Polityka zagraniczna Niemiec 1871 - 1914
Cel polityki niemieckiej tuż po zakończeniu wojny francusko-pruskiej >
nie dopuścić do połączenia Francji z Rosją, utrzymanie Francji w izolacji, pozyskanie przychylności Wiednia i Petersburga
1872 - spotkanie w Berlinie cesarzy Niemic, Austrii i Rosji ; wyraz solidarności trzech
konserwatywnych cesarzy wobec liberalizmu i demokracji
1873 - tajna konwencja wojskowa niemiecko-rosyjska o wzajemnej pomocy na wypadek
napadu nieokreślonego bliżej „mocarstwa europejskiego”
- konwencja polityczna między Rosją a Austrią, następnie też i Niemcami ; o wzajemnej współpracy politycznej (ale np. brak słowa o Bałkanach! )
„Alarm” z 1875
Francuskie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło reformę wojskową wprowadzającą w pułkach czwarte bataliony. Bismarck zakazuje wywozu koni do Francji (wojsko francuskie je zakupiło), w Niemczech zaczyna wrzeć, czy aby Francja nie gotuje się do wojny. Bismarck zanosi się z myślą wojny prewencyjnej. Pojawiają się artykuły w prasie po stronie niemieckiej, jak i francuskiej i angielskiej na ten temat. Atmosfera wrze w całej Europie. Francja wymusza poprzez Anglię i Rosję na Berlinie oficjalne zdementowanie pogłosek dot. wojny prewencyjnej.
Skutki:
Francja ukazała dobitnie, że zaczęła się już podnosić z klęski roku 1871
Rosja nie zgadza się jednak na to, aby Berlin miał tak silną pozycję w Europie
sygnał dla Berlina, że Londyn wciąż czujny
kwestia wschodnia - wydarzenia z lat 1875 - 1878
(opisane w konspekcie państwa bałkańskie)
Skutki:
Berlin pokazuje swoją aktywną grę w sprawie kwestii wschodniej (choć nie ma tam bezpośrednich interesów, zależy mu bardzo na dobrych stosunkach między Wiedniem a Petersburgiem) => poufne zapytanie Rosji w 1876, czy Niemcy zachowają neutralność wobec ewentualnej wojny Rosji z Austro-Węgrami i odpowiedź Berlina, że największym priorytetem Niemiec jest utrzymanie dobrych stosunków między Petersburgiem a Wiedniem ; następnie postanowienia kompromisowe z kongresu berlińskiego, gdzie Bismarck starał się pogodzić strony
kwestia wschodnia wykazała ponadto, że zawarte porozumienia trzech cesarzy jako takie przestały obowiązywać (te z 1873)
rozgoryczenie Rosjan postawą Bismarcka w 1878, fala krytyki
zbliżenie się do Austro-Węgier - 1879
wobec rosnących antagonizmów niemiecko-rosyjskich (postawa Niemiec na kongresie berlińskim, cła ochronne , które uderzyły w import zboża rosyjskiego) nastąpiło naturalne zbliżenie się Niemiec i Austro-Węgier. Niemcy chciały wspólnego porozumienia skierowanego przeciw ogólnemu wrogu (w domyśle najprędzej przeciw Francji), Austro-Węgry - przede wszystkim przeciw Rosji (sprawa Bałkan). Postanowienie o pomocy, jeśli jedno z państw zostanie zaatakowane przez Rosję.
Skutki
- początek trwałego (b.trwałego, niż to zakładali współcześni) porozumienia między Niemcami a Austo-Węgrami
- silniejsze powiązania gospodarcze i kulturalne (szczególnie Niemiec w Austrii)
- wbrew przewidywaniom, Berlin nie zerwał kontaktów z Petersburgiem, ale je osłabił
ponowne porozumienie trójcesarskie - 1881
Bismarck nie rezygnuje z zabezpieczenia sobie Rosji, wciąż najbardziej obawia się Francji.
Rosja, Austria i Niemcy obiecują sobie wzajemnie życzliwą neutralność w wypadku wojny.
Ponadto następuje formalny podział Bałkan na strefę wpływów austriackich (zachód) i rosyjskich (wschód). Układ obowiązywał (po przedłużeniu w 1884) do 1887.
Skutki
Bismarck ukazuje się znów jako zręczny gracz na arenie międzynarodowej
układ z Rosją jest tymczasowy, pozwolił lepiej rozgrywać grę
duże znaczenie układu dla Bałkan (Rosja pozwoliła na zaanektowanie Bośni i Hercegowiny przez Wiedeń w przyszłości, a A-W pozwoliły na przyłączenie Rumelii Wsch. do Bułgarii)
powstanie Trójprzymierza , czyli dołączenie Włoch - 1882
Słabe Włochy szukają oparcia - patrzą przede wszystkim na Niemcy. Ale droga do Berlina wiedzie przez Wiedeń (choć wydaje się to dziwne, bo proces jednoczenia ziem włoskich skierowany był właśnie przeciwko Habsburgom). Układ przewidywał udział w walce wszystkich 3 państw dopiero wtedy, kiedy jedno z nich zostałoby zaatakowane naraz przez obydwa (Francję i Rosję) mocarstwa jednocześnie. W innych przypadkach pomaga jeden z sojuszników.
Skutki
najwięcej pożytku dla Włoch, które uzyskały mocny atut w polityce przeciw Francji i papiestwu
układ przetrwał do 1914
pozyskanie Rumunii - 1883
Rumunia na Bałkanach zbliża się do A-W i Niemiec
Skutki
- Niemcy zyskują mocniejszą pozycję na Bałkanach
- z drugiej strony : zbliżenie do Rumunii było naruszeniem sensu układu trójcesarskiego z 1881 (Rumunia miała konflikt z Rosją o Besarabię)
rok 1887 : sprawa bułgarska i pakt reasekuracyjny oraz porozumienie śródziemnomorskie, listy i noty dyplomatyczne z państwami Europy
do sporu z Rosją doszło na tle budowy kolei bułgarskich (A-W i Niemcy chciały budować kolej na trasie zachód-wschód, Rosja - północ-południe), ponadto w 1886 miał miejsce zamach stanu, usunięto Aleksandra III Battenberga, a na jego miejscu osadzono młodego księcia Ferdynanda (dynastia sasko-kobursko-gotajska), oficera wojsk węgierskich. Sprawa ta o mało nie spowodowała wojny rosyjsko-austriackiej.
W tym samym czasie zostało związane (przez Anglię, Włochy i A-W) tzw. porozumienie śródziemnomorskie, tj. postanowienie zachowania status quo Turcji. Niemcy nie biorą udziału, ale pakt ten powstał za wiedzą i radą Bismarcka (Niemcy nie chciały bezpośrednio i jawnie narażać się bardziej Rosji).
Jednocześnie silna wymiana not dyplomatycznych z Włochami, Hiszpanią, Wlk.Brytanią.
Skutki
powstaje tzw. bismarckowski system sojuszy (izolacja Francji, Niemcy pierwsze w Europie)
Wiedeń nie chce i nie przedłuża paktu trójcesarskiego z 1881 (przedłużonego już wcześniej w 1884)
Bismarck jednak potajemnie zawiązuje z Rosją tzw. pakt reasekuracyjny (życzliwa neutralność z wyjątkiem wojny zaczepnej rosyjsko-austriackiej i francusko-niemieckiej), który w zamyśle miał jeszcze utrzymać Petersburg w pewnej zależności od Berlina ; pakt ten został zawarty w tajemnicy (!) przed Wiedniem
Bismarck próbuje jeszcze „trzymać” Rosję, ale gra na dwóch frontach
1888 - 1890 - ostateczne odejście od polityki prorosyjskiej
ostatecznie zdeklarowanie się po stronie A-W i Wlk.Brytanii w kwestii bułgarskiej, na dokładkę zakaz przez Bank Rzeszy lombardowania papierów wartościowych rosyjskich. Jednocześnie ogłoszono - dotąd tajny - dwustronny układ o współpracy z A-W z 1879, a także zwiększono nakłady na wojsko. 1890 - Bismarck odchodzi, jego następca Caprivi stawia przede wszystkim na współpracę z Austro-Węgrami (pakt reasekuracyjny miał być przedłużony, ale nie został)
Skutki
ostateczne spolaryzowanie dwóch obozów, w których naprzeciw siebie staną Niemcy i Rosja
koniec współpracy z Rosją, oficjalne zbliżenie się do Austro-Węgier
odejście Bismarcka - polityka niemiecka traci na swego rodzaju finezji , Niemcy już nie balansują między mocarstwami, opowiadają się wyraźnie po jednej ze stron
Po odejściu Bismarcka - Niemcy już coraz wyraźniej grają na jedną nutę, są coraz b. agresywni (w tym momencie gospodarka i handel niemiecki już mógł konkurować z innymi mocarstwami, państwo czuło się silne). Coraz częściej dochodzi do konfrontacji z innymi mocarstwami.
przełom wieków - zaostrzenie stosunków z Anglią i Rosją
Od końca lat 90. XIX . nastąpiło znaczne pogorszenie stosunków z Anglią i Rosją.
z Anglią - Niemcy odrzucili kolejne angielskie propozycje współdziałania (1898,1899,1901), narastała rywalizacja handlowa, Niemcy coraz silniejszym konkurentem na polu gospodarki i techniki, również w Afryce, szczególnie bolesne dla Anglii plany imperialistyczne budowania silnej floty przez Niemcy (plan Tirpitza i „Risiko-Gedanke”).
z Rosją - po klęsce z Japonią w 1905, carat jest b.zachowawaczy na Dalekim Wschodzie, większą uwagę zwraca na Bałkany i Turcję, tu Niemcy popierają Austro-Węgry (które siłą rzeczy prowadzą antyrosyjską politykę, m.in. z Serbią), rosną wpływy niemieckie w Bułgarii oraz w Turcji (budowa linii bagdadzkiej)
zaangażowanie się na Bliskim Wschodzie - od 1898
jednym z regionów, w którym Rzesza widziała możliwości działania, był Bliski Wschód, a szerzej świat muzułmański. Możliwości sukcesu upatrywano w niechęci świata arabskiego do Wielkiej Brytanii, Francji oraz Rosji tym bardziej, że sama Rzesza nie zaangażowana dotychczas politycznie w tym regionie miała "czyste konto" i nie budziła złych skojarzeń. W 1898 cesarz Wilhelm II odbył po raz pierwszy podróż po krajach Bliskiego Wschodu. Tam, a dokładniej nad grobem sułtana Aladyna powiedział: "Trzysta milionów muzułmanów może liczyć na moją przyjaźń". To wydarzenie można uznać za początek gry o bardzo wysoką stawkę. Wkrótce uwaga Niemiec zogniskowała się również na Maroku.
kryzysy marokańskie 1906 i 1911
Geneza :
1880 - konwencja madrycka > zagwarantowano niepodległość Maroka oraz uznano zasadę "otwartych drzwi" dla państw chcących działać w tym kraju. Sama konwencja była podpisana z inicjatywy Hiszpanii, która obawiała się zbyt dużej ekspansji Francji w tym regionie.
Francja przygotowuje sobie zaplecze, by zawłaszczyć Marokiem:
1900 - porozumienie z Włochami, w którym Francja uznaje włoskie pretensje do Trypolitanii i Cyrenajki w zamian za zgodę na zajęcie Maroka
1903 - Francja udziela dużej pożyczki sułtanowi Maroka
1904 - Entente cordialez Wielką Brytanią na mocy, której obydwa państwa dokonały podziału swoich posiadłości w Afryce Zachodniej. Jednak najważniejsze dla Francji były punkty dotyczące Egiptu i Maroka (Egipt - brytyjski, Maroko - francuskie)
W tym samym roku Francja wysłała do Fezu delegację, której zadaniem było przedstawienie sułtanowi projektu reform kraju. Same reformy przewidywały utworzenie przez Francuzów policji, banku centralnego oraz udzielenie francuskim firmom koncesji. Realizacja tej reformy byłaby jednoznaczna z przejęciem kontroli nad państwem.
Niemcy też coraz bardziej przyciągają do siebie sułtana Maroka (1904 - wizyta cesarza Wilhelma II w Fezie, sułtan mocno popiera Niemców, bo widzi w nich swoje wzmocnienie przeciw Francji)
1906 - konwencja w Algeciras : sułtanat marokański, dzięki niemieckiemu wsparciu, zwołuje międzynarodową konferencję (podobną do tej z 1880),w której potwierdzono niezależność Maroka (Francja musiała też się zgodzić). Nad granicami celnymi sprawować opiękę miała Francja i Hiszpania, nad Bankiem Marokańskim banki największych europejskich mocarstw.
taki stan jednak nikogo nie zadowalał; Francja zdenerwowana ograniczeniami, Niemcy coraz bardziej żądne (w 1907 wspierają mocno stronę rządową Maroka w wybuchłej tam wojnie domowej).
Następne lata to przepychanki między Francją a Niemcami (sprawa pobicia pracowników konsulatu niemieckiego, gdy Francuzi chcieli odebrać złapanych przez Niemców dezerterów z Legii Cudzoziemskiej)
Niemcy w 1910 chcieli Maroko użyć jako karty przetargowej w celu uzyskania części francuskiego Konga, sama Francja też coraz bardziej rozpędza się w apetycie na Maroko. Konflikt nieunikniony.
1911 - wybuch powstania w Fezie Francja wprowadza wojska, pacyfikuje i obejmuje protektorat. Niemcy w odpowiedzi na to wprowadzają na wody marokańskie swoje okręty. Dyplomacja niemiecka wysyłała do Paryża otwarte groźby. Francja jednak nie ugięła się będąc pewna poparcia ze strony Wielkiej Brytanii, ponieważ niemieckie ambicje kolonialne coraz bardziej kolidowały z brytyjskimi. Sytuacje z Brytanią zaostrzył cesarz niemiecki, który w czasie wywiadu dla amerykańskiej gazety stwierdził: "Po kolejnej wojnie, kiedy Wielka Brytania z pewnością zostanie pokonana, Niemcy zadowolą się Egiptem."
Wobec postawienia Rogal Navy w gotowości, Niemcy spuściły z tonu. Rozpoczęły się rokowania, na mocy których:
Niemcy zrzekają się pretensji do Maroka
Niemcy dostają w zamian część francuskiego Konga
działalność firm niemieckich na tych samych, co francuskich, w Maroku
Echo całego kryzysu :
1912 - Francja ostatecznie przejmuje kontrolę (wraz z Hiszpanią) nad Marokiem. Wykrystalizowanie się ostateczne dwóch przeciwstawnych sobie bloków mocarstw w Europie.
kryzys bośniacki 1908 - 1909
w 1908 A-W zawłaszczają Bośnię i Hercegowinę, jest to swego rodzaju manifestacja siły i kolejny nacisk na Serbię, Rosja protestuje (nie przeciw samej aneksji, lecz przeciw jednostronnej akcji A-W, żąda zwołania sygnatariuszy kongresu berlińskiego), Francja umywa ręce, Niemcy zdecydowanie popierają A-W, ostatecznie Serbia musi uznać aneksję i składa w 1909 notę, w której oświadcza, że to akceptuje
Skutki:
zwycięstwo dyplomatyczne A-W i Niemiec
Serbia coraz bardziej zaniepokojona, stara się znaleźć sprzymierzeńców
zaciśnia się widmo okrążenia Niemiec i A-W przez wrogie państwa (Rosja, Francja i Wlk.Brytania)
niemiecka polityka kolonialna
niemieckie kolonie zakładane przede wszystkim w Afryce, drobnica w Azji
ekspansja - lata 80. XIX w. (niewielkie nabytki w latach 90. XIX)
rodzaj ekspansji - traktaty handlowe
dla Cesarstwa były bardziej wyrazem prestiżu, dowodem na ich pozycję w polityce światowej, niż realnym źródłem dochodów i zysków
mimo silnej pozycji na kontynencie, Niemcy były za słabe (za mało liczna flota, „opóźniony” start wobec potęg kolonialnych takich jak Anglia czy Francja, za mało urzędników nieefektywna polityka osadnicza), aby efektywnie wykorzystać kolonie i czerpać z nich zyski
inicjatywa kolonizatorska wyszła nie od rządu, lecz od prywatnych przedsiębiorców (głównie kupców i spółek hamburskich oraz bremeńskich, którzy zrzeszali się w towarzystwa kolonizatorskie), nad którymi następnie kontrolę/opiekę przejął rząd cesarstwa
koncepcja Mittelafriki (stworzenia kolonii w środkowej Afryce, początek tej drogi to m.in. uzyskanie od Francji części Konga w zamian za zrzeczenie się Maroka)
w trakcie I Wojny Światowej posiadłości kolonialne w Afryce przechodzą głównie w ręce angielskie oraz po części francuskie, a w Dalekiej Azji - japońskie.
podczas I Wojny Światowej Niemcy nie były w stanie skutecznie obronić swoich posiadłości (istniały tam tylko Schutztruppen oraz askari, jednostki złożone z miejscowej ludności); pewnym wyjątkiem była tu postać Paul von Lettow-Vorbeck, który skutecznie walczył z Brytyjczykami wojną partyzancką w Niemieckiej Afryce Wschodniej.
1884 - Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia (dzisiejsza głównie Namibia)
w 1883 kupiec bremeński Franz Lüderitz na mocy układów zawartych z naczelnikami murzyńskimi zajął zatokę Angra Pequena z zapleczem; rok później Bismarckowi udało się przejąć ten kraj w oficjalne posiadanie. Była to jedyna kolonia niemiecka, która przyciągnęła stosunkowo znaczną ilość osadników niemieckich.
1884 - Kamerun oraz Togo
Niemcy „biorą w opiekę” posiadłości kupców niemieckich nad Zatoką Gwinejską
- w tym samym roku Niemcy zajmują w Dalekiej Azji płn-wsch. Nową Gwineę (Ziemia Cesarza Wilhelma), Archipelag Bismarcka i część Wysp Salomona. Powstała Nowa Gwinea Niemiecka
1885 - Niemiecka Afryka Wschodnia obejmująca Tanganikę, Rwandę i Burundi, obecnie większość tego obszaru należy do Tanzanii.
Na przełomie 1884 i 1885 Towarzystwo Kolonizacji Niemieckiej (w jej imieniu dr Karl Peters) zawiera traktaty z naczelnikami murzyńskimi w Afryce Wschodniej; ziemie te w 1885 przechodzą pod władanie cesarstwa, powstaje nowa kolonia. Jednocześnie zostaje rozciągnięty protektorat nad sułtanatem Zanzibaru.
1888 - powstanie Abushiri w Niemieckiej Afryce Wschodniej zostało stłumione z brytyjską pomocą w następnym roku.
1890 - wymiana protektoratu nad Zanzibarem na wyspę Helgoland (z Anglią), a także dokładne wytycznie granic posiadłości niemieckich w Afryce.
1891 - wybucha wojna partyzancka w Niemieckiej Afryce Wschodniej (trwa do 1894, wódz murzyński Mkwewe później popełnia samobójstwo, wygrana Niemców przy pomocy innych plemion tubylczych). Mniej więcej w tym samym czasie (1893-1894) wybucha powstanie Hotentotów w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej.
W następnym roku została podpisana chińsko-pruska umowa handlowa. W 1897 zamordowano dwóch misjonarzy niemieckich, Wilhelm II pod tym pretekstem wysłał tam piechotę morską; desant żołnierzy niemieckich, zajęcie terenu bez walki. W 1898 oficjalne wydzierżawienie terenu na 99 lat. Była to jedyna zamorska posiadłość Niemiec, która podlegała nie Urzędowi Kolonialnemu, ale Urzędowi Morskiemu.
Podczas I W.Ś. m.in. z tego powodu Japonia walczyła przeciw państwom Trójprzymierza.
1899 - na mocy traktatów z Hiszpanią do Nowej Gwinei Niemieckiej dołączono kilka wysp na Pacyfiku (Mariany, Karoliny, Palau)
1905 - wybucha duże powstanie w Niemieckiej Afryce Wschodniej : powstanie Maji-Maji;
Nieliczna ludność niemiecka zostaje zdziesiątkowana, powstania tłumi brutalnie hr. Gustav Adolf von Götzen.
1906 - do Nowej Gwinei Niemieckiej dołączono Wyspy Marshalla
1907 - wybucha skandal z korupcją i brutalnością władz kolonialnych; kanclerz von Bülow wysyła do niemieckiej Afryki Wschodniej Berharda Dernburga, które reformuje administrację kolonii ; odtąd Niemiecka Afryka Wschodnia jest wzorowym przykładem kolonii. W tym samym czasie w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej wybucha duże (drugie) powstanie Hotentotów (z jego pacyfikacją wiążą się w Niemczech tzw. wybory hotentockie)
1911 - przyłączenie do Kamerunu część Konga Francuskiego (od Francji)
2