103.INSPEKCJA PRACY W II RP.
Intensywny rozwój prawa pracy spowodował utworzenia spowodował utworzenia specjalnych organów państwowych lub instytucji polubownych bądź rozjemczych, którym zostały powierzone zadania czuwania nad przestrzeganiem obowiązujących przepisów i rozstrzygania sporów z zakresu stosunków pracy.
Centralnym organem adm państwowej w zakresie stosunków pracy był Minister Pracy i Opieki społecznej. Wyspecjalizowany pion adm tworzyła inspekcja pracy, jej organizację i działalność regulował dekret z 1919 roku. Organami inspekcji byli obwodowi, okręgowi i specjalni inspektorzy pracy, dysponowali aparatem pomocniczym. Podporządkowani byli głównemu Inspektorowi Pracy. Inspekcja wykonywała nadzór na stosowaniem przepisów o ochronie pracy. W tym celu jej pracownicy mieli prawo wizytowania zakładów pracy i przedsiębiorstw, żądali informacji i wglądu do dokumentacji, wzywania do stawiennictwa przedsiębiorców i pracowników. Inspektorzy posiadali uprawnienia do wydawania nakazów, a od 1934 roku także nakładania kar adm za nieprzestrzeganie przepisów. W praktyce korzystali z nich w bardziej jaskrawych przypadkach. Pośredniczyli w załatwianiu zatargów indywidualnych i zbiorowych.
Uzupełnieniem inspekcji pracy było utworzenie w 1928 Sądów Pracy. Powołano je do rozstrzygania sporów w zakresie stosunków pracy, stanowiło zdobycz pracowników najemnych. Składały sie z przewodniczącego, czyli sędziego zawodowego i ławników. Ławników było 2, jeden reprezentował pracownika a drugi pracodawcę. Ławników powoływał Minister Sprawiedliwości na wniosek organów samorządu gospodarczego i związków zawodowych. Rozpatrywały sprawy cywilne wynikające ze stosunku pracy, z umowy o naukę zawodu, a od 1934 także ze stosunku chałupniczego. Do 1934 roku rozpatrywały sprawy karne wynikające na tle naruszania przez przedsiębiorców przepisów o ochronie pracy. Od ich orzeczeń przysługiwało odwołanie do sądu okręgowego. Kompetencjom sądów pracy nie podlegały spory ze stosunku pracy w rolnictwie oraz spory pracowników umysłowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w urzędach, szkołach podstawowych i organach samorządu terytorialnego. W 1939 wydano ustawę o sądach ubezpieczeń społecznych mających rozstrzygać spory powstałe na tle stosowania przepisów o ubezpieczeniach społecznych. Nie utworzono ich bo wybuchła wojna.
Spory między pracodawcami a robotnikami rolnymi wynikłe przy stosowaniu postanowień układów zbiorowych rozstrzygały Komisje Rozjemcze składające się z przedstawicieli obydwu stron i przewodniczącego, którym był z reguły Inspektor Pracy. Klauzule wykonalności orzeczeniom komisji nadawał sąd grodzki.
Liczne w zakresie II RP zatargi zbiorowe poddawane były załatwieniu w drodze rozjemstwa. Dotyczyły one sporu o interesy. Robotnicy wszczynający zatargi zbiorowe z przedsiębiorcami zmierzali do ustalenia nowych, korzystniejszych dla siebie warunków pracy. W walce o te żądania robotnicy posługiwali sie strajkami.
Funkcje instytucji rozjemczych rozstrzygających zatargi zbiorowe pełniły komisje polubowne oraz zwyczajne i nadzwyczajne komisje rozjemcze.
Polubowne powołane były przez zainteresowane strony, miały charakter dobrowolny, a nadzwyczajne przymusowy. W nadzwyczajnych komisjach rozjemczych tworzonych w wypadkach zagrożenia ogólnopaństwowych interesów gospodarczych, brali udział przedstawiciele mianowani przez organy adm państwowej. Ich uprawnienia polegały na wydawaniu orzeczeń rozstrzygających zatargi, nawet bez udziału zainteresowanych stron. Orzeczenia takie zastępowały układ zbiorowy.