GOSPODARKA W II RP

SKUTKI I WŚ

• na 25% terenach toczyły się walki zbrojne

• Rosjanie i Niemcy stosowali taktykę spalonej ziemi i niszczyli wszystko, gdy się wycofywali (podpalone szyby naftowe w Galicji, rabunek zboża, maszyn i zwierząt, spalony Żyrardów, kradzież pasów transmisyjnych)

• różnice międzyzaborowe

KWESTIA REFORMY ROLNEJ

Struktura agrarna Polski charakteryzowała się swoistą dwubiegunowością. Na terenie Polski była masa gospodarstw karłowatych o powierzchni poniżej 2 ha i małorolnych od 2 do 5 ha oraz z drugiej strony znajdowały się gospodarstwa o ogromnych powierzchniach- jak na przykład Maurycego hr. Zamoyskiego 190 tyś ha czy Stanisława ks. Radziwiłła 155 ha. Jednak oprócz ziemi rolnej wliczano tam tereny bagniste, lasy i jeziora.

Po I WŚ skończyły się możliwości rozładowanie przeludnienia na wsi poprzez odpływ ludności na stanowiska w mieście czy emigrację zagraniczną. Trzeba było zwiększyć ilość i jakość gospodarstw. Mieszkańcy wsi stanowili także potężny elektorat, można było więc powiedzieć że ziemia i jej problem stanowiły swoistą kartę przetargową.

Reformę rolną proponowały rozmaite partie.

KOMUNIŚCI- pomysł I opowiadali się za wywłaszczeniem bez odszkodowanie wielkiej i średniej własności ziemskiej i przekazanie gruntów kolektywnym wspólnotom, do których przyłączały by się dobrowolnie małe gospodarstwa rolne

KOMINIŚCI- pomysł II bezpłatne rozdzielenie zajętej ziemi między chłopów, ale pozostawienie też większej części ziemi jako całość i przykład wzorcowej kultury rolnej

SOCJALIŚCI- własność ziemska powinna być wywłaszczona bez odszkodowania, cześć majątków miałoby pozostać jako własność państwowa i gminna, reszta ziemi miała być wydzierżawiona dla bezrolnych, małorolnych i spółdzielni rolniczych

CHŁOPSKIE STRONNICTWO RADYKALNE/ NIEZALEZNA PARTIA CHŁOPSKA; PSL LEWICA- wywłaszczenie bez odszkodowania

PSL PIAST- wywłaszczenie za odszkodowaniem tylko nadwyżek ziemi posiadanej przez wielkich właścicieli ziemskich oraz parcelacja miała się odbywać pod kontrolą państwa oraz właścicieli

PSL WYZWOLENIE- podobne stanowisko jak PSL PIAST oraz wykonanie wywłaszczenia za pomocą ustawy

STRONNICTWA PARWICOWE- jako, że były związane z ziemiaństwem były przeciwne wszelkim wywłaszczeniom lub dopuszczały pod ogólną kontrolą państwa i pod całkowitą kontrolą właścicieli, proces miał być rozłożony w czasie ponieważ szybkość doprowadziłaby do wygłodzenia miast i spadku kultury rolnej, były także całkowicie przeciwne wprowadzeniu reformy rolnej co do ziemi należącej do Kościoła

uchwała z 10.07.1919 została przegłosowana zaledwie jednym głosem i dotyczyła, że parcelacji miały podlegać pierwotnie grunty należące do państwa, a następnie do instytucji i organizacji publicznych w tym także do Kościoła oraz za odszkodowaniem nadwyżki majtków prywatnych przekraczające w centrum 60-180 ha i na Kresach 400 ha. 22.07.1919 powołano Główny Urząd Ziemski, który miał zając się przygotowaniem szczegółowych zasad reformy rolnej. Ziemiaństwo miało dostać tylko 1/3 wartości ziemi.

jednak nie została ona zrealizowana, ponieważ w życie weszła konstytucja marcowa, która bardzo przestrzegała zasady własności prywatnej, a ewentualne odszkodowanie były uzależnione od wypłacenie całkowitego odszkodowania.

ustawa o reformie rolnej z 15.07.1920 położenie na froncie było wyjątkowo trudne i potrzebowano sił do walki. Chłopi mieli otrzymać ziemie na korzystnych warunkach i miało to ich zachęcić do wstępowanie do wojska. Pierwszeństwo do naddziałów mieli byli żołnierze i inwalidzi wojenni. Decyzję GUZ podważono i odwołano sie do Najwyższego Trybunału Administracyjnego.

RZĄD CHJENO- PIASTA

1923 ugrupowanie CHJENA porozumiało się z ugrupowaniem PSL PIAST układem, zwanym od miejsca podpisania paktem lanckorońskim (Witos, Korfanty). Spowodowało to pewne ustępstwa z obu stron. CHJENA zyskała zgodę na ograniczenie praw mniejszości narodowych i ograniczenie ustawodawstwa socjalnego. Natomiast PSL uzyskał stanowisko premiera dla Wincentego Witosa i złagodził zasady proponowanej reformy rolnej. Jednak nie doprowadziło to do dobrych skutków i nieudolne rządu spowodowały wybuch hiperinflacji.

KOMPROMIS W SPRAWIE REFORMY ROLNEJ- dobrowolna parcelacja 200 tyś ha ziemi rocznie, w pierwszej kolejności państwowej i należącej do instytucji publicznych. Nadwyżki z prywatnych 180 ha centrum, 400 ha Kresy i 1000 ha majątki uprzemysłowione. Odszkodowanie dla właścicieli według rynkowych cen ziemi. Jednak powtórzenie, że w pierwszej kolejności z parcelacji mają skorzystać chłopi bezrolni i małorolni nie miało większego znaczenia ponieważ nie było ich na to stać. Dodatkowo nastąpił rozłam w klubie PSL PIAST.

• bankructwo

• bezrobocie

• niezadowolenie społeczne (Witos wprowadził doraźne sądu i stan wyjątkowy)

• strajk generalny w którym wzięło udział kilkaset tysięcy robotników (rząd próbował spacyfikować strajk ale wybuchły walki na terenie Krakowa, Borysławia i Tarnowa- zabito kilkudziesięciu robotników)

• rząd Witosa za krwawe zajścia oraz nieudaną próbę reformy rolnej podał się do dymisji

• wzrost napięć społecznych w grupach najuboższych robotników kolejarzy nauczycieli strajki emerytów rzemieślników

• co do kolejarzy do zmilitaryzowano kolej i kolejarze w ramach strajku mieli być karani śmiercią jak za dezercję

• doprowadziło to do starć z policją

WYDARZENIA KRAKOWSKIE

6.11.1923 zginęło ponad 30 żołnierzy i robotników ponieważ do zlikwidowanie zgromadzenia użyto wojska

premierem i ministrem skarbu został Grabski, który miał możliwość wydawanie dekretów z mocą ustaw przez 6 miesięcy

reforma rolna parcelacja wielkiej własności ziemskiej i przekazanie jej rolnikom została ogłoszona w grudniu 1925 po wielu tajnych pertraktacjach z PPS ZLN i PSL Piast. Prawica uważała natomiast że gwałci się konstytucję marcową i łamie nienaruszalne prawo własności prywatnej.

• dobrowolna parcelacja majątków ponad 180 ha (na Kresach 300 ha, a majątki uprzemysłowione ponad 700 ha) ziemianie odzyskali pełne odszkodowanie od państwa za ziemię

• rolnicy, którzy otrzymali ziemię mieli spłacać ją do skarbu państwa- okres spłaty wynosił 40 lat- roczny limit wykupu ziemi wynosił 200 tyś ha.

• dbano, aby obrót ziemią nie stał się przedmiotem spekulacji

bilans reformy rolnej

w większości została rozparcelowana przez właścicieli. Ziemia była przeznaczana na rozbudowę miast i założenie obiektów wzorowej gospodarki nasiennej i hodowlanej. Przeznaczano też na działki gospodarcze i budowlane.

PIERWSZE LATA II RP

Działanie wojenne z okresu I WŚ przyniosły ogromne zniszczenia. Oprócz tego ziemie polskie były zróżnicowane pod względem rozwoju gospodarczego. Występowała tak zwana mozaika walutowa (ruble carskie, marki niemieckie i korony austr.- węgierskie, marki polskie od 1917, ostruble, ostmarki, grzywny, karbowańce, lokalne bony wypuszczane przez miasta i osoby prywatne).

Uporządkowaniem chaosu miała zająć się Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa -marka polska zyskała dominującą pozycję z początkiem 1920 roku na mocy ustawy.

Polska A wysoki poziom rolnictwa i przemysłu na terenach byłego zaboru pruskiego i centralnej części Polski (gospodarstwa po 20-100 ha)

Polska B tereny określane jako zacofane Galicja i Kresy Wschodnie (gospodarstwa po 2 ha)

• przemysł Warszawa i Łódź rozwinięte włókiennictwo jednak nie było już tak szerokiego rynku zbytu jak za czasów zaboru rosyjskiego

• górnictwo na Górnym Śląsku był znakomicie zorganizowany jednak powstanie nowych granic odcięło je od dotychczasowych rynków zbytu i nie można było eksportować w głąb kraju ponieważ brakowało torów kolejowych

• port 1923 rozpoczęcie budowy portu w Gdyni

1920- 1923 inflacja i hiperinflacja w Polsce

• brak sprawnego aparatu skarbowego dezorganizacja aparatu fiskalnego

• przeznaczanie pieniędzy na formowanie polskiej armii

• przeznaczanie pieniędzy na odbudowę taboru kolejowego

• ujemny bilans w handlu zagranicznym

• do deprecjacji marki przyczyniała się sama ludność która wiedzą spadek pieniądza lokowała pieniądze oszczędności w biżuterii, złocie i trwałych walutach obcych (zapotrzebowanie na walutę wzrost kursu)

• opłacało się to chłopom ponieważ ściąganie podatku gruntowego było w zasadzie nieopłacalne

• wcześniejsze zobowiązanie finansowe nie były waloryzowane (tzn. za zaciągniętą pożyczkę kupowano 2 ha ziemi i jak ją zwracano to za tę sunę można było kupić dwie paczki zapałek)

• jednak te korzyści skończyły się z przejściem na wyższy stan inflacji tzn. inflacji galopującej hiperinflacji

• wtedy używano jako środków płatniczych dolarów amerykańskich, złotych rubli carskich, franków szwajcarskich czy nawet stosowano handel wymienny

• nikt nie chciał tutaj inwestować- Polska była uznana za kraj wysokiego ryzyka

• 1920 jedyna waluta marka polska

• pieniądze dodrukowano kosztem inflacji- spowodowało to spiralę inflacyjną

• inflacja niszczy obrót pieniężny, powoduje ubożenie i zmniejsza wiarygodność państwa

AFERA ŻYRARDOWSKA

po wojnie zakłady żyrardowskie zostały zniszczone były one własnością spółki francuskiej ale właściciele nie przejawiali chęci odbudowy rząd polski ze względu na bezrobocie i zapotrzebowanie na produkty włókiennicze odbudował je wtedy o zwrot zwróciła się spółka francuska rząd polski, któremu zależało na dobrych stosunkach z Francją zgodziła się na oddanie zakładów pod warunkiem spłaty kosztów odbudowy (równowartość 2600 franków szwajcarskich) w rezultacie przekazali oni rządowi polskiemu tylko 0,7 % zainwestowanej sumy

RZĄD GRABSKIEGO

Powołany przez prezydenta. w grudniu 1923 roku

jesień 1923 bolesne, ale potrzebne reformy

• podwyżka podatków

• zadbał o skuteczność ściągania podatków

• majątki powyżej 10 tysięcy franków? danina jednorazowa 1 mld złotych franków ściągana od najbogatszych

• ściąganie realnych, a nie nominalnych podatków

• za zwłokę doliczano 0,5 kwoty

• Urząd Najwyższego Komisarza Oszczędnościowego kierowanego przez Stanisława Moskalewskiego zwanego moskalinim

• zlikwidowane nierentowne przedsiębiorstwa państwowe

• ograniczenie ilości pracowników administracyjnych

• koniec z dodrukowaniem pieniędzy

• zwiększenie taryf kolejowych i biletów pasażerskich

• wyhamowanie spadku marki polskiej

• pieniądze pozyskane z ww. zniszczył i nie puścił ich w obieg

• powołanie Bank Polski- bank emisyjny nie był podporządkowany rządowi miał strukturę spółki akcyjnej miał kapitał prywatny tylko on miał prawo emitować banknoty

• uzyskał pożyczki co prawda niewielkie i na średnich warunkach ale za to bez klauzul pozaekonomicznych

  • włoska 90 mln zł (spłatę gwarantowano tworzonym monopolem tytoniowym) zakup nienajlepszego tytoniu

  • dillonowska 27 mln dolarów (nowojorski bank Dillon Read & Co)

  • szwedzka 6 mln dolarów (pod monopol zapałczany) wzrost cen zapałek

• nazwa jednostki walutowej złoty polski (rozważano także nazwę Lech) wymiana 1,8 mln marek polskich na 1 złoty okazała sie ona walutą pewną i stabilną

• minusami byli bezrobotni i mniejszy przewóz towarów

• plusy to 1925-1928 najlepsze lata koniunktury i stabilizacja rynku

reformy socjalne wysokość zasiłku wynosiła 30-50 % pensji

konkordat ze stolicą apostolską 1925 regulującą stosunki między władzą kościelną a świecką w Polsce

• nowy podział administracyjny Kościoła Rzymskokatolickiego w Polsce

• nominacje na biskupów i arcybiskupów musiały być akceptowane przez polski rząd

Jednak rząd Grabskiego został zdymisjonowany gdyż w 1925 Polskę ogarnął kolejny kryzys ekonomiczny związany z transportem węgla do Niemiec (przez 5 lat licząc od roku 1920 Niemcy musieli kupować od Polski węgiel na korzystnych warunkach) 6 mln rocznie na korzystnych warunkach ponieważ nie mogli nakładać na niego ceł. Po tym okresie rozgorzała wojna celna. Niemcy wprowadziły ograniczenia na import polskiego węgla (plan Gustawa Stressmana), a Polska podniosła stawki celne.

• spadek obrotów między Polską a Niemcami

• obniżka światowych cen węgla drewna i cukru

• nieurodzaj niskie plony zboża

• spadek dochodów państwa z tytuły ceł i podatków

• wzrost wydatków na KOP (ukraińscy nacjonaliści i bolszewiccy dywersanci uszczelnianie granicy polsko sowieckiej

• inflacja w bilonach

• wygasła umowa genewska która zobowiązywała się na bezcłowe przyjmowanie z Dolnego Śląska do Niemiec wszystkich produktów

• niemieckie warunki kontynuowanie współpracy gospodarczej -uprzywilejowanie przedsiębiorców i kupców niemieckich prawo do osiedlania się w Polsce i swobodnego wykonywania zawodu

• wzrost bezrobotnych i sprawa wypłaty zasiłków

• następny premier Aleksander Skrzyński

POD ZNAKIEM DOBREJ KONIUNKTURY 1926-1929

• powstawanie karteli i ustalanie cen minimalnych

• Ogólnopolska Konwencja Węglowa

• Syndykat Polskich Hut Żelaznych

• Centrocement

• kartel cukrowniczy

• początkowo władze odnosiły się z rezerwą, ale później zaczęły doceniać, że poprzez działanie karteli dewizy napływały to kraju.

• jesień 1928 zarejestrowano tylko 80 tyś bezrobotnych.

• GDYNIA budowa forsowana przez Eugeniusza Kwiatkowskiego- ministra przemysłu i handlu; finansowanie pochodziło z budżetu państwa oraz od inwestorów prywatnych

• budowa magistrali węglowej Śląsk- Gdynia

• Państwowa Fabryka Związków Azotowych pod Tarnowem

• poprawił się stan życia ludności, zaciągano kredyty, można było sobie pozwolić na zakup przedmiotów do wyposażenia mieszkań czy maszyn i narzędzi rolniczych

• pożyczka stabilizacyjna w wysokości 72 mln dolarów i użyto ją na umocnienie pozycji Banku Polskiego; została ona udzielona poprzez Międzynarodowe Konsorcjum Banków i wiązało się to z obecnością na trzy lata specjalnego doradcy- Charlesa Dewey

• 1929 PEWUKA Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu; zaprezentowano tam dziesięcioletni dorobek polski odrodzonej, przyczyniła się ona także do wzrostu polskiego eksportu

GOSPODARKA W LATACH WIELKIEGO KRYZYSU GOSPODARCZEGO 1929-1935

• jesień 1929 załamanie notowań kursów akcji i papierów wartościowych na giełdzie nowojorskiej

• spadek cen płodów rolnych- kryzys w rolnictwie (spadała dochodowość gospodarstw rolnych)

• najbardziej podrożały sól i zapałki

• podaż głodowa- na sprzedaż przeznaczano nie tyko nadwyżki, ale także to co miałoby przeznaczone dla wyżywienia rodziny

• zaprzestano inwestycji i kupowania dóbr (ubrania, używki, nawozy sztuczne i narzędzia)

• wzrost cen towarów wytwarzanych przez kartele

• w handlu zagranicznym stosowano dumping (polski cukier w Wielkiej Brytanii kosztował 17 gr. ,a w Polsce 1,4 zł)

• pod koniec grudnia 1935 rozwiązano ponad 90 organizacji monopolistycznych

• skutki bezrobocia: rezygnacja z artykułów luksusowych, następnie z jedzenia, wyprzedawanie zgromadzonego dobytku, podejmowanie się kiepsko płatnej dorywczej pracy, przenoszenie się do gorszych mieszkań- często ruder, korzystanie z dobroczynności, zasiłków, wzrost przestępczości i prostytucji

• bezrobocie częściowe

• kredyty dla przedsiębiorców

• roboty publiczne

• zrezygnowanie z niektórych opłat rogatkowe

POLITYKA NAKRĘCANIA KONIUNKTURY

zastosowanie interwencjonizmu państwowego na zachodzie książka Johna M. Keynes’a Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (dodatkowe zatrudnienie zwiększa popyt)

zwiększenie zatrudnienia w dziale zbrojeniowym- był popyt na broń ze względu na sytuacje międzynarodową, a rynek zbytu znalazł się w państwie

obce waluty mogły być tylko sprzedawane w Banku Polskim

• REFORMY GOSPODARCZE KWIATKOWSKIEGO

czteroletni plan inwestycyjny( lipiec 1936-czerwiec 1940)

• nacisk na roboty publiczne (zatrudnienie dla bezrobotnych oraz dla ludzi zbędnych na wsi); w ramach tych robót miały być wykonane związane z infrastrukturą: drogi, tory kolejowe

• aktywizacja Staropolskiego Okręgu Przemysłowego

• rozbudowa miasta i portu w Gdyni

• modernizacja warszawskiego okręgu przemysłowego

• przemysł Zaolzia: węgiel kamienny, koksownia, wielkie piece, piece martenowskie

Wicepremierem i ministrem skarbu został w 1935 roku Eugeniusz Kwiatkowski. Zainicjował on politykę aktywizacji kraju i jego uprzemysłowienie. Otrzymano pożyczkę z Francji, którą wykorzystano na rozwój przemysłu. Budowa COP (Centralnego Okręgu Przemysłowego) położonego w widłach Wisły i Sanu na terenie względnie bezpiecznym z dala od granic (sam pomysł nie był nowy- narodził się na początku lat 20; natomiast w 1939 nazwa tereny bezpieczne nie była adekwatna, ponieważ Niemcy zbombardowali COP jako pierwszy). Na jego terenach powstały (budowa rozpoczęła się od 1937):

• huta i elektrownia w Stalowej Woli (kombinat metalurgiczny)

• fabryka kauczuku syntetycznego w Dębicy

• fabryka samolotów w Mielcu

• silników lotniczych w Rzeszowie

• sprzętu artyleryjskiego w Starachowicach

• elektrownie wodne Czorsztyn, Solina, Myszkowice

• gazyfikacja

• zakłady zbrojeniowe

• linie telekomunikacyjne

• kolejowe

• elektrownie

Miedzy zakładami powstawała sieć dróg, sieci kolejowych.

Był podzielony na trzy obszary:

1. surowcowy

2. aprowizacyjny

3. przetwórczy

Od 1 kwietnia 1939 do 31 marca miał być realizowany plan piętnastoletni. Był on podzielony na 5 trzylatek:

• obronność kraju

• rozbudowa sieci kolejowej i drogowej

• modernizacja rolnictwa i rozbudowa oświaty

• urbanizacja kraju i tworzenie nowych miejsc pracy

• ujednolicenie państwa

PKO Pocztowa Kasa Oszczędnościowa powstała w 1919 roku. Powstał w 1929 Bank Polska Kasa Opieki SA, która zajmowała się emigrantami. Miał on swoje oddziały w Tel Awiwie, Nowym Jorku, Argentynie i Paryżu.

• Bank Gospodarstwa Krajowego

• Polskie Biuro Podróży Orbis

• Państwowy Bank Rolny (Polski Państwowy Bank Rolny)

• Polski Bank Komunalny

• Bank Handlowy SA w Warszawie

• Bank Spółek Zarobkowych

• Kasy Stefczyka

Żegluga Morska

• Żegluga Morska

• Polsko- Brytyjskie Towarzystwo Przewozowe

• Gdynia- Ameryka Linie Żeglugowe

• można było dostać się do Nowego Jorku, Ameryki Południowej czy do Palestyny

Komunikacja lotnicza

• Polskie Linie Lotnicze Lot

Monopole państwowe

• samochodowy

• lotniczy

• spirytusowy

• tytoniowy

• radio

• większość telefonii

• wydobycie soli potasowych

• Katowicka Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa

• Żyrardowskie Zakłady Włókiennicze

Wzorcowa wieś Lisków w powiecie kaliskim.