1. Oświata w wiekach średnich

V-XV w.

476 upadek Cesarstwa Rzymskiego - 1450 wynalezienie druku 966 chrzest Polski - XVI

• Pierwotne chrześcijaństwo wobec szkoły i oświaty

• niechęć do antyku- pogaństwo

• niechęć do kształcenia

• wprowadzenie cenzury- usuniecie pogaństwa z nauki

• nauka - środek do poznania pisma świętego i pokonywania herezji i ciemnoty

• św. Hieronim- lit antyczna- dobra po cenzurze

• św. Augustyn- nauczyciel stwarza atmosferę oświecenia, wiedza do walki z herezja, zaadoptowanie filozofii Platona do nauki kościoła

• Kassjodor- 7 sztuk wyzwolonych- zrozumienie pisma świętego

• Izdor- wiedza do pokonania Arian (pierwsza encyklopedia)

• Turtulian- chrześcijanie wykształceni ale nie w szkołach pogańskich

• Celestyn- nauka dla chłopców Irlandzkich

• Św. Tomasz

• Szkolnictwo świeckie i kościelne

System szkolny w średniowieczu obejmował szkoły klasztorne, katedralne, parafialne, kolegiackie oraz uniwersytety.

Szkoły klasztorne - od Karola Wielkiego wychowanie duchowieństwa w krajach romańskich i germańskich przyjęło regularne formy. Zakonnicy zaczęli tworzyć szkoły klasztorne, aby wykształcić przyszłych swych braci, a biskupi przynaglani przez papieża - szkoły katedralne w celu przygotowania kleru dla swoich diecezji. Rozkwit szkół klasztornych przypada na wiek IX. Wówczas oddały one wielką przysługę kulturze przez uprawianie nauki świeckiej i szerzenie zamiłowania do wiedzy. Ale już w następnym wieku zaczęły upadać pod wpływem ogólnej atmosfery w Europie, zarówno chaosu politycznego jak i barbarzyństwa obyczajów. W samym kościele podniosła się reakcja przeciw uczoności świeckiej.
Szkoły katedralne i kolegiackie - miejsce podupadających szkół klasztornych zaczęły zajmować szkoły katedralne. Rozwój ich był powolny i nie równomierny, zależał bowiem od gorliwości i kultury umysłowej biskupa każdej diecezji.
Największy rozkwit szkół katedralnych przypada na wiek XI i XII. Niektóre z nich przybierały charakter i rozmiary prawdziwych akademii, jak np. szkoła w Reims (Francja).
Wiek XII oznacza również schyłek dla szkół katedralnych gdyż zaczynają powstawać uniwersytety, które przygotowywały się właśnie w atmosferze szkół katedralnych. Szkoły te istniały nadal, ale spadłszy na niższy poziom miały już tylko znaczenie lokalne.
Na wzór katedralnych powstawały szkoły przy kościołach kolegiackich.

Szkoły parafialne - istniały już w czasach karolińskich, ale na szerszą skalę zaczęły się rozwijać dopiero w XIII w. Ich program był całkowicie podporządkowany Kościołowi. Zakres nauczania w dużym stopniu zależał od środowiska, w którym znajdowała się szkoła. W większych miastach zbliżał się do trivium a nawet quadrivium . Najwięcej tych szkół powstało we Włoszech.

Metody nauczania i wychowania były surowe i wspólne we wszystkich tych szkołach.
Wszystkie charakteryzowały się ogromną karnością, wszechwładnie panowała rózga. Nauczano metodą zapamiętywania, książki były rzadkością i posiadał je tylko nauczyciel.

18. Uniwersytety.

Ich powstanie przypada na XII - XIV w. Powstawały w różny sposób:

1. Wyłaniały się w ośrodkach szkolnych, gdzie toczyły się dyskusje filozoficzne i teologiczne (Paryż)

2. Tworzyły się w wyniku grupowania się młodzieży wokół wybitnych znawców prawa i medycyny (Bolonia, Montpellier)

3. Zakładane były w wyniku fundacji władców świeckich i duchownych (Praga, Kraków)

4. Rozwijały się z wewnętrznych szkół zakonnych, na ogół zamkniętych dla osób spoza zakonu.

Uniwersytety były cenione, jako instytucje prestiżowe, przez władców, miasta i władze papieskie. Decyzja o założeniu uniwersytetu wymagała akceptacji papieża i władzy świeckiej, a organizacja i działalność były regulowane nadawanymi prawami i przywilejami.

Przyjmuje się, że uniwersytety średniowieczne zorganizowane były według dwóch wzorów. Jeden z nich był rodzajem organizacji studentów, gromadzących się wokół wybitnych znawców prawa lub medycyny. Były to uniwersytety „zawodowe”: prawników w Bolonii lub medyków w Montpellier.

Drugi typ - organizacja profesorów - powstał w silnych ośrodkach szkolnych (Paryż) skupiając liczne grono nauczycieli i mistrzów. W takich uniwersytetach zwykle rozwijały się fakultety sztuk i filozofii oraz teologii.

Struktura pełnego uniwersytetu była dwupoziomowa i czterofakultetowa. Na

poziomie niższym odbywało się kształcenie przygotowawcze, ogólne w zakresie 7 sztuk wyzwolonych i filozofii. Na poziomie wyższym studia profesjonalne w zakresie prawa kościelnego i świeckiego (rzymskiego), medycyny i teologii. Językiem uniwersytetów była łacina, a podstawą filozoficzną tomizm.

Uniwersytet Krakowski - powstał w drugiej połowie XIV w. w wyniku potrzeb administracji państwowej. 12 maja 1364 roku Kazimierz Wielki wydał dyplom założenia Uniwersytetu. Utworzył uczelnię trójfakultetową (bez teologii) - Akademię - zorganizowaną na wzór boloński (uniwersytet studencki, z silnym wydziałem prawa). Po jego śmierci podupadł i został odnowiony przez Władysława Jagiełłę w 1400 roku według wzoru paryskiego, już jako uczelnia pełna, czterofakultetowa , z dużym wydziałem filozoficznym oraz silną teologią.

Rodzaje szkół:

• Klasztorne- opat

Dom scholastyka- scholasteria

Chłopcy wychowywani na zakonników- oblaci- poświęceni Bogu- utrzymywali się z dochodów katedry

Dzieci arystokratów którzy nie chcieli wstępować do zakonu- ekstraneusze- utrzymywali się sami

Dzieci z ubogich rodzin które chciały wejść do stanu duchownego- bezpłatna nauka, utrzymanie sami

Szkoły poza klauzurą- zewnętrzna dla świeckich

Szkoły za klauzurą- wewnętrzne dla kandydatów na duchownych

Reforma zakonna, zaczęta od klasztoru w Cluny, zwracała się przeciw studiom świeckim; szkoły zewnętrzne połaczono z wewnętrznymi - nauki świeckie(7 sztuk)- submagister(pomocnik), teologia i prawo- scholastyk

Nauka miała być bezpłatna- nie przestrzegano

Nauka w jednm pomieszczeniu lub w podziale na odziały

• Parafialne-przygotowanie do katedralnej

• Katedralne- katedra- siedziba biskupa- rada zakonna

• Pałacowe- Karola Wielkiego

• Druidów

• Kolegiackie- kilka parafii

• Miejskie

• Uniwersytety

Scholastyka- filozofia- podejmowanie problemu zgodności prawd chrześcijańskich z rozumem

Zrozumienie w co się wierzy, analizowanie religii

Motoda scholastyczna- racjonalne badanie argumentow za i przeciw- dzis- udowadnianie z gory przyjetych prawd

7 stuk wyzwolonych

Kassidor- w jednym dziele podręcznik całej niezbędnej wiedzy

7 sztuk wyzwolonych: gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, muzyka, geometria, astronomia; trivium - gramatyka, retoryka, dialektyka

quadrivium - arytmetyka, muzyka, geometria, astronomia.

Karność średniowiecza -wyrobienie chrześcijańskiego usposobienia w wychowankach, pielęgnowanie cnót chrześcijańskich, pokory i posłuszeństwa.

Ciało młodzieży umartwiano przez ascetyczny żywot.

Żywności udzielano skąpo, w wielu szkołach karmiono wyłącznie jarzynami.

Mieszkania uczniów stanowiły maleńkie celki, zimne i ponure.

modły, przez długie godziny w dzień i w nocy

system srogich kar cielesnych,

bito dzieci ,nieraz do krwi.

Dziecko nieukarane należycie po śmierci nie znajdzie spoczynku, dopóki na zwłokach jego nie wymierzy się zasłużonej kary.

Karano także bez przewinienia

• Nauczyciel w sposób autorytarny wykładał swoją wiedzę

• uczenie na metodzie pamięciowej.

• nauka szkolna odbywała się w języku obcym, niezrozumiałym.

• łacina była wyłącznym językiem.

• gramatyka

• Dystychy Katona, Owidiusza, Wergiliusza; Psałterz Dawidów

• sztuka układania wierszy łacińskich.

• Z retoryki korzystano bardzo rzadko, jedynie przy pisaniu,

• Poznanie reguł logicznego rozumowania (dialektyka) wydało się bardzo pożytecznym dla kleru, dla rozplątywania twierdzeń heretyków.

• Muzyka służyła do śpiewu kościelnego,

• astronomią -obliczanie kalendarza do ustalenia świąt kościelnych.

• Arytmetyki prawie nie uczono poza działaniami, przydatnymi do kalendarza

• geometrię rozumiano opis ziemi i przyrody

Wychowanie stanowe

klasowym -podporządkowanym interesom świeckich i duchownych panów feudalnych.

było organizowane przez poszczególne stany, w imię interesów i dla potrzeb danego stanu.

WYCHOWANIE RYCERSKIE dla dzieci feudałów świeckich.

Metody i ideały wychowania rycerskiego wywodziły się z potrzeb wojennych, z

wymagań życia dworskiego i z tradycji religijnych:

-- życie wojskowe - wymagało odwagi, wytrwałości i zręczności w walce na koniu;

-- życie dworskie - wymagało uprzejmości i udziału w wytwornych ceremoniach;

-- życie religijne - cnoty litości i szlachetności wobec pokonanych.

Wyrastający z tych źródeł ideał rycerza: to człowiek czynu, żołnierz i dworzanin,

lojalny wobec zwierzchników, łaskawy dla swoich poddanych i oddany sługa kościoła.

7 cnót: jazdę konną, pływanie, strzelanie z łuku, szermierkę, łowy, grę w szachy i poezję. W tych cnotach kształcono młodzież.

I. Od 7 - 8 roku życia chłopiec oddawany był na dwór, gdzie jako paź pod kierunkiem osobnego mistrza wprawiał się w jazdę i pływanie, władanie łukiem, tarczą i włócznią, a prócz tego służył panu i pani, a pod okiem kapelana uczył się obyczajności i religijności.

II. Oko o 14 - 15 roku życia zostawał giermkiem i przechodził pod opiekę pana dworu lub jednego z najdzielniejszych rycerzy.

- Uczył się dalej trudnych ćwiczeń wojennych i popisów w turniejach,

- towarzyszył swemu patronowi w wyprawach wojennych,

- w czasie wolnym od wypraw - kształcił się pod okiem dam w etykiecie dworskiej,

- przyzwyczajał do postępowania honorowego,

- poznawał grę w szachy i grę na instrumencie,

- uczył się śpiewania ballad rycerskich i pieśni miłosnych,

- wprawiał się w układaniu wierszy,

- niekiedy zdołał także opanować sztukę czytania i pisania.

III. Około 21 roku życia, jako dojrzały fizycznie i duchowo mężczyzna, pasowany był na rycerza. Ceremonia ta trwała zwykle kilka dni i połączona była z popisami na turniejach.

Składał przysięgę, że będzie bronił słabych i bezbronnych, szanował religię, ochraniał kobiety i biednych oraz walczył za wolność ojczyzny.

Zwykle pan obdarowywał go przy tej okazji jakimś majątkiem. Przyjęty w szeregi rycerstwa udawał się zwykle w świat dla poszukiwania przygód rycerskich, miłości i nagród na turniejach.

WYCHOWANIE MIESZCZAŃSKIE (w terminie) -w cechach, gildiach i bractwach miejskich, gdzie uczono zawodu i wpajano takie cnoty jak: porządek, pilność, oszczędność, usłużność i skromność.
Kupcy i rzemieślnicy musieli też uczyć się czytania, pisania i liczenia,
Społeczność cechowa dzieliła się na uczniów i majstrów, czyli mistrzów. Zorganizowana była na wzór rodziny - majster zastępował uczniowi ojca, a jego żona - matkę. Wychowanie odbywało się w duchu odpowiedzialności za swój cech i miasto.
Dla rzemieślników ideałem był mistrz w swoim fachu, solidny uczciwy, wierny cechowi. Ideał kupca to spryt, zaradność i solidność.

WYCHOWANIE CHŁOPSKIE - spontaniczne wychowanie dzieci chłopskich. Było przede wszystkim rodzinne i religijne, w którym główną rolę odgrywał kaznodzieja, liturgia i ikonografia. Religijność chłopska była jednak zaprawiona zabobonem i przesądami, które często wywodziły się z bardzo odległych czasów. Ważną rolę w wychowaniu chłopskim spełniały również różne zwyczaje. Czynnikiem wychowawczym o dużym znaczeniu w przypadku ludności wiejskiej był także pan feudalny i jego dwór. Zarówno Kościół jak i państwo oraz dwór wychowywali chłopów przede wszystkim na wiernych i pracowitych poddanych.

WYCHOWANIE KOŚCIELNE - wychowanie i nauczanie w szkołach klasztornych i katedralnych, przygotowujące głównie duchowieństwo. Kościelny ideał wychowania zakładał całkowite oddanie się Bogu przez praktyki religijne.

• Karol Wielki na polu oświaty

• Cesarz Franków (Francja Niemcy Włochy Hiszpania)

• Dbał o swoje i dzieci wykształcenie

• Ćwiczył sztuki wyzwolone z dziećmi

• Zajęcie się zaniedbaną oświatą

• Sprowadzenie zagranicznych uczonych

• Organizowanie szkoły pałacowej

• Podniesienie poziomu umysłowego duchowieństwa

• Polecił zakładanie szkół i skryptorium przy klasztorach

• Utrzymanie w miastach i wsiach przy kościołh szkół dla chłopców

• Obowiązek szkolny

• Spisanie praw wszystkich państw pod jego władzą

• Gramatyka mowy ojczystej

• Nadanie nazw miesiącom

• 12 nazw wiatrów

• Duże i małe litery w piśmie

• Teoria pedagogiczna średniowiecza

• Brak samodzielności umysłowej- utrudnienie rozwoju teorii

• Wincenty z Beauvais - uzasadnienie stosowania kar

• Św. Tomasz- wiedza z doświadczenia, odzielenie wiedzy do wary i filozofii od teologii, wychowanie ciała i duszy

• Sw. Bernard

• Katon

• Konrad z Bitchin

• Ideał wychowawczy- rycerz, mieszczanin i święty

6

---