Polska w okresie stalinowskim - aneks oprac.RM.
„Łatwiej krowie narzucić siodło, niż Polakom komunizm”
A. Propaganda stalinowska
„Propaganda głosiła, że to sabotażyści sypią piasek w tryby maszyn, że to kułacy chowają zboże i mięso; wolą żeby się zmarnowało, niż dotarło do ludzi w mieście; że to agresywni imperialiści spiskują przeciwko pokój miłującym narodom. Jedna z takich akcji spiskowych było zrzucanie z amerykańskich samolotów do Bałtyku stonki, która następnie wydostawała się na plaże, a stąd wędrowała na wszystkie kartofliska w Polsce. Rzeczywiście pojawiła się w tym czasie plaga stonki, ale była ona wynikiem braku środków owadobójczych, którymi należało spryskiwać uprawy ziemniaków. Poczciwy żuczek colorado stał się symbolem podstępnych działań imperializmu”
A. Garlicki, s. 46
„Chociaż w łeb biorą wszawe epidemie, Truman insektom powypłacał premie”
B. Literatura okresu stalinowskiego - tzw. socrealizm („realizm socjalistyczny”)
„Pisarze - inżynierowie dusz ludzkich” J. Stalin
„W lutym Adam Ważyk wygłosił referat na plenum Zarządu Głównego Związku Literatów polskich. Brutalnie zaatakował twórczość Gałczyńskiego, żądając, „by ukręcał łeb temu << rozwydrzonemu kanarkowi>>, który zagnieździł się w jego wierszach. Domagał się oczyszczenia poezji ze smaczek i pięknotek burżuazyjnej poetyki czasów imperializmu. Tydzień później Gałczyński złożył samokrytykę na łamach „Odrodzenia”. Samokrytyki stały się modne. Złożył samokrytykę w „Odrodzeniu” Jerzy Andrzejewski stwierdzając, że pisał „Popiół i diament” jak mańkut, a także Jacek Bocheński i Tadeusz Borowski, który kajał się za to, że w swoich opowiadaniach oświęcimskich nie umiał klasowo podzielić obozu”, A. Garlicki, Stalinizm, s. 40
C. Stopień zależności Polski od ZSRR
„Gomułka „był najgorętszym rzecznikiem sojuszu polsko- radzieckiego, zarówno z powodów ideologicznych, jak i dlatego, że widział w ZSRR jedynego gwaranta polskich granic zachodnich, ale równocześnie uważał, że decyzje w sprawach polskich powinny zapadać nie w Moskwie, lecz z Warszawie”, A. Garlicki, Stalinizm, s. 15
„Raz Stalin zapytał Bieruta: Kto wam jest droższy - Berman czy Minc? Bierut zdawał sobie sprawę, że jego odpowiedź będzie oznaczać zgodę na kolejne posunięcie i odpowiedział tak, jak dzieci odpowiadają na pytanie, kogo kochasz bardziej - mamusię czy tatusia, że jednakowo” (T. Torańska, Oni, s. 236, cyt. za A. Garlicki, s. 59
„Podobno w sylwestra 1952 r. Bierut, Berman i Minc zastanawiali się, gdzie spędzą następnego sylwestra: w KC czy w więzieniu? (...). U schyłku 1952 r. pojawiał się Wielki Strach - niedłączny towarzysz Wielkiej Czystki”, A. Garlicki, s. 59
D. Prawo i procesy polityczne
„W systemie demokracji ludowej prawo miało służyć interesom mas pracujących, wyrażanym przez ich awangardę , czyli partię. W myśl tej doktryny prawo nie jest obiektywnym regulatorem stosunków międzyludzkich, ale jednym z narzędzi sprawowania władzy politycznej. Prawo miało charakter instrumentalny”, A. Garlicki, s. 39
Ważną rolę w kształtowaniu „nowego” światopoglądu odgrywały procesy polityczne. Stanowiły nieodzowny element systemu stalinowskiego i maiły ściśle określone reguły, wypracowane w Związku radzieckim od lat dwudziestych. Przede wszystkim w stalinowskim procesie politycznym nie chodziło o ustalenie prawdy. Proces miał natomiast ilustrować tezę polityczną. Na przykład taką, że odstępstwo od linii partii nieuchronnie prowadzi do zdrady, albo taką, że odrzucenie zasady o zaostrzaniu się walki klasowej w miarę sukcesów socjalizmu musi w konsekwencji doprowadzić do zaprzedania się imperialistom. Przesłania były różne i zmieniały się w zależności od sytuacji. Ale każdy proces polityczny musiał mieć ów walor dydaktyczny. Dlatego też procesy były szeroko propagowane. Transmitowano je przez radio, stenogramy drukowano w prasie codziennej, wydawano w dużych nakładach w formie książek. No i oczywiście filmowano. Na salę sądową zapraszano przodowników pracy. Był to swoisty teatr, w którym wszyscy grali swoje role. I publiczność, i sędziowie, i prokuratorzy, i obrońcy, i świadkowie, oskarżeni również. Tylko milicjanci, oddzielający od siebie oskarżonych, nie grali żadnej roli - byli rekwizytami tej sceny”. A. Garlicki, Stalinizm, s. 47
E. Gospodarka
„28 października władze ogłosiły wymianę pieniędzy. Wprowadzono nowy złoty oparty na parytecie złota (...) o kursie 1: 1 w stosunku do rubla i 1 : 4 w stosunku do dolara. I parytet, i kursy dewizowe były dla obywatela czystą abstrakcją, bo złotówka była niewymienialna. Natomiast o właśnie szary obywatel boleśnie odczuł wymianę pieniędzy. Stara złotówka miała bowiem kurs 100 do 3, ale tak wymieniano jedynie wkłady oszczędnościowe do 100 tys. zł i nie pobrane pensje. Tak też przeliczano ceny. Natomiast gotówkę i wyższe od 100 tys. wkłady oszczędnościowe wymieniano według kursu 100 do 1. W ten sposób ci, którzy nie trzymali pieniędzy w PKO lub mieli ich tam więcej niż 100 tys. tracili 2/3 swych zasobów finansowych. Oblicza się, że państwo zabrało obywatelom 3 miliardy nowych złotych, co było sumą na owe czasy olbrzymią. Według propagandy celem wymiany pieniędzy było uderzenie w kapitalistów, ale niewielu w to wierzyło. Władze nie mogły i nie chciały ujawnić rzeczywistych przyczyn swych działań. Rozbudowany ponad wszelką miarę, szczególnie po wybuchu wojny koreańskiej, program inwestycyjny planu 6-letniego wymagał wyciagnięcia dodatkowych środków z kieszeni obywateli.”, A. Garlicki, s.42
F. Świadomość polityczna W. Gomułki - poglądy W. Gomułki na tle poglądów przedstawicieli frakcji stalinowskiej (B. Bieruta)
pozytywny stosunek W. Gomułki do niepodległościowych tradycji w PPS oraz krytyka SDKPiL za negatywny stosunek do niepodległości Polski
zwolennik „polskiej drogi do socjalizmu” , zwolennik poszerzenia zakresu odrębności Polski od ZSRR
zwolennik znacznego ograniczenia zakresu terroru wobec przeciwników politycznych
zwolennik zwalczania Kościoła metodami politycznymi (np. propagandą) i administracyjnymi, a nie represjami i terrorem
był przeciwnikiem kultu jednostki osoby Stalina
negatywny stosunek do kolektywizacji rolnictwa
- przeciwnik stalinizmu ale komunista i zwolennik: systemu monopartyjnego (dominacji politycznej
PZPR), utrzymania zależności Polski od ZSRR, zwalczania Kościoła metodami politycznymi
(np. propagandą) i administracyjnymi, był przeciwnikiem autentycznej demokratyzacji życia
politycznego i społecznego („władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy”), był przeciwnikiem pluralizmu
politycznego,
„Gomułka „był najgorętszym rzecznikiem sojuszu polsko- radzieckiego, zarówno z powodów ideologicznych, jak i dlatego, że widział w ZSRR jedynego gwaranta polskich granic zachodnich, ale równocześnie uważał, że decyzje w sprawach polskich powinny zapadać nie w Moskwie, lecz z Warszawie”, A. Garlicki, Stalinizm, s. 15
„Gomułka nie nadawał się do systemu stalinowskiego, ponieważ był zbyt silna indywidualnością. W czasach, które nadchodziły, potrzebni byli sprawni, posłuszni wykonawcy poleceń centrali”, A. Garlicki, Stalinizm, s.23
Plenum KC PPR 31 VIII - 3 IX 1948 - w referacie Bieruta zarzucono Gomułce niefność wobec ZSRR I WKP (b), wyrażającą się w jego stosunku do Kominformu i sprawy jugosławiańskiej; błędną ocenę tradycji polskiego ruchu robotniczego; bledną koncepcje współdziałania z prawicą SL i PPS w pierwszej połowie 1944 r.; uchylanie się od walki klasowej na wsi i niewiarę w zwycięstwo partii w walce o władzę państwową”, A. Garlicki, s. 20
1