PROCES WYCHOWANIA:
Termin „proces” wywodzi się od łacińskiego słowa „procedere” o oznacza „postępowanie naprzód”. Inaczej mówiąc, proces jest pewnym ciągiem działań, bądź zmian, które są uporządkowane i wynikają jedne z drugich. Proces ma wyraźnie nakreślony kierunek postępowania, pewną strukturę i określone właściwości.
Wg K. Kośnicki:
Proces wychowania jest pewnym ciągiem zmian dokonujących się w obrębie osobowości, zmian, które prowadzą do nowego stanu psychicznego i fizycznego człowieka. Proces wychowania niejako ugruntowuje się w wychowanku, dokonuje się w nim i tylko poprzez analizę zmian w jego osobowości można orzekać o kierunku i skuteczności oddziaływań wychowawczych.
Wg R. Wroczyński:
O procesie wychowania możemy mówić tylko wówczas, kiedy analizuje się ciągi działań podejmowanych przez wychowawców wobec wychowanka lub wychowanków. Działania te są bowiem zaplanowane, uhierarchizowane i można oceniać ich skuteczność pedagogiczną w postaci zmian w zachowaniach wychowanków uznanych przez wychowawców jako pożądane. Tylko działania zewnętrzne wobec wychowanka możliwe są do kontroli, korekcji i ewentualnie całkowitej zmiany.
R. Miller:
Proces wychowania dokonuje się jakby na dwóch poziomach. Pierwszy z nich wyznaczają działania polityków, którzy nie tylko wskazują kierunki rozwoju danego kraju, wielu jego obywateli, ale także określają zakres środków finansowych przeznaczonych na edukacje narodową. Od decyzji politycznych zależy los wielu młodych osób. Drugi poziom procesu wychowania wyznaczają konkretne działania podejmowane przez wychowawców. Przynoszą one określone skutki w osobowościach dzieci i młodzieży danego społeczeństwa.
IDEAŁ WYCHOWANIA:
Ideał odnosi się do doskonałej i pożądanej lecz realnie nieistniejącej osobowości człowieka. Ideał jest finalnym etapem dążeń wychowawczych, od osiągnięcia których zawsze dzieli nas pewien dystans.
Wg Muszyńskiego:
Ideał jest postulowanym kształtem dojrzałej osobowości. Charakteryzuje się on określonym zestawem cech wartościowych z punktu widzenia tradycji kulturowej, potrzeb społecznych czy wymagań dominującej ideologii.
Ideał ma określoną strukturę. Jego elementami są zhierarchizowane cele wychowania. Takie ujecie współzależności ideału i celów wychowania można nazwać deterministycznym.
Proces przybliżania się do ideału rozpisuje się na kilka etapów:
Redukcja ideału na cele nadrzędne, których treścią są wartości uniwersalne, takie jak: dobro, piękno, prawda.
Redukcja ideału, która polega na wyborze strategii kierunkowej wychowania - kształtowania postaw wychowanka wobec różnych obiektów rzeczywistości nakierowanej na rozwijanie różnych zdolności, osobowości.
Redukcja ideału do celów etapowych, czyli określonego standardu rozwoju osobowości wyróżnionego na podstawie kryterium wieku życia.
Redukcja ideału na cele operacyjne, czyli cele realizowane na konkretnych zajęciach dydaktycznych i wychowawczych.
Na każdym z tych etapów ideał jest zawsze treścią wyróżnionych celów.
CELE WYCHOWANIA:
Celem wychowania jest pewien postulat dotyczący oddziaływań międzyludzkich. Treść celów wywodzi się najczęściej z przyjętego ideału wychowania.
Ideał indywidualny wychowania - czyli reakcje interpersonalne: wychowawca - wychowanek.
Ideał społecznego wychowania - czyli wychowawca pośrednio oddziaływuje na wychowanka, zmieniając nastawienia poszczególnych osób w stosunku do danego wychowanka.
METODY:
Metoda nagradzania i karania:
Metody te często występują łącznie. Metodę nagradzania nazwano wzmocnieniem pozytywnym, a karania negatywnym. Skuteczniejszą metoda jest nagradzanie niż karanie.
Metoda modelowania:
Kształtowanie zachowań wychowanków według określonego wzoru i wzorca uznanego przez wychowawce za cenny. Religia oferuje takie wzorce. Wraz z osiągnięciem przez wychowanka coraz wyższego stadia rozwoju jego wzorce zmieniają się.
Metoda perswazji:
Polega n tłumaczeniu, objaśnianiu dziecku norm i zasad moralnych, błędów w jego postępowaniu, bądź innych osób. To także przekonywanie kogoś do własnego stanowiska.
Kształtowanie norm i wartości grupowych:
Odnosi ona skutki, gdy wychowawca jest akceptowanym członkiem grupy, albo jego przywódcą. Ma on wpływ na tworzenie określonych reguł współżycia społecznego w tej grupie, na zachowania poszczególnych osób, na swoisty język zrozumiały tylko dla członków tej grupy.
Restrukturyzacja spontanicznie ukształtowanych w grupie relacji interpersonalnych:
Opartych na atrakcyjności poszczególnych członków i tworzących określoną strukturę socjometryczną, czyli układ pozycji zajmowanych przez dzieci w grupie.
Metoda kreowania przywództwa grupowego:
Przywódca - określano jego walory osobowości, jego pozycję społeczną i poczucie wpływu na zdarzenia, jako ważne przesłanki w procesie kreowania lidera opinii.
FORMY WYCHOWANIA:
Klasyfikacja form wychowania:
Kryterium stanowi przedmiot aktywności, dziedzina życia społecznego, w której uczestniczy wychowanek. Chodzi tu o formę wychowania przez działalność wytwórczą (pracę), przez zabawę, sztukę, naukę, działalność usługową i społeczną.
Kryterium są relacje, w jakie wchodzi wychowanek z innymi osobami. Ważny jest zarówno emocjonalny znak tych relacji, jak też treść społeczna - typ więzi społecznej występujący między uczestnikami sytuacji wychowawczej. Chodzi tu o taki formy wychowawcze jak: działalność indywidualne, zespołowa czy zbiorowa, a w działalności zbiorowej na współdziałanie, konkurencyjność lub rywalizacje oraz zwalczanie.
Forma wychowania przez wytwórczość:
Występuje wówczas, kiedy wychowawca (nauczyciel, rodzic, członek instytucji edukacyjnej lub kulturalnej, a nawet sam wychowanek w procesie autokreacji własnej osobowości) inicjuje proces produkcyjny prowadzący do wytworzenia nowego przedmiotu przez wychowanka. Od początku do końca tego procesu wychowawca kontroluje poziom wykonawstwa postawionego zadania i służy pomocą podczas ewentualnie pojawiających się trudności z jego wykonaniem.
Forma wychowania przez zabawę:
Występuje wówczas, kiedy wychowawca realizuje postawione przez siebie cele dydaktyczne i kształcące w toku inspirowanej przez siebie zabawy z dziećmi. Zabawa jest szczególnym rodzajem spełniania się wyobraźni dziecka. Dziecko uczy się w trakcie zabawy współdziałania w wykonywaniu jakichś zadań stawianych przez nie samo albo rówieśników, dzielenia się zabawkami, czy innymi przedmiotami.
ŚRODKI WYCHOWANIA:
Środki wychowania - są to treścią metod. O ile metoda jest pewnym sposobem, ową droga postępowania wychowawcy z wychowankiem o tyle środek jest ty elementem, który się tą droga porusza.
W metodzie perswazji środkiem wychowawczym jest słowo, czy raczej ciąg słów wypowiadanych jeszcze w określonym tle emocjonalnym.
W metodzie karania bądź nagradzania - jest konkretna kara, albo nagroda (bicie, krzyki, słodycze, obietnice czegoś).
W metodzie modelowania środkiem wychowawczym jest właściwie ów model, zestaw cech jego osobowości; wartości, które preferuje; poglądy, które wyznaje; postawy, jakie przyjmuje do określonych obiektów rzeczywistości.
W metodzie zadaniowej środkiem są konkretne czynności do wykonania angażujące zarówno umysł, jak też uczucia, wole i umiejętności techniczne wychowanka.