Konspekt zajęć z przedmiotu
Polska polityka zagraniczna w XX wieku
Prowadzący zajęcia: |
mgr Lucyna Czechowska |
Kontakt: |
lc@doktorant.umk.pl |
Termin: |
10.11 |
Miejsce: |
s. 31 |
Dyżur: |
poniedziałki godz. 14.15-15.15 s. 118 |
Temat zajęć: |
Stosunki polsko-niemieckie (część II) |
Pytania faktograficzne: |
1. Kiedy podpisano polsko-niemiecki układ o nieagresji i jakie były jego postanowienia? (Na prośbę niemiecką uniknięto nazwy pakt czy układ była to Deklaracja między Polską a Niemcami o niestosowaniu przemocy ze I.1934. Postanowienia: Odwołania do paktu paryskiego z 1928, Spory rozwiązywane drogą pokojową, podwalina dla owocnych stosunków bilateralnych w sferze gosp., kult., polit., zawarty na 10 lat. Okres wypowiedzenia po tych 10 latach 6-miesięczny. Wypowiedziany wobec przyjęcia przez Polskę brytyjskich gwarancji IV.1939.)
2. Jaka była polska reakcja na Anschluss Austrii i rozbiór Czechosłowacji? (Zaakceptowaliśmy Anschluss III.1938, bo nie uzyskaliśmy poparcia Włoch, które powinny być tym najbardziej zainteresowane, a sami wystąpić nie mogliśmy. Ogólna bierność. W tym czasie Polska im nie przeszkadzała.
“Kryzys sudecki” Niemcy zaczęły domagać się od Czechosłowacji terenów sudeckich, zamieszkałych głównie przez Niemców. Pewne współdziałanie polsko-niemieckie, chcieliśmy odzyskać Zaolzie - takie plany od 1934 r. Nieformalne ustalenia, które państwo czego chce i zapewnienie, że interesy polskie nie zostaną naruszone. Pomysł, że ludność polska w czechosłowacji powinna dostać takie same prawa, jak ludność niemiecka. Rozpoczęli tam działalność dywersacką. IX.1938 konferencja w Monachium Chamberlain, Daladier, Hitler i Mussolini uznali, że sporne terytoria idą do Rzeszy. A rządania pozostałych państw Polski i Węgry mocarstwa rozpatrzą kiedy uznają za stosowne. Nazajutrz Polska ultimatum wobec Pragi o Zaolzie, mieli do 1.X, zgodzili się. Wojska polskie zajęły Zaolzie i Ziemię Czadecką. Polska została uznana za sojusznika Niemiec.)
3. Jakie decyzje odnośnie statusu ziem polskich podjęła po wkroczeniu III Rzesza? (Traktat o granicach i przyjaźni zawarty 28 września 1939 r. pomiędzy Rządem III Rzeszy Niemieckiej a Rządem ZSRR w tajnym protokole doń załączonym postanowienia: Tajny Protokół Dodatkowy podpisany 23 sierpnia 1939 r. będzie zmodyfikowany tak, że terytorium Państwa Litewskiego przechodzi do strefy wpływów ZSRR, podczas gdy z drugiej strony województwo lubelskie i część województwa warszawskiego przechodzą do strefy wpływów Niemiec (p. mapa dołączona do Traktatu o granicach i przyjaźni dziś podpisanego). W przypadku gdy Rząd ZSRR podejmie szczególne środki na terytorium litewskim dla ochrony swych interesów, obecna granica niemiecko-litewska w celu naturalnego i prostego wytyczenia granicy będzie skorygowana w ten sposób, że terytorium litewskie znajdujące się na południowy zachód od linii zaznaczonej na załączonej mapie przejdzie do Niemiec. Oświadcza się dalej, obecnie obowiązujące porozumienia gospodarcze pomiędzy Niemcami a Litwą nie będą naruszone przez wyżej wspomniane środki Związku Sowieckiego.
Organizacja ziem polskich - Niemcy opanowali 48,5 % terytorium II RP, około 20 milionów ludności, ZSRR natomiast zajął 50% terytorium z 14,3 milionów ludności. Jeszcze w trakcie kampanii wrześniowej Hitler myślał o utworzeniu marionetkowego państwa polskiego, widząc w tym szansę na porozumienie z państwami zachodnimi, tu przede wszystkim z Wielką Brytanią. Te plany Hitlera nie uzyskały aprobaty angielskiej, natomiast Stalin był zdecydowanie przeciwny. Dlatego plan Hitlera upadł. Niemcy dokonały podziału swojej strefy okupacyjnej na dwie części: zdecydowana większość ziem polskich - poznańskie, pomorskie, śląskie, większa część województwa łódzkiego, połowa warszawskiego część kieleckiego i krakowskiego zostały włączone, inkorporowane do III Rzeszy. 12 października z pozostałych ziem utworzone zostało Generalne Gubernatorstwo pod zarządem wojskowym, a w nocy z 25 na 26 października w miejsce zarządu wojskowego wprowadzono urząd generalnego gubernatora, GG zostało podzielone na 4 dystrykty: krakowski, radomski, lubelski i warszawski. Generalnym Gubernatorem został Hans Frank. Stolicą GG został Kraków, a siedzibą gubernatora Wawel. Od samego początku okupacji plany niemieckie zakładały odrębną politykę wobec ziem inkorporowanych i GG. Na terenach inkorporowanych zaplanowano szeroką akcję germanizacyjną, która miała zakończyć się całkowitym wynarodowieniem Polaków w ciągu 10 lat. Ludność polska z tych terenów miała być usunięta, natomiast na ziemie wcielone mieli być sprowadzeni kolonizatorzy niemieccy. Wobec GG zastosowano politykę, która miała doprowadzić do stworzenia kasty robotników, taniej siły roboczej, bez wykształcenia, o niskim poziomie kulturalnym, materialnym. Miała na terenie GG powstać kasta niewolników posłusznych panom niemieckim. Po zakończeniu kampanii wrześniowej władze niemieckie rozpoczęły szeroką akcję wysiedleńczą Polaków z ziem wcielonych. Części ludności umożliwiono przesiedlenie do GG, natomiast ci, którzy mieli mniej szczęścia kierowani byli na roboty przymusowe w głąb Niemiec. Do 1941 roku wysiedlonych zostało ok.800 tysięcy ludzi)
4. Jak wyglądała niemiecka okupacja Polski? (W marcu 1941 roku władze niemieckie ogłosiły tzw. Niemiecką Listę Narodową - Volkslista, na której wydzielone zostały 4 kategorie ludności: - zwolennicy nazizmu - ci, którzy w czasie kampanii wrześniowej wspierali działania niemieckie - obojętni - ci, którzy zachowywali się biernie - skoligaceni - ci, którzy byli powiązani poprzez małżeństwa z rodzinami niemieckimi lub nie byli uważani przez władze niemieckie za rdzennych Polaków: ludność Kaszub, Mazur, do tej grupy zaliczeni zostali także Górale - osoby spolonizowane - uważani za Niemców (szczególnie Ślązacy, Pomorzanie), za ludność rdzennie niemiecką. Celem volkslisty było w dużej mierze pragnienie władz niemieckich pozyskania taniego mięsa armatniego. Niemcy w toku działań wojennych ponosili straty. 70 tysięcy ludzi z 3 i 4 kategorii zostało wcielonych do Wermachtu. Akcją germanizacyjną objęto dzieci polskie o cechach nordyckich. Dla pozyskania siły roboczej, której zaczynało brakować w III Rzeszy - większość młodych ludzi objętych było akcją mobilizacyjną - wprowadzono łapanki. I tak w roku 1939 wywieziono na roboty do Niemiec 40 tys. ludzi, w 1940 - 300 tysięcy, a w roku 1941 - blisko 400 tysięcy. W tym celu stosowano aresztowania, zarówno pojedynczych osób jak i masowe w łapankach. Stosowano masowe egzekucje. Aresztowanych kierowano na roboty, rozstrzeliwano lub kierowano do obozów koncentracyjnych. Władze niemieckie starały się jednak zachować pozory prawa - przeprowadzano sądy, które działały szybko, często nie dawano oskarżonym możliwości obrony, a wyrok ustalony był wcześniej. Do najbardziej znaczących akcji należy: - XII 1939 - zamordowanie w Wawrze pod Warszawą ponad 100 osób - XI 1939 - aresztowanie i wywiezienie do obozów koncentracyjnych 183 profesorów UJ Złą sławą cieszyły się więzienia na Pawiaku, Montelupich w Krakowie, zamek w Lublinie. Drugi etap działalności niemieckiej rozpoczyna się w połowie 1940 roku. Niemcy rozpoczęli realizację akcji AB. W puszczy kampinoskiej rozstrzelano wielu wybitnych przedstawicielispołeczeństwa polskiego. Władze niemieckie rozpoczynają tworzenie na ziemiach polskich obozów koncentracyjnych. Latem 1940 roku powstają obozy w Oświęcimiu, Stutthofie i Treblince. Powstają getta żydowskie, za których opuszczanie żydom grozi śmierć. W gettach umierali z głodu. Okupacja niemiecka to przejęcie całościowej kontroli nad gospodarką ziem polskich. Zarząd zakładów przeszedł w ręce niemieckie, skonfiskowany został polski majątek publiczny, terytorium GG zostało ogołocone niemal całkowicie z ważniejszych zakładów i urządzeń przemysłowych. W rolnictwie wprowadzono obowiązek kontyngentu - wszelkie nadwyżki produkcyjne musiały być oddawane po niskich cenach władzom niemieckim. Często zapłatą był alkohol - okupant chciał rozpić społeczeństwo. Powstawał czarny rynek, za handel jednak poza kontrolą groziła nawet kara śmierci. Na terenach wcielonych wprowadzona została marka niemiecka, przy wymianie 2 zł za markę, kiedy faktyczna relacja obu walut była odwrotna. Zmieniono nazwy miast - Bromberg (Bydgoszcz), Thorn (Toruń), Litzmannstadt (Łodź). W GG utrzymywano język polski, zezwolono na działalność takich organizacji jak PCK, PKO, zachowano aparat skarbowy, niższą administrację, policję granatową.)
5. Jakie decyzję odnośnie Niemiec podjęła „Wielka Trójka”? (Postanowienia “Wielkiej Trójki” w Poczdamie, polska delegacja na czele z Bierutem była zaproszona na tę konferencję. - Podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne: wschodnią - radziecką, północno-zachodnia - brytyjska, południowo-zachodnia - amerykańska, środkowo-zachodnia - Francja. Odrębność Austrii i też podział na 4 strefy. Berlin i Wiedeń także na 4 podzielony. - Sojusznicza Rada Kontroli, - 4 D - demilitaryzacja, demokratyzacja, dekartelizacja i denazyfikacja - odszkodowania; bez kwot, roszczenia radzieckie zaspokojone przez konfiskatę dóbr + 10%-15% ze stref zachodnich sprzętu przemysłowego w zamian za żywność, - oddano Prusy Polsce i ZSRR, granica na Odrze i Nysie - w zarząd administracyjny do konferencji pokojowej - przesiedlenie Niemców z Polski, Czechosłowacji i Węgier, - w gospodarce nacisk na rolnictwo i przemysł pokojowy - zbrodnie miały zostać osądzone - Rada Ministrów Spraw Zagranicznych Pięciu Mocarstw (+ Chiny) dla świata i 4 dla Europy w celu przygotowania traktatów pokojowych z Niemcami i ich sojusznikami.
6. Jak przebiegł podział Niemiec na dwa niezależne od siebie państwa? (Miały być traktowane jak jeden organizm, czuwała nad tym Sojusznicza Rada Kontroli w Berlinie z udziałem Francji, WB, USA i ZSRR, konflikty zarówno Zachód-ZSRR (o politykę w radzieckim obszarze okupacyjnym i reparacje, już w 1949 SED Komunistyczna Partia Jedności, odpowiedzią na monopolizację władzy było zaprzestanie wypłacania odszkodowań ZSRR ze strefy USA i WB), jak i Francja-anglosasi (Paryż chciał oderwać ośrodki przemysłowe Zagłębie Saary i Ruhry). Wszyscy chcieli zjednoczenia kraju, ale na warunkach ich ideologii i wyparcia tej drugiej, potem utrwalanie wpływów w swojej strefie. I 1947 WB i USA połączyły swoje strefy wpływów - Bizonia. VI 1948 reforma walutowa w Trizonii i Berlinie Zachodnim. W odpowiedzi Blokada Berlina VI 1948 - V 1949. Od 1948 ZSRR opuścił Sojuszniczą Radę Kontroli. Trizonia, trójstrefa, IV-IX 1949 nazwa połączonych zachodnich stref okupacyjnych Niemiec; utw. z rozszerzenia Bizonii o strefę fr.. 7 IX 1949 RFN proklamowano Republikę Federalną Niemiec Adenauer, X 1949 NRD Niemiecka Republika Demokratyczna, Grotewohl.)
7. Jakie stanowisko odnośnie polskiej polityki wobec Niemiec oraz zachodniej granicy Polski zajęły główne ośrodki emigracyjne oraz władze PRL? (Komuniści instrumentalnie wykorzystywali kwestię niemiecką, jako straszak, sojusz z ZSRR jest jedyną gwarancją zachodniej granicy Polski i obroną przed niemieckim rewizjonizmem. Emigracja zgadza się, co do tego, że należy utrzymać granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej. Ziemie lepiej rozwinięte niż utracone Kresy Wschodnie. Sama nazwa Ziemie Odzyskane propagandowa.)
8. Jak i na jakiej podstawie przebiegały przesiedlenia ludności niemieckiej po II wojnie światowej z Ziem Odzyskanych? (Jeszcze zanim wkroczyła Armia Czerwona Niemcy uciekali i byli ewakuowani na Zachód. Przesiedlenia zaczęły się latem 1945 Wojsko Polskie, przerwano bo nie miało to międzynarodowej legitymizacji, po Poczdamie wznowiono mocarstwa zdecydowały, że Niemcy mają być wysiedleni. Powstało specjalne Ministerstwo Ziem Odzyskanych z Gomułką na czele, od II 1946 wznowiono przesiedlenia Niemców do brytyjskiej i radzieckiej strefy okupacyjnej, trwała około 2-3 lat, gdzieś do VIII.1947 przesiedlono około 3 mln. Część opuszczała te ziemie na własne życzenie. Zdarzały się akty zemsty, rzadko sprawcy skazywani, ale czasem jednak tak. Zgony też z głodu i epidemii. Nazwa „wypędzeni”, a „przesiedleni”. Faktem jest, że więcej strat ponieśli Niemcy podczas pośpiesznie zorganizowanej w latach 1944-45 ewakuacji, propaganda PRL, że nie było nieprawidłowości, że był plan uzgodniony i dobre warunki. I stały argument, że to Niemcy rozpoczęli tę wojnę, a do nazistowskich obozów prowadziły gorsze transporty.) |
Pytania problemowe: |
1. Jakie miejsce w pomysłach podboju Wschodu Adolfa Hitlera zajmowała Polska? Czy Polska powinna przyjąć propozycje przedstawiane jej od jesieni 1938 roku? (Chciał imperium niemieckiego na ziemiach zabranych ZSRR, Polska albo jako sojusznik-wasal, albo zlikwidowana. Osadnictwo niemieckie chciał tam wprowadzić. Składał Polsce różne oferty sojusznicze. W końcu chcieli Gdańska i autostrady za uznanie granicy zachodniej Polski. Polska miała przystąpić do paktu antykominternowskiego i konsultowanie z Berlinem polskiej polityki zagranicznej, czyli formalny sojusz z Włochami i Rzeszą. Nie chcieliśmy być wasalem. Od III.1939 decyzja, że droga siłowa. Wypowiedział polsko-niemiecki układ. Opinia publiczna była antyniemiecka więc sojusz niemożliwy)
2. Czy można było nie dokonać przesiedlenia ludności niemieckiej po II wojnie światowej bez szwanku dla państwa polskiego? |
Wykorzystana Literatura: |
|