Łukasz Najda
Auguste Comte
Za twórcę socjologii uważa się francuskiego myśliciela- Augusta Comte'a, żyjącego w latach 1798-1857. Uważał on, że socjologia powinna być nauką ścisłą. Stworzył własny system- „filozofię pozytywną” po to, aby zwalczać negatywną (wg. niego) filozofię oświecenia.
Comte stworzył system, który wywarł wpływ na wielu pierwszych socjologów. System ten nazwał „Fizyką społeczną”, a od 1839 r.- socjologią.
Dla Comte'a ta nowa dyscyplina miała stać się najważniejszą z nauk. Zajmowała się istniejącymi strukturami społecznymi (statyką) i zmianami (dynamiką). Uznawał, że dynamika jest ważniejsza od statyki.
Sformułował „Prawo trzech stadiów”. Podstawą jego teorii był ewolucjonizm. Według tej teorii świat przechodzi w swoich dziejach przez trzy stadia rozwoju intelektualnego: teologiczne, metafizyczne i pozytywne, czyli naukowe:
▪ faza teologiczna - w niej wierzono, że podstawą wszystkiego są moce nadprzyrodzone, a świat społeczny i materialny uważano za wytwór Boga, w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa;
▪ faza metafizyczna - tę fazę charakteryzowała wiara we wszechmoc sił abstrakcyjnych, takich jak przyroda, gdzie ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od rzeczywistości);
▪ faza pozytywna - tę fazę cechuje wiara w naukę, gdzie ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą naukową.
Comte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej - był twórcą pojęcia pozytywizm. Filozofia jego jest pozytywna gdyż:
zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi - bada rzeczy dostępne umysłowi;
rozważa tylko tematy pożyteczne - gdyż chce służyć polepszeniu życia;
ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną;
zajmuje się kwestiami ścisłymi;
pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki.
Według Comte'a, pozytywny znaczy realny, nie odbiegający od rzeczywistości.
Pozytywizm był nastawiony na badanie przez filozofów człowieka jako części społeczeństwa. Pozytywizm opierał się na zaufaniu do nauki, na empirycznym poznawaniu świata, a co za tym idzie, sprzeciwiał się metafizyce.
W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych oraz "bezbłędnych" i zastępuje je przez konkretne oraz względne.
Cyt: „Znajomość charakteru pozytywnych badań doprowadziła nas do określenia roli obserwacji i rozumowania. W taki sposób dało się uniknąć dwóch szkopułów: empiryzmu i mistycyzmu. Z jednej strony zastosowaliśmy zasadę Bacona dotyczącą konieczności przyjmowania zaobserwowanych faktów za zasadę wszelkich teoretycznych rozważań. Z drugiej strony odrzuciliśmy systemy usiłujące sprowadzić naukę do nagromadzenia nie powiązanych faktów. Nauka składa się z praw, a nie z faktów, aczkolwiek te ostatnie są niezbędne dla ustalenia i potwierdzenia praw. Myśl pozytywna, przyznając rozstrzygające znaczenie stwierdzonej rzeczywistości, stale powiększa dziedzinę racjonalną kosztem dziedziny doświadczalnej, zastępując badanie zjawisk przez ich przewidywanie. Postęp naukowy polega na zmniejszeniu liczby odrębnych i niezależnych od siebie praw przez ciągłe rozszerzanie związków”. [...]
( T. Bujnicki, Pozytywizm- podr. literatury dla klasy drugiej szkoły średniej, Warszawa 1993, s. 204-206)
Comte inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych - przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza Davida Hume'a. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione. Comte przyjaźnił się przez pewien czas z przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - Claude-Henrim de Saint-Simonem, który być może przywłaszczył sobie wiele pomysłów młodego uczonego i filozofa.
Comte określił zakres filozofii pozytywnej, ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą - czyli do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych. Dlatego metafizyka nie może być przedmiotem rzetelnej wiedzy. Filozofia miała być podstawą teoretyczną tak pomyślanej nauki, zestawiając i uogólniając gromadzoną przez badaczy wiedzę. Pozytywizm odrzucał dociekania co do istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem.
Cyt: „ Rządy teologii i metafizyki, czyniąc z umysłu ludzkiego rzekome źródło najogólniejszych tłumaczeń, nadały zwyczajom spekulatywnym piętno urojonej podniosłości, które je oddala od skromnej podstawy pospolitego rozsądku. Podczas gdy pospolity rozsądek ograniczał się do uchwycenia w obserwowanych zdarzeniach pewnych stosunków, mogących kierować praktycznymi przewidywaniami, ambicje filozofów, gardząc takimi osiągnięciami, spodziewały się ze strony nadprzyrodzonego oświecenia rozwiązania tajemnic najbardziej nieprzeniknionych. Filozofia zdrowa, zastępując poszukiwanie przyczyn celowych przez poszukiwanie praw, łączy swe teoretyczne roztrząsania z pojęciami pospolitego rozsądku. Tworzy, o ile pominiemy nierówności stopnia, identyczność myślową, która już nie pozwala teoretyzującej klasie odosabniać się od masy pracowników. Każdy musi zrozumieć, że idzie tu o zagadnienia podobne, dotyczące tych samych tematów, opracowane w sposób jednakowy i dostępne dla umysłowości należycie przygotowanych, z tym że jest tu zbędne jakieś tajemnicze wprowadzenie. Prawdziwy duch filozoficzny polega na rozszerzeniu zdrowego rozsądku na wszystkie tematy dostępne rozumowi ludzkiemu. Oddziaływania praktycznego rozumu przeobraziły w każdej dziedzinie nawyki spekulatywne, kierując rozważania ludzkie ku ich prawdziwemu przeznaczeniu i ku warunkom rzeczywistość”. […]
( T. Bujnicki, Pozytywizm- podr. literatury dla klasy drugiej szkoły średniej, Warszawa 1993, s. 204-206)
Comte zapoczątkował socjologię pozytywistyczną. Przed nauką stawiał zadania praktyczne. Miały one mieć charakter „pozytywny” czyli empiryczny, ścisły, jasny, pewny. Stwierdził on, że poszczególne nauki teoretyczne rozwijają się pod tym względem nierówno. Najbliżej ideału znajduje się astronomia, fizyka, a dalej chemia, biologia i socjologia. Kolejność wynika stąd iż tworzą one szereg uporządkowany wg malejącej ogólności i rosnącego stopnia złożoności. Każda z wymienionych nauk musi korzystać z dorobku nauk wcześniejszych.
Comte ukuł (1838) nazwę socjologia dla odróżnienia od używanego przez jego rywali intelektualnych terminu "fizyka społeczna". Nakreślił również jej program: badanie metodą przyrodniczą, empiryczną i historyczną ludzkich społeczeństw, panującego w nich porządku i warunków postępu.
W systemie Comte'a nauka pozytywna była tylko częścią doskonałego ustroju społecznego, który postulował. Idealnym celem społeczeństwa miało być doskonalenie natury ludzkiej. Jednak jego postulaty w tym zakresie okazały się nietypowe i odbiegające od jego założeń dotyczących obiektywizmu: postulował ustanowienie kultu Ludzkości, Postępu i Ładu, którego kapłani mieliby monopol na nauczanie i medycynę oraz sprawowaliby cenzurę; ustrój miałby być dyktatorski, a urzędy - dziedziczne. Dewizą tego ładu miałoby być hasło Comte'a: L'amour pour principe; l'ordre pour base; le progrès pour but ("Miłość jako zasada, porządek jako podstawa, postęp jako cel").
W swojej teorii rozwoju świata Comte skupił się na czynnikach intelektualnych. Przyczyną nieładu społecznego jest nieporządek w sferze myśli, który ma swoje źródła we wcześniejszych systemach filozoficznych.
Upatrując w socjologii nadzieje na pomoc w rozwiązywaniu kwestii praktycznych i stworzenie „właściwego” ładu społecznego. Uważał, że cel ten da się osiągnąć dzięki nauce. Wg. Comte'a socjologia może uporządkować świat społeczny.
Niewątpliwą zasługą Comte'a jest stwierdzenie, że możliwa jest nauka o społeczeństwie, kierująca się takimi samymi regułami, jak wszystkie nauki. Konstruując jednolity, piętrowo zbudowany system nauk, na którego szczycie umieścił socjologię.
Określił 3 podstawowe reguły postępowania naukowego:
• Badać fakty i tylko fakty
• Szukać między nimi związków i ustalać prawa.
W ten sposób wyraźnie oddzielił to, co jest opisem naukowym, od tego, co jest oceną nauki wykrywającej prawa.
W Comte'owskim systemie nauk wzór naukowości wywiedziony został z nauk przyrodniczych.
Głównym przedmiotem zainteresowania Comte'a nie jest jednostka, ale większe grupy, np.: rodzina. Zachęcał socjologów do obserwacji, eksperymentowania, oraz stosowania porównawczej analizy historycznej. Był przekonany, że socjologia stanie się nauką dominującą..
Bibliografia
◦ A. Comte, Metoda pozytywna w szesnastu wykładach, przekład W. Wojciechowska, PWN 1961.
◦ B. Skarga, Comte, Wiedza Powszechna 1977.
◦ J. Domaradzki, Religia Ludzkości. Augusta Comte'a socjologiczna wizja religii, Wydawnictwo Wydziału Teologicznego UAM, Poznań 2005.
◦ Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją Michała Musielaka i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010.
◦ T. Bujnicki, Pozytywizm- podr. literatury dla klasy drugiej szkoły średniej, Warszawa 1993, s. 204-206.