulturach odpowiadają szybkiemu łączeniu się w pary i fazom reproduktywnym w życiu zwierząt (gł. różnica między ludzkim a zwierzęcym łączeniem się w pary jest taka, że ludzkie niemowlę potrzebuje ochrony rodzicielskiej o wiele dłuższy okres); w różnych kulturach zaloty odbywają się w różny sposób; w procesie ciąży i narodzin dziecka małżeństwo przekształca się w rodzicielstwo; ponieważ krewni interesują się faktem narodzin, etyka ciąży i wczesnych etapów rodzicielstwa są obiektem publicznego zainteresowania

• Schronienie - jako reakcja na potrzebę wymogów organizmu; ani człowiek pierwotny ani przedstawiciel wysoce wyrafinowanej cywilizacji nie chwyta nagle futra, skóry albo materiału, kiedy potrzebuje ochrony. Wszystkie takie przedmioty materialne stosuje się jako rutynowe elementy zorganizowanego życia

• Ochrona - organizacja obrony wymaga takich instytucji jak dom, samorząd, klan, grupa wiekowa lub plemię. Bardzo często polega na przewidywaniu i planowaniu (wznoszenie murów obronnych). Ochrona przed wrogiem i niebezpiecznym zwierzęciem - sprawia, że człowiek organizuje swoje siły zbrojne do obrony i agresji. Na małym terytorium potrzeba organizacji zbrojnej ogranicza się do tego, ze każdy mężczyzna ma jakieś narzędzie, by odeprzeć atak. Organizacja obrony jest niezmiennie zinstytucjonalizowana.

• Działania - prawidłowo funkcjonujący i wypoczęty organizm człowieka potrzebuje ruchu

• Rozwój - pełna analiza kulturowa w terminach deskryptywnych, czy jako część teorii naukowej, musi rzutować całą gamą procesów i wytworów kulturowych na dzieje życia reprezentatywnej jednostki czy na dzieje życia pewnej liczby reprezentatywnych jednostek. Naukowy punkt widzenia będzie obstawał przy zajmowaniu się nie tyle uogólnionym opisem każdej fazy, ile raczej sposobem w jaki jednostka stopniowo nabiera wprawy, uczy się używać języka i innych symbolicznych narzędzi swojej kultury, wchodzi do wciąż poszerzającego się kręgu instytucji, których pełnoprawnym członkiem stanie się, gdy osiągnie dojrzałość; badanie systemów edukacyjnych i socjalizacji

• Higiena - urządzenia sanitarne, zasady dot. narażania się, skrajnego zmęczenia, unikania niebezpieczeństw czy wypadków. W większości pierwotnych kultur ten aspekt zdominowany jest przez wierzenia w gusła i czary

• Wszystkie procesy fizjologiczne są standaryzowane - ukształtowane w odniesieniu do pewnych celów, związane ze sztucznym wyposażeniem pozostającym w bezpośredniej relacji z ludzką fizjologią i celami ludzkich działań

• Ludzkie działania mogą być także sklasyfikowane zgodnie z rodzajem, przedmiotem i szczególnym celem

• Poza statutem, działaniami i funkcją pojawiają się w naszym schemacie trzy główne, istotne i konkretne pozycje: personel, normy i materialne narzędzia

• Żadna instytucja nie może być funkcjonalnie związana z jedną podstawową potrzebą ani nawet, z zasady, z prostą potrzebą kulturową (przykład: rodzina)

• Funkcji instytucji nie można określić w ogóle

• Funkcjonalizm polega na rozważaniu, czym jest kultura jako zasada determinująca, w znaczeniu wkładu do jednostkowego i kolektywnego standardu życia

11. Charakter potrzeb pochodnych

• Ludzkość jako całość i poszczególna jednostek zaczyna swoje istnienie jako nagi, bezbronny, pozbawiony ochrony i wyposażenia organizm; w porównaniu ze zwierzętami jego anatomiczne wyposażenie jest ograniczone; sam produkuje narzędzia, wytwarza materiały do noszenia

• Ponieważ kolektywne i integralne funkcjonowanie kultury dostarcza środków do zaspokajania potrzeb biologicznych, to każdy aspekt wspólnego wytwarzania, a najszerszym rozumieniu tego słowa, jest tak potrzebny biologicznie, jak pełne i właściwe spełnienie wszystkich życiowych sekwencji

• Potrzeby pochodne mają taką samą siłę, jak potrzeby biologiczne, a siła ta odnosi się do faktu, że są one zawsze instrumentalnie połączone z wymaganiami organizmu

• Gospodarkę, w jej przymiotnikowej formie, Malinowski rozumie jako ten aspekt zachowania ludzkiego, który łączy się z posiadaniem (użytkowaniem lub prawem do dysponowania bogactwem, czyli specjalnie przeznaczonymi do tego dobrami materialnymi)

• Hasło kontroli społecznej głosi, że w każdej społeczności można znaleźć środki i sposoby, dzięki którym członkowie stają się świadomi swoich przywilejów i obowiązków, że istnieją środki wprawiające w ruch przyczyny i mechanizmy, które sprawiają, ze każda jednostka na ogół wykonuje swoje obowiązki, a w ten sposób także odpowiednio czerpie satysfakcję ze swoich przywilejów

• W przypadku odchylenia czy naruszenia istnieją pewne środki służące ustanowieniu na nowo porządku i zaspokojeniu nie spełnionych żądań

• Naszą ( :D ) definicję politycznego aspektu w ludzkiej organizacji można zawęzić do zastosowania przez jednostki będące u władzy bezpośredniej siły wobec innych członków grupy

• Organizacja przemocy będzie wyraźnie związana z pozycją grupy w odniesieniu do tych, z którymi żyje ona albo na stopie pokojowej, albo w warunkach wojny

12. Integratywne nakazy kultury ludzkiej

• Statut - mówimy o kodeksach zasad konstytucyjnych, mitologicznych ideach i wartościach, które stanowią i integrują zachowanie zorganizowanej grupy

• Symbolizm jest istotnym składnikiem całego zorganizowanego zachowania (musi zaistnieć wraz z najwcześniejszym pojawieniem się zachowania kulturowego, i jest on przedmiotem, który można poddać obserwacji i teoretycznej analizie w języku obiektywnych faktów)

• Symbolizm jest modyfikacją pierwotnego organizmu, która pozwala na przekształcenie popędu fizjologicznego w wartość kulturową

• Pojęcie genezy będzie oznaczać dla nas minimum warunków koniecznych i wystarczających dla wyróżnienia działania przedkulturowego jako przeciwieństwa działania kulturowego

• Elastyczność i zakres uczenia się zwierząt sięgają na tyle daleko, ze można wykazać, że są zdolne do nauczenia się obsługi narzędzi, robienia wynalazków itp.

• W języku kulturowej analizy wzmocnienie jest bezpośrednim związkiem między popędem, sposobem jego zaspokojenia, a samym zaspokojeniem zachodzącym w organizmie jednostki

• Daremne jest rozważanie symbolizmu bez kontekstu socjologicznego

13. Instrumentalnie urzeczywistniona sekwencja życiowa

• Sekwencja życiowa - związek między popędem, jego fizjologicznym spełnieniem a stanem organicznego zaspokojenia

Schemat sekwencji instrumentalnej

Popęd (1) działanie 1. przedmiot

Instrumentalne 2. technika

3. współpraca lub tradycja

4. kontekst sytuacyjny

popęd (2) zaspokojenie zaspokojenie

cel - reakcja

• Schemat reprezentuje fazę zachowania ludzkiego typową dla wszystkich działań związanych z zaspokojeniem potrzeb

• Pokazuje on, ze początkowy popęd nie wiedzie bezpośrednio do celu, ale prowadzi do środków, które umożliwiają osiągnięcie celu

• Popęd (2) przedstawia fakt, że po należytym zakończeniu fazy instrumentalnej natychmiastowy popęd (np. w postaci pragnienia pożywienia), prowadzi bezpośrednio do działania fizjologicznego

• Ponieważ działanie instrumentalne jest integralną częścią ciągu, to wzmocnienie (wtórne wzmocnienie wg psychologów), zostaje związane z instrumentalnym działaniem jako całością i ze wszystkimi jego częściami składowymi: artefaktem, techniką, zasadami współpracy i kontekstem sytuacyjnym

• Organizm reaguje na elementy instrumentalne z taką samą czy co najmniej podobną siłą pożądania, jak w przypadku przedmiotów dających mu bezpośrednią fizjologiczną przyjemność

• Silne i nieuniknione przywiązanie organizmu do pewnych przedmiotów, norm czy osób, które pomagają w zaspokojeniu potrzeby organizmu, możemy określić jako wartość

• Symbolizm opiera się na związku między przedmiotem, gestem, a działaniem i jego wpływem na organizm odbiorcy

• Istoty ludzkie osiągają swój cel przez stosowanie artefaktów w określonym układzie środowiskowym, przez bezpośrednią współpracę albo też tradycyjną współpracę, co oznacza odtworzenie ustalonych procesów empirycznych; i oczywiście we wszystkim postępują zgodnie z wyuczoną tradycyjną techniką swojej kultury

• Do hasła „normy” możemy włączyć techniki i reguły współdziałania

• Rozdzielenie popędu na dwa składniki ilustruje fakt, że popęd jest nieodzownym założeniem tak instrumentalnej, jak i każdej prostej sekwencji życiowej. W rzeczywistości musimy pamiętać o integralności popędu i o tym, że w konsekwencji doprowadza do zaspokojenia

• Kulturowa reinterpretacja oznacza, ze popęd działa w dwojaki sposób - przez ustalanie wartości aparatu i udziału elementu instrumentalnego w działaniu, a następnie przez ponowne pojawienie się w postaci kulturowo zdeterminowanego Popędu (2), prowadząc do kulturowo reinterpretowanego aktu spełnienia

Popęd = P1 + P2

współpracująca i nauczająca techniki

grupa (z uwzględnieniem prawa, zwyczaju

i etyki)

artefakty

szeregi instrumentalne

całość zaspokojeń

• Nasza schematycznie sformułowana teoria instrumentalnych sekwencji dowodzi, że z żadnego działania kulturowego, czy to prostego, czy złożonego, nie można nigdy wyeliminować pojęcia popędu

• Integralną częścią ciągów instrumentalnych są: artefakt, nawyk, idea czy wierzenie

• Raz już formalnie ustalone, instrumentalnie poszerzone życiowe ciągi stają się obowiązujące

• W ewolucji biologicznej pojęcie przetrwania najsilniejszych i walki o przetrwanie wciąż zachowuje swoje podstawowe znaczenie, mimo pewnych poprawek, które narzucili mu zwolennicy Darwina

• Pojęcie dyfuzji w wyniku kontaktu jest bardzo pożyteczne; braki jednej kultury mogą być naprawione przez dyfuzję niektórych urządzeń kultury wyżej rozwiniętej do kultury niższego stopnia

• Zasadę, że pewne organicznie zdeterminowane sprawności aparatu kulturowego można uznać za czynniki określające jego stabilność, żywotność, szansę na zorganizowanie i rozwój, trzeba przyjąć za podstawę funkcjonalnego traktowania kultury

Wstępny szkic na temat antropologii zmieniających się kultur afrykańskich (1938)

• Szybkość jest dziś naszym największym przeciwnikiem - sprawiła, ze maszyna stoi wyżej od człowieka, wymaga przystosowania się do postępu technicznego, który niemalże przekracza możliwości adaptacyjne organizmu ludzkiego

• Jej negatywny wpływ zaznacza się także w nauce o człowieku - antropologia, która kiedyś była nauką o istotach i wytworach zapóźnionych w rozwoju, teraz stoi wobec trudnego zadania polegającego na zarejestrowaniu, w jaki sposób „dziki” staje się aktywnym uczestnikiem współczesnej cywilizacji

1. Widok z lotu ptaka na dzisiejszą Afrykę

• Lecąc samolotem nad Afryką (konkretniej wzdłuż Nilu) możemy dostrzec koliste wioski zbudowane wg starego wzoru, w których nie widać wpływu architektury europejskiej, krajowcy w swych tradycyjnych strojach poruszają się wśród bydła; rzuca się w oczy izolacja każdej osady na obszarze moczarów - wrażenie starej, nietkniętej Afryki

• Samolot przekracza granicę między Nilotami a ludami Buntu - przelatujemy nad przeobrażoną Afryką; u ludu Baganda domy nowe, kwadratowe, zbudowane wg wzoru europejskiego

• Lot nad Kisumu - miasteczko w dużym stopniu podporządkowane działającym w tym rejonie przedsiębiorstwom wydobywającym złoto; jego część ma prawie europejski wygląd, niektóre ulice przywodzą na myśl Indie

• Nairobia - świat, w którym krajowcy wydają się grać rolę statystów, a wszystkie wytwory kultury afrykańskiej wydają się rekwizytami; miasto zdominowane przez europejskie budynki administracyjne, banki, kościoły i sklepy

• Z potrójnym podziałem - na Afrykę dawną, sprowadzoną kulturę europejską i nową kulturę złożoną - spotykamy się wzdłuż całej trasy lotniczej

• Segregacja rasowa pod względem społecznym i kulturowym, jak również ekonomicznym, w dużym stopniu określa stosunki między Europejczykami a Afrykanami; silne wzajemne opory i antagonizmy między nimi. Mimo to istnieje tu wymiana - żywy kontakt i współdziałania

• Mieszanie się kultur - w tubylczych sądach nadzorowanych przez Europejczyków stosowana jest mieszanina prawa zwyczajowego i obcego

2. Nowe zadania antropologii kulturowej

• Narzuca to antropologowi nowe zadania - stoi on wobec konieczności zrozumienia rozmaitych spraw związanych ze światowym systemem gospodarczym i finansowym, z polityką kolonialną, z edukacją, w krajach zamorskich oraz wobec konieczności poznania celów, planów misjonarzy i ich poglądu na świat

• Antropologia musi stać się nauką stosowaną. Należy skoncentrować się na problemie zmiany kulturowej

• Przedmiotem obserwacji naukowej może być tylko to, co istnieje; nie to, co mogło istnieć lub istniało, nawet jeśli zniknęło to zaledwie wczoraj; nie można badać fikcji, a nietknięta kultura tubylcza jest tylko fikcją

• Tym, co powinno stanowić przedmiot badań antropologicznych w dzisiejszych czasach jest zmiana, niekiedy zachodząca z zaskakującą łatwością i szybkością, a niekiedy w sposób jeszcze bardziej zaskakujący hamowana przez silny opór występujący w tubylczej społeczności

• Aby obraz dawnej tradycyjnej kultury był poprawny, badacz musi przedstawić autentyczne dane ze swej obserwacji, swe metody rekonstruowania przeszłości, i dopiero wtedy może przystąpić do ukazania zarysu w ten sposób zrekonstruowanej przeszłości

• Antropolog musi badać procesy zmiany kulturowej, traktując je jako zjawiska, którymi rządzą specyficzne prawa. Procesy te stanowią fazę historyczną, zarówno w sensie teoretycznym jak i praktycznym

• Przedmiotem badań naukowych musi stać się zarówno krajowiec jak i biały osadnik

3. Sytuacja kontaktu jako integralna całość

• Trzy główne problemy, wobec których staje etnograf obecnie w Afryce

1. Jaka jest natura kontaktu i zmiany kulturowej?

2. Jakie metody empiryczne badań terenowych najlepiej nadają się do studiowania owego problemu?

3. W jaki sposób wyniki teoretyczne badań nad kontaktem można najlepiej przełożyć na praktyczne zasady postępowania dla administratora, misjonarza, przedsiębiorcy czy nauczyciela?

• Dr Fortes i Schaper - po pierwsze należy uzyskać jak najpełniejszy opis istniejącej kultury plemiennej. Opisując ją trzeba odpowiednio uwypuklić elementy przejęte od Europejczyków lub wprowadzone przez nich - autor mówi tak, jakbyśmy mieli do czynienia z jedną istniejąca kulturą plemienną

• Kontakt kulturowy w swej istocie prowadzi do zmiany. Zmiana oznacza czasowe niedostosowanie. Sama natura tego zjawiska polega na wzajemnym oddziaływaniu dwóch różnych światów kulturowych, które dzieli nie tylko wielki dystans rozwojowy, ale także przepaść będąca skutkiem uprzedzeń rasowych i zróżnicowanej polityki

• Chcąc badać wspólnotę traktując ją, jakby była w stanie równowagi, musielibyśmy się zgodzić chwilowo na zapomnienie o fakcie zmiany

• Gdy trzeba zdefiniować i przestudiować kontakt między dwiema kulturami i jego mechanizm, nie jest dopuszczalne uproszczenie spraw przez przyjęcie założenia, że istnieje tylko jedna kultura zamiast dwóch. Pominięcie trzeciej rzeczywistości kulturowej (którą stanowią nowe, mieszane instytucje, będące rezultatem owego wzajemnego oddziaływania) jest równie poważnym błędem

• Przemiany w organizacji społecznej są często wyraźnie niekorzystne dla krajowców

• W każdej fazie kulturowej - europejskiej, afrykańskiej oraz fazie zmiany - występują odmienne problemy i każda musi być badana za pomocą specyficznych metod

• Strona europejska - musimy wziąć pod uwagę rząd krajowy, jego politykę kolonialną i systemy administracyjne; badania terenowe, których przedmiotem są biali żyjący in situ, trzeba uzupełnić świadectwami w postaci dokumentów, wiedzą o polityce i ludziach ją realizujących, studiowaniem celów misji i przynajmniej ograniczoną znajomością współczesnej gospodarki imperialnej

• Strona afrykańska - badana za pomocą odmiennych metod; głównym zadaniem antropologa jest określenie, co z dawnego, tradycyjnego wyposażenia plemienia afrykańskiego, przetrwało do tej pory

• Przenikanie się kultur - faza ta czerpie środki zarówno z Europy jak i z Afryki, ich członkami są biali i czarni ludzie, posługują się elementami z dwóch skarbnic kulturowych

4. Produkt zmiany jako mechaniczna mieszanina elementów

• Wg Malinowskiego, procesów zmiany kulturowej i kształtowania się nowych typów rzeczywistości kulturowej nie można uważać za mechaniczne mieszanie się ze sobą elementów. Produkt zmiany nie jest zlepkiem elementów branych na chybił trafił z jednej lub drugiej kultury macierzystej

• Kontakt kulturowy jest „dynamicznym procesem, a nie mechanicznym przerzucaniem elementów kulturowych, jak wiązek siana, z jednej kultury do drugiej”. „Kontakt kulturowy trzeba traktować nie jako przenoszenie elementów jednej kultury do drugiej, lecz jako ciągły proces wzajemnego oddziaływania zachodzący między grupami o odmiennej kulturze (dr Fortes)

• Tam gdzie kończy się zapożyczanie, zaczyna się zmiana kulturowa

• Gdy zostanie zorganizowany nowy zakład przemysłowy, mamy do czynienia z nową rzeczywistością kulturową - ani europejską ani afrykańską

• Zadanie badacza terenowego nie może polegać na wyodrębnianiu z wyimaginowanego zlepku i segregowaniu elementów, ponieważ rzeczywistość zmiany kulturowej nie jest zlepkiem ani mieszaniną, ani też zestawem częściowo połączonych ze sobą elementów

• Natura zmiany kulturowej jest determinowana przez czynniki i okoliczności, których nie można określić ani przez badanie tylko jednej lub drugiej kultury, ani też obu kultur, traktowanych jako rupieciarnie wypełnione elementami. Zderzenie i wzajemne oddziaływanie dwóch kultur prowadzi do powstania nowych jakości

• Żadnemu z rządzonych przez nas tubylczych ludów nie dajemy nigdy:

1. środków decydujących o fizycznej potędze (broń palna, samoloty bombowe, gazy trujące itp.)

2. naszych instrumentów panowania politycznego; nadzór nad nimi sprawuje się nawet wtedy, kiedy obdarza się ich systemem rządów pośrednich

3. najistotniejszych dóbr i korzyści ekonomicznych

4. nie dopuszczamy ich jako równych sobie do zgromadzeń kościelnych, szkół czy salonów

• wyżej wymienione fakty pozwalają stwierdzić, że rzecz nie polega na dawaniu czy obdarowywaniu, lecz braniu

• Podejście polegające na traktowaniu procesu akulturacji jako statycznego wytworu, w obrębie którego Europejczycy i Afrykanie osiągnęli stan tymczasowej integracji lub harmonijnej jedności, jest bezowocne

• Zjawiska zmiany kulturowej są zupełnie nowymi realiami kulturowymi, które należy badać, uwzględniając rządzące nimi specyficzne prawa

• W badaniu zmiany kulturowej należy uwzględnić trzy porządki rzeczywistości: impakt kultury wyższej, treść tubylczego życia, na które skierowany jest ten impakt, a także zjawisko autonomicznej zmiany, będące wynikiem oddziaływania na siebie tych dwóch kultur

• Impakt rodzi konflikty, współdziałanie lub prowadzi do kompromisów

5. Poszukiwanie punktu zerowego

• Naturalne nastawienie każdego etnografa sprawia, że uważa on nieskażoną kulturę krajowców za jedyny dopuszczalny wzorzec pozwalający porównywać patologię zmiany ze zdrowymi warunkami trybalizmu - ten pogląd należy jednak odrzucić, jest bezużyteczny i przyczynia się do poważnych błędów

• Rekonstrukcji należy rygorystycznie wystrzegać się w badaniach nad kontaktem

• Antropolog badający zmianę musi skierować swoją wizję raczej ku przyszłości niż przeszłości

• Malinowski stawia następujące tezy:

1. żywotność instytucji afrykańskich sprawiła, ze wiele z nich przetrwało aż do dnia dzisiejszego

2. dzisiejsza pozostałość dawnego afrykańskiego trybalizmu jest i musi być w poważnym stopniu różna od tego, czym te instytucje były w przeszłości

• Metoda - tylko poprzez badania terenowe

• Przeszłość zapamiętana” (jej wizja przechowywana w ludzkiej pamięci), nie musi, a w rzeczywistości nie może być rekonstruowana. Musi ona być badana w prosty sposób, polegający na zapoznawaniu się ze wspomnieniami członków plemienia; należy jednak odrzucić relacje starców, bo mają skłonność do przedstawiania sprzecznych ze sobą obrazów

• Dla antykwariusza ważna jest przeszłość, prawdziwa i obiektywna, z której obrazu zostały starannie usunięte wszystkie zafałszowania, będąca wynikiem gloryfikowania i potępiania jej w późniejszym okresie

• Dla badacza zmiany kulturowej nastawienie wobec przeszłości, istnienie tych jej kontrastujących ze sobą wizji i przedstawianie jej w fałszywym świetle to zjawiska nader doniosłe, ponieważ są one czynnikami, które w zależności od ich charakteru, sprzyjają zmianie lub ją opóźniają

• Istotna jest nadal żywa część kultury i tradycji, dająca się obserwować w trakcie dzisiejszych badań terenowych

6. Uwagi końcowe

• Poszukiwanie punktu zerowego jest sposobem, który powinien przyjąć każdy pracujący w terenie etnograf, którego dotychczasowym zadaniem było opisywanie kultur pozostających w nienaruszonym stanie

Dynamika zmiany kulturowej. Studium stosunków rasowych w Afryce (1945)

Część pierwsza

1. Nowe zadania współczesnej antropologii

• Zmiana kulturowa - proces, wskutek którego istniejący porządek społeczeństwa, tzn. jego społeczna, duchowa i materialna cywilizacja, jest przekształcany z jednego typu w inny

• Forma niezależnej ewolucji - zmiana kulturowa wywołana przez czynniki i siły spontanicznie pojawiające się w obrębie wspólnoty

• Dyfuzja - zmiana kulturowa, która następuje wskutek zetknięcia się ze sobą różnych kultur

• Ewolucja i dyfuzja są procesami nie tak odmiennymi, jak się wydaje na pierwszy rzut oka

• Prostsze i pożyteczniejsze jest badanie procesów dyfuzji na obszarze, który, ze względu na jego oddalenie, pozwala pracować z większym obiektywizmem i na którym interesujące badacza kwestie są jednocześnie prostsze i poddane bardziej bezpośredniemu wpływowi czynników zmiany

• Badanie zmiany kulturowej jest jednym z głównych zadań antropologa w pracy terenowej i teorii. Musi on badać to, co jest, a nie to, co mogło być

• Powinnością antropologa jest uczciwe i rzetelne interpretowanie faktów mających związek z życiem krajowców

• Nauka a polityka - wiedza umożliwia przewidywanie, przewidywanie oznacza władzę

• Antropologia naukowa musi być nauką praktyczną

• Jeśli w badaniu usiłuje się dokonać rekonstrukcji przeszłości, za jej podstawy należy przyjąć to, co można zbadać w dzisiejszych czasach

• W badaniu zmiany kulturowej ważne jest uwzględnienie strony praktycznej

• Istnieje całkowita zbieżność między zainteresowaniami praktycznymi, a zainteresowaniami antropologii funkcjonalnej (oba przypadki koncentrują się na tym samym przedmiocie: demografii i prawie, władzy plemiennej i własności ziemskiej, rozumieniu życia rodzinnego, moralności seksualnej oraz na grupach pokrewieństwa jako czynnikach miejscowego życia i współpracy

• Całe podejście funkcjonalne oparte jest na zasadzie uznającej plastyczność natury ludzkiej oraz istnienie możliwości rozwoju kulturowego

• Zmiana kulturowa jest kwestią trudną do badania i kontrolowania zarówno pod względem teoretycznym, jak i metodologicznym. Stajemy tu przed problemami związanymi z pytaniem dokąd, jak i z pytaniem skąd

• Każda faza - europejska, afrykańska oraz faza kontaktu i zmiany kulturowej - podlega własnemu, specyficznemu determinizmowi kulturowemu

• Instytucje, które są rezultatem kontaktu i zmiany, nie są całkowicie uzależnione ani od wpływów europejskich, ani też afrykańskich, lecz podlegają własnemu, specyficznemu determinizmowi

• Antropologia musi się zajmować odtąd zmianą kulturową, badacz będzie usiłował zrozumieć, na czym polegają procesy zmiany kulturowej

2. Teorie zmiany kulturowej

• Traktowanie złożonych sytuacji zmiany jako „dobrze zintegrowanej całości”, podejście „zalecające stosowanie jednego zapisu”, jak moglibyśmy je nazwać, oznacza ignorowanie całej dynamiki owego procesu. Pomija ono główny fakt związany ze zmianą kulturową, czyli to, ze europejscy mieszkańcy danego obszaru, misjonarze i administratorzy, osadnicy i przedsiębiorcy, są w rzeczywistości, głównymi czynnikami zmiany

• Poprawna koncepcja zmiany kulturowej - fakt, że jest ona rezultatem impaktu wyższej, aktywnej kultury na prostszą, bierniejszą

• Jeśli zajmiemy się zmianą kulturową, nasz przedmiot zainteresowań różni się pod kilkoma względami od tego, który związany jest z nie ulegającymi zmianie kulturami, analizowanymi za pomocą zwykłej metody antropologicznych badań terenowych. Mamy tu do czynienia z kulturą nacierającą oraz z kulturą, na którą kieruje się natarcie

• W zwykłej antropologii wystarczy sporządzić jednokolumnowy zapis; w antropologii zmiany kulturowej co najmniej trzy kolumny: zaplecze obejmujące świat białych, zaplecze murzyńskie oraz kolumnę kontaktu kulturowego

• Dyfuzja - przemieszczanie się elementów lub cech z jednej kultury do drugiej; zakłada się, ze są one przejmowane oddzielnie lub w postaci kompleksów, których części składowe nie są ze sobą w sposób naturalny powiązane

• Produkt dyfuzji przedstawiany jako mieszanina elementów kulturowych lub kompleksów tak luźno ze sobą połączonych, ze główne zadanie teoretyczne analizy kulturowej polega na wyplątywaniu tych elementów czy kompleksów z ich matrycy i ukazywaniu, skąd pochodzą

• Dyfuzja nie może być przedmiotem badania terenowego, jeśli nie uświadomimy sobie, że jednostki powodujące przeobrażenia nie są cechami czy kompleksami cech, lecz zorganizowanymi systemami lub instytucjami

• Błędem jest traktowanie zmiany jako zintegrowanego zjawiska kulturowego

• Kultura - mieszanina częściowo połączonych ze sobą elementów, które można zrozumieć jedynie wtedy, gdy użyje się pojęcia kultur macierzystych

• Tam, gdzie kończy się „zapożyczanie”, zaczyna się zmiana kulturowa

3. Znaczenie oraz ograniczenia historii

• Dr Mair - w swoim rozróżnieniu między statyczną a dynamiczną fazą kultury posuwa się do stwierdzenia, że faza dobrego przystosowania (statyczna) , jest normalnym stanem kultury, natomiast faza dynamiczna, z która stykamy się w dzisiejszych warunkach, z charakterystycznym dla nich nawiązywaniem różnorodnych kontaktów, stanowi stan patologiczny

• Dr Mair - badanie pośrednich stadiów nie ma żadnego znaczenia socjologicznego, gdyż nie jest już możliwe szukanie zależności między różnymi wydarzeniami historycznymi, a rozwojem tubylczej kultury, skoro każde z tych wydarzeń miało miejsce w przeszłości. W związku z tym jedyną rzeczą jaką antropolog może i powinien uczynić, gdy bada kontakt kulturowy, jest porównanie tradycyjnych tubylczych instytucji, tj. tubylczej kultury pozostającej w punkcie zerowym, jeśli chodzi o wpływy związane z kontaktem kulturowym, z dzisiejszą sytuacją

• Rekonstrukcja - wg Malinowskiego jedno z głównych zadań naukowej etnologii

• Nie można mylić jednak rekonstruowanej przeszłości z rzeczywistością, do której należy to, co przetrwało do dnia dzisiejszego jako żywa pozostałość przeszłości

• Czasami rekonstrukcja jest zgoła niemożliwa; gdy jest ona możliwa, daje wyniki drugorzędnej jakości w porównaniu z nowoczesnymi badaniami terenowymi

• Istniejąca wizja przeszłości, choćby była błędna, jest ważniejsza niż nieznany i zapomniany przez starych informatorów mit

• Historia powtarza się w tym sensie, ze istnieją uniwersalne prawa rządzące procesami kulturowymi. Owe prawa działają niezależnie od czasu, przestrzeni i okoliczności, można je odczytać, przyglądając się dowolnemu stadium rozwoju ludzkości

• Większość historyków, jeśli chodzi o proces dziejowy, jest niewątpliwie zainteresowana głównie wiedzą na temat integralnych faktów wywołanych z przeszłości

• Gdy za pomocą techniki naukowej, polegającej na zastosowaniu ogólnych praw, zostanie dokonana rekonstrukcja pełnokrwistych żywych zjawisk - fakty historyczne z całą pewnością nadają się do generalizacji

• Historia bez generalizacji socjologicznych i kulturowych polega jedynie na zgadywaniu

• Metoda funkcjonalna jest zainteresowana procesami kultury przede wszystkim pod kątem objaśnienia jej wytworów. Wprowadza ona element czasu, początkowo na małą skale, niemniej jednak w rzeczywistym sensie historycznym

• Malinowski nie uważa funkcjonalizmu za przeciwieństwo rekonstrukcji historycznych

• Z politycznego punktu widzenia, podejście funkcjonalne powinno być alfą i omegą wszelkich badań terenowych

• Z praktycznego punktu widzenia ważna jest historia, która przetrwała do dnia dzisiejszego albo w formie żywej tradycji, albo działań instytucjonalnych

• W ceremoniach inicjacyjnych ważna jest ich wartość edukacyjna i integracyjna

• Gdy przedmiotem badań są czary, istotna jest rzeczywistość kulturowa związanych z nimi wierzeń, które udało nam się jedynie zepchnąć do podziemia

• Dla badacza zainteresowanego zmianą kulturową w jej aspekcie teoretycznym i praktycznym duże znaczenie mają pytania dotyczące obecnej funkcji instytucji, jej żywotności i przystosowalności, a nie jej dawne formy i oblicza

4. Funkcjonalna teoria kultury

• Z punktu widzenia metody i teorii badań terenowych najważniejsza zasada zawarta jest w funkcjonalnej teorii kultury. Głosi ona, ze badanie szczegółów w oderwaniu od ich otoczenia czyni nieuchronnie teorię, badania terenowe, a także działania praktyczne bezużytecznymi

• Jest tu dużo o zabiegu usunięcia łechtaczki - ceremonii inicjacyjnej urządzanej dla dziewcząt; zabieg ten stał się celem ataków Europejczyków; wypaczyło to sąd Afrykanów, jak również Europejczyków o wartości i znaczeniu tej instytucji

• Dla funkcjonalisty kultura (zespół narzędzi, statutów grup społecznych należących do niej, ludzkich idei, wierzeń i zwyczajów) stanowi rozległy aparat, dzięki któremu człowiek jest w stanie lepiej poradzić sobie z konkretnymi, specyficznymi problemami, które napotyka, przystosowując się do swego środowiska w trakcie zaspokajania swoich potrzeb

• Należy przyjąć jako aksjomat, ze ludzie muszą się odżywiać, rozmnażać się, muszą mieć zapewnione schronienie, osobiste wygody, warunki sprzyjające utrzymaniu czystości oraz odpowiednią temperaturę

• Nie jest możliwe ścisłe oddzielenie przedmiotu nauki o społeczeństwie od przedmiotu fizjologii (choć ludzie są zwierzętami, to kierują się popędami fizjologicznymi, zmodyfikowanymi i uformowanymi przez kulturę)

• Odruchy człowieka (odczuwanie smaku, które prowadzi do preferowania pewnych potraw, popędy, które popychają mężczyznę i kobietę do działania) są dyktowane przez fizjologię przekształconą w nawyk

• Z tego punktu widzenia kultura jawi się jako rozległy aparat warunkujący, który przez ćwiczenia, przekazywanie umiejętności, nauczanie norm i rozwijanie upodobań łączy wychowanie z naturą i tworzy istoty, których zachowania nie można określić, badając samą tylko anatomię i fizjologię

• Człowiek nie pokonuje trudności sam. Ludzie organizują się w rodziny, żyją w posiadającej strukturę plemiennej wspólnocie, w której zasady władzy, przywództwa, hierarchii są określane przez statut kulturowy

• Zarówno umiejętności techniczne, jak i organizacje są oparte na jeszcze jednej specyficznie ludzkiej właściwości: na rozwijaniu symboliki, czyli abstrakcyjnych pojęć ucieleśnionych przede wszystkim w języku. Jest to zdolność, która zapewnia człowiekowi specjalne miejsce wśród wszystkich istot, ściśle związana z anatomicznym rozwojem jego mózgu

• Dzięki używaniu języka możliwe jest istnienie tradycji i edukacji, możliwa jest ciągłość tradycji

• Kolejny aksjomat - kultura jest instrumentalną rzeczywistością, aparatem umożliwiającym zaspokajanie podstawowych potrzeb, czyli fizyczne przetrwanie, przystosowanie się do środowiska i zachowanie ciągłości w sensie biologicznym

• Kulturowe zaspokajanie pierwotnych potrzeb biologicznych zmusza człowieka do podporządkowania się wtórnym, czyli pochodnym imperatywom

• Podejście funkcjonalne do studium porównawczego kultur zawiera postulat badania systemów produkcji, dystrybucji i konsumpcji nawet w najpierwotniejszych społeczeństwach

• Innym pochodnym, a jednak uniwersalnym aspektem każdej kultury, jest aspekt, który można by określić jako normatywny. Człowiek osiąga tu panowanie nad środowiskiem i konkurentami dzięki współdziałaniu, które oznacza wspólne życie - zarówno współdziałanie jak i wspólne życie wymaga poświęceń, kolektywnego wysiłku itp. = istnienia reguł, władzy i przymusu

• Normatywny, czyli prawny, aspekt życia wspólnoty jest drugim pochodnym imperatywem kulturowym i w jego spełnieniu muszą istnieć mechanizmy kodyfikacji, odbywania procesów sądowych i stosowania sankcji w każdej ludzkiej wspólnocie

• Kolejny imperatyw - ponieważ kultura jest kumulatywną zdobyczą pokoleń, muszą istnieć sposoby, za pomocą których to wspólne dziedzictwo jest przekazywane z pokolenia na pokolenie; można to nazwać imperatywem edukacyjnym

• Podsumowując - są 4 imperatywy - organizacja gospodarcza, system normatywny, organizacja siły (układ polityczny) i mechanizmy oraz instytucje edukacyjne

• Działanie musi być oparte na przewidywaniu i na ocenie kontekstu, czyli warunków, w jakich człowiek funkcjonuje

• Systemy ludzkiej wiedzy, oparte na rzeczywistym doświadczeniu i na logicznym rozumowaniu, istnieją nawet wśród ludów reprezentujących najniższe stadia rozwoju

• Spośród wszystkich zwierząt jedynie człowiek nie żyje w teraźniejszości. Kultura nie pozwala mu żyć z dnia na dzień, ani w sensie duchowym, ani materialnym

• Te aspekty religii, w których sakralizuje się przełomowe momenty, czyli czyni się je wartościowymi, doniosłymi i istotnymi w sensie prawnym, mają wpływ zarówno na spójność zbiorowości, jak i na rozwój charakteru moralnego jednostki

• Dla funkcjonalisty religia jest potężną siłą moralną i społeczną, która doprowadza do ostatecznej integracji ludzkiej kultury

• Magia jest nadnaturalną techniką, za pomocą której człowiek potrafi, w swoim mniemaniu, spowodować to wszystko, czego nie jest w stanie dokonać stosując racjonalną technikę. Wszędzie gdzie jest praktykowana na dużą skalę i na rzecz zorganizowanych grup ludzi, kształtuje też przywództwo, wzmacnia organizację i stanowi dodatkowy czynnik wpływający na dyscyplinę, porządek i wzajemne zaufanie

• W badaniu każdej zorganizowanej grupy ludzi wyniki należy udokumentować za pomocą pełnego wykazu przedmiotów używanych w jej działaniach, konieczne jest także poznanie, jaki jest skład i organizacja samej grupy, niezbędna jest również dokumentacja językowa obejmująca zasadnicze pojęcia, teksty i wypowiedzi

• Kolejne ważne pojęcie stosowane w analizie funkcjonalnej - pojęcie instytucji (zorganizowany system ludzkich działań); wynika z zasady, że elementy lub „cechy” kultury nie stanowią mieszaniny słów, narzędzi, idei, wierzeń, zwyczajów, mitów oraz zasad prawnych, lecz są ze sobą zawsze połączone, tworząc wyraźnie określone jednostki, dla których wybraliśmy nazwę „instytucja”

• Instytucja - grupa ludzi połączonych ze sobą w celu zrealizowania prostego lub złożonego działania, posiada ona zawsze wyposażenie materialne i techniczne, podstawę jej organizacji stanowi dokładnie określony statut prawny lub zwyczajowy, przedstawiony w formie językowej w mitach, legendach, regułach i maksymach; jest też przygotowana do spełniania swego zadania

• Te same instytucje występują w wielu kulturach (np. rodzina jest uniwersalna)

5. Funkcja i przystosowalność afrykańskich instytucji

• Tak ważne instytucje, jak rodzina czy urząd wodza, kult przodków czy rolnictwo, mają swe korzenie we wszystkich aspektach kultury

• Jeden rodzaj instytucji można zastąpić innym, który spełnia podobną funkcję; zmiana jest jednak trudna do przeprowadzenia i jej rezultatem musi być zawsze powstanie instytucji lepszej w sensie kulturowym, czyli lepiej wyposażonej, dającej większe możliwości działania ludziom, którzy w niej żyją

• Lobola - zapłata za pannę młodą

• Instytucja o dużym zasięgu jest w stanie przetrwać, gdyż jest organicznie powiązana ze wszystkimi aspektami kultury i zaspokaja istotną potrzebę społeczeństwa. Całkowite zniszczenie doprowadziłoby do zupełnej anarchii i dezorganizacji

• Główne instytucje w każdej kulturze odpowiadają podstawowym potrzebom, najważniejsze instytucje są uniwersalne - dzięki temu zmiana kulturowa jest możliwa

• Mimo podobieństw między podstawowymi instytucjami różnych ludów i kultur, instytucje te nie są identyczne

• Każda instytucja i każdy aspekt konkretnej pojedynczej kultury są przystosowane do środowiska i są z pewnością uzależnione od stadium ewolucyjnego, jakie osiągnęło określone plemię

• Ludzie są gotowi jedynie do przebycia drogi od sytuacji gorszej do lepszej, dlatego mniejszości narodowe, żyjące w Stanach zmieniły się w sensie kulturowym łatwo, nie stawiając większego oporu

• Aby przekształcić afrykańskie plemię w europejską wspólnotę złożoną z Murzynów, należałoby wyposażyć nową wspólnotę w zespół tych dóbr, na których musi opierać się życie zachodniej wspólnoty

• Zmiana kulturowa, gdy angażuje naprawdę ważne czynniki (instytucje), nie może zostać uwieńczona powodzeniem, jeśli miała być wprowadzana po kawałku

• Europejczycy dali Afrykanom bezinteresownie szkoły, służbę zdrowia, próbują szerzyć Ewangelię; skuteczniejszą pod pewnymi względami administrację, pokryli ich kontynent siecią dróg, linii kolejowych i lotniczych

• Dary duchowe- łatwo jest dawać, trudno przyjmować. Dary materialne - łatwo przyjmować, niechętnie się z nich rezygnuje

• Jeśli dalibyśmy krajowcom władzę, bogactwo i udogodnienia społeczne, zmiana kulturowa byłaby procesem przebiegającym stosunkowo łatwo i gładko. To właśnie nieobecność owych czynników sprawia, że zmiana kulturowa jest tak skomplikowanym i trudnym procesem

• Im Afrykanin bardziej wykształcony, tym szybciej zaczyna sobie zdawać sprawę z panującej sytuacji i oceniając je wpada w przesadę. Staje się antropologiem, który zwalcza nas nasza własną bronią. Bada cele Europejczyków, ich roszczenia i wszelkie akty niesprawiedliwości, których faktycznie i rzekomo się dopuścili. Taka antropologia jest pełna uprzedzeń i zajadłej wrogości

• Wykształcenie, chrześcijaństwo oraz bliskie kontakty z Europejczykami wpływają na obniżenie poziomu moralności seksualnej, małżeństwo i rodzina dezintegrują się, zmniejsza się znaczenie władzy rodzicielskiej i szacunek do prawa i zwyczaju

• Polepszenie warunków społecznych i przede wszystkim ekonomicznych jest jedynym sposobem wyjścia z opresji

• Problemy wymagające rozwiązania w czasie badania zmiany, dyfuzji kulturowej, przyjmowania naszych wartości, praw i zwyczajów są związane z analizą współczesnej sytuacji, motywów, intencji i sposobów działania europejskiej społeczności

• Metoda funkcjonalna jest odpowiednia do badania zmiany, gdyż nie wyklucza historycznych czy retrospektywnych punktów widzenia. Wprowadza żywą historię (przeżytki przeszłości, w postaci mitów), które ocalały.

• Metoda funkcjonalna zaleca badanie integralne - badanie nowych elementów o tyle, o ile się one zakorzeniły, i dokładnie w tej formie, w jakiej się zakorzeniły

• Każdy przedmiot zmiany kulturowej można podzielić za pomocą potrójnego schematu:

• Europejskie interesy

• Procesy kontaktu, mieszania się, przeszczepiania oraz przeobrażania się dóbr kulturowych

• Skarbnica wiedzy tubylczej - jej aktywny, konserwatywny wpływ

• Metoda funkcjonalna dostarcza nam kryteriów niedostosowania, mających sens nie moralny, uczuciowy czy arbitralnie normatywny, lecz instrumentalny

• Analiza funkcjonalna ujawnia, że kultura jest rozległym aparatem służącym do zaspokajania potrzeb

• Trudności towarzyszące przemianom kulturowym są spowodowane dwiema rzeczami:

• Złożonością i szerokim rozgałęzieniem wszystkich zorganizowanych systemów działań - instytucji

• Faktem, że instytucje, które rozwijały się w długiem historycznym procesie ewolucji, są przystosowane do otoczenia, specyficznych potrzeb lokalnych oraz poziomu kultury, i nie da się wprowadzić na ich miejsce nowych instytucji ani zastępując je nimi po kawałku, ani w sposób przypadkowy

6. Zasada wspólnego czynnika w zmianie kulturowej

• Wszystkie porządku rzeczywistości kulturowej (afrykański, zachodni i obejmujący procesy zmiany) są ze sobą powiązane lub uzależnione od siebie

• Źródło impaktu i inicjatyw stanowią zorganizowane siły zachodniej cywilizacji

• Gdy zostanie uruchomiony mechanizm zmiany, nabiera on samodzielnego impetu; staje się procesem i rzeczywistością sui generis i podlega determinizmowi kulturowemu, który nie jest ani afrykański, ani europejski

• Zjawisko zmiany nie polega na powstawaniu mieszaniny ani nawet na zwykłej akulturacji

• Każdy socjologicznie istotny impakt jest zorganizowany, czyli występuje między instytucjami. To samo można powiedzieć o wzajemnym oddziaływaniu

• Każda z instytucji musi skierować swój impakt przede wszystkim na swój tubylczy odpowiednik

• Rezultatem impaktu nie jest bezładny zespół cech, ale nowe instytucje, zorganizowane zgodnie z wyraźnie określonym statutem, kierowane przez mieszany personel, powiązane z planami, ideami i potrzebami Europejczyków, a niekiedy dające korzyści Afrykanom

• Wspólna miara (wspólny czynnik) istnieje wszędzie tam, gzie interesy Europejczyków i Afrykanów są przez długi czas tożsame, a przy tym biali mają odpowiednie kompetencje i wiedzę, aby prowadzić dobrze zaplanowaną politykę - istnieje podstawa do współpracy i zgody w sferze idei, uczuć i poglądu na świat

• Ujemny wspólny czynnik - przykłady: zasada segregacji rasowej, sposób załatwienia problemu siły roboczej, trudności wynikające z zaznaczającego się w Afryce niedoboru ziemi, łącznie ze zbyt dużym pogłowiem bydła i erozją

• Przykładem braku jakiegokolwiek wspólnego czynnika jest burzenie czegoś w życiu Afrykanów tylko dlatego, że nie podoba się to Europejczykom

• Edukacja - jeden z procesów decydujących o przebiegu zmiany kulturowej

• Jedna z błędnych postaw, jakie przyjmuje się wobec kultu przodków, polega na uważaniu go za rzecz zasługująca na całkowite potępienie, dlatego, że jest on jądrem afrykańskiego pogaństwa i dlatego że obejmuje składanie ofiar, wróżenie, kontaktowanie się z przodkami, co wydaje się zasadniczo niezgodne z chrześcijaństwem

• Fakty świadczą o tym, że kult przodków zepchnięty do podziemia często istnieje nadal w formie lęku i przerażenia, odczuwanych nawet przez duchownych religii chrześcijańskiej i zawsze w takiej sytuacji będących odskocznią do separatyzmu religijnego

• Wszędzie gdzie pomiędzy intencjami Europejczyków związanych z impaktem a potrzebami afrykańskiego społeczeństwa istnieje wspólna miara, zmiana może prowadzić do rozkwitu nowych form współdziałania kulturowego

• Rzeczywistość wyłaniająca się ostatecznie w trakcie zmiany kulturowej uzależniona jest od faktu, ze odpowiadające sobie instytucje europejskie i afrykańskie zaspokajają analogiczne potrzeby na różne sposoby i za pomocą odmiennych technik, ale w procesie zmiany muszą wykorzystywać te same zasoby ludzkie i naturalne (ziemię, kapitał, siłę roboczą itp.)

• Pojęcie wspólnej miary oznacza, ze istnieją elementy wspólnego interesu, zadań, w których realizacji Afrykanie i Europejczycy mogą współdziałać we wspólnym interesie

• Z brakiem wspólnego czynnika spotykamy się ilekroć Europejczycy, dążąc do swoich własnych celów, muszą zabierać murzyńskim wspólnotom niektóre składniki niezbędne do osiągnięcia przez nie postępu (ziemia lub siła robocza itp.)

7. Zasady i instrumenty naukowe w badaniu zmiany kulturowej

• Opracowanie zalecanego tu instrumentu polega na ujęciu dopiero co wypowiedzianych zasad w formie tabeli

• Porządki afrykański i europejski nadal zachowują swą odrębność, ale zderzają się ze sobą i wytwarzają trzecią rzeczywistość kulturową

• Kolumna A - ukażemy w niej zasady polityki białych, ideały misjonarzy, cele przedsiębiorstw, hasła i prawdziwe intencje osadników

• Kolumna B - dane dot. tych procesów i działań, w których Murzyni i biali spotykają się, współpracują ze sobą i bezpośrednio na siebie wpływają

• Kolumna C - nadal żywe formy tradycyjnych instytucji oraz wspomnienia i legendy odnoszące się do dawnych dziejów, jeśli są one nadal aktywnymi siłami we współczesnym życiu. Zawiera elementy afrykańskiego życia nie uznawane oficjalnie przez administrację białych

• Kolumna D - rekonstrukcja przedeuropejskich warunków; ma taki zakres, jaki tylko da się uzyskać w sposób naukowy, polegający na rzetelnym sprawdzaniu informacji; nie może być rezultatem bieżących obserwacji

• Kolumna E - nowe siły spontanicznej reintegracji lub reakcji Afrykanów; zjawiska jak afrykański rasizm, regionalny nacjonalizm oraz reinterpretacja patriotyzmu plemiennego

• W każdej z trzech faz afrykańskiej rzeczywistości kulturowej działa autonomiczny determinizm kulturowy

• Determinizm kulturowy oznacza, ze istnieją czynniki i siły, które zmuszają człowieka, indywidualnie i jako członka zbiorowości, do zachowywania się w sposób właściwy dla każdej danej kultury

• W afrykańskim świecie zmiany i kontaktu istnieją trzy główne typy determinizmu kulturowego

• Ów determinizm nie jest rezultatem wytworzenia się „mieszaniny” europejskich i afrykańskich elementów kulturowych, ale raczej rezultatem działania kilku zasad przewodnich ukierunkowujących politykę i oddziaływanie Europejczyków

• Proces taki jak proces zmiany kulturowej nie może być badany jedynie na podstawie dokumentów i ustnych wypowiedzi

Część druga

8. Działania wojenne w Afryce

• Klasy wiekowe, religijny charakter przywództwa, magia wojenna, formowanie wojska, życie małżeńskie i rodzinne - determinowane przez fakt, że młodzi nieżonaci mężczyźni musieli brać udział w mniej lub bardziej regularnych wyprawach wojennych

• Wódz dla Afrykanina - duchowy reprezentant i arcykapłan plemienia, najwyższy sędzia, zwierzchnik wojowników

• Wiele spośród organizacji społecznych, które pierwotnie istniały w celu prowadzenia wojen, działa w dalszym ciągu, a wodzowie naczelni, niżsi wodzowie i naczelnicy spełniają niektóre ze swych dawnych powinności (administracyjnych, sądowych i religijnych), z racji swej tradycyjnej dziedzicznej pozycji dowódców wojskowych

• Ludowa tradycja opisująca dawne wydarzenia jest całkowicie odmienna od naukowej rekonstrukcji historii

(przykro mi dziewczęta, ale notatek z tej tabelki ni chuja zrobić nie potrafię)

Tabela synoptyczna służąca do badania Afrykańskich działań wojennych

A	B	C	D	E
Wpływy, interesy i intencje białych	Procesy kontaktu i zmiany kulturowej	Nadal żywe formy tradycji	Zrekonstruowana przeszłość	Nowe siły spontanicz- nej reintegracji lub reakcji Afrykanów
(1) Dokonany przez Eu-ropejczyków podbój oraz ich władza polityczna	(1)nowy system politycz- ny jako system, na który wywarła wpływ utrata militarnej suwerenności afrykańskiego plemienia lub monarchii oraz wywołane przez ów układ polit. zmiany w organizacji plemiennej. Nowe siły wojskowe, ma- jące mieszany, afrykański i europejski charakter	(1) Opór i polityczna uległość Afrykanów w pamięci i reakcjach plemiennych	(1) Afrykańska wojna w stosunkach międzyple- miennych (gospodarczych i politycznych)
(2)Pokój (położenie kresu tubylczym wojnom, całko- wite rozbrojenie, częścio- we rozbrojenie); Europej- ski system prewencyjnych kontroli, karnych ekspedy- cji; lekceważenie tubyl- czej organizacji militarnej	(2) Mniej lub bardziej skuteczne sprawowanie tej kontroli przez miesza- ne, europejsko-afrykańskiie siły policyjne i wojskowe. Zaakceptowane przez Europejczyków i oparte na współpracy z Afrykanami kontrolowa- nie nadal podejmowa- nych tradycyjnych działań. Zanikanie instytucji, zajęć i dochodów bezpośrednio zależy od wojny	(2)Żywa pamięć o dawnej sławie, wspaniałych przeżyciach i korzyściach związanych z wojnami. Nadal podejmowane tradycyjne działania dawnych organizacji wojennych (edukacyjne, ekonomiczne, ceremonialne) jako działania zinstytucjonalizowane.	(2) Pozycja wodza jako zwierzchnika wojska, dowódcy, czarownika spełniającego magię wojenną oraz dystrybutora łupów wojennych
(3) Rozszerzanie (lub rozprzestrzenianie się) europejskich wojen światowych na Afrykę. Używanie afrykańskich wojsk, zorganizowanych na sposób europejski	(3) Wpływ polityczny, ekonomiczny i społeczny afrykańskich jednostek wojskowych na życie plemienne. Uświadomienie sobie przez Afrykanów, ze Europejczycy akceptują wojnę. Zanikanie poglądu o nietykalności Europejczyków; będące skutkiem tego zjawiska podkopywania ich prestiżu	(3)Wynikające z tradycji przeciwdziałanie ze strony instytucji militarnych albo bierne podporządkowanie się decyzji o poborze	(3) Tradycyjne metody prowadzenia wojny: strategia, taktyka, przyczyny i skutki	(3)Postawy Afrykanów wobec mocarstw europejskich, krytyczne porównania. Wpływ prowadzonych przez białych wojen na tubylczy nacjonalizm
(4)Europejskie doktryny moralne (chrześcijańskie, edukacyjne i komunistyczne) a wojna	(4) Konflikty (intelektualne, moralne i polityczne) spowodowane odkryciem przez Afrykanów europejskich sprzeczności	(4) Afrykańskie ideały męstwa oraz ideały związane z wartością wojny	(4) Zasady prawa międzyplemiennego w okresach wojny i pokoju. Bezpośrednie korzyści wynikające z tych zasad: niewolnictwo, zdobycze wojenne, daniny. Ich skutki politycznej w zakresie organizacji międzyplemiennych i podczas podbojów	(4) Reakcje Afrykanów przeciw chrześcijaństwu i zachodniej cywilizacji

• Podział ten pomaga usystematyzować dane w sposób mający bezpośredni związek z fundamentalnym faktem, że w pewnych sprawach Europa i Afryka współpracują ze sobą, a w innych działają zupełnie niezależnie

9. Refleksje na temat czarów

• Wiara w czary, to jeden z najbardziej charakterystycznych afrykańskich przesądów i symptomów ciemnoty, który pod oświecającym wpływem nauczania i wychowania misyjnego nie przestaje istnieć, lecz umacnia się

• Czarownictwo zostało usunięte ze sfery działań jawnych i uznawanych za dopuszczalne, lecz jest praktykowane skrycie, na jeszcze większą skalę niż dawniej

• Wystarczy przekonać chorego, że ktoś wywołuje u niego chorobę, sprawić, aby człowiek uwierzył, że dosięgnie go seria nieszczęść będących wynikiem skierowanych przeciw niemu czarów, a może on umrzeć

• Czarownictwo jest zakorzenione w psychologicznych reakcjach tych, którzy cierpią z powodu chorób, nieszczęść, niezdolności do pokierowania swym losem i zapanowania nad przypadkami

• Jest ono teorią zbudowaną post hoc, w celu tłumaczenia nieszczęść, chorób i śmierci

• Fundamentalne zasady, na których opiera się czarna magia:

• Pierwsza polega na obwinianiu ludzi za zły los, redukuje metafizyczne lub fatalistyczne elementy obecne w reakcji człowieka na ów los

• Drugi komponent ma charakter socjologiczny. Mówi o tym, ze ponieważ czarownictwo opiera się na psychologii kozła ofiarnego, najbardziej prawdopodobne jest, że obwiniani będą ludzie, z którymi najczęściej zdarza się konflikt

• Wiara w czary zawsze pozostanie oznaką nędzy, napięcia społecznego, ucisku politycznego czy społecznego

• Malinowski zakłada, że wspólnej miary między podejściem do czarownictwa a tubylczą wiarą należy szukać m.in. w poczuciu krzywdy; np. B wyrządził szkodę A w taki sposób, że nie można go zaskarżyć ani do sądu europejskiego, ani tubylczego; w związku z tym A (który wierzy, że stał się ofiarą czarów) oskarża o nie B

Tabela służąca do krytycznej analizy problemu czarów

A	B	C
Wpływy, interesy i intencje białych	Procesy kontaktu i zmiany kulturowej	Nadal żywe formy tradycji
(1) Szczera chęć zniszczenia czarownictwa	(1) Wspólny czynnik: oczywisty ideał opartej na wzajemnym zrozumieniu współpracy między tubylczymi informatorami a oświeconym Europejczykiem zadającym pytania.	(1) Płynące z głębi serca pragnienie pozbycia się czarownictwa.
(2) Doraźne zarządzenie zabraniające wiary w magię: traktujące jednakowo różne fakty, sztywne, radykalne i nie podbudowane informacjami.	(2) Zepchnięta do podziemia, bujnie rozwija się w warunkach zmiany w miastach i wsiach, tak samo jak w rezerwatach. Zupełna dezorientacja. Uleganie wrażeniu, ze europejskie prawo pobudza do uprawiania czarów. Silny resentyment.	(2) Nadal istnieje silna wiara w dobrą i złą magię, w czary uprawiane z zamiarem zaszkodzenia innym; i w przeciwmagię, która stanowi antidotum na nie.
(3) Nieznajomość rzeczywistych mechanizmów psychologicznych i społecznych. Obecne ustawodawstwo kryje w sobie: a) zasadę głoszącą, ze za pomocą metod politycznych można zmienić stan umysłu lub zwalczyć wierzenia b) przekonanie, ze czary, choć są iluzją, są mimo to złem c) ustawodawstwo to nie wprowadza tego istotnego rozróżnienia	(3) Krajowcy rejestrują rozwój czarownictwa. Winą za nie obarczają Europejczyków, misjonarzy oraz administrację. Rzeczywista przyczyna: wzrost nędzy, szerzenie się chorób, zmniejszanie się możliwości zwalczenia ubóstwa; towarzyszy temu zjawisko nasilania się rywalizacji między krajowcami.	(3) Wiara oparta na potężnych podstawach ukształtowanych przez: a) psychologiczną i kulturową rzeczywistość magii. Fakt przekładania tego, co przynosi los, na pojęcie odwołujące się do ludzkiej złośliwości b) psychologię polegającą na przekładaniu determinizmu zdarzeń losowych na kategorie związane ze światem ludzi lub ze sferą zjawisk nadnaturalnych; psychologię kozła ofiarnego c) fakt, ze czary oddają ograniczoną, lecz rzeczywistą usługę jednostce lub wspólnocie żyjącej z nędzy.
(4) Widoczna w praktyce opieszałość administracji i trudności, jakie ma ona ze zrozumieniem problemu czarownictwa i stosowaniem przepisów. Postawa misjonarzy, którzy po części ignorują to wierzenie jako całość, a po części się mu przeciwstawiają.	(4) Tubylcze ruchy stawiające sobie za cel polowania na czarownice (Bamuchapi), stosujące elementy nowych metod na tle dawnego wierzenia. Ich chwilowy sukces - wskaźnikiem żywotności czynników z kolumny A.	(4) Dawny typ działalności związanej z odnajdywaniem czarownic, który podkopały prześladowania administracyjne. Nie daje możliwości uporania się z nowymi podejrzeniami kierowanymi przeciw krajowcom nawróconym na chrześcijaństwo.

10. Problemy związane z wyżywieniem tubylczej ludności na ich tle ekonomicznym

• Na wyżywienie i zaopatrzenie plemion afrykańskich w żywność w ogromnej mierze wpłynęła zmiana w zakresie warunków ekonomicznych; dlatego teraz bodźcem do planowania, badań i polityki (zw. z żywieniem) muszą być perspektywy na przyszłość

• Potrzeby Afrykanina w zakresie sposobu odżywiania należy w każdym szczególe badać w powiązaniu z jego ulegającym przekształceniu środowiskiem ekonomicznym, politycznym i społecznym

• Masajowie - żywią się głównie mięsem, krwią i mlekiem; Kikuju - podstawą swego wyżywienia uczynili pokarmy roślinne

• Zrewolucjonizowanie tubylczego rolnictwa nie jest rzeczą pożądaną, ponieważ jego skutkiem byłaby dezorganizacja bardzo wielu tubylczych instytucji, ceremonialnych, domowych i ekonomicznych

• Ważne jest, aby europejskie instytucje edukacyjne i rolnicze podtrzymywały przekonanie krajowca o konieczności dbania o zbiory będące do dyspozycji jego własnej rodziny i przeznaczone do spożycia w domu - gospodarstwo domowe nadal jest podstawą jego utrzymania

• W kopalniach wydaje się posiłki dla ludzi, jak koszt ponoszony wskutek pozbawienia gospodarki plemiennej ich rąk do pracy. Z tego powodu szczególnie cierpią kobiety i dzieci, które pozostają w domach. Kobiety w ciąży i w okresie karmienia dziecka otrzymuje pożywienie i pomoc od kopalń; dzieci od czwartego roku życia żywione są przez kopalnie

Tabela synoptyczna do badania problemów związanych z wyżywieniem ludności tubylczej na ich tle ekonomicznym

A	B	C
Wpływy, interesy i intencje białych	Procesy kontaktu i zmiany kulturowej	Nadal żywe formy tradycji
(1)polityka kontroli: a) przepisy administracyjne (minimalne racje żywnościowe, kontrola stanu higienicznego zaopatrzenia w żywność) b) medyczne c) ekonomiczne (praca wydziału rolnego) d) edukacyjne e) misje a piwo (por. B2, C2, B3, C3); purytańskie tabu odnoszące się do przyjemności i radości związanych z pożywieniem	(1)faktyczna skuteczność narzuconych reguł dotyczących odżywiania się. Związek między instytucjami medycznymi, edukacyjnymi i ekonomicznymi w końcowych rezultatach zaobserwowanych na obszarach kontaktu. Wprowadzenie nowych upraw przeznaczonych do spożycia. Wpływ ekonomicznych upraw na zaopatrzenie w żywność w rezerwatach. Używanie pieniędzy w celu zakupu pożywienia. Dawanie pierwszeństwa pewnym rodzajom żywności sprzedawanie jej na rynku. Zakazany trunek (zob. B2)	(1) Tubylczy system zaopatrzenia w żywność. Produkcja żywności w rolnictwie, hodowli bydła, rybołówstwie, myślistwie. (wartość odżywcza tych produktów; możliwość ich racjonalnego wykorzystania i ekonomicznego rozwoju owej produkcji). Zaopatrywanie w żywność pochodzącą z zagranicy przez tubylczy system sprzedaży rynkowej i wymiany. Okresy obfitości i niedostatku - uzależnione od pór roku i zdarzające się sporadycznie.
(2) Polityka i praktyczna działalność europejskich przedsiębiorstw - kopalń, plantacji, farm. Płacenie gotówką lub racjami żywnościowymi (dane o tym, jaką część dochodu przeznacza się na opłacenie siły należy powiązać z B1 i C4). Względy ekonomiczne (koszt lepszego pożywienia w powiązaniu ze wzrostem wydajności i poprawą zdrowia).	(2) Zaopatrywanie tubylczej siły roboczej zatrudnionej w kopalniach itd. w racje żywnościowe i sposób ich wykorzystywania. Wyrazy uznania i skargi. Używanie pieniędzy w celu uzupełnienia tych racji. Handel zakazanym trunkiem i jego implikacje w zakresie odżywiania się, ekonomiczne oraz społeczne.	(2) Tradycyjne tubylcze wzory w zakresie odżywiania się. Techniki przechowywania i przyrządzania pożywienia. Odżywianie się i przygotowywanie posiłków jako system codziennych zajęć domowych. Upodobanie; wartość pokarmów; społeczne i religijne aspekty pożywienia. Piwo i inne napoje alkoholowe w życiu prywatnym i plemiennym.
(3) Badania i planowanie naukowe. Badania fizjologiczne i medyczne (praca w Kenii i innych wschodnioafrykańskich koloniach; badania laboratoryjne w Afryce płd. Itd.). przełożenie się teorii odżywiania na praktyczne reguły i dewizy (praca w Kongu, w kopalniach Randu)	(3) Oddziaływanie na obszarach kontaktu naukowych wskazań dot. odżywiania się. Związek reguł odżywiania się z szerszym kontekstem współbiesiadnictwa, społeczne znaczenia posiłków i pożywienia. Wpływ purytańskich tabu, zwłaszcza odnoszących się do wspomnianego trunku, na obszarach kontaktu.	(3) Wpływ nowych upodobań i nawyków na tradycyjne systemy odżywiania się. Te dane powinny znaleźć się w kolumnie E.
(4) Naukowa ocena żądań wysuwanych przez przemysłową siłę roboczą, dotyczącą organizmu Afrykanina (stosowanie zaleceń i metod psychologii przemysłu w odniesieniu do afrykańskiej siły roboczej)	(4) Dostosowywanie się robotników do europejskiej pracy. Warunki społeczne, psychiczne i fizjologiczne związane z żywnością, w których żyje „nieokrzesany” krajowiec przychodzący do pracy. Zmiana stanu zdrowia, wydajności, upodobań w kresie adaptacji. Belgijski eksperyment polegający na „braniu robotników na utrzymanie”.	(4) Wpływ exodusu mężczyzn na tubylczą produkcję i konsumpcję żywności (Używanie zarobionych pieniędzy w celu wprowadzania usprawnień w rolnictwie; nabywanie ziemi, narzędzi. Te dane powinny znaleźć się w kolumnie E).

11. Afrykańskie problemy związane z ziemią

• Ziemia jest w Afryce czynnikiem, który określa podstawy polityki i jest kluczem do dobrych lub złych stosunków między Murzynami a białymi

• 1812 - próby oddzielenia krajowców od białych, które nie powiodły się, ponieważ chęć zapewnienia sobie siły roboczej i prowadzenia handlu sprawiła, że kontakt był nieunikniony

• 1828 - władze Kraju Przylądkowego dopuściły krajowców do pracy i pozwoliły im posiadać ziemię. Potem Fingo otrzymali rezerwaty, a plemiona Bantu wygnano z ich siedzib wobec pożądania przez białych nowej ziemi, leżącej przy granicach

• w Natalu wydzielano dla krajowców rezerwaty, choć niekiedy z myślą o utworzeniu skupiska siły roboczej, niezbędnej dla mieszkających w pobliżu Europejczyków

• 1894 - uchwalenie dla Transkei ustaw Glena Greya, wprowadzających indywidualną własność ziemską oraz nakładającą dziesięcioszylingowy podatek na zdolnych do pracy mężczyzn, którzy nie pracowali. Podatek zniesiono w 1905 roku.

• Po 1913 roku krajowcy nie mogli nabywać ziemi poza rezerwatami; uchwalając tę ustawę, włączono do prawodawstwa politykę segregacji

• Koncepcja „kraju białego człowieka”, jako zbiór zasad określających politykę terytorialną realizowaną w Afryce, głosi, ze tereny wiejskie należy zarezerwować przede wszystkim dla białej ludności, umożliwiając w ten sposób rozwój osadnictwa europejskiego.

• Polityka ta w niektórych częściach kolonii francuskich i belgijskich doprowadziła do wysiedlenia krajowców z ich ziem

• Podstawą wyboru ziemi przez białych były dobry klimat, urodzajna gleba i tania tubylcza siła robocza, rozkosze sportu, przebywania pod gołym niebem oraz egzotyczne otoczenie, możliwość posiadanie licznej i sprawnej służby domowej - komfortowy dom

• tworzona jest nowa klasa krajowców, obecnie niewielka liczebnie, lecz nieuchronnie powiększająca się - klasa zeuropeizowanych, cywilizowanych krajowców, dla których pracują misjonarze oraz wydziały zdrowia, którzy nie są ani białymi, ani krajowcami z dawnych rezerwatów plemiennych

• Warunki nie sprzyjające rozwojowi gospodarczemu tubylczych wspólnot, przyczyniają się do istnienia dużej, a także elastycznej podaży taniej siły roboczej, która jest czynnikiem niezbędnym do prowadzenia przez Europejczyków polityki podporządkowanej systemowi kraju białego człowieka

Tabela tworząca politykę segregacji i tworzenia rezerwatów

A	B	C
Wpływy, interesy i intencje białych	Procesy kontaktu i zmiany kulturowej	Warunki życia plemion w rezerwacie
(1)”Kraj białego człowieka”, ogólne zasady: wydzielenie z obszarów plemiennych wielkich połaci ziemi i oczyszczenie ich z ludzi zajmujących bezprawnie grunty oraz z afrykańskich enklaw, ale zarazem zapewnienie dużej podaży tubylczej siły roboczej i tubylczego personelu domowego. Ziemia powinna być dobra w sensie ekonomicznym i dawać możliwość uprawiania sportu, zwłaszcza myślistwa. Zazwyczaj nie są tam użytkowane rolniczo wielkie obszary. Komunikacja jest zwykle dobra.	(1) „Segregacja” w wypowiedziach; w rzeczywistości istnieje wzajemna zależność, będąca nieodłącznym elementem sytuacji Europejczyków (spowodowana zapotrzebowaniem na siłę roboczą); jeśli chodzi o Afrykanów, często jest ona sztucznie wprowadzana za pomocą opodatkowania, przymusowego rekrutowania, a przede wszystkim za pomocą polityki, która nie zapewnia mieszkańcom rezerwatów odpowiednich szans życiowych). Tak więc, choć rzeczywista segregacja, oznaczająca niezależność obu części ludności Afryki i posiadanie przez nie pełnych szans życiowych, dostarczyłaby pełnej wspólnej miary umożliwiającej zadowolenie obu stron, „segregacja” jaką się planuje i wprowadza w życie, nie jest korzystna dla Afrykanina.	(1) „Nowe rezerwaty plemienne, ograniczone pod względem obszaru, często nie posiadają zasadniczych elementów niezbędnych w dawnej gospodarce afrykańskiej, takich jak różnorodność gleb, możliwości migracji i ekspansji. Dawne typy działalności gospodarczej, zwłaszcza hodowanie zbyt dużej liczby bydła na ograniczonym obszarze, często powodują znaczne pogorszenie gleby. Komunikacja jest zwykle słaba. Ze swych rezerwatów, w których obowiązują liczne ograniczenia, Afrykanie nadal spoglądają na ziemie plemienne opisane w A1 - na groby przodków.
(2) Uczenie umiejętności praktycznych i ogólne podnoszenie poziomu, w których biorą udział w zasadzie służby misyjne, oświatowe, rolne i medyczne, są także pożyteczne, do pewnego stopnia, dla osadników. Jeśli krajowiec ma się stać klientem białych handlarzy, potrzebna jest również gospodarka pieniężna, powiązana z systemem podatkowym i pracą najemną. Nieliczne próby skłonienia krajowców do wykorzystywania pieniędzy na poprawę sytuacji panującej w rezerwatach itd.	(2) Zarówno edukacja, jak i gospodarka pieniężna przyczyniają się do podniesienia poziomu życia i zeuropeizowania go. A jednak nawet tam, gdzie tradycyjne postawy są odrzucane, nie ma możliwości korzystnego inwestowania (za mało ziemi i zwykle zupełny brak ziemi na sprzedaż; brak, z nielicznymi wyjątkami, przedsiębiorczości u mieszkańców rezerwatów). Tak więc często trwoni się pieniądze, kupując zbędne europejskie przedmioty. A jednak posługując się poradnictwem, można by skłonić krajowców do wykorzystywania pieniędzy na podnoszenie poziomu życia w rezerwatach.	(2) Trwałość tubylczych wzorców wartości i bogactwa (wzorce ilościowe, cenienie bydła, afrykańska koncepcja gościnności, hojności i rozrzutności, upodobania krajowców związane z pożywieniem i napojami). Postawy politycznej lojalności, więzy pokrewieństwa skłaniające do odrzucenia zasady osobistego gromadzenia bogactwa.
(3) Tworzona jest niewielka klasa wykształconych, przedsiębiorczych, niezależnych Afrykanów. Zanosi się na to, ze owa klasa będzie się rozrastała. Jest ona wytworem tych europejskich instytucji i czynników (misyjnych i światowych), które chcą wykształconego krajowca, i tych, które go potrzebują i dlatego wykorzystują go do swoich celów oraz szkolą.	(3) Tej wykształconej klasie zapewnia się bardzo skromne utrzymanie w specjalnych rezerwatach. (Ponieważ jest prawdopodobne, ze nastąpi wzrost liczebności i znaczenia tej klasy, jak będzie ona zakłócała funkcjonowanie całego „systemu segregacji”?)	(3) Dla tej wykształconej klasy nie ma miejsca w rezerwatach ani nie dają jej one żadnych możliwości.
(4) W okresach spadku europejskiej produkcji (szczególnie górniczej, ale także sizalu, kawy itd.) występują nadwyżki tubylczej siły roboczej.	(4) Duża liczba bezrobotnych mężczyzn nie odstępuje od obozów górniczych, pasożytując na zatrudnionych robotnikach. (Część bezrobotnych wchłaniają wsie, gdzie zazwyczaj nadal pozostają oni pasożytami).	(4) Zobowiązania plemienne, wynikające z pokrewieństwa, politycznego paternalizmu i życzliwości wobec sąsiadów, zmuszają do zapewnienia bytu potrzebującym, nawet jeśli wskutek braku przyzwyczajenia i umiejętności są oni niezdolni do pełnego uczestnictwa w produkcji gospodarczej plemienia.

• Prawo - usankcjonowane uznanie żywotnych interesów i zasadniczych uprawnień jednostek, grupy oraz integralnej wspólnoty

• Jeśli tubylcze prawa trzeba uszczuplić w pewnych sferach, można tego dokonać w sposób sprawiedliwy tylko wtedy, gdy wynagrodzi się im poniesione przez nich straty

• Nowe systemy prawne będą działały dobrze, dopóki będzie istniała dostateczna swoboda umożliwiająca dokonywanie stopniowej reorganizacji

• Porozumienie ugandyjskie z 1900 r. - miało na celu ochronę tubylczych praw

Własność ziemska z plemieniu Baganda w przeszłości

A	B	C
Wpływy, interesy i intencje białych	Procesy kontaktu i zmiany kulturowej	Nadal żywe formy tradycji
(1) Dokument z 1900 r. mający na celu przede wszystkim ochronę istniejących tubylczych praw. Przyznanie Kabace i wodzom prawa do indywidualnego posiadania ziemi na własność jako najlepszego instrumentu władzy	(1) Wspólny czynnik: w intencjach Europejczyków dążących do ochraniania tubylczych praw i w przywiązaniu krajowców do ziemi oraz ich ocenie - uczuciowej, ekonomicznej i politycznej - jej wartości.	(1) Dawny system (wówczas pełen sił witalnych i utrzymujących się nawet obecnie), łączący ekonomiczne użytkowanie ziemi przez rolników z polityczną zależnością i wzajemnymi usługami, de facto ochraniał wszystkie tubylcze prawa oraz interesy.
(2) Stworzenie wielkich majątków ziemskich, będących własnością ziemian, wg modelu europejskiego pomijającego prawa klanu do gruntu, interesy chłopów	(2) dająca się uniknąć, radykalna zmiana systemu własności ziemskiej zapoczątkowała prawdopodobnie serię zjawisk związanych z nieprzystosowaniem, spowodowanym brakiem ciągłości między starym a nowym systemem. (Zarejestrowano niewiele danych dot. tej sprawy). Pozbawienie klanów ich praw stało się przyczyną niepokojów (wg Mair o małym znaczeniu). Chłopi, jak się wydaje, w przeszłości w niewielkim stopniu doświadczyli nędzy, gdyż obecnie ich sytuacja nie jest najgorsza.	(2) Pewnych ziem wodzowie w rzeczywistości nie posiadali, lecz zarządzali nimi, godząc się na określone warunki, jako majątkiem powierzonym im przez chłopów. Głowy klanu miały specjalne przywileje. Chłopi musieli świadczyć wodzom usługi, ale byli pod ich opieką.
(3) Rozwój ekonomiczny kolonii przez wspieranie tubylczych przedsiębiorstw (które stanowiły najpewniejsze podstawy działań opisanych w A1) także zmienił wartość i naturę własności ziemskiej, czyniąc z niej majątek cenny jako przedmiot handlu wskutek wprowadzenia upraw dających gotówkę oraz gospodarki pieniężnej. Bezpośrednie powiązania z rynkami światowymi	(3) Jest rzeczą oczywistą, iż wywoływało to sprzeciw oraz ze występowały tarcia spowodowane konstruktywną polityką uprawiania bawełny (szczegółów nie zarejestrowano).	(3) Brak upraw dających gotówkę oraz pieniędzy. Brak powiązań z rynkami (oprócz powiązań z handlem niewolnikami).

12. Rządy pośrednie i ich naukowe planowanie

• W polityce rządów pośrednich jest praktyczne uznanie faktu, ze tubylcze instytucje sprawnie działają

• Bodźcami, które skłaniają europejską administrację do wprowadzania rządów pośrednich, są po części wynikające z nich korzyści i ich sprawność, a po części przekonania ukształtowane przez oświecony liberalizm

• Taki system rządów jest tani, praktyczny i daje nadzieje na ograniczenie do minimum tarć i niezadowolenia (bo wymaga sprawowania władzy za zgodą większości rządzonych oraz zachowania jak najszerszego zakresu tubylczej władzy)

• Statut rządów pośrednich nakłada obowiązek ponownego ukształtowania zwierzchnictwa, źródeł władzy wykonawczej, finansów i dochodów

• O dużej trwałości dawnego systemu świadczy fakt, że pomimo nieuznawania go przez rząd odgrywa ona w dalszym ciągu pewną rolę w nowym układzie administracyjnym

• Niewiele uczyniona, by uporać się z sytuacją, w której wódz analfabeta i będący także analfabetami członkowie jego rady muszą rządzić poddanymi, których część stanowią ludzie na wpół wykształceni

• Przekonanie, że polityka rządów pośrednich wymaga jedynie znalezienia wodza i powierzenia mu urzędu, okazało się błędne

Urząd wodza. Ustrój polityczny w systemie rządów pośrednich

A	B	C
Wpływy, interesy i intencje białych	Procesy kontaktu i zmiany kulturowej	Nadal żywe formy tradycji
(1) Rządy pośrednie: rządzenie za pomocą współdziałania i częściowej delegacji władzy; uznawanie, likwidowanie oraz tworzenie. Jasne rozumienie problemów; posiadanie w każdym przypadku specyficznej wiedzy o tym, co nadal istnieje.	(1) Konkretny statut rządów pośrednich. Określenie europejskiego zwierzchnictwa międzynarodowego, wojskowego, sądowego, finansowego. Określenie dawnych uprawnień, które zostały ponownie ustalone, i nowych funkcji, które zostały narzucone. Określenie mechanizmów współdziałania, za pomocą których Europejczycy i krajowcy wspólnie sprawują władzę i ponoszą odpowiedzialność.	(1) Tubylczy ustrój plemienny. Wódz: zwierzchnik rady; hierarchia i tubylczy rząd lokalny. Aspekty: a) status mitologiczny b) podstawy religijne c) dochody d) prawodawstwo i sądownictwo e) władza wojskowa f) suwerenność (wszystkie te aspekty nie istnieją w pierwotnej formie, lecz są już zmienione przez kontakt).
(2) Wojsko i policja: Pax Britannica; zniesienie suwerenności wojskowej; armia brytyjska złożona z afrykańskich żołnierzy. Policja pod europejskim nadzorem.	(2) Stopniowa readaptacja dawnego wojska; reorganizowanie go do nowych celów; ochotnicza armia rezerwowa? Wykorzystaniego do stworzenia przedsiębiorstwa? (pułki i grupy wiekowe w Afryce wsch. i płd.-wsch.). należy zwrócić uwagę na taki oto problem socjologiczny i psychologiczny: jak skompensować utratę wartości kulturowej, jaką jest militaryzm. Problem substytucji.	(2) Przetrwały szczątki organizacji wojskowej. Krajowcy uświadamiają sobie fakt utraty suwerenności. Spowodowane tym negatywne zjawiska finansowe, polityczne i uczuciowe. (Niewolnictwo i handel niewolnikami, handel kością słoniową, inne formy łupów wojennych).
(3) Finanse publiczne: zreorganizowanie tubylczych systemów skarbowych. Dawne i nowe opodatkowanie. Zasada stopniowo usprawnianego asygnowania funduszów (rozwijanie pośredniej eksploatacji gospodarczej bogactw naturalnych; europejskie przedsiębiorstwo jako czynnik polityczny).	(3) Problemy związane z równowaga w procesie polegającym na traceniu dawnych dochodów i rozroście nowych; w asygnowaniu funduszów na nowe typy wydatków (jest ono stosunkowo proste w płn. Nigerii, bardzo skomplikowane w płd. Nigerii i Afryce Wsch., zwłaszcza co się tyczy „pracy przymusowej”). Nowe tubylcze źródła dochodu.	(3) Tubylcze systemy skarbowe: dochody nadal dozwolone i dochody niezgodne z prawem (z wojen, handlu niewolnikami)). Wydatki konieczne do wypełniania obowiązków administracyjnych, ceremonialnych i prawnych. Danina w naturze i w postaci pracy.
(4) Wymierzanie sprawiedliwości; uznanie, z pewnymi zastrzeżeniami, tubylczego prawa. Potrzeba nowych pełnomocnictw ustawodawczych, które mogą być przyznane tubylczym wodzom. Podział w jurysdykcji, pozostawiający obowiązki związane z końcowym nadzorem Europejczykom, ale upoważniający krajowców do załatwiania większości spraw. Europejscy prawnicy, inspektorzy administracyjni.	(4) Problem rozwijania u krajowców zdolności prowadzenia działalności ustawodawczej. Trudności wynikające z faktu, ze tubylcze sądy muszą wymierzać sprawiedliwość podporządkowując się dwóm rodzajom zasad, tubylczym i europejskim. Nowe typy własności; małżeństwa i rodziny; zajęć, płac, pracy.	(4) Funkcja ustawodawcza afrykańskiego wodza, zwykle konstytucyjnie ograniczona. Istniejące zasady tubylczego prawa cywilnego i karnego.
(5) Polityka a religia: wpływ misji podkopujący władzę wodza. System rządów pośrednich musi popierać wodza.	(5) Konflikt między misjonarzem a administratorem, spowodowany w poważnym stopniu konfliktem między nową lojalnością a polityczną skutecznością. Nawrócenie wodza pozwala znaleźć wyjście z niektórych trudności - za pewną cenę.	(5) Organiczna jedność władzy politycznej i religijnej: wódz jako czarownik sprowadzający deszcz oraz panujący nad urodzajem. Urząd wodza a kult przodków.
(6) Edukacja: europejskie wykształcenie niezbędne dla rządów pośrednich. Kształcenie przez misje może podkopać stary system. Możliwość przystosowania tubylczych instytucji do europejskiego systemu edukacyjnego.	(6) Edukowanie na dwa fronty. Wpajanie europejskiego punktu widzenia, jeśli chodzi o pogląd na sprawy gospodarcze, sądownicze i finansowe. Konieczność utrzymania dawnego prawa plemiennego. Problemy: odmienne edukowanie wodza i człowieka z gminu. Trudności stwarzane przez wykształconych Afrykanów, parweniuszy, demagogów.	(6) Tubylcze systemy nauczania: domowe, grupy wiekowe; terminowanie u artystów i rzemieślników oraz zapoznawanie się z prawami i powinnościami obywatelskimi.

13. Obietnica zmiany kulturowej i jej spełnienie

• Ściśle naukowa metoda wymaga, aby antropolog badał to, co istnieje: fakty w ich teraźniejszej postaci i procesy, które zachodzą obecnie

• Jedną z głównych implikacji ostatnich wydarzeń o człowieku jest tendencja do spoglądania zarówno w przyszłość, jak i w przeszłość, do uwzględnienia termini ad quem zmiany kulturowej, przyszłych tendencji w nowych procesach reintegracji społecznej, intelektualnej i moralnej wszystkiego, co afrykańskie, zachodzących pod wpływem kultury europejskiej

• Nowoczesna antropologia przyjmuje funkcjonalny, czyli instrumentalny punkt widzenia

• „Konserwatyzm” polega częściowo na szerokim rozgałęzieniu się pewnych wierzeń, takich jak kult przodków, na dużej zdolności przystosowawczej pewnych przesądów, takich jak wiara w czary i magia

• należy wyraźnie uznać fakt, że gdy badamy dzisiejszych Zulusów czy Masajów, nie obserwujemy już przedeuropejskich warunków plemiennych, ale zjawisko zmiany kulturowej

• badacz terenowy musi być całkowicie apolityczny

• Porównywanie teraźniejszości ze zrekonstruowaną przeszłością jest całkiem bezużyteczne dla badacza poszukującego naukowych, tzn. praktycznych kryteriów poradnictwa

• Badanie terenowe należy przeprowadzić, nawiązując do nowych zasad, problemów oraz metod właściwych badaniu kontaktu kulturowego

• Ostatecznym celem Afrykanina, jeśli nie jawnym, to ukrytym, jest stać się przynajmniej współposiadaczem niektórych urządzeń, ruchomości, a także wpływów, które w jego oczach stanowią o wyższości Europejczyków. Może on studiować, otrzymywać stopnie akademickie; kiedy jednak wróci do swego kraju, nie uniknie doświadczenia, że będzie się mu odmawiać statusu równości, czy nawet równoważności, w kwestiach prawnych, ekonomicznych, politycznych i społecznych

• Niektóre z sił mogących (gdy są mądrze kontrolowane) zapewnić normalny i stały rozwój, lecz mogących także (gdy się nimi źle kieruje) prowadzić do niebezpiecznych konsekwencji

• Wiedza kształtuje przezorność

Obecny stan badań nad kontaktem kulturowym. Kilka uwag na temat podejścia amerykańskiego (1939)

• Antropologia przystępuje obecnie do studiów socjologicznych nad wielkimi kulturami orientalnych Chin, Indii i Japonii

• Najcenniejszą rzeczą i najbogatszym źródłem inspiracji w antropologicznym punkcie widzenia jest bezkompromisowy empiryzm badacza

• Kultura podlegająca procesowi zmiany jest obecnie jedyną rzeczywistością dającą się obserwować

• Doniosłość akulturacji jako przedmiotu badań uznano w większości krajów, w których sprawy kolonialne mają praktyczne znaczenie i w których kwitnie antropologia

• Uznanie przez prof. Herskovitsa faktu, że kontakt kulturowy ni jest po prostu mechanicznym przenoszeniem cech, i reguły mówiącej, że badanie tegoż kontaktu nie może polegać na odnajdywaniu związków elementów kulturowych z ich pierwotnymi źródłami, zbliża poglądy Herskovitsa do stanowiska Redfielda, Radcliffe-Browna i innych funkcjonalistów

• Herskovits odegrał pionierską rolę w badaniu kontaktu kulturowego, pracując z wielką energią i wydajnością nad problemem murzyńskim po obu stronach Atlantyku. Jego książka Acculturation ; profesor podkreśla w niej różnice między podejściem „amerykańskim” a „brytyjskim”, i na wielu jej stronach ostro kwestionuje to, co w istocie stanowi główne zasady polityki przyjęte przez Międzynarodowy Instytut Afrykanistyczny

• Częściami składowymi kultury nie są „cechy” ani luźno połączone ze sobą „kompleksy cech”, lecz wzajemnie powiązane instytucje

• Ogromna żywotność kultur afrykańskich - na kontynencie afrykańskim, a nawet po drugiej stronie Atlantyku - to jeden z faktów, na które prof. Herskovits położył większy nacisk niż ktokolwiek

• Pomimo istnienia wspólnej miary interesów obu stron, Europejczycy nie mają możliwości opracowania w naprawdę właściwy sposób statutu systemu rządów pośrednich, jeżeli ich wiedza o dawnym ustroju plemiennym oraz zasadach zmiany i rozwoju nie jest pewna w sensie naukowym

• Silny nacisk powinno się kłaść na uznanie istnienia siły, jaką jest żywotność kultur afrykańskich

• System, który powoduje nieuchronne zubożenie w tubylczych rezerwatach, musi prowadzić przez niedożywienie, dezorganizację i demoralizację do stopniowego upadku demograficznego

• Zwolennicy antropologii stosowanej kładą nacisk na badanie żywotnych, ważnych i fundamentalnych problemów

• Prof. Herskovits nieustannie przeciwstawia sobie dwa typy działalności: „antropologię stosowaną” i „naukowe badanie akulturacji”. Nie tłumaczy jednak różnicy między tymi pojęciami

• Malinowski przez termin „antropologia stosowana” rozumie to, ze antropologia musi zwrócić się raczej ku problemom w sposób bardziej istotny i bardziej bezpośredni powiązanym z ważnymi zagadnieniami kontaktu i zmiany kulturowej niż te, którymi do tej pory zajmowała się dzisiejsza etnografia

• Historia powinna mówić, „co się naprawdę stało”. Wyniki rekonstrukcji historycznej „są w swej istocie subiektywnymi wnioskami”

• Gdy za pomocą techniki naukowej zostanie dokonana rekonstrukcja żywych zjawisk, fakty historyczne nadają się do generalizacji

• Antropolog różni się od historyka tym, że nie ma do dyspozycji żadnych kronik (oprócz wcześniejszych zapisków z badań terenowych), które, gdy są zadowalające, dostarczają mu prawdziwych danych historycznych

• Metoda funkcjonalna zainteresowana jest głównie procesami kultury przede wszystkim pod kątem objaśnienia jej wytworów. Wprowadza ona element czasu, początkowo na małą skalę, niemniej jednak w rzeczywistym sensie historycznym

• W każdym badaniu zmiany kulturowej mamy do czynienia z pojęciem czasu, co wiąże się z samym faktem zachodzenia impaktu

• Problemy zmiany kulturowej są przede wszystkim problemami historycznymi

Rodzime wykształcenie i kontakt kulturowy (1936)

1. Kulturowe tło procesu kształcenia

• Wykształcenie ma szerszy zasięg niż nauczanie. W każdym społeczeństwie dziecko musi przyswajać nie tylko umiejętności i idee, trzeba mu także wpoić wartości moralnej, postawy społeczne, wierzenia religijne właściwe jego społeczności

• Całość procesu wykształcenia w każdym społeczeństwie polega na formowaniu umysłu, charakteru i poczucia członkostwa

• W żadnej społeczności, przyszłych obywateli nie naucza tylko szkoła

• W obecnych czasach rozbieżność między tym, czego się naucza, a tym, co będzie potrzebne w przyszłym życiu, staje się poważnym zagrożeniem

• Trudności i zagrożenia zwiększają się ogromnie, kiedy kształci się ludzi żyjących w prostych plemiennych warunkach w Afryce i kiedy kształceniem tym zajmuje się wysoce zróżnicowana, przemysłowo zaawansowana kultura, np. europejska

• Kultura określa osobowość jednostek, jest uzależniona od plemiennych wierzeń, wartości i ideałów; jest głęboko związana ze społeczną organizacją ludzi i na stałe zakorzeniona w ich środowiskowych dążeniach

• Wykształcenie jest produktem ubocznym każdej kultury, jest dostosowane do jej wymagań

• Europejskie szkolnictwo odbiera dziecku tubylca przyrodzone prawo, czyli jego tradycję i jego miejsce w życiu plemiennym

• Wykształcenie człowieka to nie tylko podniesienie jego wiedzy i umiejętności, ale także rozbudzenie jego nadziei i ambicji, jego oczekiwań co do pełnego członkostwa w grupie i poczucia godności osobistej

2. Trzy fazy wykształcenia: przyrodzone prawo, kształtowanie jednostki ludzkiej i statut członkostwa w grupie

• Kształtowanie ludzkiej jednostki - wytwarzanie społecznej osobowości, którą człowiek otrzymuje wraz z członkostwem w grupie

• Przyrodzone prawo - jego aspekt biologiczny obejmuje wrodzone wyposażenie (np. dziecko rodzi się z talentem muzycznym lub bez żadnego talentu; bezcelowe jest uczenie go czegoś, do czego nie ma uzdolnień); wykształcenie społeczności - nie bierzemy pod uwagę jednostkowych różnic, ale średnie uzdolnienia jednego i drugiego typu ludzkiego

• Testy na inteligencję są ważne tylko wtedy, gdy są osadzone w odpowiednim środowisku kulturowym

• Nauka nie pozwala antropologowi dzielić ludzkości na rasy niższe i wyższe, niezdolne do przetrwania i zdolne do rozwoju intelektualnego

• Fakt kulturowego prawa przyrodzonego - w każdej rasie i w każdym społeczeństwie człowiek rodzi się do pewnego statusu w swojej społeczności

3. Wykształcenie na sposób afrykański czy europejski?

• Ponieważ proces wykształcenia jest określony przez charakter kultury, w której żyją jednostki, to nie jest sprawą zupełnie prostą zastosowanie szkolnictwa europejskiego wobec dzieci, które będą musiały żyć w warunkach zasadniczo odmiennych niż Europa

• Afrykańskie wykształcenie powinno postępować dwoma torami. Tubylec musi otrzymywać wykształcenie, które przygotuje go do kontaktów i współpracy z europejską częścią społeczeństwa, uczynią go wartościowym dla białego pracodawcy, oraz nauczanie powinno odbywać się w sposób, który zapewni minimalną dezintegrację i który utrzyma go w harmonii z jego własną grupą

• Europejskie nauczanie odbywa się w warunkach dominacji dumnych i bezinteresownych ideałów, które jednakże są często niebezpieczne, ponieważ są zupełnie niedopasowane do rzeczywistych okoliczności. Z drugiej strony wpływy afrykańskie, które wciąż przejawiają się w zdrowej i niezwykle wartościowej technice kształcenia o tubylczym charakterze, zostały tak podważone i zdyskredytowane przez różne siły i instytucje, że przestały prawie zupełnie oddziaływać

• Prawdopodobnie najważniejszym instrumentem książkowego uczenia jest szkoła w buszu, a o tej instytucji wiadomo bardzo niewiele

• Nauczanie europejskie niszczy fundament całego morale i przyszłych cnót społecznych przez podkopanie podstaw ogniska domowego. Wyjątkowa fascynacja rzeczami europejskimi, a nie tym, co miejscowe, często prowadzi do poważnego zachwiania autorytetu wodza

• Zarażenie tubylca pogardą dla wszystkiego, co afrykańskie, było raczej popierane niż zwalczane przez pierwszych misjonarzy i przez mniej światłych ludzi, którzy teraz działają

• Afrykanin podziwia Europejczyka i gardzi własną cywilizacją dlatego, że w sprawach ekonomicznych i politycznych dano mu odczuć jego słabość i niższość w porównaniu z bezwzględną siłą i nieodpartą przenikliwością europejskiej potęgi

• Sprawą o najwyższym znaczeniu jest nauka języka, który posłuży się jako dogodny środek porozumiewania się Europejczyków z tubylcami. Malinowski uważa, ze najlepiej uczyć języka europejskiego przez wykładanie go w języku miejscowym

• Malinowski wierzy, że europejska edukacja najlepiej przygotowuje Afrykanina do kontaktu z białą społecznością. Powinien on znać swoje prawa i obowiązki

• Nauczanie, które dajemy Afrykaninowi, nigdy nie powinno walczyć z jego szacunkiem dla własnej, plemiennej godności i rasowych właściwości

4. Wykształcenie na sposób afrykański

• Jeśli prawdą jest, że mimo wszystkich zmian Afrykanin wciąż uczestniczy we własnej kulturze, to musi starać się zrozumieć, co i dlaczego pozostało afrykańskie. Najlepszym sposobem, by to uczynić, jest ocena starych afrykańskich wartości moralnych, postaw społecznych i właściwości kulturowych

• Żeńskie obrzezanie - praktykuje się je w Kenii i Tanganice. W Kenii zwalczały go misje i instytucje edukacyjne, w Tanganice pozwolono go kontynuować. W pierwszym przypadku wywołało to silny opór tubylców i wielkie kłopoty natury politycznej

• Kiedy misjonarze nie mieszają się do zwyczaju, wykazuje on tendencję do stopniowego i spokojnego zaniku

• Wszędzie tam, gdzie lobola i tubylcze prawo małżeńskie zostały zniesione, trzeba było je przywrócić. Tam, gdzie nie zostały naruszone, nie widzimy żadnych poważnych zaburzeń w życiu rodzinnym tubylców, a nawet w sferze moralności, w której takie ingerencje zawsze znajdują odbicie

• Antropologia funkcjonalna uczy, że w każdej kulturze musi istnieć wykształcenie, ponieważ wszędzie należy zachować ciągłość tradycji, przekazując ją z pokolenia na pokolenie

• Mimo, że nie we wszystkich kulturach obecne jest szkolnictwo, to wszędzie istnieją jakieś instytucje, zwyczaje czy ceremonie inicjacyjne związane z uczeniem

• Antropologiczne badanie terenowe powinno w każdym plemieniu poznać system edukacji

• Język to nie tylko słowa, ale także myśli, które te słowa oznaczają, i stojące za nimi zawiązki całego systemu społecznych relacji, moralności, a nawet religii

• Życie rodzinne i uczenie najważniejszych zasad zachowania są dwoma aspektami tej samej rzeczywistości

• Dzieci najwięcej uczą się w rodzinie, dopóki nie rozpocznie niezależnego życia, czyli mniej więcej do 7, 8 roku życia

• Zarówno dziewczęta jak i chłopcy są ciągłymi naocznymi świadkami plemiennego życia starszych i wcześnie zdobywają sporą porcję wiedzy ludowej; tańce i ceremonie publiczne najpierw fascynują i podsycają ich umiejętności naśladowcze, potem pobudzają ich ciekawość, proszą więc o wyjaśnienia i otrzymują je stosownie do ich znaczenia, aż w końcu się w nie wciągają

5. Wnioski

• Zapewniamy nauczanie nieco sztucznie; dla pełnego wykształcenia afrykańskie dziecko musi ciągle polegać na swoim społecznym i kulturowym otoczeniu

• Europejskie nauczanie i afrykańskie wykształcenie muszą być zharmonizowane i prowadzone równocześnie, ze świadomym ukierunkowaniem i dostosowywaniem. Alternatywą jest konflikt wewnętrzny jednostki i chaosu w społeczności

• Ten proces dostosowania powinien koncentrować się na szacunku dla afrykańskim wartości i wyposażenia w zderzeniu z cywilizacją europejską, jak i przy współpracy z europejską społecznością. Kształcenie musi przebiegać na dwóch frontach jednocześnie

• Wprowadzenie szkolnictwa europejskiego, jako części naszego kulturowego oddziaływania wynosi Afrykanina ponad jego własny poziom życia, rozwija jego ambicje i potrzeby ekonomiczne, polityczne i kulturowe

Panafrykański problem kontaktu kulturowego (1943)

1. Streszczenie

• Młody Afrykanin żyje dzisiaj w dwóch światach, ale nie należy całkowicie do żadnego z nich. Wykształcenie europejskie wyobcowało go z rodzimej kultury; równocześnie interes Europejczyków wyłącza go z białej społeczności i odmawia mu materialnej podstawy stylu życia, do którego nauczono go dążyć

• System wykształcenia należy przekształcić tak, aby raczej wypełniał niż utrwalał dokuczliwą lukę między oczekiwaniami a rzeczywistością

2. Proces nauczania i przekazu kulturowego

• Nauczanie - całościowy proces przekazywania kultury. Nauczanie szkolne jest nieco ograniczoną częścią wykształcenia

• W pierwotnych kulturach całościowy proces kształcenia odbywa się za pośrednictwem rodziny, grupy rówieśniczej, obrzędów inicjacyjnych i praktyki przekazywanej przez każdą zawodową grupę, do której jednostka zostaje przyjęta

• W społecznościach wyższych, dziecko oddziela się od domu, od towarzyszy dziecięcych zabaw i zajęć, aby weszło do wyspecjalizowanych instytucji, szkoły, która skupia się najpierw na wpajaniu elementów ogólnej wiedzy i umiejętności, a potem na rozwijaniu zawodowych umiejętności manualnych czy umysłowych

• W przeważającej mierze kształcenie mieszkańców Afryki rozpoczęli chrześcijańscy misjonarze; nawet obecnie pozostaje ono prawie wyłącznie w ich rękach

• Proces transkulturacji (termin za: dr Fernando Ortizem) w początkach europejskich kontaktów w Afryce: pierwszy nurt „dobrej woli” skierowanej ku Afrykanom, reprezentowanym przez misjonarza i nauczyciela, a często przez życzliwych urzędników administracji; drugi nurt „dobrego zysku” - reprezentowały go elementy łupieżcze - łowcy niewolników w czasach, kiedy Afryka była obiektem tego procederu, potem ci, którzy chcieli eksploatować zarówno naturalne bogactwa jak i tubylczą siłę roboczą

• Afrykanie uzyskali w zamian chrześcijaństwo, wiarę w Trójcę Świętą

• Proces moralnego wyniesienia i wykształcenia doprowadził do tego, ze Afrykanie utracili większość swojego kulturowego dziedzictwa, ze wszystkimi naturalnymi przywilejami, które ze sobą niosło. Równocześnie nie uzyskał żadnego oparcia w białej społeczności, w społecznym i kulturowym świecie europejskich osadników, urzędników, misjonarzy i nauczycieli

3. Wykształcenie jako proces kulturowy

• Kultura - zespół materialnych przyrządów, rodzajów społecznej organizacji, obyczajów, wierzeń i wartości moralnych, których człowiek potrzebuje i którymi włada, w sensie instrumentalnym, w procesie dostosowania się do swojego otoczenia i zaspokojenia swoich potrzeb

• Kultura wynosi człowieka ponad jego zwierzęce wymagania

• Transkulturacja - zmiana warunków życia, pojęć, wierzeń i społecznych norm; jest czymś o wiele bardziej złożonym niż proces kształcenia

• W normalnych warunkach wykształcenie jest przekazaniem kultury z jednego pokolenia na drugie. W warunkach zmiany kulturowej czy transkulturacji polega ono nie tylko na przeniesieniu jednego systemu, ale na zespoleniu dwóch systemów razem

4. Trzy fazy wykształcenia: przyrodzone prawo, kształtowanie jednostki ludzkiej i statut członkostwa w grupie

• Jeśli wprowadzi się taki rodzaj nauczania, który normalnie służy kształceniu obywateli europejskich, to szkoły takie mogą nie zaspokoić szczególnego zapotrzebowania społeczności mieszanej

• Cała edukacja rozpatrywana w najszerszym kulturowo kontekście, zawiera trzy określone fazy: przyrodzone prawo, kształtowanie osobowości i statut członkostwa w grupie

• Prawo przyrodzone jest częściowo zdeterminowane przez dziedziczenie biologiczne, a częściowo przez spuściznę kulturową

• Rodzaj szkolnictwa i nauczania musi być przystosowany do prawa przyrodzonego. Im lepiej to dostosowanie jest przemyślane, zaplanowane i wykonane, tym pewniejszy będzie statut członkostwa w grupie, który ludzki produkt otrzyma na końcu swej edukacji

• Wykształcenie w rozumieniu nauczania jest jedynie środkiem do celu

• Etapem końcowym jest wykorzystanie nabytych zdolności, a także osiągnięcie korzyści w kategoriach dochodu, wpływów i przywilejów

5. Zasady zawodowego szkolnictwa w Afryce

• Antropologia transkulturacji = antropologia kulturowego kontaktu i zmiany

• Społeczeństwa zdetrybalizowane - te, które wyszły z plemiennego etapu rozwoju

• W różnych systemach kolonialnych wykształcenie Afrykanów ma rozbieżne cele, sposoby i założenia (francuska - polityczna i antyreligijna, belgijska - handlowa, przemysłowa)

• Afrykańskie wykształcenie musi przebiegać na dwóch frontach. Dziecko powinno otrzymać taki rodzaj nauczania, które przygotuje je do jego kontaktów, rywalizacji i współpracy z Europejczykami

• Drugi front afrykańskiego wykształcenia musi opierać się na zasadzie, że nauczanie w żaden sposób nie powinno pogłębiać dezintegracji i rozdarcia, które bardzo często powstaje między wykształconym Afrykaninem, a jego plemiennym kolegą

• Wykształcenie, które organizujemy i dajemy afrykańskiemu dziecku w specjalnych szkołach, nie może przebiegać w izolacji

• Trzeba przestrzegać zasad, że czegokolwiek dziecko nauczy się w szkole, to nie powinno to go pozbawiać członkostwa we własnym społeczeństwie oraz, że dziecko powinno być nie tylko chronione przed rozbudzaniem w nim pogardy dla własnego tradycyjnego dziedzictwa i własnej rasy, ale należy wpoić mu poczucie znaczenia, wartości i wagi tych afrykańskich zwyczajów, idei i instytucji, które wciąż trwają

• Afrykańskie wykształcenie nie jest jednak przedsięwzięciem, którego mogłaby się podąć europejska szkoła

6. Wykształcenie na sposób afrykański

• Fakty wskazują, że afrykańskie wykształcenie jest wciąż pilnie potrzebne i że ciągle istnieje

• Nie tylko utrzymano stare zwyczaje i tradycje, ale rozwija się nowa niezależna kultura afrykańska (np. coraz bujniejszy rozwój niezależnych afrykańskich kościołów chrześcijańskich)

• Powodem formowania nowej afrykańskiej kultury jest fakt, ze Afrykanin musi budować swój własny sposób życia, ponieważ nie dopuszczono go do pełnego uczestnictwa w społeczności białych i w ich rodzaju życia

• Kultura może być skutecznie przenoszona tylko wtedy, gdy zagwarantowany jest pełny dostęp tych, którzy mają ją przyjąć, do społeczności tych, którzy ją szerzą

• W asymilacji Afrykanów z białą społecznością przeszkadza im system segregacji, ustawodawstwo podziału rasowego, brak możliwości korzystania z większości dobrodziejstw i przywilejów

• Nawet zdetrybalizowana część afrykańskiej społeczności nie żyje i nie może żyć w strukturze cywilizacji europejskiej. Jednakże na ogromnych obszarach Afryki wciąż panują warunki plemienne. Afrykanie wciąż żywią się dzięki własnej pierwotnej produkcji

• Na obszarach plemiennych i na terenach, gdzie stopniowo rozwija się nowa afrykańska kultura, część procesu wychowawczego afrykańskiego dziecka powinna przebiegać w jego afrykańskim otoczeniu

7. Nauczanie w systemie europejskim

• Zróżnicowanie europejskich szkół dla Afrykanów opiera się obecnie na interesach Europejczyków, a nie na interesach społeczności afrykańskiej

• Powinno się systematycznie zaplanować afrykańskie szkoły w miarę możliwości dla całego kontynentu - i dokonać tego w interesie tubylczej populacji, a nie tych, którzy kierują systemem bardzo często w imię swoich własnych ideałów, gustów, upodobań czy nawet interesów

• Całkowicie odmienny rodzaj szkoły można polecić regionom, w których znaczna autonomia łączy się z postępową administracją polityczną i afrykańską odpowiedzią na nią (odmienny rodzaj nauczania jest potrzebny np. tam, gdzie Afrykanie coś uprawiają - załóżmy, ze bawełnę. W takich regionach oprócz nauki czytania, pisania i arytmetyki, należy nauczyć ich też jak prowadzić księgowość, jak brać pod uwagę czynniki ekonomiczne w kraju i za granicą, by mogli współzawodniczyć z europejskimi plantatorami)

• Najgorsze, co można zrobić Afrykanom, to nauczyć ich pogardy dla ich własnych warunków życia, a równocześnie uniemożliwić im przyjęcie nowych, które uczymy ich rozumieć i cenić

• Dyskredytowanie kultu przodków i picia piwa, afrykańskich zainteresowań i dążeń - najbardziej niepożądany produkt uboczny wykształcenia wg europejskich wzorów

• Nauczanie, które dajemy Afrykanom, nie powinno niszczyć ich szacunku dla własnej plemiennej godności czy cech rasowych

8. Statut członkostwa w grupie

• Wykształcenie (szczególnie w szerszym rozumieniu: rozwoju zdolności, osobowości i umiejętności przewidywania) podnosi poziom życia, wpływy osobiste, znaczenie społeczne

• Statut obywatela, który jest być może najświętszym i niezbywalnym prawem wykształconego człowieka, jest bezwartościowy w Afryce i dla Afrykanów z powodu politycznej segregacji, dyskryminujących praw i przejawów politycznej niemożności, braku prawa do zrzeszania się i braku pełnej, bezstronnej sprawiedliwości

• W rejonach plemiennych, rządzonych przez tradycję afrykańską, europejskie wykształcenie dodało niewiele do miejscowego statutu przynależności społecznej, a raczej go zubożyło

• Segregacja mogłaby być sprawiedliwa, jeśli dano by Afrykaninowi wystarczająco dużo ziemi do zbudowania wygodnych wiosek, do rozwoju farm, prowadzenia upraw i rozwijania hodowli w celach handlowych

• Taka segregacja jaką znamy, oznacza pełną polityczną i prawną kontrolę białych nad Afrykanami. Oznacza ekonomiczną zależność, brak prawa wyborczego czy jakiegokolwiek innego, niesprawiedliwe traktowanie przez prawo

9. Uwagi końcowe

• Zapewniamy nauczanie nieco sztucznie; dla pełnego wykształcenia afrykańskie dziecko musi ciągle polegać na swoim społecznym i kulturowym otoczeniu

• Europejskie szkolnictwo, jeśli jest oddzielone od afrykańskiego podłoża, prowadzi do rozbicia życia plemiennego i ciągłości kulturowej

• Europejskie nauczanie i afrykańskie wykształcenie musza być zharmonizowane i prowadzone równocześnie, ze świadomym ukierunkowaniem i dostosowywaniem

• Ten proces dostosowania powinien koncentrować się na szacunku dla afrykańskich wartości i wyposażenia w zderzeniu z europejską cywilizacją, jak i przy współpracy z europejską społecznością

• Wprowadzenie szkolnictwa europejskiego jako części naszego kulturowego oddziaływania wynosi Amerykanina ponad jego własny poziom życia; rozwija jego ambicje i potrzeby ekonomiczne, polityczne i kulturowe

Dynamika współczesnej dyfuzji (1939)

• Zmiana kulturowa jest procesem, wskutek którego istniejący porządek społeczeństwa - jego organizacja, wierzenia i wiedza, narzędzia i dobra konsumpcyjne - jest mniej lub bardziej szybko przekształcany

• Może ona zostać wywołana albo przez czynniki i siły wynikające ze spontanicznej inicjatywy i rozwoju (rezultat: proces niezależnej ewolucji), albo przez kontakt dwóch różnych kultur (rezultat: proces nazywany dyfuzją)

• Antropolog ma obowiązek:

• określić naturę tego procesu

• rozwinąć metody jego badania

• pokazać sposób, w jaki rezultaty teoretyczne można stosować w praktyce

• Zasady sformułowane w ogólnych zarysach, ze szczególnym uwzględnieniem materiału afrykańskiego:

• Asymilacja w Afryce jest długotrwałym procesem historycznym, w którym trzy fazy kulturowe (zachodnia, tubylcza i faza nowej, złożonej kultury), przez cały czas oddziałują na siebie wzajemnie

• Każda faza zachowuje lub rozwija, odpowiednio, własny determinizm kulturowy (europejskie zachowują łączność z krajem ojczystym, afrykańskie uzależnione od tubylczych systemów eksploatacji gospodarczej środowiska, nowa faza rozwija własny determinizm)

• Nowa faza zawiera zespół instytucji: tubylczą administrację, wspólne przedsiębiorstwa, afrykańskie chrześcijaństwo, mniej lub bardziej zorganizowane grupy wykształconych i częściowo zwesternizowanych Afrykanów - nie są one „mieszaniną cech”, ale realiami nowej cywilizacji

• Bezowocne jest traktowanie zjawisk zachodzącej obecnie w Afryce dyfuzji, jako przenoszenia cech lub kompleksów cech przez linię oddzielającą białych od Murzynów, będącą wynikiem dyskryminacji rasowej, podziału rasowego oraz samookreślenia Afrykanów

• Mało pomocna jest metoda polegająca na odnoszeniu zmiany kulturowej do „nietkniętej” kultury plemiennej jako normy czy wzorca i na traktowaniu potem kolejnych stadiów jako odejścia od owego wzorca. Prowadząc analizę zmiany kulturowej należy oprzeć się na wizji przyszłościowej niż retrospektywnej

• Impakt i wzajemne oddziaływanie zachodzi między instytucjami - systemami specyficznych działań, wykonywanych przez zorganizowane grupy, powiązanych z aparatem materialnym (szkoła, kościół, plantacja, urząd) i spełniających dokładnie określoną funkcję: polityczną, ekonomiczną lub duchową

• W każdym instytucjonalnym impakcie można odnaleźć wspólny czynnik łączący interesy i plany nacierającej europejskiej instytucji z interesami i planami jej afrykańskiego odpowiednika - lub dostrzec ich brak (pozytywny - rządy pośrednie, gdzie Europejczycy i Afrykanie współpracują ze sobą, rozwijając tubylczy system administracji podlegającej nadzorowi białych)

• Zasadniczym problemem w przyszłościowo zorientowanych studiach nad zmianą kulturową jest integralna reakcja Afrykanów, którzy wyłonili się z trybalizmu, przybierając formę ruchów regionalnych, narodowych lub rasowych. Jeśli pokieruje się nimi źle, przekształcą się w siłę wrogą europejskim planom i interesom. Jeśli dobrze - pojawi się gotowość do współpracy

• W całej tej analizie zakłada się, ze w owym badaniu nie można oddzielać od siebie zainteresować praktycznych i teoretycznych

Zmiana kulturowa w teorii i praktyce (1938)

• Zmiana kulturowa - procesy i czynniki, które są wynikiem impaktu cywilizacji europejskiej na ludy i plemiona podlegające rządom kolonialnym

• W Afryce jesteśmy obecnie świadkami rozwoju nowej cywilizacji, wywodzącej się z tubylczych tradycji, lecz w dużym stopniu podlegającej wpływom europejskiej wiedzy, religii, prawa i techniki działań ekonomicznych

• Jednym z głównych obszarów impaktu cywilizacji europejskiej jest obszar ekonomiczny

• W badaniu zmiany kulturowej stajemy przed problemami związanymi z pytaniem „dokąd”, jak również z pytaniem „skąd”

• Patrząc na którąkolwiek część Afryki możemy się przekonać, że mamy do czynienia z różnorodnością obszarów kulturowych

• Każda faza - europejska, afrykańska oraz faza kontaktu i zmiany - podlega własnemu specyficznemu determinizmowi kulturowemu

• Rezerwaty afrykańskiego trybalizmu czerpią swą siłę z lokalnej tradycji tubylczej. Ich przystosowanie się do środowiska jest rezultatem odwiecznego procesu

• Badania zmiany kulturowej nie można prowadzić w sposób polegający na izolowaniu jej. Ów proces nieustannie podlega dwojakiemu równoległemu oddziaływaniu: wpływów europejskich oraz tradycji plemiennej

• Badając impakt kultury europejskiej na Afrykę, musimy cały czas zdawać sobie sprawę z jednostronnej dynamiki tego procesu. Inicjatywa pochodzi od Europejczyków. Afrykanie muszą, do pewnego stopnia, podporządkowywać się jej

• Ważna jest zasada wspólnego czynnika jako czynnika łączącego europejskie i afrykańskie wpływy kulturowe. Wspólny czynnik istnieje wszędzie tam, gdzie interesy Europejczyków i Afrykanów są przez długi czas tożsame, a przy tym biali mają odpowiednie kompetencje i wiedzę, aby prowadzić dobrze zaplanowaną politykę

• Zmiana kulturowa stanowi zakres badań, w którym znaczenie inspiracji praktycznej w nauce oraz znaczenie nauki dla efektywnego sprawowania władzy okazuje się w sposób bardziej wyrazisty niż w jakiejkolwiek innej dziedzinie badań społecznych

Antropologia stosowana (1929)

• Wg Malinowskiego właściwym zadaniem Instytutu Języków i Kultur Afrykańskich jest połączenie interesów praktycznych i ekonomicznych. Istnieje luka między teoretycznymi zainteresowaniami antropologii naukowej z jednej strony, a praktyką z drugiej. Tę lukę należy wypełnić i Instytut może okazać się tu bardzo pomocny

1. Nadzór naukowy nad współpracą kolonialną

• Ważna kwestia rządów bezpośrednich wymaga starannego zbadania różnych procesów, dzięki którym do plemienia tubylców mogą dotrzeć wpływy europejskie

• Zdaniem Malinowskiego lepsze jest pośrednie czy zależne sprawowanie rządów

• Jeśli zdefiniujemy rządy zależne jako kontrolę nad tubylcami za pomocą ich własnej organizacji, to oczywiście tylko rządy zależne mogą osiągnąć cel

• Różnica między „rządami bezpośrednimi” a „rządami pośrednimi” polega na tym, ze rz. b. Przyjmują, ze za jednym zamachem można stworzyć zupełnie nowy porządek, że w kilka lat można przekształcić Afrykanów w częściowo ucywilizowanych, pseudoeuropejskich obywateli. Rz. p. uznają, że nie może zajść żadna magiczna transformacja, ze w rzeczywistości cały rozwój społeczny przebiega wolno i jest zdecydowanie lepiej, kiedy dokonuje się on poprzez powolną i stopniową zmianę od wewnątrz

• W końcowym rozrachunku „rządy bezpośrednie” oznaczają przymusową pracę, opodatkowanie, rutynę w sprawach politycznych i w ogóle wszystko co be i fuj

• Pośrednia, kulturowa kontrola jest jedynym sposobem rozwoju życia ekonomicznego, wymierzania sprawiedliwości tubylcom przez tubylców, podnoszenia moralności i wykształcenia na sposób miejscowy oraz rozwijania prawdziwie afrykańskiej sztuki, kultury i religii

2. Nowe gałęzie badań antropologicznych

• Pierwszą rzeczą, jaką należy poznawać jest organizacja polityczna plemienia tubylców

• Istotne jest, aby w jak najmniejszym stopniu naruszyć ustalony porządek, eliminując wszystkie niepożądane elementy, które mogą urazić poczucie wrażliwości czy zagrozić dobrym stosunkom wzajemnym

• Chociaż metody i technika antropologicznego badania są jedynymi, dzięki którym można osiągnąć dostateczną znajomość pierwotnych zagadnień społecznych, to jednak zainteresowania antropologii były, jak dotąd, odmiennie ukierunkowane

3. Teoria prawa pierwotnego

• Nadrzędna idea kontynentalnej szkoły prawniczej (Bachofen, Post, Bernhoft, Kohler, Durkheim) mówi, ze w pierwotnych społeczeństwach jednostka jest całkowicie zdominowana przez grupę-stado-klan-plemię i że z absolutnym i biernym posłuszeństwem przestrzega ona praw i zwyczajów swojej społeczności

• Malinowski, powołując się na samego siebie, mówi, ze takie założenie jest nieusprawiedliwione

• Poza chaotycznym kłębowiskiem pierwotnych praw można rozróżnić pewne jasne zasady, które da się odpowiednio klasyfikować. Dziki ma prawo karne i cos przypominającego nasze prawo cywilne. Ma określony system zasad rządzących jednostkami, prawem do ziemi, przedmiotów i towarów konsumpcyjnych

• W praktyce nowoczesny badacz terenowy powinien skupić się na obserwacji dzikiego takiego, jakim jest, czyli ulegającego wpływom kultury europejskiej, a potem eliminując te nowe wpływy, odtworzyć przedeuropejski stan rzeczy

4. Efektywne badanie języków pierwotnych

• Znajomość języka danego plemienia jest jednym z najistotniejszych elementów przygotowania urzędnika, misjonarza czy nauczyciela

• Badanie języka tubylca musi przebiegać równocześnie z badaniem jego kultury

• Nie można się dobrze nauczyć gramatyki języka bez pomocy antropologii społecznej. Istnieją takie zjawiska gramatyczne (np. klasyfikacyjne partykuły języków bantu :D), których nie można inaczej wytłumaczyć jak tylko w terminach zwyczajów i instytucji dzikich

5. Antropologiczne kwestie prawa posiadania ziemi

• Jednym z pierwszych zadań zarządzającego jest podzielenie terytorium; czyniąc to musi określić ogólne zasady swojej polityki, potem przekonać się, czy jego urzędnicy dobrze je wdrażają

• Do problemów posiadania zawsze należy podchodzić z punktu widzenia ich obecnej użyteczności

• Wśród ludów pierwotnych sprawa posiadania ziemi jest zwykle bardzo złożona i człowiek niewprawny może czuć się zagubiony z powodu zupełnie niewłaściwego tłumaczenia tubylczych pojęć na znaną terminologię

• Najważniejsza rzeczą jest naszkicowanie mapy terytorium, z zaznaczeniem ziem należących do każdej z kilku społeczności i pojedynczych działek, na które obszar ten podzielono. Potem zbadać sposób wykorzystania każdego kawałka ziemi i szczegółowo poznać praktyczne i mistyczne związki między działką a ludźmi, do których należy. To zainteresowanie nie wywoła niepokoju tubylca

6. Gospodarka pierwotna

• Posiadanie ziemi to tylko jedno zagadnienie pierwotnego systemu gospodarczego plemienia

• Antropologia powinna raczej dążyć do zrozumienia i wyjaśniania procesów gospodarczych aniżeli do ustalania „źródeł i etapów” czy „dyfuzji i dziejów”

• Z praktycznego punktu widzenia na czoło wysuwają się zagadnienia pracy

• Najpierw należy zdefiniować pracę pod względem jej rzeczywistych osiągnięć i użyteczności, tego, co służy zaspokojeniu istotnych potrzeb człowieka

• Pracę powinno definiować się jako celową formę systematycznej aktywności ustalonej przez tradycję i dążącej do zaspokojenia potrzeb, do wytwarzania środków produkcji, tworzenia przedmiotów zbytku, znaczenia i sławy

• Pracę od innych czynności jest jej cel

• Przymusowa praca, obowiązkowe dostawy czy dobrowolne umowy o pracę oraz trudności w zapewnieniu odpowiedniej ilości - wszystko to stwarza w koloniach inny typ trudności praktycznych

• Głównym problemem jest przywabienie tubylca czy przekonanie go, ze powinien być zadowolony z pracy dla białego człowieka i niedopuszczenie, by w czasie pracy ujawniły się negatywne skutki czy to jego stanu zdrowia, moralności czy czasowego opuszczenia wsi i domu

• Kwestią zasadniczą jest, jak sprawić, by człowiek o odmiennej kulturze czuł zadowolenie z pracy. Tubylcy mogą bowiem pracować bardzo wydajnie i czerpać z tego nawet pewną satysfakcję, jeśli stworzy się im sprzyjające warunki

• Pewne antropologiczne uogólnienie uczy, że satysfakcjonujące warunki pracy osiąga się tylko przez odtworzenie takich okoliczności, w jakich tubylec pracuje w swojej kulturze

7. Antropologia przeobrażającego się tubylca

• Ta gałąź antropologii musi powstać, wcześniej czy później

• Ta antropologia będzie miała najwyższe znaczenie w koloniach dla człowieka zajmującego się działalnością praktyczną

• W obecnej sytuacji antropolog jest o wiele lepiej przygotowany do podjęcia badań nad przeobrażającym się tubylcem (chodzi o przeobrażenia pod wpływem kultury europejskiej of kors) niż ktokolwiek inny, ale musi on rozszerzyć swoje zainteresowania i przystosować je do praktycznych wymagań człowieka, który pracuje z tubylcem i dla niego

Racjonalizacja antropologii i administracji (1930)

1. Przekleństwo nauki

• Nauka jest największym nieszczęściem naszych czasów. Uczyniła z nas robotów, popycha nas nieubłaganie ku nowym formom buty, zmienia świat wokół nas, przeobraża nasze wnętrza z niesamowita bezkompromisowością

• Jedną z możliwości schronienia się przed tym więzieniem kultury jest zajęcie się badaniem pierwotnych form życia ludzkiego, nadal istniejących w odległych częściach kuli ziemskiej

• Antropologia obwarowała się w sensie formalnym całym systemem barykad, aby wieść romantyczny, niespieszny żywot w swym wypełnionym antykami świecie iluzorycznego szczęścia (o loooooool :D)

• Jako swój ulubiony przedmiot badań wybrała ona nie istoty ludzkie żyjące najbliżej, lecz te żyjące najdalej, kilka tubylczych plemion, które przetrwały do dnia dzisiejszego na peryferiach cywilizacji

• Antropologia przeszłości będzie zajmowała się badaniem „zmieniającego się” krajowca oraz „usytuowanych pośrodku” czyli „barbarzyńskich” grup; będzie również badała procesy kulturowe oraz asymilacji kulturowej nie tylko o tyle, o ile dają one szerokie pole do interesujących spekulacji, ale także pod kątem sposobu, w jaki oddziałują one w rzeczywistości na kierowanie sprawami kolonialnymi

• Antropologia taka stanie się rzeczywistą nauką, chociażby nawet przestała dawać możliwość romantycznej ucieczki i okazję do cudownych marzeń...

2. Wiatraki antykwarycznej antropologii

• Duch antykwaryzmu, skłaniający do poszukiwania początków i sensacji, w dużej mierze zdominował spekulacje antropologów

• Zaczynamy uświadamiać sobie, ze niełatwą sprawą jest wyraźne ustalenie, czym jest „pierwotna natura ludzka”, jakie zasady prawne, ekonomiczne, moralne i zwyczajowe działają w społeczności pierwotnej, jakie mogą być konsekwencje oddziaływania pewnych pozornie niepożądanych instytucji, takich jak tajne stowarzyszenia, czarownictwo, anormalne formy małżeństwa, na morale, gęstość zaludnienia i zbiorowe poczucie odpowiedzialności

3. Własność ziemska a długość życia antropologa

• Aby zbadać własność ziemską, należy dokładnie znać warunki prawne i ekonomiczne życia plemienia

• Aby przeprowadzić to badanie, trzeba dobrze rozumieć zasady osiedlania się, główne zajęcia gospodarcze krajowców, rzeczywisty sposób użytkowania ziemi oraz tradycyjne niegospodarcze formy jej wykorzystywania, które stosowane są na części terytoriów plemienia i które wytwarzają ważne więzi uczuciowe i nadnaturalne między człowiekiem a jego bazą terytorialną

• Jedyny sposób opisania własności ziemskiej polega na konkretnych badaniach rozmaitych więzów ekonomicznych i prawnych istniejących między terytorium a jego mieszkańcami należącymi do plemienia

• Pan Mitchell dopatruje się w tych wypowiedziach fantastycznego sensu, przypisuje Malinowskiemu niedorzeczny pomysł

• Przeciętna ilość czasu, zużywana na zapoznanie się z ogólnymi zasadami ustroju plemienia, zdobycie zaufania krajowców i rozwinięcie specyficznych metod obserwacji, jest tak znaczna, że działania te w rzeczywistości absorbują antropologa przez dużą część początkowego etapu pracy

4. Solidna wiedza i zdrowa polityka

• W tym rozdziale Malinowski polemizuje z Mitchellem, wytyka mu mieszanie pojęć, oraz niemożność oparcia się pokusie pokpienia z biednego Bronisława

5. Alternatywna propozycja pana Mitchella

• Pan Mitchell nie przedstawia żadnej alternatywnej propozycji dot. własności ziemskiej

• Wysuwa jednak kilka sugestii na temat ogólnego zagadnienia, którego istotą jest pytanie, jak Instytut powinien wspierać osoby zajmujące się sprawami afrykańskimi

• Uważa, ze trzeba się przede wszystkim pozbyć antropologa :D

• Określa on specjalistę jako człowieka, który nie potrafi zrozumieć rzeczywistości i nie może znać życia codziennego z doświadczenia (bardzo naiwne mniemanie - Bronek)

6. Antropolog pod pręgierzem

• Mitchell wyobraża sobie specjalistę jako badacza, który zamknął się w pracowni i ogląda świat przez okna swego laboratorium. Bronek - każdy specjalista jest w żywym kontakcie z naturą, laboratorium nie poza światem, a związane z całym światem

• Laboratorium antropologa to powierzchnia kuli ziemskiej, z jej różnorodnością ras i kultur, z nadal żyjącymi pierwotnymi plemionami, z mieszaniną tego co dawne , i tego, co nowe, ze zjawiskami kontaktu i asymilacji, nawet gdy zachodzą one obecnie

7. Praktyk zajmujący się ogółem spraw a afrykańska choroba

• Malinowski cały czas jedzie Mitchella, bo uważa, ze 20 godzin przekazywania wiedzy antropologicznej praktykowi to za mało, żeby uznać go za antropologa, i, że on nie chciałby być pacjentem lekarza, któremu wiedze przekazywano 20 godzin

8. Spojrzenie w przeszłość - przywilej nauki i obowiązek polityka

• Zawodowym i bezwarunkowym obowiązkiem administratorów jest utrzymywanie równowagi; muszą dbać o interesy krajowców

• W swych zapatrywaniach musi uwzględniać odległą przyszłość, dla dobra nie tylko krajowców, ale nawet społeczności białych i całego świata

• Im większa jest jego zdolność do przewidywania biegu wydarzeń i odpowiedniego kształtowania polityki, tym lepiej wywiąże się ze swego zadania

• W Afryce istnieje jeden element, który jest w dużej mierze pozbawiony głosu i niewyrobiony, jeśli chodzi o formułowanie własnych sądów, czyli krajowiec; przede wszystkim to jego istnienie sprawia, iż potrzebny jest „praktyk zajmujący się ogółem spraw”

9. Gałązka oliwna i kilka wniosków

• Zrozumiała, gruntowna i dowcipna krytyka przeprowadzona przez pana Mitchella pozwoliła Malinowskiemu przeformułować własne wnioski i pełniej przedstawić interesującą ich obu sprawę

• Dzięki niemu mógł też dokładnej określić rolę antropologa specjalisty

• Są zgodni co do tego, ze należy rozwinąć instytucję „praktyka zajmującego się ogółem spraw” należących do zakresu antropologii kolonialnej

• Malinowski w pełni zgadzam się z Mitchellem, jeśli chodzi o jego wiarę we wspólnotę białych w Afryce

• Antropologia, w jej obecnym kształcie, nie dostarcza koniecznej wiedzy praktykowi zajmującemu się zagadnieniami kolonialnymi

• Zarówno badacz uprawiający antropologię czystą, jak i ten zajmujący się antropologią stosowaną muszą być zainteresowani przede wszystkim teraźniejszością i na podstawie wiedzy o niej przewidywać przyszłość

• Antropologia funkcjonalna to (jak pisze Malinowski) teoria wyjaśniająca, czym jest natura ludzka, jak funkcjonują instytucje ludzkie, co kultura czyni dla człowieka we wszystkich stadiach rozwoju, i przekonującą o bezcelowości badania dawnych dziejów oraz początków

• Nauka czysta jest w istocie nauką stosowalną i jako taka jest najpraktyczniejszym instrumentem spośród tych, które ma do dyspozycji praktyk

Naukowa podstawa antropologii stosowanej (1939)

1. Nauka o człowieku i jej zastosowania

• Prawdziwa nauka, wcześniej czy później, musi doprowadzać do zastosowania prawd naukowych

• Sądząc z pozorów, ze wszystkich nauk humanistycznych najmniejsze możliwości przeobrażenia się w naukę pożyteczną czy praktyczną ma lub miała antropologia, jako nauka o ludzkich starożytnościach, przodkach i przeszłości

• Najważniejszą częścią antropologii naukowej jest dokładne i wyczerpujące badanie w terenie, które pozwala nam uchwycić istotę każdej kultury i szczegóły jej funkcjonowania

• Zadaniem badacza terenowego nie jest izolowanie, lecz obserwowanie organicznej jedności kultury, nie wyjaśnianie zasad funkcjonowania cywilizacji, lecz badanie instytucji, jakie istnieją i sposobu ich funkcjonowania

• Szkoła funkcjonalna utrzymuje, ze analiza funkcjonalna natury ludzkich cywilizacji jest niezbędnym warunkiem wstępnym wszelkich dalszych badań teoretycznych

• Miała ona na celu wyjaśnienie jak naprawdę funkcjonuje cywilizacja pierwotna

• Funkcjonalizm wyznawał też zasadę, że każde badanie naukowe rozpoczyna się i kończy odkryciem ogólnych praw

• Kultura jest z natury rzeczy żywotna i powiązana z ludzkimi potrzebami, jest integralną jednością, w której różne elementy są od siebie wzajemnie zależne, jest instrumentalną rzeczywistością, w której rozmaite części istnieją jako środki służące do pewnego celu

2. Podstawy naukowej analizy kultury

• Dla funkcjonalisty kultura stanowi aparat, dzięki któremu człowiek jest w stanie lepiej poradzić sobie z konkretnymi, specyficznymi problemami, które napotyka, przystosowując się do swego środowiska w trakcie zaspokajania swych potrzeb

• Teoria antropologiczna musi opierać się na faktach biologicznych (ludzie są w końcu jednym z gatunków zwierząt)

• Z innego punktu widzenia kultura jawi się jako rozległy aparat warunkujący, który przez ćwiczenia, przekazywanie umiejętności, nauczanie norm i rozwijanie upodobań, łączy wychowanie z naturą i tworzy istoty, których zachowania nie można określić badając samą tylko anatomię i fizjologię

• Język i abstrakcyjna myśl są środkami pozwalającymi tworzyć wiedzę, wierzenia, systemy prawne i struktury plemienne

• Dzięki używaniu języka możliwe jest istnienie tradycji i edukacji, możliwa jest ciągłość

• Kulturowe zaspokajanie pierwotnych potrzeb biologicznych zmusza człowieka do podporządkowania się wtórnym, czyli pochodnym imperatywom

• Normatywny, czyli prawny aspekt życia wspólnoty, jest drugim pochodnym imperatywem kulturowym

• Trzeci imperatyw - edukacyjny (ponieważ kultura jest kumulatywną zdobyczą pokoleń, muszą istnieć sposoby, za pomocą których to wspólne dziedzictwo jest przekazywane z pokolenia na pokolenie. Potrzeba posiadania takiego systemu to właśnie imperatyw eduk.)

• Są cztery imperatywy: organizacja ekonomiczna, system normatywny, organizacja siły (układ polityczny) i mechanizmy oraz instytucje edukacyjne (wydaje mi się, ze gdzieś to już wyżej pisałam...)

• Wiedza jest konsekwencją wszelkich zachować kulturowych, nawet w początkowych stadiach rozwoju

• Dla funkcjonalisty religia jest potężną siłą moralną i społeczną, która zapewnia ostateczną integrację ludzkiej kultury

• Magia jest w swej istocie przekonaniem, ze wygłaszając odpowiednie zaklęcie i wykonując właściwe gesty rytualne, człowiek potrafi ujarzmić i nagiąć do swej woli wszystko, co jest nieobliczalne, niebezpieczne i może okazać się niepomyślne

3. Funkcjonalizm w teorii, badaniach terenowych i antropologii stosowanej

Schemat kultury

A	B	C	D
Zewnętrzne czynniki determinujące kulturę	Podejścia opisowe	Aspekty funkcjonalne	Zasadnicze części składowe kultury
(1)POTRZEBY ORGANIZMU Odżywianie się Prokreacja Schronienie i temperatura Bezpieczeństwo Ruch Rekreacja i odpoczynek Rozwój	(1)HISTORIA ŻYCIA Narodziny Dzieciństwo Pokwitanie Wiek młodzieńczy Wiek męski (dojrzałość) Zaloty Małżeństwo Rodzicielstwo Pełne obywatelstwo Starość Śmierć	(1)GOSPODARKA Bogactwa naturalne, własność, produkcja, wymiana, konsumpcja	(1)SUBSTRAT MATERIALNY Narzędzia i towary Prace inżynierskie (tarasy, drogi, drogi wodne, irygacja) Budynki Przyrządy Odzież Dobra konsumpcyjne
(2)ŚRODOWISKO Czynniki otoczenia Klimat Drogi naturalne (lądowe i wodne) Fauna Choroby bakteryjne i endemiczne Flora Bogactwa mineralne Zjawiska meteorologiczne i astronomiczne	(2)ŻYCIE SPOŁECZNE NA SKALĘ PLEMIENNĄ Kalendarz pór roku Mapa kulturowa obszaru plemiennego Świeckie i ceremonialne fazy życia plemiennego w czasie pokoju i wojny, w jego aspektach prywatnym i publicznym	(2)EDUKACJA Wyspecjalizowane instytucje Nauczanie domowe Terminowanie	(2)ORGANIZACJA SPOŁECZNA Rodzina i pokrewieństwo (system klanowy) Grupy terytorialne (jednostki lokalne, grupy polityczne) Stowarzyszenia, grupy wiekowe, inicjacja, zajęcie Grupy kulturowe i rasowe Duchowy symbolizm języka, gestu, artefaktu
(3)DZIEJE Spisane Zrekonstruowane Świadectwa archeologiczne	(3)ŻYCIE GRUPOWE NA SKALĘ DOMOWĄ I LOKALNĄ Harmonogram życia codziennego Posiłki Gotowanie i prace domowe Codzienny podział pracy	(3)USTRÓJ POLITYCZNY władza w domu, w wiosce, okręgu plemienia; urząd wodza i organizacja militarna kompetencje ustawodawcze jednostki polityczne i stosunki międzyplemienne (międzynarodowe)	(3)JĘZYK fonologia gramatyka Opisowy słownictwo teksty Zróżnicowanie społeczne Typy kontekstowe Język każdego aspektu Idee naukowe Idee mitologiczne Wartości ekonomiczne Wartości moralne
(4)KONTAKTY KULTUROWE Przedeuropejskie Z kultura zachodnią Dzisiejsze mieszanie się ras i kultur	(4)PRZEGLĄD DEMOGRAFICZNY Typ osady Spis ludności Dane statystyczne o życiu ludzi	(4)PRAWO I PORZĄDEK Przegląd norm i reguł Typy sankcji Moralność, zachowania, zwyczaje, prawo Aparat prawny (kodeksy, sądy, utrzymywanie porządku)
		(5)MAGIA-RELIGIA dogmaty, rytuał, etyka, mity
				(6)SZTUKA Opowieści ludowe Muzyka Dramaty Tańce Sztuka dekoracyjna
				(7)WIEDZA Analiza tradycji technicznej Tradycja historyczna i prawna Ocena wartości empirycznej i logicznej
				(8)REKREACJA Sport Gry zabawy

• Funkcjonalizm zaleca dążenia zarówno do precyzji naukowej, jak i do uzyskania pełnego obrazu ludzkiej rzeczywistości w podejściu do danych etnograficznych

• Istnieje jeden szczególny typ grupy, na który funkcjonalizm kładzie nacisk jako na typ mający podstawowe znaczenie. Jest nim rodzina lub raczej grupa domowników i życie domowe, które koncentruje się wokół niej

• Kolumna C pokazuje, ze rola etnografa się zmienia. Nie przetworzone informacje, podane w sposób opisowy, trzeba jeszcze przeanalizować

• Kolumna D zawiera przypomnienie, ze w trakcie całych badań terenowych trzeba przywiązywać jednakową wagę do 3 zasadniczych części składowych kultury: substratu materialnego, organizacji społecznej i języka

• Instytucja - grupa ludzi połączonych ze sobą w celu zrealizowania prostego lub złożonego działania, posiada ona zawsze pełne wyposażenie materialne i techniczne, podstawę jej organizacji stanowi dokładnie określony statut prawny lub zwyczajowy, przedstawiony w formie językowej z mitach, legendach, regułach i maksymach; jest też przygotowana do spełniania swego zadania

• Waga tego pojęcia polega na tym, ze te same instytucje występują w wielu kulturach (rodzina - instytucja uniwersalna)

• Podejście funkcjonalne dostarcza wspólnej miary umożliwiającej porównywanie, kładąc jednocześnie nacisk na wewnętrzną różnorodność kultur

Współczesna antropologia a rządy Europejczyków w Afryce (1939)

1. Afrykański impakt kultur w perspektywie historycznej

• Trwałość zwyczaju tłumaczy się faktem, ze każda kultura powstała w specyficznym środowisku i wskutek niepowtarzalnego procesu dziejowego, w którym odgrywały rolę zarówno wpływy zewnętrzne, jak i niezależna ewolucja

• Obowiązkiem administratora jest inicjowanie i kontrolowanie zmiany (mowa o przeobrażeniach kulturowych w Afryce)

• Obecnie antropolog coraz bardziej koncentruje się na badaniu zmiany kulturowej. Uświadamia sobie, ze nieskażony tubylec stał się fikcją

• Obserwowanie zmiany kulturowej zachodzącej w dzisiejszych czasach, jaką można badać empirycznie, daje nam także możliwość odkrycia ogólnych praw dyfuzji kultur

• Aby najlepiej rozpatrzyć teoretyczną naturę zmiany kulturowej, trzeba ją rozpatrzyć w perspektywie historycznej

• W Afryce w rzeczywistości mamy do czynienia z silnym impaktem jednej kultury na drugą, a nie z dwiema kulturami, między którymi zachodzi proces kontaktu

• Każdy typ europejskich interesów i przedsięwzięć trzeba realizować w afrykańskim kontekście kulturowym

• Prawdziwa kolonizacja rozpoczyna się wraz z utwierdzeniem wpływów politycznych, poprzez skuteczną demonstrację siły

• Mimo tego, ze Afrykanin całkowicie podporządkowuje się rządom białych, nie oznacza to, że ustrój plemienny w sensie politycznym, prawnym i administracyjnym został całkowicie usunięty

• Rządy pośrednie - polegają na przyznaniu ograniczonej autonomii tubylczym władzom, które działają pod nadzorem białych urzędników (stosowane tam, gdzie uznaje się jeszcze władzę wodzów plemiennych)

• Główne zadanie administratora - ustanowienie rządów europejskich, utrzymywanie Afrykanów w posłuszeństwie i wprowadzanie prawa, porządku i skutecznych metod administrowania; misjonarza - do działania pobudza ideał ewangelizacji krajowców

• Czynnik gospodarczy wkracza do Afryki ze świata zachodniego, przybierając postać dwóch wysłanników: przedstawiciela przemysłu światowego i przedstawiciela handlu światowego

• Pierwszy działa zgodnie z imperatywem nakazującym eksploatację wszystkich dostępnych źródeł świata; drugi zgodnie z imperatywem nakazującym werbowanie klientów, otwieranie nowych rynków światowych

• Europejskie przedsiębiorstwo z reguły pod żadnym względem nie zastępuje krajowcowi jego gospodarki plemiennej

• Trzy kategorie: zorganizowane przedsiębiorstwo białych (zazwyczaj kierowane z zagranicy), plemienne rezerwaty siły roboczej i fazę kontaktu, w której Afrykanie pracują pod nadzorem białych

• Handlarz staje się jądrem nowej instytucji: zorganizowanego, lokalnego systemu handlowego, z jego produktem ubocznym w postaci działalności kredytowej i bankowej prowadzonej na małą skalę, a jego sklep - klubem wiejskim (buehehe), w którym, oprócz tubylczych plotek, powtarza się wiadomości z szerokiego świata, choć w zniekształconych wersjach

• Osadnik - jego zainteresowanie krajowcami wynika głównie z konieczności odebrania im takiej ilości ziemi, jaka jest mu potrzebna

2. Faza kontaktu i zmiany zdefiniowana i zaobserwowana w badaniach terenowych

• Johannesburg, Pretoria czy Nairobi - miasta zbudowane wg europejskiego wzoru, zaopatrzone w nowoczesne urządzenia techniczne, wyposażone w szkoły, kościoły, teatry itp. niezbyt daleko od nich, w tubylczych rezerwatach, życie toczy się jak dawniej

• Europejskie czynniki i instytucje w dalszym ciągu pozostają integralną częścią cywilizacji Zachodu

• Rezerwaty afrykańskiego trybalizmu czerpią swą siłę z lokalnej tradycji tubylczej

• Instytucje rozwijają własny specyficzny determinizm. Nie są one pobudzane do działania ani przez europejskie imperatywy kulturowe, ani też przez imperatywy afrykańskiego trybalizmu

• Afrykańskie chrześcijaństwo jest nowym przedsięwzięciem, nie uczyniono go identycznym z chrześcijaństwem europejskim

• Główną cechą charakterystyczną nowej fazy jest jej całkowita zależność od obu równoległych kultur (europejskiej i afrykańskiej). Została ona stworzona i jest podtrzymywana przez wpływ czynników europejskich

• Rozpatrywana jako zjawisko historyczne, faza zmiany jest fazą wyraźnie zależną od pozostałych oraz przejściową

• Faza ta nie jest „mieszaniną” elementów przejętych w całości z jednej albo drugiej kultury

• Nowy ubiór Afrykanina, będący de facto oznaką uległości wobec prestiżu i przewagi Europejczyków, która sprawia, że Afrykanin pragnie zrzucić z siebie strój plemienny i wyglądać jak Europejczyk

• W fazie przejściowej mamy nowy typ zainteresowań i działań kulturowych; mieszanina ma odmienną naturę od elementów, które weszły w jej skład; tylko bezpośrednie badanie empiryczne pozwala nam poznać naturę owej mieszaniny

3. Obietnica zmiany kulturowej i jej spełnienie

• Koncepcja dwóch linii, z których jedna oddziela fazę przeobrażeń od świata afrykańskiego, a druga od europejskiego

• Oznakami przemiany Afrykanina są: przyjęcie chrześcijaństwa, zapisanie się do europejskiej szkoły, wstąpienie na podstawie umowy o pracę albo w ramach poboru do wojska, policji lub objęcie posady administracyjnej

• Siły, które determinują ten krok, są rezultatem zjawiska impaktu

• W życiu każdego Afrykanina, który uległ asymilacji, pojawia się nieuchronnie druga linia czy bariera. Możemy ją nazwać linią integralnego odrzucenia uniemożliwiającego całkowitą asymilację - tworzy się ustawodawstwo narzucające segregację rasową, zasada dyskryminacji rasowej, polityka nieustannej segregacji

• Druga linia, tak jak pierwsza, jest rezultatem wpływu kontaktów z Europejczykami

• Istnienie tych dwóch schematycznych linii (tej, do której przekraczania skłaniają krajowców obietnice i atrakcyjność europejskich ideałów, i tej, która jest dla nich nieprzebytą barierą - oraz ich wzajemne powiązanie stanowi być może czynnik najsilniej determinujący procesy i zjawiska zachodzące w fazie kontaktu i przemian

• Obydwie linie są wyznaczane przez Europejczyków

• Zdetrybalizowana rodzina uzyskała znacznie wyższą stopę życiową, co wynika przede wszystkim z faktu, ze jest ona rodziną częściową zeuropeizowaną, mającą inne niż poprzednio potrzeby związane z edukacją, ubieraniem się, higieną i czystością

• Ilekroć Europejczycy planują zasiedlenie dużej części jakiejkolwiek kolonii, segregacja i dyskryminacja rasowa stają się nieuniknione

• Antropolog musi podkreślać, ze trzeba postarać się o to, aby Afrykanie w znacznie większym stopniu korzystali w sposób rzeczywisty i namacalny z dobrodziejstw cywilizacji europejskiej, nie tylko przez wzgląd na ich interesy, ale także wspólnoty białych

• Również edukacji można by nadać dwa kierunki. Rozwój europejskiej wiedzy, umiejętności i języka jest niezbędny; można się również zatroszczyć o to, aby uczniowie mieli styczność z afrykańskimi ideami, wartościami i tradycjami

KONIEC :D:D:D:D

1

---