Recenzja książki p. Krystyny Duraj-Nowakowej pt. „Integrowanie edukacji wczesnoszkolnej. Modernizacja teorii i praktyki”.
Autorka książki interpretuje wnioski i postulaty o potrzebie scalonego nauczania na wszystkich szczeblach edukacji, aż po szkołę wyższą włącznie. Pragnie się ona podzielić w tejże książce własną interpretacją takiej edukacji. Jak pisze autorka problem tytułowy niniejszego opracowania ma odległą tradycję w poszukiwaniu stosownego doboru treści, skuteczniejszych metod i warunków edukacji człowieka, która z kolei sięga co najmniej prekursorskich koncepcji siedemnastowiecznych autorstwa J.A. Komeńskiego i osiemnastowiecznych wielkich teorii pedagogicznych pomysłu J.J. Rousseau oraz znaczących idei J.H. Pestalozziego, J.E. Herbarta i F.W.A. Froebla z przełomu wieków XVIII i XIX. Bardziej szczegółowych korzeni dyslaktycznych myśli o całościowości w nauczaniu. Autorka poszukuje w ideach tzw. „Nowego Wychowania” z przełomu wieków XIX i XX. Zaś w dobie międzywojennej lat 1918 - 1939 zaznaczył się rozwój poglądów na dydaktykę całościową.
Współczesną podstawę opracowania pani Krystyny Duraj-Nowakowej stanowią idee nauczania - uczenia się problemowego, funkcjonalnego i wielostronnego (W. Okoń), zintegrowanego (J. Walczyna, R. Więckowskiego), globalnego i problemowo-kompleksowego (B. Suchodolski), skorelowanego (J. Kulpa).
W pierwszym rozdziale, którego podjąłem się zrecenzować („Całościowość procesu edukacji”), autorka opisuje całościowości dotyczące nauk pedagogicznych, dydaktyki i teorii wychowania oraz całościowości kompleksowej a systemowej w pedagogice przedszkolnej.
W tymże rozdziale, jeżeli chodzi o całościowość w naukach pedagogicznych autorka udowadnia, iż metody nauczania nie mogą rozwijać się tylko wąsko praktycznie, winny mieć dobre fundamenty teoretyczne, tkwiące w wiedzy przedmiotowej. Objaśnia, dlaczego od metodologicznego (tzn. filozoficznego, logicznego i prakseologicznego) punktu widzenia tytułowego problemu książki zależy jego rozwiązywanie, tj. wyniki tak w ramach teoretycznych (tu: pedagogicznych, dydaktycznych), jak i praktycznych ( tu: metodycznych dwojako, albowiem nie osobno, lecz łącznie traktowanych metodyk wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej).
Autorka niektóre partie tekstu tejże książki ściśle powiązuje z fragmentami wcześniejszej publikacji autorskiej pt. „Tematy systemowe w przedszkolu: geneza i założenia, planowanie i przykłady”. Osobiście uważam, iż jest to dobre posunięcie, ponieważ czytelnik, który interesuje się tą tematyką będzie pragnął pogłębić swoją wiedzę o większą ilość materiałów.
W książce zawarte też są pomysły i próby procesu modernizowania dobrych teorii i praktyk pedagogicznych jej tytułowego przedmiotu, nie zaś gruntownej przebudowy założeń metodologicznych oraz edukacji.
Książka z konieczności odzwierciedla zastany chaos w piśmiennictwie, nie poprzestając jednak na jego streszczeniu, tylko poddając go systemologicznym analizom i interpretacjom, autorka próbuje budować na tych fundamentach ład.
W przeciwieństwie do najnowszego Programu nauczania dla klas 1 - 3 z podtytułem „Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna” (Warszawa 1998b;3) w niniejszej książce zamieszczono projekt integrowania i szerszy w liczbie aspektów oraz oparty na przesłankach metodologicznych i teoretycznych, a nie li tylko metodycznych.
W podrozdziale „Całościowość w naukach pedagogicznych”, autorka poddaje analizie całość i część w poznaniu naukowym. Omawia, czym jest i na czym polega systemologia, „paradygmat”, „system”. Omawiana jest tu także całościowość systemowa w pedagogice i jej rodzaje.
Dużo miejsca autorka poświęca omawianiu teorii systemów i jej założeń badawczych.
W podrozdziale „Całościowość w dydaktyce i teorii wychowania”, autorka omawia całości treściowe w nauczaniu. Opiera się na systemach wielkich pedagogów (m.in. J.J. Rousseau, J.H. Pestalozziego, J.F. Herbarta). Omawia doświadczenia i teorie pedagogiczne tych pedagogów, przypomina poglądy niektórych autorów teorii nauczania całościowego.
Autorka wiele miejsca w tymże podrozdziale poświęca doborom treści dydaktycznych do tematów systemowych i omawia je na podstawie doboru treści sławnych pedagogów. Rozważa też nad istotnym problemem integralnego projektowania tematu zajęć i lekcji. Szczegółowo omówione jest też nauczanie problemowo-kompleksowe (na czym polegało owe nauczanie, czego wymagało od nauczycieli, itp.). Autorka dla pełniejszego zrozumienia idei kompleksowości przygląda się pojęciu tej kategorii w jeszcze innym kontekście, pozostając jednak w kręgu dydaktyki. Omawia tu także teorię problemowo-kompleksową doboru treści kształcenia w interpretacji B. Suchodolskiego.
Autorka wymienia wiele nazwisk i tytułów prac polskich pedagogów i dydaktyków, którzy wypowiadali się za systemowym nauczaniem. Opisane są tu również: idea zintegrowanego systemu nauczania E. Fleminga, teoria kształcenia umysłu Z. Pietrasińskiego oraz jego poglądy, także szkoła dydaktyczna C. Kupisiewicza jest tu ujęta z dokładną analizą blokowo-kompleksowej koncepcji programowania dydaktycznego. Ważnym tematem staje się też istota systemologii o której autorka wymawia się równie obficie.
Omówiona jest tu również całościowość systemowa w teorii wychowania. Autorka opisuje kompleksowy charakter wychowania na podstawie wielu pedagogów. Analizuje także poziomy realizacji podejścia kompleksowego do systemu wychowania. Definiuje pojęcia edukacji i wychowania. Wyszczególnia cele kształcenia, treści, uwagi o realizacji programu i wypisuje literaturę podstawową na przykładzie programu przedmiotu „Teoria wychowania” w WSP im. KEN w Krakowie.
Aby pokazać kompleksowość systemową w interpretacji systemologii, autorka odwołała się do założeń tego podejścia metodologicznego.
W podrozdziale „Całościowość kompleksowa a systemowa w pedagogice przedszkolnej”, autorka szczegółowo opisuje istotę kompleksowości a systemowości w wychowaniu przedszkolnym, cele i zasady planowania zajęć na tematy systemowe w przedszkolu oraz treści i metody, formy i warunki zajęć w przedszkolu na tematy systemowe.
Autorka kładzie duży nacisk na zwięzłe omówienie problemów terminologicznych i definicyjnych wokół pojęcia „kompleksowość systemowa” opierając się głównie na książkach słynnych pedagogów.
Autorka rozważa dużo na temat „dydaktyka a metodyka”. Analizuje pytanie, czy należy pedagogikę przedszkolną traktować jako dydaktykę szczegółową.
Omawiane są tu równie dokładnie kryteria doboru i układu treści kształcenia oraz istota systemu wychowania i systemowej metodyki zajęć w przedszkolu.
Cele wychowania przedszkolnego, działalności przedszkola do wszechstronnego wychowania dzieci i ich przygotowania do szkoły są tu równie skrupulatnie opisane i rozważane przez autorkę. Jest tu także umieszczone analiza i rozważanie odpowiedzi na pytanie: „na czym polega kierowanie procesem rozwoju dziecka w przedszkolu?”.
Dużo miejsca w tym podrozdziale poświęca autorka planowaniu tematów systemowych w przedszkolu. Opisuje też jak powinny wyglądać przygotowania nauczycielki do pracy z dziećmi, czego powinno się wymagać od nauczycielki.
Omawia i wypisuje przykładową formę konspektu zajęcia. Bardzo szczegółowo wymienia i omawia wszystkie metody nauczania oraz idee tematów systemowych.
Materiały zawarte w tym opracowaniu ilustrują rozwiązania inspirowane ideą edukacji całościowej, której współautorami są nauczycielki klas I - III.
Wydaje nam się, iż cel główny tej książki został osiągnięty, aktualnie i nie bez związku z wartościowymi tradycjami pedagogicznymi.
Odwoływanie do książek innych autorów jest bardzo przydatne. Zainteresowany czytelnik z pewnością sięgnie po nie aby zgłębić swoje informacje na ten temat.
Książka ta jest poświęcona studentom, nauczycielom, pracownikom tzw. Nadzoru pedagogicznego oraz rodzicom przedszkolaków i uczniów.
Sądzimy, iż książka ta została napisana dość trudnym językiem, jednak to, co w niej zostało zawarte jest oceanem wiedzy dla studenta dotyczącą edukacji wczesnoszkolnej, tak jak studnia wody dla spragnionego.