Olechnowicz H. „Portrety psychologiczne dzieci upośledzonych umysłowo i wskazania do pracy wychowawczo-terapeutycznej” rozdział I

Dzieci z zespołem Downa - charakterystyka ogólna

• dzieci te wymagają bodźców z zewnątrz, by zdobyć gotowość do spostrzegania i działania, ale gdy nastąpi rozruch pobudzenie osiąga poziom zbliżony do normalnego

• poziom rozwoju osób z zD wykazuje bardzo dużą zależność od warunków życia, od statusu socjoekonomicznego

• ważna jest także zależność ilorazów inteligencji od metod rehabilitacji

• specyfika procesów pobudzenia i hamowania

• pseudoupór

• występuje upośledzona zdolność hamowania, u osób z zD nie następuje habituacja przy ponawianiu bodźców

• bezwładność aktywności np. układają wzory dopóki badający nie przerwie tej czynności

• trudności w zmienianiu aktywności (wiek poniemowlęcy)

Wnioski:

1. nie dopuszczać do pogrążania się w bezczynności ani do eskalacji pobudzenia

2. nie pozwalać na „pesudopracowitość” tj. kontynuowanie tar rozpoczętej pracy poza rzeczywista potrzebę, trenować ostrożnie zdolność do zmiany rodzajów aktywności

3. nie dopuszczać do przewagi nastrojów ujemnych, prowadzących do obniżenia gotowości działania i „typowego” dla osób z zD uporu

4. nie pozwalać, z tych samych powodów, na długotrwałe unieruchomienie

5. jest wskazane wykorzystywanie w jak najszerszym zakresie ucznia przez zabawę, gdyż podczas swobodnej zabawy dz może utrzymywać optymalny poziom pobudzenia dzięki aktywności integrującej wszystkie f-cje psychiczne, tj. ruch, emocje, poznawanie i zachowania społeczne

• przedłużenie czasu reakcji na bodźce słowne

• przedłużenie czasu reakcji w największym stopniu dotyczy reakcji ruchowych i słownych

• reaktywność na bodźce wzrokowe jest szybsza niż na słuchowe

• upośledzenie zapamiętywania cyfr i zdań słyszanych

• gorsze wyniki w powtarzaniu i naśladowaniu dźwięków

• gorsze rozumienie instrukcji słownej

• 80-90% stwierdzono nieznaczne obniżenie wrażliwości słuchowej, przyczyną jest nieprawidłowa budowa kanałów słuchowych wskutek zmniejszonej objętości czaszki

Wnioski:

1. słowa wzmacniać gestem, pokazywaniem konkretów, demonstracjami, inscenizacjami

2. wydając polecenia brać pod uwagę przedłużoną reaktywność na bodźce słowne, nie dopuszczać do przekształcania się pseudouporu w upór rzeczywisty, nigdy nie ganić za niemożność natychmiastowego wykonania polecenia

3. jeśli dziecko reaguje na polecenie słowne pseudouporem, pomóc mu, wywołując pobudzenie (poprzez radość, ruch, pieszczotę), potem ponowić polecenie i nie wymagać natychmiastowego wykonania, gdyż dzieci z zD, są zazwyczaj do tego niezdolne

4. przekazywanie materiału słownego poprzedzać zajęciami ogólnie pobudzającymi

5. obserwować czy dziecko dobrze słyszy

• specyfika sprawności ruchowej

• w miarę wysoka sprawność ruchowa, wiotkość zmniejsza się wraz z wiekiem

• dzieci starsze i młodzież są zagrożone degradacją sprawności ruchowej

Wnioski:

1. uświadomić rodzicom znaczenie rozwoju ruchowego dla całokształtu rozwoju psychofizycznego dzieci z zD i podnosić rangę zajęć ruchowych wśród innych form rehabilitacji, zachęcać do spacerów

2. uświadomić znaczenie przeciwdziałania otyłości, porady dietetyczne

3. ograniczać do minimum zajęcia siedzące

4. w przypadku zaawansowanej degradacji ruchowej prowadzić dodatkowe ćwiczenia ruchowe w ramach rewalidacji indywidualnej

5. w konspektach zajęć szkolnych i przedszkolnych należy zaznaczyć, jakie ruchy dzieci będą wykonywały i ile czasu spędzą w pozycji siedzącej

6. opracowanie metodycznie zajęć usprawniających pojęciowo z udziałem ruchu całego ciała

• specyfika sprawności wzrokowej

• więcej ruchów gałek ocznych spontanicznych, stała gotowość do aktywności wzrokowej

• wskutek ustawicznego czynnego gromadzenia doświadczeń wzrokowych tworzą się u dzieci z zD prawidłowe reprezentacje wew tego co widzą, jak również prawidłowa przestrzenna organizacja spostrzegania wzrokowego

• u dz z zD obserwowano wybitne upodabnianie do barw

• dobra sprawność spostrzegania wzrokowego jest jednak w małym stopniu użytkowana do poznawania wielozmysłowego

Wnioski:

1. wykorzystywać uzdolnienia przestrzenne i plastyczne, materiał graficzny prezentować w kolorach, nie dopuszczać do jednostronnego wykorzystywania sprawnego spostrzegania wzrokowego, lecz łączyć widziane z dotykanym, przekształcanym, nazywanym

2. dbać o korekcje wad wzroku występujących nagminnie u dzieci z zD

• upośledzone poznawanie przez dotyk

• krótkie, mało sprawne, wiotkie palce

• wiele z nich czynnie unika dotykania - odchylają dłoń grzbietowo, przyciskają lub popychają nasadą dłoni

• grubowatość i szorstkość skóry utrudniają rozpoznawanie przedmiotów dotykiem

Wnioski:

1. celowe jest wczesne uwrażliwienie końców palców dzieci z zD i ćwiczenia przeciwdziałające ich wiotkości, wszelkie przyjemności powinny być systematycznie kojarzone z dotykaniem lub głaskaniem palców dziecka

2. uczyć „oglądania palcami”

3. w programie nauczania dzieci należy opóźniać i ograniczać pracę ołówkiem, która wyklucza aktywność wszystkich palców; rysowanie zastąpić ulepianiem, wyklejaniem

4. stosować jak najwięcej pomocy trójwymiarowych, wymagających chwytania i manipulowania

• ograniczenie, samorzutnego poznawania relacji pomiędzy przedmiotami

• Przechodzenie od metod prób i błędów do uwewnętrznionej wiedzy o przedmiotach i ich relacjach wymaga intensywnej aktywności. Charakteryzuje się ona tym, że:

1. jest samo nagradzająca jako realizacja samoistnej potrzeby poznawczej, niezależnej od innych wzmocnień

2. badając przedmioty i relacje pomiędzy nimi dziecko jest skupione i w pełni zaangażowane emocjonalne, jest niezadowolone, gdy mu przerwać aktywnością badawczą

3. rozwiązując problem dziecko uporczywie powtarza działania, jednorazowe rozwiązywanie problemu nie wystarcza do uwewnętrznienia

4. zwiększona sprawność umysłowa zdobyta w ten sposób i związana z tym gratyfikacja potrzeby poznawczej powodują zwiększone rozbudzenie tej potrzeby i zwiększenie intensywności czynności badawczych, w ten sposób aktywność poznawcza i wzbogacanie repertuaru uwewnętrznionych struktur czynnościowych oddziałują na siebie, wzajemnie się potegując

• upośledzona aktywność w dziedzinie badania przedmiotów dotykanych pod kontrolą wzroku, ujawniająca się u dzieci z zD prowadzi do upośledzenia tworzenia pojęć abstrakcyjnych

• dzięki dobremu spostrzeganiu wzrokiem zdarzeń społecznych, empatii i zdolnościom naśladowczym mogą one zdobywać i istotnie zdobywają, wiedzę o ludziach, przyczynach i skutkach ich postępowania, a także w pewnym stopniu o zachowaniach własnych, potrafią też przejąć sądy wartościowujące i z sensem je stosować w codziennych sytuacjach życiowych, kierując się nimi w swoim postępowaniu

Wnioski:

1. potrzebne są systematyczne badania weryfikujące nasze spostrzeżenia:

- czy u dz bardzo wcześnie rehabilitowanych pojawiają się opisane tu czynności poznawcze

- czy jest możliwa pomoc w uzyskaniu przez dz uwewnętrzniania wiedzy o relacjach poprzez specjalne zaplanowane programy wyrównawcze

2) rozszerzyć program zabaw i zajęć zawierających pracę rękami pod kontrolą wzroku, przekształcanie, dopasowywanie, łączenie i rozłączanie, porządkowanie

3) rozszerzyć program nauki o rzeczach z uwzględnieniem ich działania, a nie tylko wyglądu

• funkcje mowy

Wnioski:

1. zwracać życzliwą uwagę na mówienie wzbogacające rozwój, porozumienie społeczne, mowę towarzyszącą działaniu, pytania

2. wygaszać brakiem zainteresowania pustosłowie, przeciwdziałać przyczynom nadpobudliwości werbalnej poprzez oddziaływania psychoterapeutyczne

3. stwarzać sytuacje prowadzące do pytań, demonstrowania nieznanych dziecku rzeczy, nie tylko na obrazkach

• problemy lateralizacji

• siła nacisku w ręce dominującej jest słabsza

• niezbyt wyraźna dominacja stronna

• czynniki sprzyjające prawidłowemu rozwojowi osobowości społecznej

• spontaniczna aktywność wzrokowa, która pomaga spostrzegać dobrze ludzi i wszelkie zdarzenia społeczne, w korzystnych warunkach rozwija się inteligencja społeczna

• sprawne organizowanie przestrzeni wzrokowej ułatwia wytwarzanie prawidłowego wyobrażenia schematu ciała

• Cechy, głównie u małego dziecka, które wyzwalają pozytywne reakcje:

- płaska twarz, oczy szeroko rozstawione, czoło wysokie

- dzieci mało płaczą, ssą mało ruchliwe, wiotkie

- dobre spostrzeganie twarzy ludzkich i ekspresywne postawy ciała, chętne do naśladownictwa, robią to z łatwością

- dzieci są syntoniczne

- trwalsze przywiązanie

Wnioski:

1. stwarzać warunki do tego, by dziecko mogło wzbogacać repertuar wiedzy o zachowaniach społecznych, włączać je do codziennego życia rodziny

2. ułatwić poznawanie schematu własnego ciała i innych - uczyć nazw ciała, udostępniać lustro

3. wykorzystywać syntonię, by wchodzić w coraz bogatszy dialog emocjonalny i słowny

4. doceniać zdolność przywiązania się

5. wykorzystywać i rozwijać nastawnie prospołeczne i docenić je

6. stwarzać sytuacje, w których dziecko może ujawnić zachowania zintegrowane, a więc działanie, kontakt wzrokowy i emocje będą ściśle połączone, dzięki temu będzie można sprawić dziecku radość

7. podczas rozmów eksponować cechy dzieci, które wyzwalają spontaniczną sympatię

8. zaburzenia zachowania przezwyciężać metodami, które są skuteczne dla dz o prawidłowym rozwoju

9. wykorzystywać rozbudzenie społeczne dzieci do uczenia ich wiedzy o relacjach na „materiale ludzkim”

Młodsze dzieci przedszkolne w wieku od 4lat i 6miesięcy do 7lat i jednego miesiąca - główne problemy wychowawcze:

1. stopniowe przezwyciężanie trudności zależności fizycznych tych słabych, wiotkich i łatwo męczących się dzieci w taki sposób, by nie naruszać ich w żadnej sytuacji, że świat jest miejscem bezpiecznym, sprawą wychowawcy jest śledzenie rozwoju dziecka i doradzanie usamodzielniania go, ale nie wcześniej niż w momencie, w którym jest ono do tego fizycznie zdolne

2. zajęcia przedszkolne powinny obejmować zabawy, w których dziecko jednocześnie przeżywa radość kontaktu społecznego i ruchu całego ciała, takie zabawy rozbudzające przeciwdziałają tendencji do bierności, opóźnieniom reakcji i stanowią ćwiczenie aparatu ruchowego

Dzieci - Sugestie:

1. wydawać często polecenia, których wykonanie wymaga poruszania się

2. nie nagradzać uwag samego mówienia, nagradzać za działanie albo mówienie o działaniu własnym lub cudzym

3. pewna przewaga zależności nad automatyzacją jest na tym poziomie rozwoju nie tylko normalna, ale pożądana

4. unikać sytuacji, pod których wpływem mógłby się zakorzenić i utrwalić opór przy spełnianiu poleceń, wydawać polecenia wsparte wzorami ruchowymi bądź pomagać w zapoczątkowaniu czynności prowadząc za rękę, czasem wydawać polecenia szeptem lub mową rytmizowaną

5. nie dopuszczać do zmęczenia, którego efektem jest nadpobudliwość i czynności zastępcze; gdy zachowanie dziecka wskazuje na potrzebę chwilowego wyłączania się od dopływu bodźców, pozwolić mu na to

6. Stwarzać sytuacje, w których dziecko może cieszyć się ruchem

7. Prowadzić zabawy równoległe, w których dziecko i dorosły robi to samo

8. Nie dopuszczać do nadmiernego „rozkręcenia się”, stosować relaksację

9. Ograniczać nacisk wychowawczy do sytuacji, w których niezbędne jest podporządkowanie się

10. Nieformalne rozmowy z rodzicami podczas codziennych spotkań

---